در هر دعوای حقوقی، یکی از قوی‌ترین ابزارهایی که برای اثبات ادعا در اختیار اصحاب دعوا قرار دارد، اقرار است. در نظام حقوقی ایران، اقرار به‌عنوان «ملکه‌ی ادله» شناخته می‌شود؛ یعنی اگر شخصی در مورد موضوعی به ضرر خود و به نفع دیگری اظهاری کند، این سخن او می‌تواند به‌تنهایی موجب صدور حکم شود، بدون آنکه نیاز به دلیل دیگر باشد.

با این حال، هر اقراری از نظر قانون معتبر نیست. اقرار زمانی دارای اثر حقوقی است که با شروط قانونی همراه باشد؛ در غیر این صورت، اقرار غیرمعتبر یا فاسد محسوب شده و ارزشی در فرایند دادرسی نخواهد داشت.

در این مقاله به تفصیل بررسی خواهیم کرد که اقرار معتبر چیست، چه شرایطی برای اعتبار آن لازم است، انواع اقرار فاقد اثر کدام‌اند، آثار حقوقی اقرارهای فاسد چه می‌باشد و آیا اقرارهای خارج از دادگاه نیز معتبر هستند یا خیر.

اقرار چیست و چه جایگاهی در دعاوی حقوقی دارد؟

در نظام حقوقی ایران، اقرار یکی از مهم‌ترین و معتبرترین ادله اثبات دعوا محسوب می‌شود. قانون مدنی در ماده ۱۲۵۹، اقرار را این‌گونه تعریف کرده است:

«اقرار عبارت است از اخبار به حقی برای غیر، بر ضرر خود.»

به بیان ساده‌تر، هرگاه شخصی با اختیار و آگاهی، به نفع دیگری و به زیان خود، وجود یک حق یا واقعیت را اعلام کند، اقرار صورت گرفته است. این اعلام ممکن است کتبی یا شفاهی، در دادگاه یا خارج از آن باشد.

نقش اقرار در دادرسی به قدری مهم است که در بسیاری از موارد، چنانچه اقرار از نظر قانونی صحیح باشد، نیازی به ارائه دلیل دیگر نیست و دادگاه می‌تواند صرفاً با تکیه بر آن حکم صادر کند.

📌عناصر اصلی اقرار

برای اینکه سخن فردی اقرار تلقی شود، باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

1. اظهار قطعی: سخن باید ناظر به گذشته یا حال باشد و نباید به صورت مشروط یا مردد بیان شود.
2. به زیان گوینده: باید به ضرر خود شخص و به نفع دیگری باشد.
3. بیان حقیقتی حقوقی: اقرار باید ناظر به وجود حقی مشخص برای طرف مقابل باشد.

📌مصادیق اقرار

اقرار می‌تواند در اشکال زیر تحقق پیدا کند:

• اقرار کتبی: مانند امضای سند رسمی یا تنظیم اقرارنامه محضری.
• اقرار شفاهی: مانند اقرار در دادگاه یا نزد شهود که دارای شرایطی است که می توانید در بخش اقرار صریح و ضمنی مشاهده نمایید.
• اقرار در دادگاه: زمانی که در جلسه دادرسی یا لوایح تسلیمی به دادگاه صورت می‌گیرد.
• اقرار خارج از دادگاه: مانند نامه، پیامک، یا حتی فایل صوتی.

نکته مهم این است که همه‌ی انواع اقرار دارای اعتبار یکسان نیستند. تنها در صورتی‌که اقرار با شرایط قانونی همراه باشد، اقرار معتبر محسوب می‌شود. در غیر این صورت، آن اقرار ممکن است غیرمعتبر، فاسد یا حتی بی‌اثر تلقی گردد.

