ازدواج مجدد مردان در نظام حقوقی ایران، همیشه یکی از چالشبرانگیزترین مباحث خانوادگی بوده است؛ بهویژه زمانیکه دلیل این ازدواج دوم، ناباروری یا نازایی همسر اول باشد. بسیاری از مردان پس از سالها زندگی مشترک و عدم فرزندآوری، به ازدواج دوم فکر میکنند، اما این تصمیم بدون ملاحظات حقوقی، میتواند تبعات جدی برای آنها به همراه داشته باشد. سؤال اینجاست: آیا نازایی زن میتواند مجوز قانونی برای ازدواج دوم مرد باشد؟ و اگر مرد بدون طی کردن روند قانونی و بدون رضایت همسر اول اقدام به تجدید فراش کند، چه پیامدهایی در انتظار اوست؟
در این مقاله، بهصورت جامع و کاربردی بررسی میکنیم که قانون، رویه قضایی و رأی دیوان عالی کشور درباره ازدواج مجدد به دلیل نازایی زن چه میگوید؟ همچنین خواهیم دید چگونه این موضوع با حق طلاق زن بر اساس شرط ضمن عقد گره میخورد و چه اقداماتی از سوی مرد یا زن میتواند سرنوشت این نوع ازدواجها را در دادگاه رقم بزند.
شرایط کلی ازدواج مجدد مرد در حقوق ایران
در نظام حقوقی ایران، ازدواج مجدد مرد با وجود داشتن همسر دائم، آزاد نیست؛ بلکه تحت شرایط خاص و نظارت قانونی ممکن است. قانون حمایت خانواده و همچنین رویه دادگاههای خانواده، ازدواج دوم را منوط به طی یک روند قضایی مشخص کردهاند تا از بروز بیعدالتی و نادیدهگرفتن حقوق همسر اول جلوگیری شود که به شرح زیر است:
-
رضایت همسر اول: اگر زن اول رضایتنامه رسمی برای ازدواج مجدد صادر کند، مرد میتواند بدون مراجعه به دادگاه، مستقیماً ازدواج دوم را در دفترخانه ثبت کند. ازدواج دوم بدون رضایت همسر اول تبعات قانونی دارد.
-
اجازه دادگاه خانواده: در صورت نبود رضایت همسر اول، مرد باید به دادگاه خانواده مراجعه کرده و با استناد به دلایلی مثل نازایی زن، درخواست صدور اجازه ازدواج مجدد کند.
📌 ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳
این ماده، نه مورد مشخص را برای توجیه ازدواج مجدد مرد فهرست کرده که مهمترین آنها عبارتاند از:
- عدم تمکین زن اول
- عقیم بودن یا نازایی زن
- ابتلای زن به بیماریهای خاص
- محکومیت زن به حبس طولانیمدت
- ترک زندگی خانوادگی از سوی زن
بنابراین، اگر مردی بخواهد صرفاً به استناد نازایی همسرش، همسر دوم اختیار کند، الزاماً باید دادگاه را در جریان بگذارد و مجوز رسمی اخذ کند.
امکان ازدواج دوم مرد به دلیل نازایی زن
بر اساس ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده، ناباروری یا عقیم بودن زن یکی از دلایل قانونی برای درخواست اجازه ازدواج مجدد مرد از دادگاه است. با این حال، مرد تنها در صورتی میتواند ازدواج دوم را بهصورت قانونی ثبت کند که یا رضایت رسمی همسر اول را داشته باشد یا از دادگاه خانواده مجوز بگیرد. بدون طی این مراحل، ازدواج دوم ممکن است غیرقانونی محسوب شده و مشمول مجازات شود.
📌 تعریف نازایی از منظر حقوقی و پزشکی
در پزشکی، نازایی معمولاً به عدم بارداری پس از یک سال رابطه جنسی منظم و بدون پیشگیری گفته میشود. اما در حقوق، دادگاهها اغلب به دنبال مدارک معتبر پزشکی، سوابق درمان، و نظر پزشکی قانونی هستند تا به این نتیجه برسند که زن بهصورت دائمی یا طولانیمدت از بارداری ناتوان است.
