در فرآیند رسیدگی کیفری، گاهی ممکن است پرونده کیفری قبل از ورود به مرحله صدور کیفرخواست، با صدور تصمیماتی از سوی مرجع تحقیق (بازپرس یا دادیار) مختومه شود. یکی از مهم‌ترین این تصمیمات، قرار منع تعقیب است که در صورت نبودن ادله کافی برای انتساب جرم به متهم یا جرم‌انگاری نشدن رفتار ارتکابی صادر می‌شود. با وجود صدور چنین قراری، شاکی حق دارد نسبت به آن اعتراض کند، چراکه قانون آیین دادرسی کیفری این حق را برای او به رسمیت شناخته است.
اعتراض به قرار منع تعقیب اقدامی قانونی برای به جریان انداختن مجدد پرونده است، مشروط بر آنکه در مهلت مقرر انجام شود و شرایط قانونی رعایت گردد. این اعتراض باید به شکل دقیق، مستند و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. در صورت پذیرش اعتراض، دادگاه می‌تواند قرار را نقض کرده و پرونده را به مرحله جلب به دادرسی بازگرداند.
در این مقاله، ابتدا به تعریف و موارد صدور قرار منع تعقیب می‌پردازیم، سپس شرایط و مهلت اعتراض، اشخاص دارای حق اعتراض، نحوه ثبت آن، و نتایج احتمالی بررسی اعتراض توسط دادگاه را بررسی خواهیم کرد. همچنین در پایان مقاله، نکات کلیدی تنظیم لایحه و نمونه‌ای کاربردی از لایحه اعتراض به قرار منع تعقیب نیز ارائه خواهد شد.
قرار منع تعقیب چیست و در چه مواردی صادر می‌شود؟
در حقوق کیفری ایران، تصمیمات مراجع تحقیق مانند بازپرس یا دادیار به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: احکام و قرارها. قرارها نیز خود به دو نوع مقدماتی و نهایی تقسیم می‌شوند. قرار منع تعقیب از جمله قرارهای نهایی است که در صورت صدور، رسیدگی کیفری در همان مرحله خاتمه یافته و پرونده از جریان خارج می‌شود.
⚖️ تعریف قرار منع تعقیب
قرار منع تعقیب تصمیمی است که از سوی بازپرس یا دادیار در دادسرا و در مرحله تحقیقات مقدماتی صادر می‌شود، و به معنای آن است که رسیدگی کیفری ادامه نخواهد یافت و متهم از تعقیب قضایی در آن پرونده معاف می‌شود. این قرار معمولاً زمانی صادر می‌شود که جرم بودن عمل ارتکابی منتفی باشد یا دلایل کافی برای انتساب آن به متهم وجود نداشته باشد.
📌 موارد قانونی صدور قرار منع تعقیب (بر اساس ماده ۲۶۵ ق.آ.د.ک)
قانون آیین دادرسی کیفری دو حالت را برای صدور این قرار پیش‌بینی کرده است:
-
جرم نبودن عمل ارتکابی
زمانی که رفتاری که به متهم نسبت داده شده اساساً جرم‌انگاری نشده باشد (مثلاً یک اختلاف ساده مدنی به اشتباه تحت عنوان خیانت در امانت مطرح شده باشد). -
فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم
در این حالت، هرچند رفتار ارتکابی طبق قانون جرم محسوب می‌شود، اما هیچ‌گونه دلیل، قرینه یا شهادت معتبری وجود ندارد که بتوان با آن وقوع جرم را به متهم نسبت داد.
🛑 آثار صدور قرار
با صدور قرار منع تعقیب، پرونده بسته می‌شود مگر اینکه شاکی در مهلت قانونی نسبت به آن اعتراض کند. در صورت عدم اعتراض، این قرار قطعی تلقی می‌شود و تنها در صورت کشف دلیل جدید یا شرایط خاص، امکان بازگشایی مجدد پرونده وجود خواهد داشت.
