در نظام حقوقی ایران، حمایت از اموال اشخاصی که به دلایلی مانند غیبت طولانی قادر به اداره دارایی‌های خود نیستند، اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین مصادیق این وضعیت، موضوع تعیین امین برای اموال غایب مفقودالاثر است. غایب مفقودالاثر به فردی گفته می‌شود که برای مدت قابل‌توجهی از او هیچ خبری در دست نباشد و زنده بودن یا فوت او مشخص نباشد. قانونگذار در چنین مواردی با پیش‌بینی نهاد «امین»، زمینهای را فراهم کرده تا از اتلاف یا حیف و میل اموال این اشخاص جلوگیری شود و حقوق احتمالی ورثه یا طلبکاران حفظ گردد.
مطابق ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی، اگر غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خود تکلیفی تعیین نکرده باشد و ولی قهری یا قیم نیز نداشته باشد، دادگاه بنا به تقاضای دادستان یا افراد ذی‌نفع، یک نفر را به عنوان امین برای مدیریت اموال وی منصوب می‌نماید. وظیفه امین در این موارد صرفاً حفظ و اداره دارایی‌های غایب است، نه دخالت در امور شخصی یا سرپرستی فرزندان یا افراد تحت تکفل او.
در این مقاله تلاش می‌کنیم به زبانی ساده و حقوقی، تمام ابعاد تعیین امین برای اموال غایب را بررسی کنیم؛ از شرایط قانونی گرفته تا وظایف و مسئولیت‌های امین، معرفی مرجع صالح، نمونه دادخواست و حتی دلایل عزل امین. همچنین به سؤالات رایج در این زمینه نیز پاسخ داده می‌شود تا راهنمای جامعی برای افراد ذی‌نفع، وکلا و دانشجویان حقوق فراهم گردد.
تعیین امین برای اموال غایب مفقودالاثر بر اساس قانون مدنی
قانون مدنی ایران در فصل مربوط به اشخاص غایب، موضوع تعیین امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر را به‌روشنی مورد توجه قرار داده است. مطابق ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی، هرگاه کسی برای مدت طولانی ناپدید شده و از او اطلاعی در دست نباشد، و از سوی وی یا از جانب قانون ولی یا وکیلی برای اداره امور او تعیین نشده باشد، دادگاه می‌تواند برای اداره اموال او، امین مشخص کند.
این اقدام حقوقی، نه‌تنها برای جلوگیری از حیف و میل اموال غایب انجام می‌شود، بلکه از منظر حمایت از منافع وراث، طلبکاران و اشخاص ثالثی که با او در ارتباط مالی بوده‌اند نیز حائز اهمیت است.
🔹تعریف غایب مفقودالاثر
طبق تعریف مندرج در ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی، غایب مفقودالاثر شخصی است که از زمان غیبت او مدت نسبتاً طولانی گذشته باشد و هیچ اطلاعی از او در دست نباشد. غایب ممکن است در اثر وقوع جنگ، بلایای طبیعی، تصادفات، سفرهای دریایی یا هوایی، یا حتی دلایل شخصی مانند مهاجرت ناگهانی، برای مدتی طولانی ناپدید شود.
🔹هدف از تعیین امین
تعیین امین برای غایب مفقودالاثر با چند هدف مشخص صورت می‌گیرد:
- جلوگیری از نابودی یا افت ارزش اموال غایب؛ مانند باغی که بدون رسیدگی دچار خرابی شود یا ملکی که مورد تصرف غیرقانونی قرار گیرد.
- حفظ حقوق اشخاص ثالث مانند طلبکاران، شریکان تجاری، و مستأجران.
- اطمینان از تداوم مدیریت قانونی اموال تا زمان روشن شدن وضعیت غایب یا صدور حکم موت فرضی.
🔹نهادهای مسئول در فرآیند تعیین امین
در تهران، مرجع نخست برای رسیدگی به این درخواست اداره امور سرپرستی دادسرا است، اما در شهرستان‌ها، دادگاه خانواده یا دادگاه عمومی محل آخرین اقامتگاه غایب صلاحیت رسیدگی دارد. اگر شخص غایب پیش از ناپدید شدن، وکیل رسمی برای اداره اموال تعیین نکرده باشد، فرآیند بررسی و صدور حکم نصب امین آغاز می‌شود.
