گذرنامه، مجوز رسمی خروج از کشور برای هر تبعه ایرانی است، اما دریافت آن برای زنان متأهل در ایران با یک محدودیت مهم همراه است: الزام به اخذ رضایت‌نامه کتبی از همسر. این شرط قانونی که در بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه آمده، سال‌هاست به محل بحث و چالش‌های حقوقی، خانوادگی و اجتماعی تبدیل شده است. بسیاری از زنان برای دریافت یا تمدید پاسپورت، یا حتی برای سفرهای زیارتی مانند اربعین، با این سؤال مواجه‌اند که آیا اجازه شوهر همچنان لازم است یا شرایطی برای معافیت وجود دارد.
در این مقاله، تلاش می‌کنیم با بررسی دقیق قوانین جاری، رویه دفاتر اسناد رسمی، نقش سامانه میخک در خارج از کشور، و پاسخ به پرسش‌هایی مانند «آیا رضایت قبلی برای تمدید کفایت می‌کند؟» یا «در چه شرایطی دادستان می‌تواند جای شوهر تصمیم بگیرد؟»، تصویری کامل و عملی از فرآیند دریافت رضایت‌نامه همسر برای گذرنامه ارائه دهیم. اگر قصد سفر دارید و نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید، این راهنما گام‌به‌گام شما را همراهی خواهد کرد.
مبنای قانونی الزام رضایت‌نامه همسر برای گذرنامه
یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های قانونی برای زنان متأهل در ایران، موضوع وابستگی صدور گذرنامه به رضایت همسر است. این الزام که ریشه در قانون گذرنامه دارد، سال‌هاست مورد انتقاد قرار گرفته، اما همچنان مبنای اجرای رویه پلیس مهاجرت و دفاتر اسناد رسمی است.
⚖️ بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه چه می‌گوید؟
طبق بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه جمهوری اسلامی ایران:
«زنان شوهردار، ولو کمتر از ۱۸ سال تمام، با موافقت کتبی شوهر و در موارد اضطراری، اجازه دادستان شهرستان محل درخواست گذرنامه که مکلف است نظر خود را اعم از قبول یا رد، حداکثر ظرف سه روز اعلام دارد، می‌توانند گذرنامه دریافت کنند.»
این بند به‌صورت شفاف اعلام می‌کند که اصل بر دریافت رضایت کتبی شوهر است و تنها در شرایط خاص، این اصل قابل استثناست. عبارت «ولو کمتر از ۱۸ سال» نیز نشان می‌دهد که این محدودیت حتی در صورت صغیر بودن زن نیز برقرار است.
🔍 آیا این الزام همه‌گیر است؟
پاسخ منفی است. در متن ماده، دو استثناء است که نیاز به اجازه شوهر برای خروج از کشور ندارد:
- زنانی که با شوهر خود مقیم خارج از کشور هستند.
- زنانی که با مرد خارجی ازدواج کرده و تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند.
این افراد از ارائه رضایت‌نامه همسر برای صدور گذرنامه معاف هستند. البته در عمل، مدارک اثبات این شرایط نیز باید هنگام درخواست ارائه شود، از جمله کارت اقامت، گواهی ازدواج با اتباع خارجی، یا ثبت محل اقامت دائم در خارج.
📌 نکته: پیوند الزام به مفهوم «تمکین»
الزام رضایت شوهر برای خروج از کشور، از منظر حقوقی به «لزوم تمکین زن» نیز مربوط می‌شود. تمکین در فقه و حقوق ایران به معنی اطاعت زن از شوهر در چارچوب روابط زناشویی و خانوادگی است. برخی تحلیل‌ها معتقدند این الزام، نوعی ابزار کنترل یا محدودیت بر حقوق آزادی زن تلقی می‌شود که قابلیت بازنگری دارد.
دریافت رضایت‌نامه خروج از کشور توسط شوهر
برای صدور گذرنامه زنان متأهل، نیاز به رضایت‌نامه رسمی شوهر است. این رضایت‌نامه از طریق مراجعه حضوری شوهر به یکی از دفاتر اسناد رسمی، با ارائه مدارک شناسایی و امضای فرم محضری رضایت‌نامه خروج از کشور زن صادر می‌شود. پس از تنظیم و تأیید، زن می‌تواند با در دست داشتن این سند به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کرده و مراحل صدور یا تمدید گذرنامه را انجام دهد.