آیا اعتراض به قرار منع تعقیب ممکن است؟
صدور قرار منع تعقیب به معنای پایان رسیدگی کیفری در مرحله دادسراست؛ اما قانون‌گذار برای جلوگیری از تضییع حقوق شاکی، امکان اعتراض به این قرار را در قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی کرده است. بنابراین، اگر شاکی با تصمیم مرجع تحقیق مبنی بر عدم تعقیب متهم موافق نباشد، می‌تواند با رعایت تشریفات قانونی و در مهلت مقرر، اعتراض خود را مطرح کند.
⚖️ مستند قانونی اعتراض
مطابق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، قرار منع تعقیب از جمله قرارهایی است که می‌تواند مورد اعتراض شاکی قرار گیرد. در بند «الف» این ماده آمده است که در صورتی که شاکی به قرار منع تعقیب اعتراض داشته باشد، می‌تواند با تقاضای رسمی از دادگاه صالح، خواستار رسیدگی مجدد به موضوع شود.
⏳ مهلت قانونی اعتراض به قرار منع تعقیب
بر اساس بند پ ماده ۲۷۰ و تبصره ماده ۲۷۴ همین قانون، مهلت اعتراض به قرار منع تعقیب به شرح زیر است:
- 🔹 برای اشخاص مقیم ایران: ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار
- 🔹 برای اشخاص مقیم خارج از کشور: ۱ ماه از تاریخ ابلاغ
عدم اعتراض در این مهلت قانونی باعث قطعی شدن قرار منع تعقیب خواهد شد و از آن پس، امکان اعتراض به صورت عادی وجود ندارد.
📝 شرایط لازم برای اعتراض مؤثر
برای اینکه اعتراض شاکی مورد پذیرش دادگاه قرار گیرد، رعایت شرایط زیر الزامی است:
- ثبت اعتراض در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و به‌صورت رسمی
- تسلیم لایحه اعتراض به همراه دلایل و مستندات جدید یا نادیده گرفته‌شده
- رعایت مهلت قانونی به صورت دقیق
- ذکر مشخصات کامل شاکی، مشتکی‌عنه، موضوع اتهام و شماره پرونده در لایحه
در صورتی که اعتراض بدون دلیل و صرفاً از روی نارضایتی باشد، دادگاه آن را رد می‌کند و قرار منع تعقیب قطعی خواهد شد.
چه کسانی حق اعتراض به قرار منع تعقیب را دارند؟
یکی از سؤالات کلیدی در ارتباط با قرار منع تعقیب این است که چه افرادی حق دارند به آن اعتراض کنند و از دادگاه بخواهند رسیدگی کیفری از سر گرفته شود؟ پاسخ به این پرسش در مواد ۲۶۵ و ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری آمده و به‌روشنی محدوده اشخاص معترض را مشخص کرده است.
⚖️ تنها شاکی، حق اعتراض دارد
مطابق بند الف ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، تنها شاکی خصوصی حق اعتراض به قرار منع تعقیب را دارد. بنابراین، اشخاص ثالث یا کسانی که صرفاً ذی‌نفع احتمالی در پرونده هستند، بدون داشتن سمت شاکی، نمی‌توانند چنین اعتراضی را مطرح کنند.
📌 موارد صدور قرار منع تعقیب که قابل اعتراض هستند
بر اساس ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس در دو حالت می‌تواند قرار منع تعقیب صادر کند:
- جرم‌انگاری نشده بودن عمل ارتکابی: یعنی رفتار منتسب به متهم اصلاً طبق قانون، جرم محسوب نمی‌شود (مثلاً اختلاف مدنی یا فقدان عنوان مجرمانه).
- فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم: یعنی اگرچه عمل مجرمانه است، اما شواهد و مدارک برای نسبت دادن آن به متهم کافی نیست.
در هر دو حالت بالا، شاکی می‌تواند با تنظیم لایحه‌ای مستند و مراجعه به دادگاه کیفری صالح، تقاضای نقض قرار و ادامه رسیدگی کیفری را مطرح کند.
📝 مثال کاربردی:
فرض کنید شاکی فردی را بابت خیانت در امانت تحت تعقیب قرار داده، اما بازپرس با این استدلال که رفتار انجام‌شده صرفاً اختلاف مالی است و جرم محسوب نمی‌شود، اقدام به صدور قرار منع تعقیب می‌کند. شاکی با استناد به قرارداد، مکاتبات یا شهادت شهود، می‌تواند به این قرار اعتراض کرده و تقاضای ادامه تعقیب کیفری را بنماید.