🔍نکته مهم: تفاوت تعیین امین با صدور حکم موت فرضی
باید توجه داشت که تعیین امین به معنای اعلام فوت فرد نیست. در واقع این فرآیند حقوقی در فاصله‌ای صورت می‌گیرد که هنوز حکم موت فرضی صادر نشده اما فرد نیز در دسترس نیست. فقط پس از گذشت زمان‌های مشخص‌شده در قانون و با رعایت تشریفات لازم، امکان صدور حکم موت فرضی فراهم می‌شود.
شرایط و ضوابط تعیین امین اموال غایب مفقودالاثر
فرآیند تعیین امین برای اموال غایب مفقودالاثر تابع شرایط قانونی و ضوابط مشخصی است که رعایت آن‌ها برای صدور حکم دادگاه ضروری است. این شرایط در قوانین مختلفی از جمله قانون مدنی و قانون امور حسبی به‌صراحت بیان شده‌اند.
در این بخش، به بررسی مهم‌ترین الزامات و ضوابط لازم برای طرح این درخواست و صدور حکم نصب امین می‌پردازیم.
🔍 زمان‌مند بودن غیبت: چه زمانی فرد غایب تلقی می‌شود؟
نخستین شرط برای اینکه شخصی مشمول عنوان «غایب مفقودالاثر» شود، گذشت مدت زمانی قابل توجه از آخرین اطلاع از او است. مدت زمان دقیق در شرایط مختلف متفاوت است:
- اگر سن فرد در زمان غیبت بالا بوده و ۱۰ سال از آخرین خبر از او گذشته باشد و سن او نیز به بالای ۷۵ سال رسیده باشد، قانونگذار فرض بر فوت او می‌گذارد.
- در مورد نظامیان، سه سال پس از پایان جنگ و عدم بازگشت فرد کافی است.
- در سفرهای دریایی و هوایی نیز زمان‌هایی مثل یک تا پنج سال پیش‌بینی شده است.
البته تا زمانی که حکم موت فرضی صادر نشده، تنها عنوان “غایب مفقودالاثر” مطرح می‌شود و در همین بازه است که تعیین امین موضوعیت می‌یابد.
🔍 عدم وجود نماینده یا قیم قبلی
شرط دوم این است که غایب پیش از ناپدید شدن، برای اداره اموال خود وکیل یا نماینده قانونی تعیین نکرده باشد، و یا اگر داشته، آن نماینده دیگر در دسترس یا صالح نباشد. همچنین اگر شخص دارای ولی قهری (مانند پدر یا جد پدری) یا قیم بوده و آن‌ها به هر دلیل نتوانند به اداره اموال ادامه دهند، امکان تعیین امین وجود خواهد داشت.
🔍 وجود منافع قابل‌تضییع
اگر اثبات شود که اموال غایب در معرض خطر نابودی، تعدی، تفریط یا سوءاستفاده هستند و باید فوراً برای حفظ آن‌ها اقدام شود، دادگاه با فوریت موضوع تعیین امین را در دستور کار قرار می‌دهد. این موضوع به‌ویژه در مواردی که اموال غایب شامل املاک، زمینهای کشاورزی، باغ یا واحدهای تجاری فعال باشد، بسیار حیاتی است.
🔍 ضرورت وجود متقاضی ذی‌نفع یا ورود دادستان
درخواست تعیین امین باید از سوی افراد ذی‌نفع مطرح شود، مانند:
-
وراث احتمالی غایب
-
طلبکاران
-
موصی‌له‌ها (افرادی که از متوفی ارث می‌برند)
-
یا دادستان به نمایندگی از نظم عمومی و حفظ حقوق غایب
در تهران، این درخواست از سوی اداره امور سرپرستی صورت می‌گیرد؛ در شهرستان‌ها نیز دادستان حوزه قضایی مربوطه چنین اختیاری دارد.