شرایط قانونی اقرار معتبر

برای اینکه یک اقرار در محاکم قضایی دارای اثر حقوقی باشد، باید واجد شرایطی خاص باشد که قانون‌گذار به‌صراحت آن‌ها را بیان کرده است. در مواد ۱۲۶۲ تا ۱۲۷۲ قانون مدنی، این شرایط به‌صورت مفصل آمده است. مهم‌ترین این شرایط عبارت‌اند از:

✅1. اهلیت مقر (اقرارکننده)

شخصی که اقرار می‌کند باید دارای بلوغ، عقل و اختیار باشد. بنابراین:

• اقرار کودک نابالغ معتبر نیست.
• اقرار دیوانه یا مجنون فاقد اثر است.
• اقرار فرد سفیه (غیررشید) در امور مالی اعتبار ندارد، اما در امور غیرمالی ممکن است پذیرفته شود.
• اگر فرد در حالت مستی، اکراه یا اجبار باشد، اقرار او نیز باطل است.

✅2. قصد و اختیار

اقرار کننده باید با قصد و اراده آزاد اقرار کند. اگر مشخص شود که فرد فاقد اراده (مثلاً در حالت خواب یا بیهوشی) بوده یا به او اکراه شده، اقرار معتبر نخواهد بود.

✅3. اقرار به امر معقول و قابل تحقق

اقرار باید نسبت به موضوعی معقول، ممکن و قابل درک انجام شود. برای مثال، اگر فردی اقرار کند که «من مالک خورشید هستم» یا «زمان را متوقف کرده‌ام»، چنین اقراری فاقد هرگونه اثر است چون عقلانی و ممکن نیست.

✅4. منجز بودن اقرار

اقرار باید منجز و قطعی باشد، نه مشروط یا معلق. برای مثال:

• اقرار به این شکل: «اگر فردا باران بیاید، من بدهکارم» → نامعتبر است.
• اما اگر گفته شود: «من بدهکارم» → اقرار معتبر است.

✅5. اقرار به امری معلوم

اقرار باید ناظر به موضوعی معلوم و مشخص باشد. اقرار به امور کاملاً مجهول یا کلی‌گویی‌های نامشخص پذیرفته نمی‌شود. مثلاً:

• «من به کسی بدهکارم» → فاقد اثر است.
• اما اگر گفته شود: «من به علی ۵۰ میلیون تومان بدهکارم» → معتبر است.

موارد اقرار نامعتبر یا فاسد

اقرار در صورتی فاقد اعتبار خواهد بود که یکی از شرایط قانونی آن رعایت نشده باشد یا دارای نواقصی باشد که قانون آن را موجب بطلان می‌داند. این موارد به‌عنوان اقرار غیرمعتبر یا فاسد شناخته می‌شوند. بر اساس قانون مدنی و رویه قضایی، مهم‌ترین انواع اقرار های غیر معتبر عبارت‌اند از:

❌1. اقرار کذب

اگر دروغ بودن اقرار در محکمه اثبات شود (مثلاً با شهادت شهود یا ارائه اسناد متقن)، آن اقرار فاقد اثر حقوقی است. این موضوع در ماده ۱۲۷۶ قانون مدنی نیز تأکید شده است.

❌2. اقرار معلق

اقراری که تحقق آن منوط به وقوع یک امر دیگر باشد، معتبر نیست. مثلاً:

• «اگر پدرم بمیرد، من بدهکارم» → این اقرار معلق است و معتبر نیست. بر اساس ماده ۱۲۶۸ قانون مدنی، اقرار باید منجز باشد.

❌3. اقرار بدون اختیار یا تحت اکراه

اقراری که بر اثر فشار، تهدید، اکراه یا اجبار روانی و جسمی از فرد گرفته شده باشد، فاقد اعتبار است. در این حالت، شخص می‌تواند با ارائه دلیل، اقرار خود را از اعتبار ساقط کند.

❌4. اقرار فرد فاقد اهلیت

اگر اقرار از سوی فردی فاقد اهلیت (مثلاً صغیر، مجنون یا سفیه در امور مالی) صادر شود، ارزش حقوقی ندارد. این موضوع در مواد ۱۲۶۲ تا ۱۲۶۴ قانون مدنی به صراحت بیان شده است.