نحوه تنظیم و ثبت اعتراض به قرار منع تعقیب در دفاتر خدمات قضایی
پس از صدور قرار منع تعقیب از سوی بازپرس یا دادیار، اگر شاکی قصد اعتراض داشته باشد، باید اعتراض خود را مطابق با تشریفات قانونی و در مهلت مقرر ثبت نماید. یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این فرآیند، ثبت رسمی اعتراض از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است که امروزه تنها مسیر قانونی برای ارائه اعتراض به مرجع قضایی محسوب می‌شود.
📝 مراحل ثبت اعتراض به قرار منع تعقیب
۱. تهیه لایحه اعتراض
شاکی باید لایحه‌ای منظم، مستند و مستدل آماده کند که در آن به دلایل اشتباه بودن قرار منع تعقیب پرداخته شده باشد. لایحه باید حاوی اطلاعات کامل زیر باشد:
- مشخصات شاکی و مشتکی‌عنه دقیقاً مطابق با شکوائیه اولیه
- شماره پرونده و تاریخ ابلاغ قرار منع تعقیب
- شرح اعتراض به صورت مستند (به دلایل، مدارک، شهادت شهود، استعلام‌ها و …)
۲. ضمیمه کردن مستندات لازم
تمام مدارکی که در مرحله دادسرا ارائه شده و نیز مستندات جدیدی که می‌تواند در رد قرار منع تعقیب مؤثر باشد، باید به لایحه پیوست شود. ضمائم باید به ترتیب شماره‌گذاری و به لایحه ارجاع داده شوند.
-
مراجعه به دفتر خدمات قضایی
شاکی یا وکیل قانونی او باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و با ارائه اصل مدارک هویتی، اعتراض خود را در سامانه عدل ایران ثبت کند. ثبت اعتراض صرفاً از طریق این دفاتر امکان‌پذیر است و ارسال دستی یا پستی قابل پذیرش نیست. -
دریافت رسید ثبت اعتراض
پس از ثبت موفق، رسید ثبت دادخواست یا اعتراض صادر شده و به شاکی تحویل داده می‌شود. این رسید حاوی کد رهگیری و اطلاعات مرجع رسیدگی (دادگاه کیفری دو یا دادگاه انقلاب یا اطفال، حسب مورد) است.
⚠️ نکات مهم در نگارش و ثبت اعتراض
- اعتراض حتماً باید در مهلت ۱۰ روز (برای ساکنان ایران) و یک ماه (برای مقیمان خارج) ثبت شود.
- اگر شاکی از ثبت اعتراض صرف‌نظر کند یا از مهلت مقرر عبور کند، قرار منع تعقیب قطعی شده و قابل رسیدگی مجدد نخواهد بود.
- توصیه می‌شود برای تنظیم لایحه اعتراض از وکیل کیفری با تجربه کمک گرفته شود تا احتمال نقض قرار افزایش یابد.
نتیجه اعتراض به قرار منع تعقیب در دادگاه: تأیید، نقض یا رفع نقص
پس از ثبت اعتراض به قرار منع تعقیب، نوبت به رسیدگی دادگاه می‌رسد. قانون آیین دادرسی کیفری در مواد ۲۷۳ و ۲۷۴، سه نوع تصمیمی که دادگاه می‌تواند در این خصوص اتخاذ کند را به‌روشنی بیان کرده است. این سه حالت بسته به دلایل ارائه‌شده از سوی شاکی و کیفیت تحقیقات دادسرا می‌تواند نتایج کاملاً متفاوتی برای طرفین پرونده داشته باشد.
⚖️ ۱. تأیید قرار منع تعقیب (رد اعتراض شاکی)
اگر دادگاه پس از بررسی مفاد پرونده، دلایل شاکی و اقدامات مرجع تحقیق، به این نتیجه برسد که قرار منع تعقیب به‌درستی و مطابق قانون صادر شده است، با رد اعتراض شاکی، قرار را تأیید می‌کند.