📌 مدارک لازم برای ارائه دادخواست
برای طرح درخواست نصب امین، ارائه مدارک و مستندات زیر ضروری است:
-
تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی متقاضی
-
ادله‌ای مبنی بر غیبت طولانی فرد (مثلاً گواهی اداره ثبت احوال)
-
مستندات مالکیت اموال غایب
-
فرم دادخواست تکمیل‌شده مخصوص دادگاه خانواده
-
معرفی شهود در صورت لزوم
-
هزینه دادرسی مطابق مقررات دعوای غیرمالی
چه کسانی می‌توانند درخواست تعیین امین بدهند؟
طرح درخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر تنها در صورتی امکان‌پذیر است که از سوی اشخاصی با جایگاه قانونی و ذی‌نفع ارائه شود. قانونگذار در این زمینه، علاوه بر دادستان، به برخی افراد خاص نیز این اختیار را داده تا برای حفظ منافع خود و پیشگیری از آسیب به اموال غایب، دادخواست نصب امین را مطرح کنند.بر اساس ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی و مواد ۱۳۰ تا ۱۳۵ قانون امور حسبی، افراد زیر می‌توانند برای تعیین امین درخواست خود را به دادگاه تقدیم کنند:
✅ دادستان یا اداره امور سرپرستی
نخستین و مهم‌ترین مقام عمومی که می‌تواند این درخواست را مطرح کند، دادستان حوزه قضایی یا در تهران اداره امور سرپرستی است. وظیفه دادستان در اینجا، حفظ نظم عمومی و جلوگیری از تضییع اموال اشخاص غایب است. دادستان می‌تواند رأساً وارد عمل شده و بدون نیاز به شکایت خصوصی، فرآیند نصب امین را پیگیری کند.
✅ وراث غایب مفقودالاثر
در مورد ارث غایب مفقودالاثر اگر فردی که مفقود شده دارای ورثه احتمالی باشد، هر یک از آنان می‌توانند به دادگاه مراجعه و دادخواست تعیین امین را ارائه دهند. این درخواست به‌ویژه زمانی مطرح می‌شود که:
- اموال غایب در معرض آسیب یا اتلاف باشد؛
- میان وراث اختلاف باشد و نتوانند توافقی در خصوص اداره اموال حاصل کنند؛
- یکی از ورثه خواهان به‌عهده‌گیری این مسئولیت باشد و دیگران مخالف یا ناتوان باشند.
✅ طلبکاران یا موصی‌له ها
افرادی که از غایب طلب مالی دارند یا به موجب وصیت‌نامه حقی نسبت به اموال او پیدا کرده‌اند (مانند موصی‌له)، می‌توانند به‌عنوان ذی‌نفع، تقاضای تعیین امین دهند. هدف این افراد نیز حفظ حقوق خود تا تعیین وضعیت قطعی غایب است.
✅ سایر اشخاص ذی‌نفع
در برخی موارد، اشخاصی که به هر شکل از ادامه وضعیت نامعلوم غایب زیان می‌بینند، مانند شریک تجاری، مستأجر یا حتی ضامن و کفیل غایب، ممکن است ذی‌نفع تلقی شوند و بتوانند دادخواست تنظیم کنند. البته در این موارد دادگاه باید تشخیص دهد که رابطه این اشخاص با اموال غایب تا چه حد جدی، قانونی و متضررانه است.
هرچند قانوناً طرح درخواست تعیین امین نیازی به وکیل ندارد و هر فرد ذی‌نفع می‌تواند شخصاً آن را مطرح کند، اما از آن‌جا که این دعاوی دارای پیچیدگی حقوقی و مستندات تخصصی هستند، استفاده از مشاوره وکیل دادگستری یا متخصص حقوقی بسیار توصیه می‌شود.
چه کسانی می‌توانند به عنوان امین غایب منصوب شوند؟
پس از آنکه دادگاه با درخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر موافقت کرد، نوبت به تعیین شخص مناسب برای انجام این مسئولیت می‌رسد. انتخاب امین یکی از مهم‌ترین تصمیمات قضایی در این فرآیند است و باید با رعایت کامل صلاحیت‌های فردی، اخلاقی و قانونی انجام شود.
⚖️ ملاک‌های انتخاب امین از دیدگاه قانون
بر اساس ماده ۱۰۸ قانون امور حسبی، دادگاه می‌تواند هر شخصی را که شایسته بداند، به عنوان امین تعیین نماید؛ خواه این فرد از میان اشخاص معرفی‌شده توسط دادستان یا ذی‌نفعان باشد، خواه شخصی که خود دادرس به صلاحیت او رسیده باشد.
اما ماده ۱۱۷ قانون امور حسبی صراحتاً اعلام کرده افرادی که به دلایل قانونی صلاحیت قیمومت ندارند، صلاحیت امین بودن را نیز ندارند.
