مهریه یکی از حقوق مالی زن در عقد ازدواج است که به محض جاری شدن عقد، به تملک او درمی‌آید. بر اساس قوانین ایران، زن می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند یا از آن صرف‌نظر نماید. با این حال، گاهی شرایطی پیش می‌آید که زن نه از روی میل و رضایت، بلکه تحت تهدید، فشار یا اجبار شوهر، اقدام به بخشیدن مهریه می‌کند. این مسئله، علاوه بر تبعات خانوادگی، از نظر حقوقی نیز بسیار مهم و قابل بررسی است.
در چنین شرایطی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا بخشش مهریه در حالت تهدید، معتبر است یا خیر؟ همچنین، چه تفاوتی میان تهدید، اجبار و اکراه وجود دارد و آیا زن می‌تواند مهریه‌ای را که تحت فشار بخشیده، دوباره مطالبه کند؟
در این مقاله، با نگاهی دقیق به مفاهیم حقوقی تهدید و اکراه، به بررسی اعتبار قانونی بخشیدن مهریه با تهدید، مواد قانونی مرتبط از جمله ماده ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، و امکان رجوع زن به مهریه پس از اثبات اجبار می‌پردازیم. اگر با چنین مسئله‌ای روبه‌رو هستید یا قصد شناخت ابعاد حقوقی آن را دارید، این مطلب راهنمای جامع شما خواهد بود.
بخشیدن مهریه با تهدید به چه معناست؟
در حقوق خانواده، مهریه یکی از حقوق مالی مسلم زن پس از عقد نکاح است که طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض وقوع عقد، مالک آن می‌شود و می‌تواند آزادانه درباره آن تصمیم بگیرد. با این حال، گاهی مرد با استفاده از تهدید، زن را وادار می‌کند که از این حق مالی صرف‌نظر کرده و آن را ببخشد. این نوع بخشش، نه تنها از لحاظ اخلاقی مردود است، بلکه در بسیاری موارد از منظر قانونی نیز فاقد اعتبار یا باطل تلقی می‌شود.
🔹 تعریف حقوقی تهدید و تفاوت آن با اجبار
تهدید در اصطلاح حقوقی به عملی اطلاق می‌شود که شخصی، دیگری را با ایجاد ترس از آسیب‌های جسمی، مالی، حیثیتی یا افشای اسرار خانوادگی، وادار به انجام یا ترک فعلی کند. اگر تهدید به گونه‌ای باشد که اختیار و اراده فرد را کاملاً سلب کند، این وضعیت «اجبار» محسوب شده و عمل انجام‌شده باطل است. اما اگر تهدید موجب ترس شود ولی زن همچنان از اراده خود (هرچند ضعیف) استفاده کرده باشد، این حالت «اکراه» نامیده می‌شود و بخشش در چنین شرایطی «غیرنافذ» است؛ یعنی زن می‌تواند بعداً آن را تنفیذ یا رد کند.
مالکیت زن بر مهریه طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی:
«به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد.»
بنابراین، زن این اختیار را دارد که مهریه خود را مطالبه کرده، ببخشد، یا از هر طریق قانونی در آن تصرف کند. اما این تصرف باید همراه با رضایت واقعی باشد. اگر این رضایت به دلیل تهدید یا اجبار مخدوش شود، بخشیدن مهریه فاقد آثار قانونی خواهد بود.
حکم قانونی تحت فشار قرار دادن زن برای بخشیدن مهریه
بخشیدن مهریه در صورتی که با رضایت و اراده آزادانه زن انجام شود، از نظر حقوقی معتبر است. اما اگر زن تحت فشار، تهدید، اجبار یا اکراه مهریه خود را ببخشد، این عمل از منظر قانون فاقد اعتبار بوده و ممکن است باطل یا غیرنافذ تلقی شود. در ادامه به بررسی این وضعیت‌ها و تفاوت میان آن‌ها می‌پردازیم.
🔹 بخشیدن مهریه در حالت اکراه و اجبار
در فقه و حقوق ایران، اکراه به معنای وادار کردن فرد به انجام عملی برخلاف میل و رضای اوست. در این حالت، فرد در ظاهر راضی به انجام کار است، اما باطناً وادار شده و رضای قلبی ندارد. اگر زنی تحت تأثیر اکراه یا اجبار شوهر، مهریه‌اش را ببخشد، آن بخشش از نظر حقوقی «غیر نافذ» خواهد بود؛ یعنی تا زمانی که زن آن را تأیید (تنفیذ) نکند، فاقد اثر قانونی است.