⚖️ چه زمانی دادگاه نازایی زن را بهعنوان دلیل موجه میپذیرد؟
برای اینکه دادگاه، نازایی را بهعنوان دلیل کافی برای تجویز ازدواج دوم بپذیرد، شرایطی مثل موارد زیر باید محقق شود:
- زوجین چند سال با هم زندگی کردهاند و بچهدار نشدهاند.
- تلاشهایی مثل مراجعه به پزشک، آزمایشات، یا درمان ناباروری انجام شده اما بینتیجه بوده.
- پزشکی قانونی یا مراکز تخصصی ناباروری عقیم بودن زن یا نیاز به روشهای پیشرفته مانند IVF را تأیید کردهاند.
📌 نکته مهم:
در برخی آراء دادگاهها آمده که عدم بارداری در طول چند سال زندگی مشترک، حتی اگر اصطلاح «عقیم بودن» استفاده نشود، میتواند مصداق نازایی و موجّه برای ازدواج دوم باشد.
مراحل و مدارک لازم برای گرفتن اجازه ازدواج مجدد به علت ناباروری همسر
اگر مردی بخواهد به دلیل ناباروری همسر خود ازدواج دوم انجام دهد، باید از مسیر قانونی و قضایی عبور کند. برای ازدواج مجدد مرد، یا رضایت کتبی همسر اول لازم است یا اجازه رسمی دادگاه خانواده. در صورتی که همسر اول رضایت ندهد، مرد باید دلایل قانونی مانند نازایی، عدم تمکین یا عسر و حرج را به دادگاه ارائه دهد. اگر یکی از این مسیرها طی نشود، ثبت ازدواج دوم قانونی نخواهد بود و ممکن است مرد با مجازات قانونی مواجه شود.
📝 مرحله اول: تنظیم دادخواست تجویز ازدواج مجدد
مرد باید به دادگاه خانواده محل اقامت همسر اول مراجعه کرده و دادخواست رسمی با عنوان درخواست اجازه ازدواج مجدد ثبت کند. در متن دادخواست، باید علت اقدام، یعنی عدم توانایی همسر در بارداری، بهروشنی قید شود.
📌 مدارک موردنیاز برای پیوست به دادخواست
- کپی عقدنامه و شناسنامه زوجین
- مدارک پزشکی مربوط به ناباروری همسر
- گواهی از مراکز درمان ناباروری (در صورت وجود)
- معرفینامه برای ارجاع همسر به پزشکی قانونی (توسط دادگاه صادر میشود)
- فیش واریزی هزینه دادرسی
⚖️ مرحله دوم: رسیدگی دادگاه و ارجاع به پزشکی قانونی
پس از ثبت دادخواست، دادگاه:
- همسر اول را برای ارائه توضیحات احضار میکند؛
- زن را برای بررسی به پزشکی قانونی یا مراکز درمانی تخصصی ارجاع میدهد؛
- در صورت نیاز، جلسه دادرسی با حضور طرفین برگزار میشود.
در این مرحله، دادگاه بررسی میکند که آیا زن واقعاً از نظر پزشکی ناتوان از بارداری است یا خیر.
📄 مرحله سوم: صدور اجازه ازدواج دوم یا رد درخواست
اگر دادگاه با استناد به مدارک پزشکی و استماع اظهارات طرفین، به این نتیجه برسد که همسر مرد دچار ناباروری دائمی یا طولانیمدت است، میتواند اجازه ازدواج دوم را برای یک بار صادر کند.
📌 نکته مهم:
در برخی آراء آمده است که دادگاه تنها در صورت احراز «عدم امکان درمان» یا «طول مدت نازایی» اقدام به صدور این مجوز میکند. صرف باردار نشدن در یک یا دو سال کافی نیست.
بررسی رأی دیوان عالی کشور درباره ازدواج مجدد به جهت عدم باروری زوجه
کی از مهمترین و تأثیرگذارترین آراء صادرشده در زمینه ازدواج دوم مرد به دلیل نازایی همسر اول، رأی شعبه ۲۲ دیوان عالی کشور است که بهصراحت بر نقش شروط ضمن عقد و لزوم رعایت تشریفات قانونی تأکید دارد. در حالیکه قوانین در زمینه طلاق به دلیل نازایی زن سختگیری چندانی نشان نمیدهند و حتی مرد برای طلاق نیاز به اثبات ناباروری زن ندارد، اما در مقابل، قانونگذار در مورد ازدواج مجدد مرد بهخاطر نازایی، رویکردی محدودکننده و نظارتی اتخاذ کرده است.