❌ افرادی که نمی‌توانند امین شوند
قانون به‌روشنی مشخص کرده است که برخی اشخاص، حتی در صورت معرفی از سوی خانواده یا دیگر ذی‌نفعان، حق انتصاب به سمت امین را ندارند:
-
افرادی که خود تحت قیمومت یا ولایت هستند (مانند صغار یا محجورین)
-
افرادی که به دلیل ارتکاب جرائمی مانند سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، جنایت علیه اطفال یا هتک حیثیت اخلاقی، محکومیت قطعی دارند.
-
ورشکستگان به تقصیر یا تقلب که هنوز تصفیه اموال آنان صورت نگرفته است.
-
افرادی که شهرت به فساد اخلاقی دارند.
-
کسانی که با غایب یا وراث او دعوای حقوقی یا کیفری داشته باشند.
✅ اولویت‌های قانونی برای نصب امین
در صورتی که چند نفر برای تصدی این مسئولیت پیشنهاد شوند، دادگاه با توجه به شرایط قانونی و مصالح اموال غایب، اولویت‌هایی را در نظر می‌گیرد:
1. وراث غایب
در صورتی که یکی از وراث غایب، صلاحیت قانونی و اخلاقی داشته باشد و حاضر به سپردن تضمین باشد، در اولویت نصب قرار می‌گیرد.
2. خویشاوندان نزدیک غایب
افرادی مانند پدر، مادر، همسر، اولاد یا حتی پدربزرگ و مادربزرگ غایب، در صورت داشتن شرایط، بر دیگران مقدم هستند.
3. اشخاصی که قبلاً عملاً اموال غایب را اداره می‌کرده‌اند
مانند شاگرد، مباشر یا وکیل قبلی. اگر این افراد بدون اختلاف و با حسن نیت وظایف خود را انجام داده‌اند، دادگاه ممکن است ترجیح دهد همان فرد را رسمی کند تا نظم امور حفظ شود.
🔍 امکان نصب بیش از یک امین
در موارد خاص، دادگاه می‌تواند بیش از یک امین را منصوب کند. این موضوع زمانی رخ می‌دهد که اموال زیاد، پراکنده یا با منافع متضاد باشند یا دادگاه بخواهد توازن بین وراث یا خانواده غایب را حفظ کند. در این صورت، نحوه تصمیم‌گیری مشترک یا مستقل آن‌ها نیز در حکم دادگاه مشخص خواهد شد.
وظایف و اختیارات امین اموال غایب مفقودالاثر
پس از صدور حکم دادگاه و انتصاب رسمی یک فرد به عنوان امین اموال غایب مفقودالاثر، او دارای مسئولیت‌های مشخص و سنگینی می‌شود. وظایف امین، هم‌ارز با وظایف قیم است و مطابق ماده ۱۰۱۵ قانون مدنی، مشمول همان الزامات، محدودیت‌ها و اختیارات است. در ادامه به تفصیل، مهم‌ترین مسئولیت‌ها و حدود اختیارات امین را بررسی می‌کنیم.
- ✅ تهیه صورت‌برداری از دارایی‌های غایب: امین موظف است در آغاز مسئولیت خود، فهرستی دقیق و مستند از کلیه اموال منقول و غیرمنقول، بدهی‌ها، حقوق مالی و قراردادهای غایب تهیه کرده و آن را به دادستان ارائه دهد.
- ✅ نگهداری و اداره اموال بدون تعدی و تفریط: امین باید اموال غایب را همان‌طور که برای خودش حفظ می‌کرد، نگهداری نماید. فروش یا مصرف اموال بدون اجازه مقام قضایی، تخلف محسوب می‌شود.
- ✅ ممنوعیت معاملات با خود: امین به هیچ عنوان نمی‌تواند با خودش یا افراد وابسته به خود، معامله‌ای درباره اموال غایب انجام دهد؛ حتی اگر ظاهر آن معامله به نفع غایب باشد.
- ✅ اجتناب از فروش، اجاره، رهن یا صلح بدون مجوز: هیچ نوع نقل‌وانتقال قطعی یا حتی موقتی از اموال غایب بدون کسب مجوز از دادستان یا دادگاه مجاز نیست.
