چک صیادی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری در نظام حقوقی ایران، با هدف افزایش شفافیت مالی و کاهش سوء‌استفاده‌های بانکی طراحی شد. این چک‌ها به پشتوانه قانون اصلاح صدور چک مصوب ۱۳۹۷، جایگزین چک‌های قدیمی شده‌اند و اجرای آن‌ها از طریق دادگاه، بدون نیاز به طرح دعوا، امکانی قوی در اختیار دارنده قرار می‌دهد. اما این سادگی در اجرا، گاهی باعث صدور اجراییه‌های نادرست یا ناعادلانه می‌شود؛ مثلاً وقتی چک بابت ضمانت بوده یا از طریق کلاهبرداری به دست آمده باشد.
در چنین شرایطی، قانون به صادرکننده چک این حق را می‌دهد که با ارائه دلایل مستند، از دادگاه درخواست ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی نماید. این مقاله با زبانی ساده و ساختاری حرفه‌ای، به بررسی دقیق شرایط ابطال اجراییه چک، موارد قانونی، رویه دادگاه‌ها و سؤالات متداول شما می‌پردازد.
مفهوم اجراییه چک چیست و چه زمانی صادر می‌شود؟
در نظام جدید صدور چک، به‌ویژه با اجرای سامانه صیاد، دارنده چک صیادی می‌تواند بدون اقامه دعوای حقوقی و صرفاً با گواهی عدم پرداخت، تقاضای صدور اجراییه کند. این مزیت، اگرچه روند مطالبه وجه را برای دارندگان تسهیل کرده، اما در برخی موارد ممکن است منجر به صدور اجراییه ناعادلانه یا اشتباه شود؛ برای مثال، وقتی:
- چک بابت ضمانت صادر شده باشد
- وجه چک قبلاً پرداخت شده باشد
- چک از طریق جعل یا کلاهبرداری به دست دارنده رسیده باشد
در این شرایط، قانونگذار برای حفظ حقوق صادرکننده، راهکار ابطال اجراییه چک را پیش‌بینی کرده است در غیر اینصورت اگر واقعا بدهی وجود داشته باشد امکان صدور حکم جلب بعد از اجراییه وجود خواهد داشت.
📌 تعریف ساده:ابطال اجراییه یعنی «لغو دستور اجرای چک از سوی دادگاه»، زمانی که مشخص شود شرایط قانونی برای صدور آن وجود نداشته یا اشتباه قضایی رخ داده است.
🔍 چه کسانی می‌توانند درخواست ابطال بدهند؟
- صادرکننده چک
- قائم‌مقام قانونی او (مثل وراث، ولی، وکیل، یا نماینده قانونی)
- و در موارد خاص، شخص ثالثی که مستقیماً ذی‌نفع اجرای چک نیست، اما متضرر از آن است
موارد و دلایل ابطال اجراییه چک چیست؟
مطابق با ماده ۱۱ قانون اجرای احکام مدنی، هرگاه در صدور اجراییه اشتباه یا سهو رخ دهد، دادگاه می‌تواند نسبت به ابطال یا تصحیح اجراییه اقدام کند که در واقع یکی از اشکال ابطال اجراییه دادگاه است. دلایل رایج برای ابطال اجراییه چک عبارت‌اند از:
📌 مشروط بودن پرداخت چک
اگر در متن چک قید شده باشد که پرداخت منوط به تحقق شرطی است (مثلاً: “در صورت تحویل کالا پرداخت شود”)، اصولاً چنین چکی قابلیت صدور اجراییه ندارد. در این موارد، دادگاه با احراز شرط، دستور ابطال اجراییه را صادر می‌کند.
📌 چک بابت تضمین
چک‌های ضمانتی برای پشتوانه قراردادها صادر می‌شوند. در صورت برگشت چنین چکی، دارنده باید صرفاً از طریق دعوای حقوقی اقدام کند، نه اجرای مستقیم یعنی امکان زندانی شدن در صورت برگشت خوردن چک وجود نخواهد داشت. بنابراین اگر اجراییه به اشتباه صادر شود، قابل ابطال خواهد بود.
📌 تحصیل چک از طرق مجرمانه
اگر دارنده، چک را از طریق کلاهبرداری، سرقت، جعل یا خیانت در امانت به دست آورده باشد و این موضوع در دادگاه اثبات شود، صدور اجراییه فاقد مبنای قانونی است و باطل می‌گردد.
📌 پرداخت وجه چک قبل از اقدام اجرایی
اگر صادرکننده بتواند با ارائه رسید بانکی یا سند رسمی ثابت کند که وجه چک قبل از اجرای آن پرداخت شده است، دادگاه مکلف است اجراییه را لغو کند.
