اقرارنامه یکی از مهم‌ترین اسناد حقوقی است که در آن شخص، صراحتاً به حقی برای دیگری و به زیان خود اذعان می‌کند. این سند که ممکن است به‌صورت رسمی یا عادی تنظیم شود، نقش بسیار مهمی در اثبات دعاوی حقوقی و حتی کیفری دارد و می‌تواند به‌تنهایی باعث صدور حکم دادگاه شود. بسیاری از افراد تصور می‌کنند تنظیم یک اقرار ساده است، اما عدم آگاهی از شرایط قانونی و جزئیات تنظیم آن، ممکن است اعتبار سند را زیر سؤال ببرد یا حتی موجب زیان‌های جبران‌ناپذیر شود.
در این مقاله، به‌صورت کامل و کاربردی به این سؤالات پاسخ داده می‌شود: اقرارنامه دقیقاً چیست؟ چه تفاوتی میان اقرارنامه عادی و محضری وجود دارد؟ چگونه می‌توان یک اقرارنامه معتبر تنظیم کرد؟ در چه شرایطی این سند قابل ابطال است؟ همچنین با بررسی نمونه‌های رایج اقرارنامه‌ها، راهکارهایی برای استفاده مؤثرتر از این ابزار حقوقی ارائه خواهیم داد.
اقرارنامه چیست؟ تعریف قانونی اقرار و اقرارنامه
برای درک دقیق مفهوم اقرارنامه، ابتدا باید با خود «اقرار» در معنای قانونی آشنا شویم. طبق ماده ۱۲۵۹ قانون مدنی ایران، اقرار چنین تعریف شده است:
«اقرار عبارت است از: اخبار به حقی برای غیر بر ضرر خود.»
به زبان ساده، زمانی که یک فرد (مُقر) اعلام می‌کند که حقی به نفع شخص دیگری (مُقرله) و به زیان خود وجود دارد، در واقع اقرار کرده است. این اقرار می‌تواند به شکل شفاهی در دادگاه بیان شود یا به صورت کتبی در قالب سندی رسمی یا عادی تنظیم گردد که در این حالت به آن اقرارنامه می‌گویند.
🔹اقرارنامه چیست؟
اقرارنامه به سندی کتبی گفته می‌شود که در آن فردی به نفع دیگری و علیه خود، به وجود یک حق، تعهد یا واقعه اعتراف می‌کند. این سند ممکن است در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود که به آن اقرارنامه رسمی یا محضری گفته می‌شود، یا به‌صورت دست‌نویس میان طرفین تنظیم شود که آن را اقرارنامه عادی می‌نامند.
اقرارنامه رسمی به دلیل ثبت در دفاتر اسناد رسمی، دارای قدرت اثباتی بالا و غیرقابل انکار است، در حالی که اقرارنامه عادی ممکن است با ادعای جعل، انکار یا تردید مواجه شده و نیاز به اثبات اعتبار داشته باشد.
در ادامه مقاله، به تفاوت انواع اقرارنامه، شرایط اعتبار قانونی آن‌ها، کاربرد در دعاوی ملکی، خانوادگی و کیفری، و همچنین شیوه تنظیم صحیح آن خواهیم پرداخت.
انواع اقرارنامه و تفاوت اقرارنامه رسمی با عادی
اقرارنامه‌ها از منظر نحوه تنظیم و موضوع اقرار به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. شناخت این اقسام برای تعیین اعتبار حقوقی سند و امکان استناد به آن در دادگاه بسیار ضروری است.
✅۱. انواع اقرارنامه از نظر نحوه تنظیم
اقرارنامه‌ها از حیث شیوه تنظیم به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
🔹 اقرارنامه محضری یا رسمی
اقرارنامه‌ای است که در دفاتر اسناد رسمی یا نزد مقام صلاحیت‌دار قضایی (مانند دادگاه یا دادسرا) تنظیم شده باشد. چنین سندی، به دلیل اینکه در مرجع رسمی ثبت شده، دارای اعتبار کامل بوده و در برابر اشخاص ثالث نیز قابل استناد است. اقرارنامه رسمی قابل انکار یا تردید نیست و تنها در صورت اثبات جعل از درجه اعتبار ساقط می‌شود.