- ✅ ارائه گزارش سالانه: امین موظف است هر سال گزارش عملکرد خود و وضعیت مالی اموال غایب را به دادستان یا اداره سرپرستی ارائه کند.
- ✅ پرداخت نفقه و بدهی‌های غایب: در صورتی که غایب دارای اشخاص واجب‌النفقه باشد (مانند فرزند، همسر یا والدین)، امین مکلف است از محل اموال غایب، نفقه و هزینه‌های جاری آن‌ها را پرداخت کند. همچنین بدهی‌های مسلم و مستند غایب نیز باید طبق قانون پرداخت شود.
- ✅ فروش اموال فاسد شدنی: در صورت وجود اموالی که نگهداری آن‌ها به ضرر غایب تمام می‌شود (مانند میوه‌های فاسدشدنی یا کالای تاریخ‌دار)، امین با مجوز می‌تواند آن‌ها را فروخته و معادل ارزش آن‌ها را حفظ کند.
❗ مواردی که نیاز به اجازه قضایی دارد
برخی اقدامات خاص صرفاً با حکم دادگاه یا دستور کتبی دادستان ممکن است:
- فروش ملک یا زمین
- اجاره بلندمدت اموال
- پرداخت مبالغ بالا برای تعمیر یا بازسازی
- صلح یا ختم دعوا با اشخاص ثالث
در صورتی که امین از حدود وظایف قانونی خود عدول کند، دادگاه می‌تواند او را عزل کند و حتی برای جبران خسارات واردشده از او مطالبه ضرر و زیان نماید.
مرجع صالح برای رسیدگی به تعیین امین غایب مفقودالاثر
یکی از مسائل مهم در فرآیند تعیین امین برای اداره اموال غایب، تشخیص مرجع صالح رسیدگی است. اینکه کدام دادگاه یا نهاد قضایی مسئول بررسی این درخواست است، بستگی به محل اقامت غایب، وضعیت پرونده، و محل وقوع اموال دارد. قانون در این زمینه ضوابط روشنی مقرر کرده تا از سردرگمی متقاضیان و تعارض صلاحیت‌ها جلوگیری شود.
بر اساس ماده ۱۲۶ قانون امور حسبی و ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، مرجع رسیدگی به درخواست نصب امین، دادگاه خانواده محل آخرین اقامتگاه شخص غایب می‌باشد. در صورت عدم امکان تعیین اقامتگاه دقیق، دادگاه محل استقرار اموال نیز می‌تواند صالح باشد.
🏢 نقش اداره امور سرپرستی (دادستانی)
در شهر تهران، و در برخی کلان‌شهرها، رسیدگی اولیه به درخواست نصب امین در حوزه اداره امور سرپرستی دادسرا انجام می‌شود. این اداره:
- مدارک اولیه را بررسی می‌کند
- ضرورت نصب امین را احراز می‌نماید
- در صورت لزوم، شخص مناسبی را به عنوان امین به دادگاه معرفی می‌نماید
📌 مدارک مورد نیاز برای ارائه به مرجع صالح
جهت طرح دادخواست تعیین امین، متقاضی باید مدارک و مستندات زیر را به مرجع صالح ارائه دهد:
- فرم تکمیل‌شده دادخواست حقوقی
- تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی
- مدارکی دال بر غیبت طولانی فرد (مثلاً استشهاد، اعلامیه رسمی، گواهی پزشکی قانونی در موارد خاص)
- مستندات مالکیت اموال غایب (سند، قولنامه، اجاره‌نامه و…)
- معرفی شهود و ادله اثباتی در صورت لزوم
- رسید پرداخت هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی
🔍 تعیین صلاحیت در نبود اقامتگاه مشخص
اگر غایب مفقودالاثر فاقد اقامتگاه مشخص باشد یا مدتی طولانی از آخرین محل سکونت او گذشته باشد، تعیین صلاحیت با توجه به محل وقوع اموال اصلی یا محل اقامت یکی از ورثه یا ذی‌نفعان انجام خواهد شد. دادگاه در این حالت اختیار دارد با توجه به مصلحت، نزدیک‌ترین دادگاه را به محل شناسایی غایب به عنوان مرجع رسیدگی انتخاب نماید.