📌 اثر این تصمیم:
- پرونده مجدداً به دادسرا بازگردانده شده و بایگانی می‌شود.
- این رأی قطعی و غیرقابل اعتراض است و پرونده بسته تلقی خواهد شد.
⚖️ ۲. نقض قرار منع تعقیب و صدور قرار جلب به دادرسی
در صورتی که دادگاه با بررسی دلایل و مستندات ارائه‌شده از سوی شاکی، تشخیص دهد که دلایل کافی برای تعقیب متهم وجود دارد، مطابق ماده ۲۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری، قرار منع تعقیب را نقض و دستور جلب به دادرسی متهم را صادر می‌کند.
📌 مراحل بعدی پس از نقض قرار:
- پرونده به دادسرا بازگردانده می‌شود.
- بازپرس یا دادیار باید مجدداً متهم را احضار، تفهیم اتهام و قرار مجرمیت صادر کند.
- در نهایت، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه ارسال می‌شود.
⚖️ ۳. نقض تحقیقات و صدور قرار رفع نقص
در برخی موارد، دادگاه تشخیص می‌دهد که تحقیقات دادسرا ناکافی یا ناقص بوده است، اما هنوز برای تأیید یا رد اعتراض شاکی نیز نظر قطعی ندارد. در این صورت، بدون ورود به ماهیت، قرار رفع نقص صادر کرده و پرونده را برای تکمیل تحقیقات به دادسرا بازمی‌گرداند.
📌 نمونه موارد نقص تحقیقات:
- عدم استماع شهادت شهود
- عدم انجام کارشناسی لازم
- فقدان استعلام یا بررسی سوابق متهم
🔍 نکته مهم: طبق ماده ۲۷۴، دادگاه این اختیار را دارد که خود نیز نسبت به تکمیل تحقیقات اقدام کند، به‌ویژه اگر رفع نقص ضروری اما ساده باشد.
نمونه لایحه اعتراض به قرار منع تعقیب
ریاست محترم دادگاه عمومی کیفری شهرستان / ناحیه …
با سلام و احتراماینجانب … (نام و نام خانوادگی شاکی یا وکیل شاکی)، به نشانی: …، در پرونده کلاسه … با موضوع اتهام آقای / خانم … (مشخصات مشتکی‌عنه)، نسبت به صدور **قرار منع تعقیب صادره از شعبه … دادیاری / بازپرسی دادسرای ناحیه … تهران**، به شماره … مورخ …، معترض می‌باشم و مستنداً به دلایل و مستندات ذیل، تقاضای **نقض قرار مذکور و صدور قرار جلب به دادرسی** را دارم:
۱. مغفول ماندن دلایل و مستندات پرونده
مرجع محترم تحقیق بدون بررسی دقیق اسناد، مدارک، شهادت شهود، فایل‌های صوتی و یا سایر دلایل ابرازی توسط اینجانب، اقدام به صدور قرار منع تعقیب نموده است. حال آنکه **مطابق ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی کیفری**، قاضی مکلف است برای کشف حقیقت، تمام جوانب موضوع را بررسی نماید.
۲. فقدان انجام اقدامات ضروری در مرحله تحقیقات
علیرغم تقاضای کتبی اینجانب جهت انجام اقدامات کارشناسی، استعلام تلفن، پرینت تماس‌ها، تحقیق محلی و …، دادیار محترم بدون توجه به این تقاضاها و بدون انجام این اقدامات، مبادرت به صدور قرار منع تعقیب نموده‌اند. این امر **نشانگر نقص تحقیقات مقدماتی** است که لازم است مورد بررسی مجدد قرار گیرد.
۳. وجود دلایل و قرائن کافی برای انتساب اتهام
اظهارات شهود، اقرار طرف مقابل در فایل صوتی، مستندات رسمی (اعم از قرارداد، پیامک، رسید و…) که ضمیمه این لایحه می‌باشد، همگی دلالت بر **تحقق بزه مورد شکایت** و نقش مستقیم مشتکی‌عنه در آن دارند. در نتیجه، ادعای فقدان دلیل از سوی بازپرس محل تأمل است.