✅مرحله اول: مراجعه حضوری شوهر به دفتر اسناد رسمی
برای شروع فرایند، شوهر باید شخصاً به یکی از دفاتر اسناد رسمی در کشور مراجعه کند. بدون حضور مستقیم و تأیید هویتی او، تنظیم رضایت‌نامه امکان‌پذیر نیست.
🔍 نکته مهم: این رضایت‌نامه نمی‌تواند به‌صورت تلفنی یا اینترنتی صادر شود
✅مرحله دوم: ارائه مدارک هویتی زوجین
برای تنظیم رضایت‌نامه، ارائه مدارک شناسایی زوجین ضروری است. این مدارک معمولاً شامل موارد زیر است:
- اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه زوج (شوهر)
- اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه زوجه (زن)
- در صورت همراهی زوجه، حضور او بلامانع است ولی الزامی نیست.
📌 نکته: گاهی برای تکمیل فرایند، نیاز به ارائه فرم‌های مربوط به درخواست گذرنامه که از پلیس +۱۰ دریافت شده نیز وجود دارد.
✅مرحله سوم: تنظیم متن رضایت‌نامه توسط سردفتر
سردفتر اسناد رسمی، فرم استاندارد رضایت‌نامه خروج از کشور را تکمیل می‌کند. در متن این سند، معمولاً موارد زیر قید می‌شود:
- مشخصات کامل زوج و زوجه
- اعلام رضایت زوج برای صدور گذرنامه یا خروج زوجه از کشور
- نوع رضایت (موقت، یک‌بار، یا دائم)
- تاریخ و امضای زوج و مهر دفترخانه
📝 نکته مهم: اگر شوهر بخواهد رضایت‌نامه را به‌صورت «مکرر» یا «دائم» تنظیم کند، باید این موضوع صریحاً در متن درج شود.
✅مرحله چهارم: امضا و گواهی سند
پس از تنظیم، شوهر باید سند را امضا کند و سردفتر نیز با مهر و امضای رسمی، آن را گواهی می‌کند. سپس یک نسخه به شوهر یا زوجه تحویل داده می‌شود و نسخه اصلی در سوابق دفترخانه باقی می‌ماند.
✅مرحله پنجم: استفاده از رضایت‌نامه در پلیس +۱۰
با در دست داشتن رضایت‌نامه محضری، زن می‌تواند به همراه سایر مدارک لازم به یکی از مراکز پلیس +۱۰ مراجعه کرده و درخواست صدور یا تمدید گذرنامه خود را ثبت کند. معمولاً رضایت‌نامه‌ها در سامانه‌های ثبتی ثبت می‌شوند و پلیس +۱۰ می‌تواند آن را مشاهده و تأیید کند، ولی همراه داشتن نسخه چاپی، توصیه می‌شود.
🔍 آیا برای تمدید پاسپورت هم اجازه شوهر نیاز است؟
در حالت کلی، اگر زن متأهل قبلاً رضایت‌نامه محضری همسر برای خروج از کشور را ارائه کرده باشد و همسر او از رضایت خود عدول نکرده باشد، نیازی به اخذ اجازه مجدد برای تمدید گذرنامه وجود ندارد. پلیس مهاجرت و گذرنامه نیز در رویه رسمی خود این موضوع را تایید کرده است.
📄 رضایت‌نامه برای سفر اربعین و گذرنامه زیارتی نیاز است؟
برای دریافت گذرنامه زیارتی یا برگ گذر موقت جهت سفر اربعین، نیاز به رضایت‌نامه کتبی شوهر وجود دارد. اما اگر قبلاً رضایت‌نامه رسمی از همسر دریافت و در سامانه ثبت شده باشد، برای دریافت گذر موقت جدید، نیازی به اخذ رضایت مجدد نیست؛ مگر اینکه شوهر به‌صورت رسمی از رضایت خود عدول کرده باشد یا رضایت قبلی فقط برای یک بار خروج صادر شده باشد.
دریافت رضایت‌نامه از شوهری که خارج کشور است
برای دریافت رضایت‌نامه خروج از کشور از شوهری که در خارج از ایران اقامت دارد، باید از طریق سامانه میخک (mikhak.mfa.gov.ir) اقدام شود. شوهر باید در این سامانه ثبت‌نام کرده، فرم رضایت‌نامه را تکمیل کند و سپس به نمایندگی یا کنسولگری ایران در کشور محل اقامت مراجعه کرده و فرم را امضا نماید. رضایت‌نامه پس از تأیید رسمی، به‌صورت الکترونیکی برای استفاده در داخل ایران به سیستم کنسولی ارسال می‌شود و زن می‌تواند با مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰، برای صدور گذرنامه اقدام کند.