در مواردی که فشار و تهدید به‌گونه‌ای باشد که زن هیچ اراده‌ای نداشته باشد و صرفاً برای نجات از آسیب جسمی یا روانی دست به چنین اقدامی بزند، بخشش مهریه «باطل» تلقی می‌شود. زیرا رضایت کاملاً سلب شده و اساس عقد یا ایقاع از بین رفته است.
🔹 تفاوت بخشش باطل و بخشش غیرنافذ
در حقوق ایران، تمایز دقیقی بین دو مفهوم «باطل» و «غیر نافذ» وجود دارد:
-
بخشش غیرنافذ: در شرایطی است که زن تحت اکراه یا فشار روانی شدید، مهریه را ببخشد اما همچنان اراده ناقص داشته باشد. در این حالت، با اثبات عدم رضایت کامل، زن می‌تواند آن عمل را تنفیذ یا رد کند.
-
بخشش باطل: زمانی که فشار یا تهدید به سطحی برسد که زن به‌طور کامل از اراده آزاد محروم شود، مثلاً تهدید به قتل یا آسیب جدی جسمی. در این حالت، از اساس رضایت وجود نداشته و بخشش مهریه بی‌اعتبار است.
🔹 نمونه‌های حقوقی فشار اقتصادی، روانی یا حیثیتی
در بسیاری از پرونده‌ها مشاهده می‌شود که شوهر برای مجبور کردن زن به بخشیدن مهریه از روش‌هایی همچون تهدید به افشای مسائل خصوصی، فشار مالی (قطع نفقه یا هزینه‌های زندگی)، بی‌آبرو کردن در فضای مجازی، تهدید به گرفتن حضانت فرزند و حتی تهدید به طلاق سوءاستفاده می‌کند.
در چنین شرایطی، اگر زن بتواند با ادله‌ای مانند پیامک، صدای ضبط‌شده، شهادت شهود یا مراجعه به مراکز مشاوره اجتماعی یا اورژانس اجتماعی، وقوع تهدید را اثبات کند، بخشش مهریه فاقد اثر قانونی خواهد بود و زن می‌تواند نسبت به بازپس‌گیری مهریه اقدام کند.
مجازات قانونی تهدید برای بخشش مهریه
تهدید کردن زن برای وادار کردن او به بخشش مهریه، از نظر قانون جرم محسوب می‌شود و مرتکب با مجازات کیفری مواجه خواهد شد. در نظام حقوقی ایران، تهدید تحت هر عنوانی، اعم از جانی، مالی یا حیثیتی، در زمره جرایم تعزیری قرار دارد. قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص در دو ماده ۶۶۸ و ۶۶۹ به این موضوع پرداخته است.
🔹 ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تهدید جانی، مالی، حیثیتی)
بر اساس ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی:
«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی یا مالی نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را کرده یا نکرده باشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.»
بنابراین، اگر مردی همسر خود را برای بخشیدن مهریه تهدید به آسیب جانی، بی‌آبرو کردن، تهدید مالی یا افشای اطلاعات خصوصی کند، این عمل مشمول مجازات فوق خواهد بود.
🔹 ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی (تهدید برای تنظیم سند)
در مواردی که مرد، زن را با تهدید یا اجبار وادار به امضای نوشته یا سندی مبنی بر ابراء یا بخشش مهریه کند، موضوع مشمول ماده ۶۶۸ خواهد بود. این ماده بیان می‌کند:
«هرکس با جبر و قهر یا با اکراه و تهدید دیگری را ملزم به دادن نوشته، سند، امضاء یا مهر نماید، یا سندی را از او بگیرد، به حبس از چهل‌وپنج روز تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
این حکم در مواردی کاربرد دارد که مثلاً زن را مجبور کنند یک برگه صلح، اقرارنامه یا برگه دست‌نویس مبنی بر بخشیدن مهریه را امضا کند.
🔹 شرایط تحقق جرم تهدید و نقش ترس واقعی
برای اینکه جرم تهدید محقق شود، صرف بیان کلمات تهدید آمیز کافی نیست. تهدید باید دارای شرایط زیر باشد:
-
موثر بودن تهدید: یعنی تهدید باید در زن ایجاد ترس واقعی کند. اگر زن بداند که مرد توانایی اجرای تهدید را ندارد و نترسد، جرم محقق نمی‌شود.
-
قابلیت اجرا: تهدید باید از نظر عرف و منطق امکان‌پذیر و جدی باشد. تهدیدات خیالی یا غیرقابل تحقق مشمول مجازات نیستند.