❌5. اقرار نسبت به امر غیرمعقول یا ناممکن

اگر موضوع اقرار از نظر عقلی، عرفی یا قانونی قابل تحقق نباشد، آن اقرار بی‌اثر است. مانند اقرار به مالکیت چیزی که اصولاً وجود ندارد.

❌6. اقرار به امر مجهول

اقراری که نسبت به موضوعی کاملاً مبهم و نامشخص انجام شده باشد، قابلیت استناد ندارد. مثلاً:

• «به کسی بدهکارم» بدون ذکر نام یا مبلغ، اثری ندارد.

آثار اقرار معتبر و غیرمعتبر

اقرار، در صورتی که معتبر باشد، یکی از قوی‌ترین ادله اثبات دعوا است. اما اگر شرایط قانونی برای اعتبار آن فراهم نباشد، نه‌تنها ارزش اثباتی ندارد بلکه ممکن است زیان‌هایی برای اقرارکننده نیز در پی داشته باشد. در این بخش، آثار هر دو نوع اقرار بررسی می‌شود:

✅ آثار اقرار معتبر

1. اثبات قطعی دعوا
   اقرار معتبر، دعوا را از جهت اثبات تمام می‌کند و قاضی می‌تواند صرفاً بر اساس آن رأی صادر کند. نیازی به دلیل یا شاهد دیگر نخواهد بود.
2. ایجاد التزام برای مقر
   مقر (اقرارکننده) پس از اقرار، حق انکار آن را ندارد و ملزم به مفاد اقرار است، مگر آنکه خلاف آن را با دلیل قوی اثبات کند (مثل کذب یا اکراه).
3. قابل پذیرش در دادگاه بدون نیاز به تأیید دیگران
   اگر اقرار در دادگاه یا اسناد رسمی و توسط شخص دارای اهلیت و اختیار انجام شود، مستقل از سایر ادله پذیرفته می‌شود.

❌ آثار اقرار نامعتبر

1. فاقد ارزش اثباتی
   اقراری که با شرایطی مانند اکراه، فقدان قصد، یا از سوی فرد نابالغ یا مجنون صادر شده باشد، نمی‌تواند به‌عنوان دلیل اثبات دعوا استفاده شود.
2. سلب الزام حقوقی از مقر
   در صورتی که اقرار فاسد یا فاقد اثر شناخته شود، شخص مقر ملزم به تبعات اقرار نخواهد بود.
3. نیاز به ادله مکمل برای اثبات دعوا
   اگر تنها مستند دعوا، یک اقرار غیر معتبر باشد، دعوا قابلیت اثبات نخواهد داشت مگر اینکه با ادله دیگر مانند شهادت یا سند پشتیبانی شود.
4. امکان اعتراض و انکار توسط مقر
   مقر می‌تواند با ارائه ادله، ادعا کند که اقرار از روی اشتباه، اکراه، یا در حالت عدم اهلیت صادر شده و آن را بی‌اثر کند.

اعتبار اقرار خارج از دادگاه در امور حقوقی

اقرار فقط زمانی معتبر نیست که در دادگاه صورت گیرد؛ بلکه در شرایطی خاص، اقرار خارج از دادگاه نیز می‌تواند ارزش اثباتی داشته باشد. اما اعتبار آن بستگی به نحوه ارائه و شرایط قانونی دارد. در این بخش، نکات اصلی مربوط به اعتبار این نوع از اقرار را بررسی می‌کنیم:

✅ مواردی که اقرار خارج از دادگاه معتبر است:

1. اقرار کتبی رسمی
   اگر فرد در دفترخانه اسناد رسمی اقرار کند، سند رسمی محسوب می‌شود و همانند اقرار در دادگاه، دارای اعتبار کامل و الزام‌آور است.

2. اقرار در لوایح رسمی ارائه‌شده به دادگاه
   اگر شخص در یکی از لوایحی که به دادگاه تقدیم کرده (مثلاً در دادخواست یا پاسخ به دعوا) اقرار نماید، طبق ماده ۲۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی، اقرار در دادگاه تلقی می‌شود.

