تمکین یکی از مهم‌ترین وظایف زوجین در زندگی مشترک است که بر اساس قانون مدنی ایران، هم زن و هم مرد در برابر یکدیگر موظف به انجام آن هستند. تمکین در معنای عام به معنای پذیرش ریاست خانواده از سوی شوهر و همکاری در امور زندگی و در معنای خاص به معنای برقراری روابط زناشویی متعارف است.
با این حال، در برخی موارد، یکی از طرفین (چه زن و چه مرد) بدون دلیل موجه از انجام وظایف خود سر باز می‌زند که این رفتار در اصطلاح حقوقی «عدم تمکین» نامیده می‌شود. برای رسیدگی به این موضوع، قانون ابزارهایی پیش‌بینی کرده که یکی از آن‌ها ارسال اظهارنامه عدم تمکین است.
این اظهارنامه می‌تواند از سوی هر یک از زوجین، بسته به مورد، به طرف مقابل ارسال شود. در این مقاله، با در نظر گرفتن این که عدم تمکین ممکن است هم از سوی زن و هم از سوی مرد صورت گیرد، به بررسی کامل موضوع پرداخته‌ایم.
اظهارنامه عدم تمکین چیست؟
اظهارنامه عدم تمکین، یک ابزار رسمی و قانونی است که یکی از زوجین (زن یا مرد) برای اثبات امتناع طرف مقابل از انجام وظایف زوجیت استفاده می‌کند. هدف از ارسال این اظهارنامه، دعوت رسمی و مکتوب از طرف مقابل برای بازگشت به انجام تعهدات زناشویی است؛ مثل سکونت در منزل مشترک، داشتن رابطه زناشویی در حد متعارف، یا پرداخت نفقه و تامین نیازهای مالی.
اظهارنامه عدم تمکین فقط مختص مردان علیه زنان نیست. زنان هم می‌توانند در شرایطی که مرد از انجام وظایف قانونی خودداری کند (مثل عدم پرداخت نفقه یا ترک منزل بدون دلیل)، برای او اظهارنامه عدم تمکین ارسال نمایند. که در صورت اثبات عدم تمکین مرد، حقوق قانونی خاصی دریافت می نمایند.
این اظهارنامه، در بسیاری از مواقع، پیش از طرح دعوای الزام به تمکین یا دعوای الزام به پرداخت نفقه استفاده می‌شود. در صورت عدم توجه طرف مقابل به مفاد اظهارنامه، ارسال‌کننده می‌تواند با استناد به آن، در دادگاه شکایت کند و حقانیت خود را ثابت نماید.
نحوه ارسال اظهارنامه عدم تمکین
اظهارنامه عدم تمکین، یک ابزار قانونی رسمی است که یکی از زوجین، پیش از طرح دعوای الزام به تمکین، به طرف مقابل ارسال می‌کند. هدف از فرستادن این اظهارنامه، اعلام رسمی ترک وظایف زوجیت توسط طرف مقابل و دعوت به انجام مجدد این وظایف است.
نکته مهم اینجاست که اظهارنامه عدم تمکین هم می‌تواند توسط شوهر علیه زن ارسال شود (در مواردی مثل ترک منزل توسط زن یا امتناع از رابطه زناشویی) و هم توسط زن علیه شوهر (در شرایطی که مرد از انجام وظایف قانونی مانند پرداخت نفقه یا تأمین مسکن مناسب خودداری کند).
در حال حاضر، ارسال اظهارنامه عدم تمکین تنها از طریق سامانه خدمات الکترونیک قضایی (ثنا) و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود. به طور خلاصه مراحل ارسال به این ترتیب است:
-
۱. تنظیم متن اظهارنامه:
ابتدا باید متن اظهارنامه به صورت دقیق و حقوقی تهیه شود. در این متن باید شرح مختصر ماجرا، وظایف قانونی طرف مقابل و دعوت به انجام این وظایف قید شود. مهم است که متن با رعایت ادب و بدون توهین یا تهدید نوشته شود.۲. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی:
بعد از آماده‌سازی متن، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و اظهارنامه را از طریق سامانه ثنا ثبت کنید. اگر از قبل در سامانه ثنا ثبت‌نام نکرده‌اید، باید ابتدا مراحل ثبت‌نام را انجام دهید.۳. پرداخت هزینه:
ارسال اظهارنامه مستلزم پرداخت هزینه اندکی است که هنگام ثبت اظهارنامه در دفاتر خدمات قضایی پرداخت می‌شود.۴. ارسال اظهارنامه به نشانی طرف مقابل:
پس از ثبت، اظهارنامه به صورت الکترونیکی یا از طریق مأمور ابلاغ به آدرس طرف مقابل ارسال خواهد شد. در صورتی که طرف مقابل در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده باشد، ابلاغیه به صورت الکترونیکی به وی اطلاع‌رسانی می‌شود.۵. پیگیری دریافت:
در سامانه می‌توانید پیگیری کنید که اظهارنامه به طرف مقابل ابلاغ شده یا خیر. این موضوع اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در صورت تشکیل پرونده قضایی، اثبات ارسال و ابلاغ اظهارنامه در روند دادرسی مؤثر خواهد بود.