-
اثر بر اراده زن: اگر تهدید به‌گونه‌ای باشد که زن را از اراده آزاد محروم کند (اجبار مطلق)، بخشش باطل می‌شود. در صورتی که زن با وجود تهدید، همچنان اراده‌اش باقی باشد، اما رضایت نداشته باشد، بخشش غیر نافذ خواهد بود.
در مجموع، اگر زن بتواند تهدیدات را اثبات کند (از طریق شهادت، اسناد، پیامک، صوت ضبط‌شده و…)، دادگاه می‌تواند هم مجازات کیفری برای مرد در نظر بگیرد و هم بخشش مهریه را باطل یا بی‌اثر اعلام کند.
آیا زن می‌تواند مهریه‌ای که تحت تهدید بخشیده را پس بگیرد؟
در بسیاری از موارد، زنی که تحت فشار یا تهدید شوهر اقدام به بخشش مهریه کرده است، پس از گذشت مدتی، قصد بازپس‌گیری مهریه را دارد. در چنین شرایطی باید بررسی کرد که آیا امکان رجوع از بخشش وجود دارد یا خیر و چه شرایطی باید برای این اقدام فراهم باشد.
🔹 امکان رجوع در صورت اثبات تهدید یا اجبار
اگر زن بتواند ثابت کند که بخشش مهریه تحت تأثیر تهدید، اجبار یا اکراه بوده است، این بخشش از نظر قانونی فاقد اعتبار خواهد بود. بسته به میزان تأثیر تهدید:
- در صورت اجبار کامل و سلب اختیار: بخشش باطل و کاملاً بی‌اثر خواهد بود.
- در صورت اکراه و نبود رضایت قلبی: بخشش غیرنافذ محسوب می‌شود و زن می‌تواند با اعلام عدم تنفیذ، آن را بی‌اثر کند.
🔹 راه‌های اثبات تهدید
برای بازگرداندن مهریه، زن باید در دادگاه ثابت کند که بخشش با اراده واقعی نبوده است. از جمله روش‌های اثبات:
- ارائه اظهارنامه قبلی یا صدای ضبط‌شده تهدید
- شهادت شهود
- بررسی پیامک‌ها یا مکاتبات الکترونیکی
- بررسی سوابق گزارش به کلانتری یا پزشکی قانونی
📌 تفاوت با ابراء رسمی در دفاتر اسناد رسمی
اگر زن در قالب سند رسمی در دفترخانه اقدام به ابراء مهریه کرده باشد (یعنی اعلام کرده که شوهر را بری‌الذمه کرده است)، امکان رجوع از این ابراء در حالت عادی وجود ندارد؛ مگر آنکه زن ثابت کند سند رسمی نیز با تهدید یا اجبار تنظیم شده است.
📌 مهلت قانونی و رسیدگی قضایی
در خصوص رجوع از بخشش، قانون مهلت مشخصی تعیین نکرده، اما بهتر است زن در اولین فرصت پس از رفع تهدید، اقدام به طرح دعوی کند تا بتواند اعتبار بخشش را زیر سؤال ببرد و خواهان بازگرداندن مهریه شود.
📌نمونه‌های رایج رجوع از بخشش مهریه در دادگاه
دادگاه‌ها در رویه قضایی خود با موارد مختلفی از رجوع زن از بخشش مهریه مواجه شده‌اند. در بسیاری از این پرونده‌ها، زن با ارائه دلایلی مانند مکالمات صوتی، پیامک‌های تهدیدآمیز، شهادت شهود یا نظریه روان‌شناسی اثبات کرده که در زمان بخشش، تهدید یا فشار روانی شدیدی را تحمل کرده است. در این موارد، دادگاه‌ها با احراز نبود اراده آزاد، رأی به ابطال یا غیر نافذ بودن بخشش مهریه داده و حق رجوع زن به مهریه را تأیید کرده‌اند.
نمونه دادخواست: ابطال بخشش مهریه تحت تهدید و مطالبه مهریه
در ادامه، نمونه دادخواست رجوع از بخشش مهریه تحت تهدید و درخواست مطالبه مهریه مطابق با ادبیات حقوقی و قابل استفاده در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه می‌شود:
مشخصات دادخواست:
خواهان: خانم … فرزند … به نشانی …
خوانده: آقای … فرزند … به نشانی …
خواسته: ابطال اقرارنامه بخشش مهریه به دلیل وقوع تحت تهدید و مطالبه مهریه به میزان … سکه بهار آزادی
بهای خواسته: (مطابق ارزش سکه × تعداد)
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده شهرستان …
با سلام؛احتراماً، به استحضار می‌رساند اینجانب با خوانده پرونده آقای … در تاریخ … عقد نکاح دایم/موقت منعقد نموده‌ام که مهریه بنده طبق مندرجات عقدنامه، تعداد … سکه بهار آزادی می‌باشد.