مواد ۱۲۷ تا ۱۲۹ قانون امور حسبی نیز موارد دیگری را به عنوان صلاحیت‌های فرعی دادگاه معرفی کرده‌اند، مانند:
-
محل سکونت وراث
-
محل توقیف اموال غایب
-
محل استقرار کسب‌وکار یا فعالیت اقتصادی غایب
نمونه دادخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب
طرح دعوای حقوقی برای تعیین امین نیازمند تنظیم یک دادخواست کامل و مستند است. در این بخش، یک نمونه دادخواست حقوقی برای تعیین امین اموال غایب مفقودالاثر ارائه می‌شود که متقاضیان می‌توانند آن را با توجه به شرایط خاص خود و با مشورت وکیل تنظیم و به دادگاه خانواده یا اداره امور سرپرستی ارائه کنند.
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان ……………..
با سلام و احترام؛
اینجانب …………….. فرزند …………….. به نشانی …………….. به استناد مواد ۱۰۱۲ و ۱۰۱۵ قانون مدنی و مواد ۱۳۰ الی ۱۳۵ قانون امور حسبی، با تقدیم این دادخواست، تقاضای تعیین امین برای اداره اموال آقای/خانم …………….. که از تاریخ …………….. مفقودالاثر بوده و هیچگونه اطلاعی از حیات یا ممات ایشان در دست نمی‌باشد را دارم.
نظر به اینکه مشارالیه دارای اموالی از جمله …………….. می‌باشد که در معرض تفریط، حیف و میل یا تعرض اشخاص ثالث قرار گرفته‌اند، و با توجه به اینکه تا کنون فردی به عنوان وکیل یا نماینده قانونی وی معرفی نشده و مرجع قانونی برای حفظ اموال نیز تعیین نشده است، لذا صدور حکم بر نصب امین برای اداره اموال وی مورد تقاضاست.
با تشکر و تجدید احترام
امضاء و نام متقاضی
تاریخ: ……………..
📎 ضمائم و مستندات مورد نیاز برای دادخواست
✅ تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی متقاضی
✅ مدارک مالکیت اموال متعلق به غایب
✅ گواهی یا استشهادیه مربوط به غیبت طولانی شخص مورد نظر
✅ معرفی شهود (در صورت نیاز)
✅ گواهی عدم حضور یا اعلام غیبت از ثبت احوال
✅ رسید پرداخت هزینه دادرسی
✅ فرم تکمیل‌شده خدمات الکترونیک قضایی
موارد عزل امین و تخلفات قابل پیگرد
همان‌طور که انتخاب امین برای حفظ و اداره اموال غایب مفقودالاثر فرآیندی دقیق و قانونی است، عزل امین نیز تابع ضوابط خاص و شرایطی است که از سوی قانونگذار تعیین شده است.
امین موظف است در چارچوب وظایف قانونی خود عمل کند، و در صورتی که از این چهارچوب خارج شود یا صلاحیت خود را از دست دهد، می‌تواند توسط دادگاه از سمت خود عزل شود.بر اساس مواد قانون امور حسبی و با توجه به ارجاع قوانین مربوط به قیمومت به امین (ماده ۱۰۱۵ قانون مدنی)، موارد زیر از دلایل مهم برای عزل امین محسوب می‌شود:
1. از دست دادن صفت امانت
اگر در طول زمان مشخص شود که امین دیگر شایستگی اخلاقی یا امانتداری لازم برای نگهداری اموال غایب را ندارد، دادگاه رأساً یا به تقاضای ذی‌نفعان می‌تواند وی را عزل کند.
2. ارتکاب جرم‌های خاص
در صورتی که امین مرتکب یکی از جرائم مالی یا اخلاقی مهم شود، مانند:
- خیانت در امانت
- سرقت
- کلاهبرداری
- اعمال منافی عفت
- جنایت علیه کودکان یا ورشکستگی به تقصیر
دیگر شرایط لازم برای حفظ این سمت را ندارد و باید بلافاصله عزل شود.
3. محجور شدن امین
در صورتی که امین دچار جنون، سفاهت یا ناتوانی عقلی شود، و دیگر نتواند وظایف خود را به‌درستی انجام دهد، قانوناً امکان ادامه تصدی این مسئولیت را ندارد.