✅مراحل صدور رضایت‌نامه در میخک
برای دریافت این رضایت‌نامه از خارج کشور، شوهر باید مراحل زیر را طی کند:
- ورود به سامانه میخک و ثبت‌نام با مشخصات کامل و انتخاب خدمت «ارسال رضایت‌نامه برای گذرنامه همسر/فرزند».
- تکمیل فرم الکترونیکی رضایت‌نامه شامل اطلاعات همسر، نوع رضایت (یک‌بار، دوبار یا خروج مکرر) و اطلاعات نمایندگی مورد نظر.
- تعیین نوبت مراجعه حضوری به کنسولگری یا نمایندگی ایران در کشور محل اقامت جهت امضا و تأیید نهایی.
- ارائه مدارک هویتی لازم در نمایندگی شامل:
- اصل پاسپورت ایرانی شوهر
- کارت ملی یا شناسنامه ایرانی
- فرم تکمیل‌شده چاپی
- هر مدرکی که هویت همسر و ازدواج را اثبات کند
نکته مهم: پس از امضای فرم رضایت‌نامه در نمایندگی ایران، این سند از طریق سیستم کنسولی مستقیماً به ایران ارسال می‌شود تا در روند صدور گذرنامه توسط پلیس +۱۰ استفاده شود.
📌انواع رضایت‌نامه در سامانه میخک
در سامانه میخک، شوهر می‌تواند یکی از گزینه‌های زیر را انتخاب کند:
- رضایت‌نامه یک‌بار خروج
- رضایت‌نامه دوبار خروج
- رضایت‌نامه خروج مکرر (همیشگی)
انتخاب گزینه «خروج مکرر» به این معناست که همسر می‌تواند بدون نیاز به رضایت‌نامه مجدد، در دفعات بعدی نیز از کشور خارج شود؛ البته تا زمانی که شوهر رسماً این رضایت را لغو نکرده باشد.
🔍مدت زمان و هزینه
مدت زمان انجام این خدمت معمولاً حدود ۳۰ دقیقه در نمایندگی‌ها و چند روز برای انتقال فایل رضایت‌نامه به داخل کشور است. هزینه آن نیز بر اساس تعرفه خدمات کنسولی کشور میزبان تعیین می‌شود و معمولاً بین ۲۰ تا ۵۰ یورو متغیر است.
در چه شرایطی زن بدون اجازه همسر می‌تواند گذرنامه بگیرد؟
اگر زن با همسرش در خارج از کشور زندگی کند، یا با مردی خارجی ازدواج کرده و تابعیت ایرانی‌اش را حفظ کرده باشد، نیازی به اجازه همسر ندارد. همچنین اگر در عقدنامه، شرط خروج از کشور درج شده یا وکالت رسمی بلاعزل برای خروج داشته باشد، می‌تواند بدون رضایت جدید گذرنامه بگیرد. در موارد اضطراری نیز دادستان شهرستان می‌تواند به جای شوهر مجوز خروج صادر کند.
✅ ۱. اقامت مشترک در خارج از کشور
اگر زن و شوهر هر دو در خارج از کشور زندگی کنند، شرط ارائه رضایت‌نامه برای صدور گذرنامه زن منتفی است. این موضوع صراحتاً در متن بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه آمده و یکی از مهم‌ترین معافیت‌ها محسوب می‌شود.
📌 نکته: در این موارد، معمولاً باید مدارکی دال بر اقامت مشترک خارجی، مانند کارت اقامت، اجاره‌نامه، بیمه درمانی مشترک یا گواهی اشتغال به تحصیل ارائه شود.
✅ ۲. ازدواج با مرد تبعه خارجی
زنانی که با مرد دارای تابعیت خارجی ازدواج کرده‌اند اما هنوز تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند، برای دریافت گذرنامه نیازی به رضایت‌نامه شوهر ندارند. این استثناء، هم در قانون و هم در رویه اجرایی مورد پذیرش قرار گرفته است.
📝 مثال کاربردی: زنی که با مرد آلمانی ازدواج کرده اما خود ایرانی مانده، برای خروج از کشور نیاز به اذن همسرش ندارد.