🔹 اقرارنامه عادی یا دستی
اقرارنامه‌ای است که خارج از دفاتر رسمی و بدون حضور مأمور صلاحیت‌دار میان طرفین نوشته شده است. این نوع از سند، در صورتی معتبر است که امضای اقرارکننده و شهود قابل اثبات باشد. اقرارنامه عادی ممکن است با ادعای انکار، تردید یا جعل مواجه شود و برای اثبات اعتبار آن نیاز به ارائه شواهد و قرائن قوی وجود دارد.
✅۲. انواع اقرارنامه از نظر موضوع اقرار
اقرارنامه‌ها بر اساس محتوای اقرار به دسته‌های گوناگون تقسیم می‌شوند:
- اقرارنامه واگذاری ملک: شامل اقرار به فروش یا انتقال مالکیت ملک به دیگری.
- اقرارنامه زوجیت: در شرایطی که ازدواج ثبت رسمی نشده باشد.
- اقرارنامه مالی یا دریافت وجه: مانند اعتراف به دریافت وام، قرض یا طلب.
- اقرارنامه اسقاط حق: شامل اسقاط حق شکایت، مطالبه مهریه، حق مسکن و…
- اقرارنامه ارتکاب جرم: کاربرد کیفری دارد و در صورت رضایت قاضی، می‌تواند مجازات را کاهش دهد.
جدول زیر تفاوت میان اقرارنامه رسمی (محضری) و اقرارنامه عادی (دستی) از منظرهای مختلف مقایسه شده است:
| مقایسه | اقرارنامه رسمی (محضری) | اقرارنامه عادی (دستی) |
| محل تنظیم | دفاتر اسناد رسمی یا نزد مقام رسمی صلاحیت‌دار (دادگاه، دادسرا) | خارج از مراجع رسمی؛ معمولاً بین اشخاص |
| اعتبار حقوقی | اعتبار کامل دارد و قابل استناد در دادگاه است | اعتبار ضعیف‌تری دارد و ممکن است مورد انکار یا تردید قرار گیرد |
| قابلیت انکار یا تردید | قابل انکار یا تردید نیست، فقط با اثبات جعل باطل می‌شود | قابل انکار، تردید یا ادعای جعل است |
| اثبات اعتبار در دادگاه | نیاز به اثبات ندارد، دادگاه آن را سند رسمی تلقی می‌کند | در صورت انکار، نیازمند اثبات اصالت از سوی دارنده است |
| اثر بر اشخاص ثالث | علیه طرفین، ورثه و در مواردی اشخاص ثالث معتبر است | علیه اشخاص ثالث معمولاً قابل استناد نیست مگر با دلایل تکمیلی |
| قابل استفاده در چه دعاوی؟ | کلیه دعاوی حقوقی و کیفری | بیشتر در دعاوی حقوقی و ترجیحاً به عنوان اماره یا قرینه |
شرایط قانونی تنظیم اقرارنامه
برای اینکه یک اقرارنامه – چه رسمی و چه عادی – در محاکم قضایی معتبر و قابل استناد باشد، باید شرایط قانونی خاصی را رعایت کند. این شرایط در دو دسته «عمومی» و «اختصاصی» قرار می‌گیرند. اطلاعات بیشتر در مورد اقرارنامه معتبر و نامعتبر را می توانید با جزئیات کامل تر در مطلب مربوط به آن مطالعه نمایید.
✅۱. شرایط عمومی اقرارنامه
🔹 بلوغ و عقل
اقرار کننده باید بالغ و عاقل باشد. اقرار افراد صغیر یا مجنون در حال دیوانگی فاقد اعتبار است.
