فرار از خدمت سربازی نه‌تنها یک تخلف انضباطی، بلکه از منظر قانونی در اغلب موارد یک جرم قابل تعقیب محسوب می‌شود؛ جرمی که می‌تواند با عواقب سنگینی مانند اضافه‌خدمت، حبس، جریمه نقدی و محدودیت‌های اجتماعی همراه باشد. در شرایطی که سرباز بدون مجوز قانونی، پادگان یا محل خدمت خود را ترک می‌کند، فرآیندی کاملاً مشخص برای شناسایی، صدور اخطاریه، حکم جلب، ورود مأموران و در نهایت تحویل به مراجع قضایی یا یگان نظامی آغاز می‌شود.
در این مقاله تلاش داریم با بررسی دقیق مراحل دستگیری سرباز فراری از زاویه حقوقی و اجرایی، مسیر رسمی پیگیری این جرم را قدم‌به‌قدم تشریح کنیم. از تعریف دقیق سرباز فراری و تفاوت او با مشمول غایب گرفته تا شرایط صدور حکم ورود به منزل، نقش پلیس و ضابطان، نحوه تحویل به یگان و حقوق قانونی فرد در زمان جلب و بازداشت، همه نکاتی هستند که در ادامه به‌طور کامل بررسی خواهند شد.
سرباز فراری کیست و چه زمانی تحت پیگرد قانونی قرار میگیرد؟
در نظام وظیفه عمومی ایران، اصطلاح «سرباز فراری» به افرادی اطلاق می‌شود که پس از آغاز خدمت سربازی، بدون اجازه از یگان مربوطه، محل خدمت خود را ترک کرده‌اند و قصد بازگشت نیز ندارند. این ترک خدمت باید بیش از ۱۵ روز متوالی ادامه داشته باشد تا مشمول عنوان «فرار» شود.
مطابق ماده ۵۹ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، هر نظامی که بدون مجوز بیش از ۱۵ روز از محل خدمت خود غیبت کند، در زمان صلح سرباز فراری محسوب می‌شود و مجازات سرباز فراری حبس از ۳ ماه تا یک سال است و یا به اضافه خدمت انضباطی محکوم می گردد.
⚖️ تفاوت با مشمول غایب
در مقابل، مشمول غایب به کسی گفته می‌شود که هنوز وارد خدمت نشده و در مهلت قانونی نسبت به پست دفترچه اعزام یا مراجعه به پلیس ۱۰+ اقدام نکرده است. تفاوت مهم در این است که مشمول غایب هنوز به یگان خدمتی معرفی نشده، اما سرباز فراری قبلاً در حال خدمت بوده و از خدمت فرار کرده است.
🔍 چه زمانی سرباز فراری تحت تعقیب قرار میگیرد؟
از همان اولین روز غیبت، وضعیت سرباز در سامانه نظام وظیفه ثبت می‌شود. اگر غیبت از حد مجاز عبور کند و فرد به یگان بازنگردد، فرآیند شناسایی، اخطار، و سپس صدور حکم جلب آغاز خواهد شد. در صورت فرار طولانی‌مدت، پرونده سرباز فراری به دادسرای نظامی ارجاع داده شده و دستور دستگیری رسمی صادر می‌شود.
مراحل دستگیری سرباز فراری از اخطار تا انتقال به یگان نظامی
مراحل دستگیری سرباز فراری به‌صورت گام‌به‌گام شامل ثبت غیبت در سامانه نظام وظیفه، ارسال پیامک هشدار، ابلاغ اخطاریه رسمی توسط کلانتری، صدور حکم جلب در صورت عدم معرفی، و در نهایت دستگیری توسط پلیس و انتقال به یگان یا دادسرای نظامی است. این روند تحت نظارت دادسراهای نظامی انجام می‌شود و در صورت خودمعرف بودن، تخفیف‌هایی در مجازات اعمال می‌گردد.
⚠️ ۱. ثبت غیبت در سامانه نظام وظیفه
به‌محض اینکه سربازی از یگان خود غیبت می‌کند، وضعیت او در سامانه نظام وظیفه عمومی ناجا به‌عنوان “غایب” ثبت می‌شود. این ثبت می‌تواند بر اساس گزارش یگان خدمتی یا بازرسی‌های دوره‌ای صورت گیرد.
📩 ۲. ارسال پیامک هشدار یا تماس اولیه
در بسیاری از موارد، سامانه نظام وظیفه به‌صورت خودکار پیامک هشدار برای شماره ثبت‌شده در پرونده مشمول ارسال می‌کند. این هشدار، اعلام وضعیت غیبت و لزوم بازگشت سریع به خدمت است.
📃 ۳. ابلاغ اخطاریه رسمی توسط کلانتری محل سکونت
اگر فرد به پیام هشدار توجهی نکند، موضوع به کلانتری محل سکونت او اعلام می‌شود. مأموران کلانتری، با حضور در محل زندگی سرباز فراری، یک برگه احضاریه کتبی تحویل خانواده یا بستگان می‌دهند که معمولاً امضای دریافت نیز از آن‌ها گرفته می‌شود.