📌اشتباه در مشخصات اجراییه
گاهی ممکن است اجراییه به نام شخصی غیر از دارنده قانونی صادر شود یا شرایط لازم رعایت نشده باشد. این خطاها از مصادیق ابطال اجراییه هستند. در این موارد، دادگاه می‌تواند رأساً یا به درخواست صادرکننده چک، دستور ابطال اجراییه را صادر کند.
📝 نکته مهم:
در صورت وجود شرایط فوق، دادگاه بدون بررسی ماهوی پرونده، اجراییه را صادر می‌کند. به همین دلیل، اگر در این میان حقی از صادرکننده ضایع شود، تنها راه مقابله، درخواست ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی خواهد بود.
روش درخواست ابطال اجراییه و توقف عملیات اجرایی
زمانی که اجراییه چک برخلاف قانون صادر شود یا یکی از شرایط قانونی آن رعایت نشده باشد، صادرکننده یا قائم‌مقام او می‌تواند از دادگاه درخواست ابطال اجراییه چک یا توقف عملیات اجرایی مانند لغو حکم جلب چک برگشت خورده کند. این درخواست باید با دلایل مستند همراه باشد تا دادگاه قانع شود.
⚖️ مراحل اقدام
-
ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
شاکی باید دادخواست ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی را در سامانه ثنا ثبت کند. مرجع رسیدگی همان دادگاهی است که اجراییه را صادر کرده است. -
ارائه مستندات قانونی
مدارکی مانند رسید پرداخت وجه، قرارداد مبنی بر ضمانتی بودن چک، یا رأی کیفری درباره جعل یا سرقت،اثبات خیانت در امانت و یا موارد دیگر … باید ضمیمه دادخواست شود. -
درخواست دستور موقت
برای جلوگیری از اقدام سریع اجرای احکام (مثل توقیف اموال یا حساب بانکی)، می‌توان هم‌زمان با دعوای اصلی، درخواست دستور موقت مطرح کرد تا عملیات اجرایی تا زمان رسیدگی متوقف شود. -
بررسی قاضی و صدور رأی
دادگاه پس از بررسی مدارک و دلایل، در صورت احراز صحت ادعا، دستور ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی را صادر می‌کند.
نکته مهم
-
در برخی موارد مثل ارائه سند رسمی پرداخت یا اعلام سرقت چک، دادگاه حتی بدون اخذ تأمین هم دستور توقف عملیات اجرایی را صادر می‌کند.
-
اگر دلایل کافی ارائه نشود، عملیات اجرایی ادامه خواهد یافت و اموال صادرکننده ممکن است توقیف یا به مزایده گذاشته شود.
📝نمونه دادخواست ابطال اجراییه چک
در این قسمت می توانید نمونه دادخواست ابطال اجراییه چک را دریافت نمایید. کافیست بر روی لینک زیر کلیک نمایید:
دانلود نمونه دادخواست: دادخواست ابطال اجراییه چک
آیا دعوای ابطال اجراییه چک مالی است یا غیرمالی؟
یکی از پرسش‌های مهمی که در عمل مطرح می‌شود، این است که ماهیت دعوای ابطال اجراییه چک از نظر مالی یا غیرمالی بودن چگونه است؛ چرا که این موضوع مستقیماً بر میزان هزینه دادرسی تأثیر دارد.
📌 دیدگاه غالب در رویه قضایی
بر اساس نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، دعوای ابطال اجراییه چک غیر مالی محسوب می‌شود. علت این امر آن است که:
هدف این دعوا بررسی صحت یا بطلان اجراییه است،در صورتی که مطالبه وجه یا صدور حکم به پرداخت مبلغ مشخص جزو مطالبات مالی محسوب می شود. بنابراین، هزینه دادرسی آن مطابق دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد.
❌ دیدگاه متفاوت برخی محاکم
در برخی شعب، قاضی‌ها با این استدلال که نتیجه ابطال اجراییه اثر مستقیم مالی بر محکوم‌علیه و دارنده دارد، دعوا را مالی تلقی می‌کنند. در نتیجه:
هزینه دادرسی بالاتری مطالبه می‌شود و بار اثباتی سنگین‌تری بر دوش خواهان قرار می‌گیرد
به‌طور رسمی برای جمع بندی باید گفت، دعوای ابطال اجراییه چک غیر مالی شناخته می‌شود؛ اما از آنجا که رویه محاکم ممکن است متفاوت باشد، بهتر است هنگام طرح دعوا، این موضوع را با وکیل متخصص در امور چک یا کارشناس حقوقی بررسی کنید تا با مشکل محاسبه نادرست هزینه دادرسی مواجه نشوید.