⚖️ خلاصه پرونده موردنظر
در این پرونده، مردی بدون رضایت همسر اول و بدون اخذ اجازه دادگاه اقدام به ازدواج مجدد کرده بود. مرد در دفاعیات خود، علت تجدید فراش را ناباروری زن عنوان کرده و مدعی بود هزینههای درمان زیادی پرداخت کرده و در نهایت همسر دوم او توانسته بچهدار شود. در مقابل، زن اول به استناد بند ۱۲ عقدنامه، درخواست اعمال وکالت در طلاق را مطرح کرده بود.
📌 نظر دادگاه بدوی و تجدیدنظر
-
دادگاه بدوی: چون زن نابارور بوده و امکان بارداری تنها از طریق IVF وجود داشته، خواسته زوجه (برای طلاق) را رد کرد.
-
دادگاه تجدیدنظر: به استناد عدم رضایت همسر اول و عدم اخذ اجازه دادگاه، رأی قبلی را نقض و گواهی عدم امکان سازش صادر کرد.
📜 رأی نهایی دیوان عالی کشور
دیوان عالی کشور با بررسی کامل پرونده، رأی دادگاه تجدیدنظر را تأیید و ابرام کرد و در بخشی از رأی چنین اعلام شد:
«حتی در فرضی که زوجه نازا باشد، ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول و بدون مجوز دادگاه، موجب تحقق شرط ضمن عقد شده و زن میتواند خود را مطلقه نماید.»
این رأی نشان میدهد که دادگاهها در تفسیر شرط ضمن عقد و ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی سختگیرانه عمل میکنند و نازایی زن بهتنهایی توجیهکننده ازدواج دوم بدون تشریفات نیست.
🔍 اهمیت رأی در رویه قضایی
رأی دیوان عالی کشور نهتنها یک مورد خاص را حل کرده، بلکه بهعنوان یک رأی وحدترویه غیررسمی، مسیر قضات در پروندههای مشابه را نیز روشن کرده است. نتیجهای که از این رأی گرفته میشود:
📌 مردان باید حتماً یکی از دو مسیر قانونی (رضایت زن یا اجازه دادگاه) را طی کنند؛ وگرنه، هم ازدواج دوم با خطر مواجه میشود و هم زن اول میتواند با استناد به شروط ضمن عقد، طلاق بگیرد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون ازدواج مجدد به دلیل نازایی زن مطرح شده است:
❓ من چند ساله ازدواج کردم ولی بچهدار نشدیم؛ اگر مشکل از همسرم باشه میتونم بدون رضایتش زن دوم بگیرم؟
✅ اگر همسر شما نازا باشد، میتوانید با ارائه مدارک پزشکی و طرح دادخواست در دادگاه خانواده، درخواست ازدواج مجدد بدهید. اما توجه داشته باشید که صرف نازایی کافی نیست؛ باید دادگاه پس از بررسی کامل، مجوز رسمی صادر کند. بدون این اجازه، حتی اگر زن نازا باشد، ازدواج دوم شما غیرقانونی محسوب میشود.
❓ همسرم با ازدواج دوم من به دلیل ناباروری مخالفه؛ آیا فقط با حکم دادگاه میتونم ازدواج کنم؟
✅ بله، اگر همسر اول رضایت ندهد، تنها راه قانونی، دریافت مجوز از دادگاه خانواده است. دادگاه دلایل شما را بررسی میکند، از جمله ناباروری زن، و در صورت احراز شرایط قانونی، اجازه ازدواج دوم برای یکبار صادر میشود. ثبت ازدواج دوم بدون طی این مراحل، تخلف قانونی است.
❓ در عقدنامه ما شرط ضمن عقد هست که اگه شوهرم زن دوم بگیره من وکیل در طلاق بشم؛ اگر من نازا باشم و اون زن دوم بگیره، بازم میتونم طلاق بگیرم؟
✅ بله، حتی اگر مشکل باروری از سمت شما باشد، ولی همسر شما بدون رضایت شما و بدون مجوز دادگاه ازدواج مجدد کرده باشد، شرط ضمن عقد محقق شده و میتوانید از حق طلاق خود استفاده کنید. این موضوع در رأی دیوان عالی کشور نیز تأیید شده است.