نکته:
در متن اظهارنامه باید به صراحت اعلام شود که چه رفتاری مصداق عدم تمکین بوده است (مثلا ترک منزل، عدم پرداخت نفقه، امتناع از روابط زناشویی، عدم تأمین مسکن مناسب و…) و از طرف مقابل خواسته شود در مدت مشخصی نسبت به رفع تخلف اقدام کند.
مدارک لازم جهت اظهارنامه عدم تمکین
برای ارسال اظهارنامه عدم تمکین، علاوه بر نگارش صحیح متن اظهارنامه، ارائه برخی مدارک هویتی و مستندات اولیه نیز ضروری است. این مدارک معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
۱. کارت ملی و شناسنامه:
ارائه اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه اظهارکننده (زوج یا زوجه) برای احراز هویت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی الزامی است.
۲. سند ازدواج (عقدنامه):
ارائه تصویر برابر با اصل شده از سند ازدواج جهت اثبات رابطه زوجیت بین طرفین لازم است. در این سند، مشخصات کامل زوجین و تاریخ عقد قید شده است.
۳. مدارک اثباتی تمکین یا عدم تمکین:
اگر مدارکی دال بر ترک منزل یا عدم انجام وظایف زناشویی توسط طرف مقابل وجود دارد (مثل گواهی کلانتری یا گزارش‌های پزشکی قانونی)، بهتر است ضمیمه اظهارنامه شود. در نظر داشته باشید که اثبات عدم تمکین زن یا مرد نیاز به اثبات در دادگاه دارد.
۴. متن اظهارنامه:
یک نسخه از متن اظهارنامه که به صورت رسمی و بدون توهین یا تهدید نوشته شده باشد، باید آماده باشد تا در زمان ثبت، در سامانه بارگذاری شود.
۵. ثبت‌نام در سامانه ثنا:
اظهارکننده باید حتماً در سامانه خدمات الکترونیک قضایی (ثنا) ثبت‌نام کرده باشد. اگر قبلاً ثبت‌نام نکرده، باید ابتدا این فرآیند را طی کند.
نکته:
اگر زوج یا زوجه قصد داشته باشند از وکیل برای ارسال اظهارنامه استفاده کنند، ارائه وکالتنامه رسمی نیز الزامی است.
مرحله بعد از اظهارنامه عدم تمکین
بعد از ارسال اظهارنامه عدم تمکین، اگر طرف مقابل در مدت تعیین‌شده واکنشی نشان ندهد یا به منزل مشترک بازنگردد، ارسال‌کننده اظهارنامه (خواه زن یا مرد) می‌تواند اقدامات قانونی بعدی را انجام دهد. این مراحل به طور خلاصه شامل موارد زیر است:
۱. طرح دادخواست در دادگاه خانواده:
مرحله بعد، تنظیم و تقدیم دادخواست الزام به تمکین یا اثبات عدم تمکین به دادگاه خانواده است. اظهارنامه ارسالی در اینجا به عنوان یکی از دلایل اثبات، ضمیمه دادخواست می‌شود.
۲. پیگیری از طریق شعبه رسیدگی‌کننده:
پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می‌شود. دادگاه معمولاً در ابتدا طرفین را برای جلسه رسیدگی دعوت می‌کند تا فرصت دفاع و ارائه مستندات فراهم شود.
۳. بررسی و ارجاع به داوری یا مشاوره خانواده:
در برخی موارد، قاضی ممکن است پیش از صدور رأی نهایی، موضوع را به مشاور خانواده یا داور ارجاع دهد تا امکان سازش میان زوجین بررسی شود.