دادگاه صالح برای ابطال اجراییه چک کدام است؟
مطابق قانون و رویه قضایی، دادگاه صادرکننده اجراییه، تنها مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست ابطال یا توقف عملیات اجرایی است. لذا نمی‌توان به دادگاه دیگری مراجعه و خواستار لغو اجراییه شد.
🔸 نکته: اگر اجراییه از سوی اداره ثبت صادر شده باشد، مرجع رسیدگی، دادگاه محل اجرای ثبت خواهد بود.
📌 نکات مهم و کاربردی درباره ابطال اجراییه چک صیادی
- ابطال اجراییه چک صیادی صرفاً در موارد خاصی امکان‌پذیر است.
- دعاوی مورد اشاره در ماده ۲۳ قانون جدید، تمثیلی است؛ یعنی شامل موارد مشابه دیگر نیز می‌شود.
- در صورت اثبات ادعا مانند پرداخت وجه، چک سرقتی یا جعلی بودن چک، دادگاه رأساً یا به درخواست طرف، اجراییه را باطل می‌کند.
- صدور اجراییه علیه ضامنین یا ظهرنویسان صرفاً با اقامه دعوای حقوقی امکان‌پذیر است و نه با اجراییه مستقیم.
- در چک‌های صیادی، فقط اصل مبلغ مشمول اجراییه است؛ برای خسارت تاخیر یا هزینه‌های دیگر باید دادخواست جداگانه داده شود.
سؤالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون ابطال اجراییه چک که توسط پرشسگران مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید. در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره حقوقی می توانید با ما تماس حاصل فرمایید:
برای یک چک بلامحل از طریق دادگاه درخواست اجراییه دادم و اجراییه صادر شده است. اکنون وجه چک پرداخت شده و می‌خواهم اجراییه را باطل کنم. لطفاً راهنمایی کنید.
✅ اگر وجه چک پرداخت شده باشد، پرونده اجرایی به‌طور خودکار مختومه می‌شود و نیازی به ابطال اجراییه از طریق دادگاه نیست.
۲. من چکی را برای دو میلیارد تومان به اجرا گذاشتم و در سامانه من ابلاغی آمد که پرونده حذف و اجراییه صادر گردد. آیا باید به دادگاه مراجعه کنم؟ و اگر صادرکننده چک رضایت مرا جلب کند، امکان ابطال اجراییه وجود دارد؟
✅ نیازی به ابطال اجراییه نیست. به‌محض پرداخت بدهی یا توافق طرفین، پرونده اجرایی مختومه خواهد شد و نیازی به اقدام اضافی نخواهد بود.
۳. یک چک برگشتی داشتم و شکایت کردم که ابلاغیه اجرا در سامانه برایم آمد. درخواست ابطال اجراییه دادم اما اکنون حسابتان بسته شده است. جریان چیست؟
✅ ممکن است عملیات اجرایی هنوز متوقف نشده باشد و ابطال اجراییه به صورت کامل ثبت نشده باشد. برای پیگیری دقیق‌تر، باید به شعبه صادرکننده اجراییه مراجعه و وضعیت پرونده را بررسی نمایید.
۴. من بابت چک و سفته از کسی طلب داشتم و او با حکم ورود به منزل دستگیر شد و به زندان رفت. حالا او آپارتمانی به عنوان مال معرفی کرده و پرونده به مزایده رسیده است. اما او درخواست ابطال اجراییه داده است. روند پرونده چگونه خواهد بود؟
✅ روند مزایده و اجرای حکم ادامه خواهد یافت مگر اینکه شخص محکوم‌علیه بتواند دلایل قانونی و مستندی برای ابطال اجراییه ارائه و در دادگاه اثبات کند که در این صورت عملیات اجرایی متوقف می‌شود.
۵. دو فقره چک بابت ضمانت قراردادی به شرکتی دادم اما مدیرعامل شرکت چک‌ها را به شخص ثالث داده و شخص ثالث چک‌ها را برگشت زده و اجراییه گرفته است. پس از شکایت از مدیر شرکت، او محکوم به خیانت در امانت شد. برای ابطال اجراییه چه باید کرد؟
✅ در این حالت می‌توانید با استناد به رأی قطعی کیفری مربوط به خیانت در امانت، دادخواست ابطال اجراییه چک را از طریق دفتر خدمات قضایی به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهید.
۶. چگونه می‌توان مبلغ چک برگشتی که اجراییه صادر شده، به حساب دادگستری واریز کرد و اجراییه را باطل نمود؟
✅ برای توقف عملیات اجرایی و جلوگیری از اقدامات بیشتر، می‌توانید با ثبت دادخواست اصلی و ارائه سند پرداخت مبلغ چک، از دادگاه صادرکننده اجراییه درخواست توقف یا ابطال عملیات اجرایی را بنمایید.