۴. رعایت مهلت قانونی برای اعتراض
قرار مورد اعتراض در تاریخ … به اینجانب ابلاغ شده و این لایحه در **فرجه قانونی ده‌روزه** (موضوع تبصره ماده ۲۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری) تقدیم می‌گردد.
درخواست:
با عنایت به موارد مذکور و در اجرای **مواد ۲۶۵، ۲۷۰، ۲۷۳ و ۲۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری**، صدور قرار منع تعقیب را فاقد وجاهت قانونی دانسته و مستدعی است قرار مذکور نقض، و دستور صدور قرار جلب به دادرسی صادر گردد.
با احترام
نام و نام خانوادگی شاکی / وکیل شاکی: …
امضاء
تاریخ: …
شماره تماس: …
نمونه های دیگری برای اعتراض به رای منع قرار تعقیب وجود دارد که به عنوان مثال برای موضوع ترک انفاق می توانید بر روی نمونه لایحه اعتراض به قرار منع تعقیب ترک انفاق کلیک نمایید.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون اعتراض به قرار منع تعقیب که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده فرمایید:
❓ ابلاغیه‌ای به من رسیده که در آن نوشته شده به دلیل فقدان ادله کافی، قرار منع تعقیب صادر شده است. آیا نیازی به حضور در دادگاه هست؟
✅ قرار منع تعقیب به این معناست که دلایل کافی برای متهم کردن شما وجود نداشته یا رفتار ارتکابی جرم نبوده است. بنابراین، مگر اینکه دادگاه یا دادسرا مستقیماً شما را احضار کرده باشند، نیازی به حضور در دادگاه نیست.
❓ به اتهام مشروبات الکلی بازداشت شده بودیم و ابلاغیه‌ای دریافت کردم که نوشته بود قرار منع تعقیب صادر شده است. این به چه معنی است؟
✅ یعنی دادسرا تشخیص داده که ادله کافی برای ادامه پیگرد کیفری وجود ندارد؛ بنابراین، شما از آن اتهام تبرئه شده‌اید و پرونده مختومه می‌شود.
❓ شخصی علیه ما شکایت کرده که ما ماشین او را تخریب کرده‌ایم و او را با قمه تهدید کرده‌ایم، ولی بازپرس قرار منع تعقیب داده است. لطفاً بیشتر توضیح دهید.
✅ به این معناست که ادله یا قرائن کافی برای اثبات این اتهامات علیه شما وجود نداشته یا مشخص نشده که شما مرتکب این اعمال شده‌اید. در نتیجه، پرونده به نفع شما بسته شده است و پیگیری ادامه نخواهد یافت.
❓ اعتراض به منع تعقیب در پرونده ضرب و جرح چگونه است؟ آیا امکان پذیر است؟
✅ بله. در صورت صدور قرار منع تعقیب در پرونده ضرب و جرح، شاکی می‌تواند در مهلت ۱۰ روزه برای ساکنان ایران و یک ماه برای مقیمان خارج از کشور به آن اعتراض کند. باید با ارائه گواهی پزشکی قانونی، شهادت شهود یا سایر دلایل مستند، نشان دهد که تصمیم بازپرس ناقص یا نادرست بوده است تا دادگاه قرار را نقض کند.
❓ اعتراض به منع تعقیب در پرونده خیانت در امانت به چه مواردی برای اثبات نیاز دارد؟
✅ خیانت در امانت از جمله جرایمی است که اگر ادله کافی برای اثبات آن ارائه شود، قابل پیگرد است. در صورت صدور قرار منع تعقیب، شاکی می‌تواند با ارائه اسناد، رسیدها، پیامک‌ها یا شهادت شهود، به دادگاه اعتراض کرده و در لایحه اعتراضی خود، نقایص تحقیقات دادسرا را گوشزد نماید تا دادگاه قرار را نقض و دستور جلب به دادرسی صادر کند.
❓ نسبت به اتهامی که به من وارد شده، حکمی با عنوان قرار منع تعقیب ارسال شده است. این به چه معناست؟
✅ قرار منع تعقیب به این معناست که دادسرا شما را بی‌گناه تشخیص داده است. یعنی دلایل کافی برای تعقیب شما وجود نداشته و بنابراین، پرونده مختومه شده است.