🔹 قصد و اختیار
اقرار باید با قصد جدی و بدون اکراه یا اجبار صورت گیرد. اگر ثابت شود فرد در اثر تهدید یا اجبار اقدام به اقرار کرده، سند فاقد ارزش حقوقی خواهد بود.
🔹 اهلیت مالی
در اقرارنامه‌هایی که جنبه مالی دارند، مقر باید رشید (دارای قدرت تشخیص و تصرف در اموال) باشد. بنابراین اقرار سفیه (کسی که تصرفات مالی‌اش معقول نیست) یا ورشکسته نسبت به اموال خود نافذ نخواهد بود.
🔹 قابلیت موضوع اقرار
موضوع اقرار باید قابل تحقق و مشروع باشد. اقرار نسبت به امری که از نظر قانونی یا عقلی امکان‌پذیر نیست، معتبر نیست.
✅۲. شرایط اختصاصی اقرارنامه
🔹 اقرارنامه رسمی
باید در دفتر اسناد رسمی یا نزد مقام رسمی صلاحیت‌دار و در چارچوب قوانین مربوطه تنظیم شده باشد. همچنین، باید با مهر، امضا و مشخصات طرفین همراه باشد.
🔹 اقرارنامه عادی
در صورتی اعتبار دارد که دارای امضا یا اثر انگشت اقرارکننده باشد و بهتر است دو شاهد آن را امضا کنند. در صورت انکار، بار اثبات اعتبار به عهده دارنده اقرارنامه خواهد بود.
🔹 تعیین مشخص مقر و مقرله
در متن اقرارنامه باید دقیقاً مشخص شود چه کسی اقرار می‌کند و این اقرار به نفع چه کسی است. اگر مقرله (ذی‌نفع اقرار) به صورت کلی یا مجهول ذکر شود، اقرار معتبر نیست.
اعتبار اقرارنامه در دادگاه‌های حقوقی و کیفری
در این بخش به بررسی اعتبار اقرارنامه در دادگاه‌های حقوقی و کیفری می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که در چه شرایطی این اسناد قابل استناد هستند و چه تفاوت‌هایی میان اعتبار آن‌ها در دعاوی مدنی و کیفری وجود دارد.
🔹 اعتبار اقرارنامه در دادگاه حقوقی
اقرارنامه در دعاوی حقوقی (مانند دعاوی مالی، ملکی، خانوادگی) یکی از مهم‌ترین ادله اثبات دعوا محسوب می‌شود. اما اعتبار آن به نوع سند و شرایط تنظیم آن بستگی دارد:
-
✅اقرارنامه رسمی (محضری):
این نوع اقرارنامه چون در دفتر اسناد رسمی یا نزد مأمور رسمی تنظیم می‌شود، دارای بالاترین درجه اعتبار است. در برابر دادگاه و حتی اشخاص ثالث قابل استناد است و جز در صورت اثبات جعل، نمی‌توان آن را انکار یا تردید کرد. -
✅اقرارنامه عادی (دستی):
اقرارنامه‌هایی که خارج از دفاتر رسمی و بدون حضور مأمور صلاحیت‌دار تنظیم شده‌اند، در دادگاه حقوقی قابل استناد هستند اما به‌راحتی قابل انکار یا تردید نیز هستند. در این صورت، ارائه مدارک تکمیلی مانند شهادت شهود، تطبیق امضا و سایر قرائن ضروری است.
🔹 اعتبار اقرارنامه در دادگاه کیفری
در دعاوی کیفری، اقرار از ادله مهم و تأثیرگذار در اثبات جرم است، اما اقرار باید توسط خود متهم و در شرایط قانونی صورت گرفته باشد.