۴. صدور حکم:
در صورت عدم سازش و اثبات ادعای یکی از طرفین، دادگاه می‌تواند رأی به تمکین یا رأی به اثبات عدم تمکین صادر کند. در صورت اثبات عدم تمکین، آثار حقوقی خاصی مانند امکان ازدواج مجدد مرد یا قطع نفقه زن (یا بالعکس) به دنبال خواهد داشت. حال اگر می خواهید بدانید که نحوه اجرای حکم عدم تمکین چگونه است می توانید مطلب مربوط به آن را مطالعه نمایید.
نمونه متن دادخواست عدم تمکین
در این قسمت نمونه متن دادخواست عدم تمکین را از مرد و زن به صورت جداگانه مشاهده می فرمایید:
متن درخواست عدم تمکین از طرف مرد (زوج)
ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب [نام و نام خانوادگی مرد (زوج)] فرزند [نام پدر مرد] به شماره ملی [شماره ملی مرد]، با نشانی اقامتگاه: [آدرس کامل مرد] به عنوان خواهان، به استحضار می‌رسانم:
خوانده این دادخواست، [نام و نام خانوادگی زن (زوجه)] فرزند [نام پدر زن] به شماره ملی [شماره ملی زن]، با نشانی اقامتگاه: [آدرس کامل زن] می‌باشد.
بر اساس عقد نکاح دائم به شماره … مورخ … ثبت شده در دفترخانه ازدواج شماره … شهرستان …، اینجانب و خوانده به عقد ازدواج دائم یکدیگر درآمده‌ایم. متأسفانه خوانده از تاریخ … بدون دلیل موجه قانونی، منزل مشترک را ترک نموده و از ادای وظایف زناشویی و تمکین عام و خاص در قبال اینجانب امتناع ورزیده است.
با وجود فراهم بودن تمامی شرایط لازم از جمله مسکن مستقل، پرداخت نفقه و فراهم بودن امنیت و آسایش، ایشان از مراجعت به منزل خودداری می‌کند و هیچ گونه خوف ضرر مالی، جانی، شرافتی یا حیثیتی برای وی متصور نیست.
لذا با استناد به مواد ۱۱۰۲، ۱۱۰۳، ۱۱۰۵، ۱۱۱۴ و ۱۱۱۵ قانون مدنی، صدور حکم بر الزام خوانده به تمکین عام و خاص مورد استدعاست.
با تقدیم احترام؛
امضاء خواهان: …………پیوست‌ها:
۱. تصویر مصدق سند ازدواج
۲. تصویر اظهارنامه عدم تمکین
۳. مدارک اثباتی (در صورت نیاز)
متن درخواست عدم تمکین از طرف زن (زوجه):
ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب [نام و نام خانوادگی زن (زوجه)] فرزند [نام پدر زن] به شماره ملی [شماره ملی زن]، با نشانی اقامتگاه: [آدرس کامل زن] به عنوان خواهان، به استحضار می‌رسانم:
خوانده این دادخواست، [نام و نام خانوادگی مرد (زوج)] فرزند [نام پدر مرد] به شماره ملی [شماره ملی مرد]، با نشانی اقامتگاه: [آدرس کامل مرد] می‌باشد.
طبق سند نکاحیه شماره … مورخ … ثبت شده در دفترخانه ازدواج شماره … شهرستان …، اینجانب و خوانده به عقد دائم یکدیگر درآمده‌ایم. متأسفانه خوانده از تاریخ … بدون عذر موجه، از انجام وظایف زوجیت،نفقه و تمکین در مقابل اینجانب خودداری می‌کند و حاضر به انجام تعهدات قانونی خود به عنوان شوهر نمی‌باشد.
با عنایت به اینکه اینجانب با رعایت وظایف زناشویی، آماده زندگی مشترک بوده و هستم و عدم تمکین زوج بدون دلیل قانونی صورت گرفته، لذا مستند به مواد ۱۱۰۲، ۱۱۰۳، ۱۱۰۴ و سایر مقررات مربوطه قانون مدنی، تقاضای الزام خوانده به انجام وظایف زوجیت و تمکین را دارم.