🚓 ۴. صدور حکم جلب در صورت عدم معرفی
در صورتی که فرد پس از دریافت اخطاریه همچنان از بازگشت به خدمت خودداری کند، پرونده به مرجع قضایی ارسال شده و دستور جلب قضایی توسط دادسرای نظامی صادر می‌گردد و در صورت اطمینان از حضور سرباز در خانه، حکم ورود به منزل برای سرباز فراری صادر می شود. در این مرحله، پلیس موظف است با حکم رسمی اقدام به جلب، دستگیری و انتقال سرباز فراری نماید.
🔐 ۵. انتقال به یگان یا مرجع قضایی
پس از دستگیری، سرباز فراری به یکی از دو محل انتقال می‌یابد:
- یگان خدمتی مربوطه (در صورت تعیین تکلیف سریع)
- دادسرای نظامی برای بررسی اتهام ترک خدمت و صدور قرار قانونی
معمولاً ابتدا بازداشت موقت و سپس ارجاع به پادگان یا اجرای مجازات قانونی (مانند اضافه‌خدمت یا حبس تعزیری) انجام می‌شود.
صدور حکم جلب سرباز فراری چگونه و با دستور چه مرجعی انجام می‌شود؟
صدور حکم جلب سرباز فراری تنها پس از طی مراحل قانونی مشخص، و در صورت عدم مراجعه داوطلبانه فرد به یگان خدمتی، امکان‌پذیر است. این حکم، به‌عنوان یک دستور رسمی قضایی، توسط مرجع صالح صادر شده و اجرای آن به عهده نیروی انتظامی یا ضابطان خاص نظامی قرار میگیرد.
⚖️ مرجع صدور حکم جلب کیست؟
مرجع اصلی صدور حکم جلب برای سرباز فراری، بسته به وضعیت فرد، یکی از این دو نهاد است:
- دادسرای نظامی: اگر فرد پیش‌تر به خدمت اعزام شده و از یگان نظامی فرار کرده باشد، مرجع رسیدگی و صدور حکم جلب، دادسرای نظامی است زیرا این موضوع در دسته جرایم نیروهای مسلح قرار میگیرد.
- دادسرای عمومی و انقلاب: در برخی موارد خاص (مثلاً برای مشمولانی که هنوز کارت اعزام ندارند اما از مراحل ثبت‌نام عبور کرده‌اند) ممکن است ابتدا موضوع از سوی کلانتری به دادسرای عمومی ارجاع شود.
در غالب موارد، مرجع رسمی و نهایی برای صدور حکم جلب، دادسرای نظامی محل یگان خدمتی یا محل سکونت سرباز فراری است.
📝 چه شرایطی برای صدور حکم جلب لازم است؟
برای صدور این حکم، باید شرایط زیر فراهم باشد:
- ثبت رسمی غیبت یا فرار در سامانه نظام وظیفه
- صدور اخطار رسمی و بی‌توجهی فرد به آن
- تقاضای یگان خدمتی یا سازمان نظام وظیفه جهت پیگیری قضایی
- بررسی اولیه پرونده توسط دادسرا و احراز استمرار فرار
در این حالت، قاضی نظامی با در نظر گرفتن مستندات یگان و سوابق فرد، دستور بازداشت را صادر می‌کند.
تحویل سرباز فراری دستگیرشده: مسیر انتقال تا یگان یا دادسرای نظامی
پس از اجرای حکم جلب و بازداشت سرباز فراری توسط مأموران کلانتری یا نیروی انتظامی، نوبت به تحویل رسمی فرد به مرجع قانونی مربوطه می‌رسد. این مرحله، یکی از نقاط مهم در فرآیند دستگیری است که باید دقیق، مستند و طبق قانون انجام شود.
📝 تهیه گزارش و ثبت هویت
ابتدا مأموران کلانتری موظف‌اند پس از دستگیری، صورت‌جلسه‌ای حاوی مشخصات کامل فرد، زمان و مکان دستگیری، نحوه ورود و مقاومت احتمالی تهیه کنند. این صورت‌جلسه به همراه حکم اجراشده، باید به مرجع مربوطه ارسال گردد.
همچنین هویت فرد با کارت ملی یا اطلاعات ثبت‌شده در سامانه نظام وظیفه تطبیق داده می‌شود و گاهی از او عکس و اثر انگشت نیز گرفته می‌شود.
⚖️ انتقال به کجا انجام می‌شود؟
نحوه انتقال سرباز فراری دستگیرشده به یکی از این دو مرجع بستگی دارد:
-
دادسرای نظامی
اگر جرم ترک خدمت قابل تعقیب کیفری باشد (مثلاً فرار بیش از دو ماه یا سابقه فرار)، متهم به دادسرای نظامی منتقل می‌شود تا در آنجا تفهیم اتهام، صدور قرار قانونی (مثلاً بازداشت یا کفالت) و ارجاع به دادگاه انجام شود. -
یگان خدمتی
در مواردی که فرار جنبه انضباطی دارد (مثلاً فرار کمتر از ۶۰ روز برای بار اول)، معمولاً فرد مستقیماً به یگان محل خدمت قبلی تحویل داده می‌شود تا ادامه رسیدگی در سطح انضباطی داخلی انجام شود (مانند اضافه خدمت، بازداشت درون‌پادگانی یا تنبیه نظامی).