-
✅اقرارنامه رسمی به ارتکاب جرم:
اگر متهم در حضور مقام قضایی یا در قالب سند رسمی، شخصاً و با اختیار کامل به ارتکاب جرم اقرار کند، این سند در دادگاه کیفری معتبر است، مگر اینکه با قرائن و شواهد دیگر در تعارض باشد. -
✅اقرارنامه عادی در امور کیفری:
اگر شخصی در سند عادی (مثلاً دست‌نوشته یا فرم ساده) به ارتکاب جرم اعتراف کرده باشد اقرار در امور کیفری محسوب می شود و اعتبار آن مشروط به بررسی دقیق قاضی است و ممکن است به دلیل احتمال فشار، اجبار یا عدم صحت محتوا، به‌تنهایی ملاک تصمیم‌گیری قرار نگیرد. -
✅نمایندگی در اقرار کیفری ممکن نیست:
بر اساس قانون، اقرار به ارتکاب جرم قابل واگذاری به وکیل نیست و صرفاً باید توسط شخص متهم انجام شود. اقرار وکیل، ولی یا قیم به جای متهم، فاقد اعتبار کیفری است.
✅ نتیجه‌گیری
- در دعاوی حقوقی، اعتبار اقرارنامه تابع رسمی یا عادی بودن آن است. نوع رسمی، اعتبار بالاتری دارد.
- در دعاوی کیفری، تنها اقراری معتبر است که شخصاً، آگاهانه و در شرایط قانونی توسط متهم انجام شود.
- در هر دو حوزه، اقرارنامه رسمی غیرقابل انکار و تردید است، اما اقرارنامه عادی نیازمند اثبات اعتبار است.
نمونه متن اقرارنامه (فروش ملک، دریافت وجه، زوجیت، ارتکاب جرم)
در این بخش، نمونه‌های پرکاربرد از اقرارنامه‌ها را که در دعاوی مختلف حقوقی و کیفری استفاده می‌شوند، به صورت مختصر و با توضیح کاربرد هر کدام ارائه می‌دهیم. این نمونه‌ها در تنظیم قراردادها، پیشگیری از اختلافات و تسریع در رسیدگی قضایی بسیار مؤثر هستند:
۱. ✍️ اقرارنامه فروش یا واگذاری ملک
کاربرد: این نوع اقرارنامه نشان‌دهنده این است که فروشنده صراحتاً اعتراف کرده که ملک مشخصی را به خریدار واگذار کرده و تمامی ثمن معامله را دریافت نموده است. این سند از بروز اختلاف در خصوص اصل معامله جلوگیری می‌کند.
نمونه متن:
اینجانب علی رضایی فرزند محمد به شماره ملی … اقرار می‌نمایم که ملک واقع در خیابان … به پلاک ثبتی … را بر اساس قرارداد مورخ … به آقای رضا احمدی فروخته‌ام و کل مبلغ مورد توافق را نقداً دریافت کرده‌ام. همچنین، هیچ‌گونه ادعایی نسبت به این ملک ندارم.
۲. 💵 اقرارنامه دریافت وجه یا بدهی
کاربرد: این نوع اقرارنامه، اثبات دریافت مبلغی مشخص از سوی بدهکار است. برای اطمینان خاطر طلبکار در آینده بسیار مؤثر است.
نمونه متن:
اینجانب لیلا جعفری به شماره ملی … اقرار می‌کنم که مبلغ ۵۰ میلیون تومان بابت قرض‌الحسنه از آقای سامان احمدی دریافت کرده‌ام و متعهد به بازپرداخت کامل آن تا تاریخ … هستم. در صورت تأخیر، مبلغ ۲۰۰ هزار تومان بابت هر روز دیرکرد پرداخت خواهم کرد.
۳. 💍 اقرارنامه زوجیت
کاربرد: زمانی تنظیم می‌شود که ازدواج شرعی انجام شده اما ثبت رسمی در دفاتر ازدواج صورت نگرفته باشد. این اقرارنامه می‌تواند در فرآیند ثبت زوجیت در ثبت احوال یا در اثبات رابطه زوجیت در محاکم استفاده شود.