با تقدیم احترام؛
امضاء خواهان: …………پیوست‌ها:
۱. تصویر مصدق سند ازدواج
۲. مستندات و دلایل اثبات عدم تمکین زوج
۳. سایر مدارک مرتبط
فواید اظهارنامه تمکین
اظهارنامه تمکین، چه از سوی مرد (زوج) نسبت به زن (زوجه) و چه از سوی زن (زوجه) نسبت به مرد (زوج)، یکی از ابزارهای مهم و رسمی برای مدیریت اختلافات زناشویی در چارچوب قانون است. ارسال این اظهارنامه، چندین مزیت و فایده حقوقی و عملی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
۱. سند رسمی برای اثبات دعوت به بازگشت
با ارسال اظهارنامه تمکین، شخص اظهارکننده می‌تواند ثابت کند که طرف مقابل (همسر) را به طور رسمی و قانونی دعوت به بازگشت به زندگی مشترک کرده است. این مدرک، در صورت طرح دعوای تمکین یا هر گونه اختلاف بعدی در دادگاه، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
۲. تسهیل روند رسیدگی قضایی
دادگاه‌ها زمانی که اظهارنامه تمکین ارسال شده باشد، با اطمینان بیشتری به صدور حکم اقدام می‌کنند، چرا که ارسال اظهارنامه، حسن نیت طرف اظهارکننده و تلاش او برای بازسازی زندگی خانوادگی را نشان می‌دهد.
۳. کاهش زمان و هزینه‌های دادرسی
در مواردی ممکن است ارسال اظهارنامه موجب بازگشت همسر به منزل شود و از طرح دعوا و ورود به فرآیند طولانی و پرهزینه دادگاه جلوگیری کند. این اقدام می‌تواند باعث ترمیم روابط زوجین و کاهش اختلافات شود.
۴. مستندسازی رفتار طرف مقابل
اگر پس از ارسال اظهارنامه تمکین، طرف مقابل هیچ اقدامی برای بازگشت انجام ندهد یا پاسخ غیرمنطقی بدهد، این موضوع به نفع طرف اظهارکننده ثبت شده و در دادگاه می‌تواند علیه طرف مقابل مورد استفاده قرار گیرد.
۵. مقدمه‌ای برای طرح دعوای حقوقی
در صورتی که بعد از ارسال اظهارنامه، مشکل همچنان پابرجا بماند، این اظهارنامه به عنوان مستند مهم در دادخواست‌های بعدی مانند دادخواست الزام به تمکین، طلاق به علت نشوز یا حتی دفاع در دعاوی مالی مرتبط نظیر نفقه یا مهریه قابل استفاده خواهد بود.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول پیرامون ارسال اظهارنامه عدم تمکین که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده را مشاهده می فرمایید:
❓نامزدم بدون دلیل قهر کرده و به دعوت برای بازگشت به زندگی پاسخ نمی‌دهد. آیا ارسال اظهارنامه قانونی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد؟
✅ ارسال اظهارنامه ممکن است اولین قدم قانونی برای اعلام نارضایتی شما باشد، اما نتیجه آن قابل پیش‌بینی نیست و ممکن است نیاز به اقدامات قانونی بیشتری داشته باشید.
❓با ارسال اظهارنامه عدم تمکین توسط دفتر الکترونیک قضایی، آیا نیاز به اقدام دیگری دارم؟
✅ اگر اظهارنامه تنها به منظور اعلام رسمی ارسال شده است و شما دادخواستی ثبت نکرده‌اید، نیازی به اقدام دیگری نیست.
❓آیا برای درخواست عدم تمکین فقط ارسال اظهارنامه کافی است یا نیاز به طی مراحل قانونی دارد؟
✅ ارسال اظهارنامه به تنهایی کافی نیست و شما باید دادخواست رسمی عدم تمکین را پیگیری کنید و اظهارنامه را نیز به عنوان مدرک پیوست کنید.
❓همسرم بدون اجازه خانه را ترک کرده و مقداری وسایل برده است. آیا می‌توانم درخواست عدم تمکین بدهم؟
✅ برای درخواست عدم تمکین می‌توانید ابتدا یک اظهارنامه رسمی ارسال کنید و سپس دادخواست رسمی ارائه دهید.
❓آیا پس از ارسال یک اظهارنامه برای عدم تمکین، می‌توانم اظهارنامه دیگری ارسال کنم؟
✅ بله، می‌توانید اظهارنامه دیگری ارسال کنید، اما بهتر است مشخص کنید هدف شما از این اقدام چیست و با یک وکیل مشورت کنید.
❓یک اظهارنامه عدم تمکین الکترونیکی از طریق وکیلم ارسال کرده‌ام اما هنوز ارسال نشده است. این فرآیند چقدر زمان می‌برد؟
✅ اگر اظهارنامه توسط وکیل ارسال شده است، وضعیت آن باید در صفحه وکیل موجود باشد. در صورتی که کد رهگیری دارید، می‌توانید با مراجعه به دفتر خدمات قضایی، وضعیت را پیگیری کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.