مدتی پیش، به دلیل بروز اختلافات خانوادگی، خوانده اینجانب را به اشکال مختلف اعم از تهدید به آسیب جسمی، آبروریزی خانوادگی، و فشار روانی شدید، وادار نمود تا طی یک دست‌نوشته و/یا اظهار در دفترخانه رسمی، از دریافت مهریه صرف‌نظر نمایم. بخشش مهریه اینجانب به‌هیچ‌عنوان ناشی از رضایت قلبی و اراده آزاد نبوده و صرفاً به‌واسطه ترس از تهدیدهای مکرر و ناامنی روحی، انجام پذیرفته است.
بر اساس ماده ۶۶۸ و ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، تهدید و اجبار برای گرفتن امضا، سند یا گذشت از حقوق قانونی، جرم تلقی شده و موجب بطلان یا حداقل غیرنافذ بودن آن عمل حقوقی خواهد بود.
لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر موارد ذیل را دارم:
ابطال بخشش/ابراء مهریه به دلیل تحقق تحت تهدید و اجبار
الزام خوانده به پرداخت مهریه مندرج در عقدنامه به تعداد … سکه
با تقدیم احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون بخشش مهریه با تهدید و اجبار که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓دو سال پیش مهریه‌ام را در دفترخانه بخشیدم، زیرا همسرم مرا تهدید به قتل کرده بود و پیامک‌ها و حضور شاهدانی این موضوع را تایید می‌کنند. اکنون که حکم کیفری تهدید برای او صادر شده، آیا می‌توانم دوباره مهریه‌ام را مطالبه کنم؟
✅ اگر بخشش مهریه تحت تهدید ثابت شود و سند از نوع هبه یا توافق‌نامه ساده باشد (نه ابراء)، می‌توانید با طرح دعوا، ابطال سند را خواسته و مهریه را مجدداً مطالبه کنید. اما اگر سند رسمی و همراه با عبارات «ابراء» و «بری‌الذمه» باشد، رجوع سخت‌تر است، مگر اینکه اجبار اثبات شود.
❓باجناق من با کتک و تهدید خواهر زنم را مجبور به بخشش مهریه کرده؛ آیا می‌توان مهریه را برگرداند یا از او شکایت کرد؟
✅ بله. اگر تهدید و ضرب‌وجرح اثبات شود و زن بدون رضایت قلبی مهریه را بخشیده باشد، امکان طرح دادخواست ابطال بخشش وجود دارد. همچنین جرم تهدید و ضرب‌وجرح قابل تعقیب کیفری است.
❓اگر فقط روی یک کاغذ بنویسم که مهریه‌ام را بخشیدم و امضا کنم، بدون تاریخ و شاهد، آیا معتبر است؟
✅ چنین برگه‌ای از نظر حقوقی اعتبار محدودی دارد و در صورت نبود الفاظی مثل «ابراء» یا «بری‌الذمه»، احتمال رجوع وجود دارد. توصیه می‌شود هرگونه اعلام بخشش فقط با مشورت حقوقی انجام شود و به هیچ وجه برگه‌ای را امضا نکنید که بعدها علیه شما قابل استناد باشد. برای اطلاعات بیشتر می توانید بخشش مهریه با دست نویس را مطالعه نمایید.
❓خواهرم در دوران بارداری با تهدید همسرش مهریه‌اش را بخشیده. الان همسرش مرتب او را تهدید می‌کند. آیا می‌تواند مهریه را مطالبه کند؟
✅ بله، در صورتی که بخشش تحت تهدید بوده باشد و رضایت واقعی در کار نبوده، خواهر شما می‌تواند با دادخواست ابطال سند بخشش، مهریه را مطالبه کند. داشتن شاهد، گزارش‌های پزشکی قانونی یا پیامک تهدید می‌تواند کمک‌کننده باشد.
❓من در ۱۳ سالگی و بدون اطلاع خانواده‌ام با تهدید همسر و همسر اولش مهریه‌ام را بخشیدم. اکنون ۱۷ سال دارم. می‌توانم اقدام کنم؟
✅ بله. بخشش مهریه در این شرایط باطل یا حداقل غیرنافذ است. با مراجعه به دادگاه و اثبات اکراه، سن پایین، و تهدید، می‌توانید ابطال سند بخشش را درخواست کرده و مهریه را مجدداً مطالبه نمایید.