نمونه متن:
اینجانب ناصر هاشمی به شماره ملی … اقرار می‌کنم که با خانم الهام نیک‌خو در تاریخ … به عقد دائم شرعی یکدیگر درآمده‌ایم و زندگی مشترک آغاز کرده‌ایم. این ازدواج با رضایت کامل و بدون اجبار بوده و مهر تعیین‌شده مبلغ … میلیون تومان می‌باشد.
۴. ⚖️ اقرارنامه ارتکاب جرم
کاربرد: این نوع اقرارنامه معمولاً در مراحل تحقیق یا دادرسی تنظیم می‌شود و نشان‌دهنده پذیرش مسئولیت ارتکاب یک جرم خاص توسط متهم است. این سند تنها در صورتی معتبر است که بدون اجبار و در حضور مقام قضایی باشد.
نمونه متن:
اینجانب محمد موسوی فرزند غلامرضا با کمال صحت و سلامت روحی و جسمی اقرار می‌کنم که در تاریخ … از مغازه … یک عدد تلفن همراه به ارزش … تومان سرقت کرده‌ام. این عمل را شخصاً انجام داده و از انجام آن پشیمان هستم.
در تمامی این موارد، اگر اقرارنامه به صورت رسمی (محضری) تنظیم شود، از اعتبار قانونی بسیار بالایی برخوردار خواهد بود و در دادگاه به عنوان سند غیرقابل انکار محسوب می‌شود.
در چه شرایطی می‌توان اقرارنامه را باطل کرد؟
ابطال اقرارنامه، به سادگی امکان‌پذیر نیست و قانونگذار شرایط خاصی را برای آن در نظر گرفته است. مهم‌ترین مواردی که می‌توان به استناد آن‌ها، ابطال یک اقرارنامه را درخواست کرد، عبارت‌اند از:
❌۱. عدم اهلیت اقرارکننده
اگر فردی که اقرار کرده در زمان تنظیم سند، صغیر، مجنون، مکره یا فاقد قوه تشخیص (مثلاً مست یا بیمار روانی) بوده باشد، اقرار او معتبر نیست. در این حالت، اقرارنامه قابل ابطال است.
❌۲. اکراه، اجبار یا تهدید
اقراری که تحت فشار روانی، تهدید فیزیکی یا زور اخذ شده باشد، فاقد اعتبار است. برای ابطال سند در این شرایط، اثبات وجود اکراه با شهادت شهود، پیام‌ها، صدا یا سایر قرائن ممکن است لازم باشد.
❌۳. تدلیس یا فریب
اگر مشخص شود که اقرارکننده با اطلاعات نادرست یا فریب نسبت به محتوا، سند را امضا کرده است (مثلاً دروغ درباره محتوا، سوء استفاده از اعتماد)، می‌توان اقرارنامه را باطل اعلام کرد.
❌۴. جعل یا مخدوش بودن سند
در صورتی که امضا، تاریخ یا محتوای سند جعل شده باشد، اقرارنامه از درجه اعتبار ساقط می‌شود. برای این منظور، باید درخواست کارشناسی خط، تطبیق امضا یا بررسی اصالت سند ارائه شود.
❌۵. اشتباه فاحش (حکمی یا موضوعی)
اگر اقرارکننده اشتباه فاحش در ماهیت تعهد یا اثر آن کرده باشد (برای مثال تصور اشتباه از قانون یا موضوع)، این مورد نیز می‌تواند منجر به ابطال اقرارنامه گردد. البته، اثبات این اشتباه دشوار است و مورد اختلاف نظر فقها و حقوق‌دانان است.
⚠️ آثار ابطال اقرارنامه چیست؟
ابطال یک اقرارنامه، بسته به نوع آن، آثار متفاوتی در پی دارد:
- از بین رفتن اعتبار سند: در صورت ابطال، اقرارنامه دیگر قابلیت استناد در دادگاه را ندارد و نمی‌توان از آن به‌عنوان دلیل اثبات دعوا استفاده کرد.