✅ ۳. داشتن وکالت بلاعزل از شوهر
در صورتی که زن وکالت رسمی بلاعزل از شوهر خود برای «خروج از کشور» داشته باشد، دیگر نیازی به رضایت‌نامه مجدد ندارد. این وکالت‌نامه باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده و متن آن دقیقاً اشاره به «اذن خروج از کشور» داشته باشد.
⚖️ نکته مهم: برخی وکالت‌نامه‌ها به‌صورت کلی تنظیم شده‌اند (مثلاً شامل «هر نوع اقدام حقوقی»)، اما برای خروج از کشور، حتماً باید عبارت دقیق مربوط به اجازه خروج در متن وکالت درج شده باشد.
✅ ۴. شرط ضمن عقد ازدواج
زن می‌تواند در زمان عقد نکاح، در بخش شروط ضمن عقد، حق خروج از کشور بدون رضایت شوهر را از ابتدا دریافت کند. اگر این شرط در عقدنامه ثبت شود، یک سند رسمی محسوب شده و جایگزین رضایت‌نامه کتبی بعدی خواهد شد.
📌 نکته: شرط خروج از کشور باید در دفاتر ازدواج رسماً ثبت و با امضای طرفین تأیید شده باشد؛ درج دستی یا شفاهی کفایت نمی‌کند.
⚖️ ۵. موارد اضطراری و اذن دادستان
در شرایط خاص مانند بیماری بستگان، شرایط درمانی یا مأموریت‌های مهم، اگر شوهر اذن ندهد یا در دسترس نباشد، زن می‌تواند از دادستان محل درخواست گذرنامه، اذن خروج از کشور بگیرد. این موضوع در متن قانون آمده و دادستان باید حداکثر ظرف سه روز تصمیم خود را اعلام کند. این مسیر اضطراری در بسیاری از موارد عملیاتی بوده، ولی به تشخیص مقام قضایی بستگی دارد و مدارک و مستندات معتبر باید ارائه گردد.
مدارک لازم برای دریافت گذرنامه زنان متاهل
دریافت گذرنامه برای زنان متأهل، علاوه بر رعایت شرایط عمومی، نیاز به مدارک خاص‌تری دارد؛ به‌ویژه اگر زن مشمول الزام قانونی دریافت رضایت‌نامه همسر باشد. آماده‌سازی کامل این مدارک، روند درخواست را سریع‌تر و بدون نقص جلو می‌برد.
📌 مدارک هویتی مورد نیاز
برای ثبت درخواست گذرنامه در دفاتر پلیس +۱۰، ابتدا باید مدارک هویتی استاندارد را ارائه کرد:
- اصل و کپی شناسنامه زوجه
- اصل و کپی کارت ملی زوجه
- در صورت داشتن گذرنامه قبلی: ارائه اصل گذرنامه منقضی‌شده
نکته: عکس گذرنامه باید مطابق استاندارد باشد؛ تمام‌رخ، زمینه سفید، بدون آرایش غلیظ و پوشش رسمی مناسب.
📝 مدارک مربوط به رضایت‌نامه همسر
اگر زوجه مشمول شرط دریافت رضایت‌نامه باشد، این مدارک نیز ضروری‌اند:
- اصل رضایت‌نامه محضری همسر (صادرشده توسط دفتر اسناد رسمی یا نمایندگی ایران در خارج)
- یا وکالت‌نامه رسمی بلاعزل که صراحتاً به “خروج از کشور” اشاره داشته باشد
- یا نسخه رسمی عقدنامه حاوی شرط ضمن عقد خروج از کشور
در ازدواج موقت اگر ازدواج در شناسنامه زن ثبت شده باشد، ارائه رضایت‌نامه شوهر همچنان الزامی است؛ در غیر این صورت معمولاً دفاتر پلیس +۱۰ از زوجه تعهد کتبی می‌گیرند.
📄 فرم‌های تکمیلی مورد نیاز
در کنار مدارک هویتی و رضایت‌نامه، برخی فرم‌های تکمیلی نیز باید آماده باشد:
- فرم درخواست صدور گذرنامه (قابل دریافت از دفاتر پلیس +۱۰)
- فرم ثبت اطلاعات فردی و شغلی
- یک قطعه عکس ۴×۶ رنگی، تمام‌رخ، جدید با زمینه سفید
نکته: همه مدارک باید با هم ارائه شوند و در صورت نقص، درخواست ثبت نخواهد شد.