3. اقرار قابل اثبات با شاهد یا قرائن
   طبق ماده ۱۲۷۹ قانون مدنی، اقرار شفاهی خارج از دادگاه در صورتی معتبر است که:

• اصل دعوا با شهادت شهود قابل اثبات باشد،
• یا شواهد و قرائنی وجود داشته باشد که وقوع اقرار را تایید کند.

❌ مواردی که اقرار خارج از دادگاه اعتبار ندارد:

1. در صورت نبود سند یا شاهد معتبر
   اگر اقرار فقط شفاهی و بدون شاهد یا قرینه بوده و موضوع دعوا با شهادت قابل اثبات نباشد، این نوع اقرار فاقد ارزش حقوقی است.
2. اقرار از سوی شخص فاقد شرایط قانونی
   مثل اینکه اقرار توسط صغیر، مجنون، یا فرد در حالت اکراه یا مستی انجام شده باشد.

جمع‌بندی:
اقرار خارج از دادگاه اگر با تشریفات قانونی یا با شواهد معتبر همراه باشد، می‌تواند همانند اقرار در دادگاه مؤثر و الزام‌آور باشد. اما در غیر این صورت، اقرار خارج از دادگاه به تنهایی نمی‌تواند مبنای حکم دادگاه قرار گیرد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون اقرار معتبر و نا معتبر را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓ پدرم در زمان حیات خود اقرارنامه‌ای غیرمالی برای حفر چاه آب تنظیم کرد. حالا که ایشان فوت کرده است، آیا این اقرارنامه همچنان اعتبار دارد؟

✅ بله، اقرارنامه همچنان معتبر است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. در صورتی که این سند به‌صورت قانونی و صحیح تنظیم شده باشد، حتی پس از فوت فرد نیز اعتبار حقوقی خود را حفظ می‌کند.

❓ آیا اقراری که در مرجع انتظامی صورت گرفته و سپس در دادگاه انکار شده، می‌تواند مبنای صدور حکم قرار گیرد؟

✅ بستگی به شرایط دارد. اگر دادگاه تشخیص دهد که اقرار در مرجع انتظامی با شرایط قانونی و بدون اجبار صورت گرفته، ممکن است مبنای حکم باشد. اما انکار در دادگاه می‌تواند تأثیرگذار باشد و نیاز به بررسی بیشتر دارد.

❓ اگر معامله‌ای غیر نافذ باشد و شرکا یا وراث قانونی آن را تایید نکنند، از نظر حقوقی چه ارزشی خواهد داشت؟

✅ معامله غیر نافذ در صورت عدم تنفیذ از سوی شرکا یا وراث، فاقد اثر قانونی است و به حالت بطلان درمی‌آید، مگر اینکه در شرایط خاص توسط دادگاه تأیید شود.

❓ اقرارنامه غیرمالی چیست و آیا در دادگاه یک سند معتبر محسوب می‌شود؟

✅ اقرارنامه غیرمالی سندی است که شامل اعتراف به موضوعی غیرمالی (مثلاً انجام کاری، تعهد اخلاقی یا حقوقی) است. اگر به‌درستی تنظیم شده باشد، می‌تواند در دادگاه اعتبار داشته باشد.

❓ آیا اقرارنامه‌ای که به صورت دستی تنظیم شده و امضای شهود و خریدار در آن نیست، اعتبار قانونی دارد؟

✅ بله، اگر اقرار به ضرر شخص اقرار کننده باشد، می‌تواند معتبر باشد. اما در نبود شهود یا خریدار، ارزش اثباتی آن ممکن است در دادگاه مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد.

❓ یک اقرارنامه مالی تنظیم شده که در آن تیتر اشتباهی به صورت اقرارنامه غیرمالی نوشته شده است. آیا این اقرارنامه با شرح مفاد درونی‌اش می‌تواند در دادگاه مورد استناد قرار گیرد؟

✅ بله، محتوا بر تیتر سند اولویت دارد. اگر مفاد اقرارنامه حاوی تعهد مالی باشد و شرایط قانونی رعایت شده باشد، اشتباه در عنوان مانعی برای استناد قانونی نیست.