- رفع تعهدات حقوقی یا مالی: تعهداتی که در اقرارنامه آمده بودند (مثل تعهد به پرداخت پول، انتقال ملک، یا اسقاط حق شکایت) نیز بی‌اثر خواهند شد.
- لزوم بازپرداخت مبالغ دریافتی: اگر براساس اقرارنامه وجهی پرداخت شده باشد و سند باطل شود، ممکن است الزام به استرداد آن وجه توسط مقرله وجود داشته باشد.
- توقف جریان پرونده یا تجدید دادرسی: اگر اقرارنامه مبنای رأی دادگاه بوده باشد، ابطال آن می‌تواند منجر به اعاده دادرسی یا نقض رأی صادره گردد.
در جدول زیر می توانید امکان ابطال موارد را به صورت خلاصه مشاهده فرمایید:
| مورد | امکان ابطال | توضیحات |
|---|---|---|
| اقرار تحت اجبار | ✅ دارد | نیاز به اثبات دارد |
| اقرار با اشتباه فاحش | ✅ دارد | بسیار سخت در اثبات |
| اقرار توسط صغیر/مجنون | ✅ دارد | بدون نیاز به اثبات اراده آزاد |
| اقرار عادی بدون شاهد | ❌ ندارد | صرفاً اعتبار پایین دارد، نه باطل |
| اقرارنامه رسمی با جعل امضا | ✅ دارد | در صورت اثبات جعل، کاملاً باطل |
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون اقرارنامه را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است و به اختصار آورده شده است:
❓ برای گرفتن اقرارنامه از فروشنده آپارتمان به چه روشی باید اقدام کرد؟
✅ ابتدا باید هدف و موضوع اقرارنامه مشخص شود. سپس به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و با ارائه مدارک شناسایی و توضیح کامل موضوع، سند رسمی تنظیم می‌شود.
❓ شخصی از بانکی به نام خود وام گرفته و مبلغ را به من داده؛ توافق کرده‌ایم اقساط را من پرداخت کنم. چگونه اقرارنامه تنظیم کنم؟
✅ برای ثبت چنین توافقی باید به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و مفاد توافق، تعهد پرداخت اقساط و انتقال وجه را به‌صورت کتبی و رسمی در قالب اقرارنامه ثبت نمایید.
❓ تفاوت بین گواهی امضا و تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی چیست؟
✅ در گواهی امضا، دفترخانه فقط صحت امضای طرف را تأیید می‌کند و مسئولیتی نسبت به محتوای سند ندارد؛ اما در تنظیم سند رسمی، سردفتر متن را طبق ضوابط تنظیم می‌کند و سند دارای اعتبار کامل قانونی است. برای مسائل مهم، نوع دوم پیشنهاد می‌شود.
❓ اقرارنامه دستی مبنی بر استرداد پول و استعفا پس از آن، چه اعتباری دارد؟
✅ این اقرارنامه می‌تواند به‌عنوان دلیل علیه شما استفاده شود زیرا حاوی اعتراف به دریافت پول است. اعتبار آن بستگی به امضا، شهود و شرایط تنظیم دارد. برای دفاع از حقوق خود، با وکیل مشورت کنید.
❓ آیا اقرارنامه‌ای که توسط فرد زنده تنظیم شده معتبر است؟
✅ بله، اگر رسمی و محضری باشد، کاملاً معتبر و در دادگاه قابل استناد است. اگر عادی باشد، ممکن است با انکار یا ادعای جعلیت روبرو شود و نیاز به اثبات اصالت دارد.
❓ آیا می‌توان با اقرارنامه‌ای قدیمی از یکی از اعضای خانواده (مثلاً عمو)، ادعای حقوقی کرد؟
✅ در صورت اثبات اصالت سند و ارتباط آن با موضوع دعوا، می‌توانید برای احقاق حقوق خود اقامه دعوی نمایید. بهتر است برای طرح دقیق دادخواست با وکیل مشورت کنید.