4. سوءمدیریت و تخلفات اداری
اگر مشخص شود که امین:
- بدون مجوز دادگاه یا دادستان اقدام به فروش یا تصرف اموال کرده
- گزارش‌های سالیانه را ارائه نداده
- در نگهداری اموال مرتکب سهل انگاری شده
- یا منافع خود را مقدم بر منافع غایب دانسته است
دادگاه با بررسی شکایات وارده و مدارک، می‌تواند او را عزل نماید و حتی در صورت ورود خسارت، او را مکلف به جبران زیان کند.
5. اختلاف با ذی‌نفعان یا ایجاد اخلال در مدیریت اموال
در مواردی که ادامه حضور امین منجر به اختلاف شدید میان وراث یا طلبکاران شده و موجبات اخلال در اداره صحیح اموال را فراهم آورد، دادگاه می‌تواند به‌منظور حفظ نظم و مصالح غایب، اقدام به عزل امین و نصب فرد دیگری نماید.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون امین اموال غایب مفقود الاثر را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓ وراث فردی که مفقودالاثر است، درخواست تعیین امین برای اموال او کرده‌اند. در مقابل چنین درخواستی چطور می‌شود دفاع کرد؟
✅ طبق قانون، اگر فردی به‌طور طولانی‌مدت غایب بوده و هیچ نماینده‌ای برای اداره اموالش تعیین نکرده باشد، تعیین امین از سوی دادگاه الزامی است. بنابراین، در اصل نصب امین دفاع حقوقی قابل قبولی وجود ندارد، مگر اینکه فردی بهتر، صالح‌تر یا با اولویت بالاتر برای سمت امین معرفی شود.
❓ اموال من توسط واحد وصول اداره مالیات توقیف و به امین سپرده شده بود، اما حالا گم شده‌اند و اداره مالیات مسئولیتی قبول نمی‌کند. آیا امکان شکایت از امین به تنهایی وجود دارد؟
✅ بله، شما می‌توانید علیه امین شکایت کنید. اگر امین در نگهداری اموال شما قصور یا تقصیر داشته باشد، دادگاه می‌تواند وی را مسئول جبران خسارات بداند، حتی اگر مدت زمانی از ماجرا گذشته باشد.
❓ امین اموالم بدون اجازه من و دادگاه، اساسیه‌ام را به یک زمین مخروبه منتقل کرده است. باید چه کنم؟
✅ این اقدام می‌تواند مصداق سوءمدیریت و تعدی از حدود اختیارات قانونی باشد. توصیه می‌شود فوراً موضوع را از طریق دادگاه صادرکننده حکم نصب امین یا شعبه نظارت بر عملکرد او مطرح کنید تا بررسی و اقدام قضایی لازم انجام شود.
❓ آیا امین اموال باید فرد غریبه، کارمند یا دارای جواز کسب باشد، یا می‌تواند برادر یا یکی از اقوام هم انتخاب شود؟
✅ امین می‌تواند از میان اقوام مانند برادر یا سایر نزدیکان انتخاب شود، مشروط بر اینکه صلاحیت اخلاقی، شایستگی و امانتداری لازم را داشته باشد و دادگاه نیز صلاح بداند. داشتن شغل خاص یا جواز کسب الزام قانونی ندارد.
❓ اموالم به دلیل تأمین خواسته توقیف شده و درخواست مستثنیات دین دادم که مورد تأیید قرار گرفت. اما امین اموال از استرداد امتناع می‌کند. با توجه به این که خواهان، ودیعه و برخی دیگر از اموال را توقیف کرده، چه نتایجی می‌توانم انتظار داشته باشم؟
✅ اگر مستثنیات دین تأیید شده باشد، امین موظف است اموال را مسترد کند. در صورت امتناع از اجرای دستور قضایی، مرتکب تخلف شده و می‌توان از طریق اجرای احکام دادگاه، او را احضار و تحت پیگرد قانونی قرار داد.
❓ پدرم غایب است و ۲ سهم از ۹ سهم منزل کلنگی را دارد. عمه‌ها و عموی من بدون اطلاع من، سهم پدرم را فروخته‌اند. باید چه کار کنم؟
✅ فروش سهم غایب بدون حکم دادگاه و نصب امین غیرقانونی و فاقد اعتبار حقوقی است. شما می‌توانید از طریق دادگاه اقدام کنید و با ارائه اسناد، درخواست ابطال معامله و رسیدگی کیفری یا حقوقی نسبت به متصرفان را مطرح نمایید.