📌 انتقال شبانه یا خارج از وقت اداری
در موارد ضروری، ممکن است انتقال فرد در ساعات غیراداری انجام شود. در این حالت، مأموران موظف‌اند فرد را در کلانتری یا بازداشتگاه موقت تا صبح روز کاری نگه دارند و سپس تحویل دهند. نگهداری شبانه نیز باید صورت‌جلسه و ثبت رسمی داشته باشد.
خود معرف بودن سرباز فراری چه تفاوتی در روند دستگیری ایجاد می‌کند؟
در نظام حقوقی مربوط به سربازی، «خودمعرف بودن» یکی از مهم‌ترین راهکارهای قانونی برای کاهش پیامدهای فرار از خدمت است. فردی که پس از غیبت یا ترک خدمت، پیش از صدور یا اجرای حکم جلب، به‌صورت داوطلبانه خود را به یگان خدمتی یا سازمان نظام وظیفه معرفی کند، مشمول برخورد قضایی نخواهد شد و تخفیف‌های قابل توجهی برای او در نظر گرفته می‌شود.
در این حالت مجازات فرار از سربازی برای بار اول در صورت خود معرف بودن می تواند تنها اضافه خدمت باشد اما در دفعات بعدی می تواند جهاتی برای تخفیف به حساب بی آید اما مجازات تشدید خواهد شد.
✅ توقف روند قضایی و حذف حکم جلب
در صورت معرفی داوطلبانه، سازمان نظام وظیفه به کلانتری و دادسرا اعلام می‌کند که موضوع منتفی است و از پیگیری اجرای حکم جلب صرف‌نظر می‌شود.
در این حالت:
- پرونده‌ای برای رسیدگی کیفری تشکیل نمی‌شود
- نیازی به حضور در دادگاه نظامی نخواهد بود
- فرد فقط به اضافه‌خدمت انضباطی محکوم می‌شود
⚖️ حداکثر اضافه خدمت برای خودمعرف‌ها
مطابق مقررات جدید، مشمولان فراری که حداکثر ظرف ۶۰ روز از شروع غیبت خود را معرفی کنند، مشمول مجازات انضباطی خواهند شد و به‌جای زندان یا دادگاه، فقط تا سقف ۹۰ روز اضافه‌خدمت برای آن‌ها لحاظ می‌شود.
📌 اگر این معرفی بعد از صدور حکم جلب یا شناسایی رسمی باشد، دیگر خودمعرف محسوب نمی‌شوند و روند قضایی ادامه می‌یابد.
🎯 هدف از سیاست خودمعرفی
هدف از ایجاد سازوکار خودمعرف، تشویق سربازان برای بازگشت داوطلبانه و پیشگیری از درگیری‌های پلیسی و قضایی است. این سیاست هم‌زمان باعث:
- حفظ حقوق فرد سرباز
- کاهش بار پرونده‌های قضایی نظامی
- افزایش نظم و شفافیت در یگان‌های خدمتی
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مراحل دستگیری سرباز فراری را مشاهده می فرمایید:
❓ پسرم بعد از ۴۵ روز از پادگان برگشته و هنوز دستگیر نشده، اگر خودش بره معرفی کنه، بازداشت می‌شه؟
✅ اگر فرزند شما قبل از صدور حکم جلب یا دستگیری خودش را به یگان خدمتی معرفی کند، معمولاً مشمول «خودمعرف» محسوب می‌شود و بازداشت نمی‌شود. فقط به میزان غیبت، اضافه‌خدمت انضباطی دریافت می‌کند (مثلاً برای ۴۵ روز غیبت، حداکثر ۹۰ روز اضافه‌خدمت). اما اگر حکم جلب صادر شده باشد، وضعیت فرق می‌کند و بهتر است ابتدا با یگان تماس بگیرید.
❓ برادرم سربازه، بعد از مرخصی برنگشته و حالا کلانتری براش اخطاریه آورده. یعنی حکم جلب داره؟
✅ اخطاریه کلانتری به معنای صدور حکم جلب نیست، بلکه هشدار نهایی برای بازگشت به خدمت است. اگر برادرتان در این مرحله خودش را معرفی کند، احتمال زیادی وجود دارد که پرونده به دادسرا نرود و فقط با تنبیه داخل یگان یا اضافه‌خدمت روبه‌رو شود. اما اگر بی‌تفاوتی ادامه پیدا کند، حکم جلب قضایی صادر خواهد شد.
❓ آیا مأمور می‌تونه برای دستگیری سرباز فراری شب بیاد داخل خونه‌مون؟
✅ خیر، ورود به منزل فقط در ساعات مجاز (بین طلوع تا غروب) و با داشتن حکم ورود جداگانه از قاضی امکان‌پذیر است. حتی اگر مأمور حکم جلب داشته باشد، بدون حکم ورود حق ورود به خانه را ندارد. اگر این اتفاق افتاد، می‌توانید اعتراض رسمی و حتی شکایت تنظیم کنید.