عدول شوهر از رضایت‌نامه یا درخواست ممنوع‌الخروجی
یکی از پرسش‌های مهمی که در بحث رضایت‌نامه خروج از کشور برای زنان متأهل مطرح می‌شود، این است که آیا شوهر می‌تواند پس از صدور رضایت‌نامه، از رضایت خود عدول کند؟ و اگر بله، چه پیامدهایی خواهد داشت؟
⚖️ آیا رضایت‌نامه قابل پس‌گرفتن است؟
بله. در صورتی که رضایت‌نامه به‌صورت مقطعی (مثلاً برای یک‌بار خروج) تنظیم شده باشد، پس از استفاده، عملاً منقضی می‌شود و نیاز به رضایت‌نامه جدید وجود دارد. اما حتی اگر رضایت‌نامه به‌صورت «مکرر» یا «دائم» صادر شده باشد، شوهر می‌تواند با مراجعه به اداره گذرنامه یا پلیس مهاجرت، اعلام عدول از رضایت خود کند و دادخواست ممنوالخروجی زن را ارائه دهد.
در این حالت، هرگونه تمدید یا استفاده مجدد از گذرنامه توسط زن متوقف می‌شود مگر اینکه رضایت‌نامه جدید ارائه شود.
🛑 ممنوع‌الخروج کردن همسر چگونه انجام می‌شود؟
در کنار عدول از رضایت‌نامه، شوهر می‌تواند با مراجعه به مرجع انتظامی یا قضایی، درخواست ممنوع‌الخروجی همسر خود را ثبت کند. در این حالت:
- خروج زن از کشور به‌طور کلی مسدود می‌شود
- حتی اگر رضایت‌نامه قبلی معتبر باشد، قابل استفاده نخواهد بود
❗ نکته مهم: ممنوع‌الخروجی زوجه، بدون حکم دادگاه نیز می‌تواند با درخواست شوهر ثبت شود، اما قابل اعتراض و پیگیری قضایی از سوی زن است و در شرایطی زن می تواند اقدام به رفع ممنوع الخروجی نماید.
📌 راهکارهای پیشگیری از سوء‌استفاده
برای جلوگیری از چنین مشکلاتی:
- بهتر است وکالت بلاعزل خروج از کشور از شوهر اخذ شود
- یا حق خروج از کشور در شروط ضمن عقد نکاح ثبت شود
- همچنین در مواردی که خروج زن برای تحصیل، درمان یا مأموریت کاری رسمی باشد، می‌توان از دادستان شهرستان درخواست اذن خروج کرد
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون دریافت رضایت نامه همسر برای گذرنامه مطرح شده است:
❓ من در عقد موقت هستم و ازدواجمان در شناسنامه ثبت شده. آیا برای گرفتن گذرنامه باید رضایت‌نامه همسرم را ارائه کنم؟
✅ بله. در صورتی که عقد موقت در شناسنامه شما ثبت شده باشد، دفاتر پلیس +۱۰ و مراجع گذرنامه، شما را مشمول الزام دریافت رضایت‌نامه همسر می‌دانند. پس برای دریافت گذرنامه، باید اجازه محضری یا وکالت بلاعزل از همسر داشته باشید.
❓ شوهرم قبلاً رضایت‌نامه خروج از کشور را امضا کرده، اما الان گفته پشیمان شده. آیا می‌تواند مانع تمدید پاسپورت من شود؟
✅ اگر رضایت‌نامه شما از نوع “دائم” بوده ولی همسرتان به‌صورت رسمی به پلیس مهاجرت مراجعه و عدول از رضایت یا درخواست ممنوع‌الخروجی ثبت کند، تمدید گذرنامه شما متوقف می‌شود. اما اگر چنین اقدامی نکرده باشد، رضایت‌نامه قبلی همچنان معتبر است.
❓ همسرم خارج از کشور است و نمی‌تواند به ایران بیاید. چطور می‌توانم از او رضایت‌نامه بگیرم تا بتوانم گذرنامه بگیرم؟
✅ در این صورت، همسرتان باید از طریق سامانه میخک (mikhak.mfa.gov.ir) درخواست صدور رضایت‌نامه را ثبت کرده و سپس به نمایندگی ایران در کشور محل اقامت مراجعه کند. پس از امضا و تأیید نهایی در کنسولگری، رضایت‌نامه مستقیماً به پلیس گذرنامه در ایران ارسال می‌شود و قابل استفاده است.