مشروبات الکلی که در متون فقهی با عنوان «مسکرات» شناخته می‌شوند، از دیدگاه شرع اسلام مصرف و معامله آن‌ها به‌طور مطلق حرام است. این ممنوعیت نه‌تنها به دلیل ایجاد حالت مستی و اختلال در عقل و رفتار فرد، بلکه به‌خاطر آثار منفی گسترده آن بر امنیت و نظم عمومی جامعه، مورد تأکید قرار گرفته است.
به همین دلیل، قانون‌گذار ایران که مبنای تقنین خود را از احکام شرع می‌گیرد، هرگونه اقدام مرتبط با این مواد اعم از ساخت، خرید، فروش، نگهداری و حمل را جرم‌انگاری کرده و برای هر یک مجازات مشخصی در نظر گرفته است. در این مقاله به‌صورت جامع، ابعاد شرعی و قانونی جرم خرید و فروش مشروبات الکلی و نحوه رسیدگی به آن را بررسی خواهیم کرد.
مجازات قانونی خرید و فروش مشروبات الکلی در ایران
در نظام کیفری ایران، خرید و فروش مشروبات الکلی در هر مقدار و تحت هر شرایطی جرم محسوب شده و مجازات آن در ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی به‌طور صریح بیان شده است. این ماده، علاوه بر مصرف، به تمامی اقدامات مرتبط با مشروبات از جمله ساخت، خرید، فروش، حمل و نگهداری پرداخته و برای آن‌ها مجازات‌های مشخصی تعیین کرده است.
بر اساس این قانون، هرکس مشروبات الکلی را بخرد یا بفروشد، یا در معرض فروش قرار دهد، به مجازات‌های زیر محکوم می‌شود:
⚖️ مجازات‌های اصلی خرید و فروش مشروبات الکلی
- حبس تعزیری از شش ماه تا یک سال
- شلاق تعزیری تا ۷۴ ضربه.
- جزای نقدی معادل پنج برابر ارزش عرفی (تجاری) مشروبات.
نکات مهم در اجرای مجازات
- این جرم غیر قابل تعلیق است، به این معنا که دادگاه حتی در صورت احراز شرایط تخفیف، حق تعلیق اجرای مجازات را ندارد.
- تفاوتی میان خرید و فروش عمده یا جزئی وجود ندارد؛ حتی معامله یک بطری مشروب نیز مشمول همین مجازات‌ها خواهد بود.
- چنانچه مرتکب، کارمند دولت باشد، علاوه بر مجازات‌های فوق، به انفصال از خدمات دولتی به مدت یک تا پنج سال محکوم می‌شود.
ارتباط با جرائم مرتبط
اگر خرید و فروش مشروبات الکلی در قالب قاچاق سازمان‌یافته انجام شود، علاوه بر مجازات‌های ماده ۷۰۲، مقررات قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز اعمال شده و حبس، جریمه نقدی سنگین‌تر و ضبط وسیله نقلیه یا اموال ناشی از جرم به آن اضافه می‌شود.
جرم مشروبات الکلی برای بار اول و دوم، سوم و چهارم
مجازات مصرف، حمل یا خرید و فروش مشروبات الکلی بسته به تعداد دفعات ارتکاب می‌تواند متفاوت باشد. قانون مجازات اسلامی برای مصرف مشروبات (شرب خمر) مجازات حدی تعیین کرده و برای سایر اعمال مرتبط با آن، مجازات تعزیری در نظر گرفته است.
📌 بار اول
- مصرف (شرب خمر): طبق ماده ۲۶۵ قانون مجازات اسلامی، حد مصرف مسکر برای مرتبه اول، ۸۰ ضربه شلاق حدی است.
- حمل یا خرید و فروش: مطابق ماده ۷۰۲، برای بار اول نیز همان مجازات کامل (۶ ماه تا یک سال حبس، ۷۴ ضربه شلاق و جزای نقدی پنج برابر ارزش کالا) اعمال می‌شود.
📌 بار دوم و سوم
- مصرف: همانند بار اول، ۸۰ ضربه شلاق حدی بدون کاهش یا افزایش.
- حمل یا خرید و فروش: تغییری در میزان مجازات ندارد، اما سابقه کیفری فرد می‌تواند در تصمیم قاضی برای اعمال حداکثر مجازات یا عدم اعطای تخفیف مؤثر باشد.
📌 بار چهارم؛ خط قرمز قانون
-
مصرف: بر اساس ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی، اگر فرد سه بار به جرم شرب خمر محکوم و حد بر او جاری شود و بار چهارم نیز مرتکب شود، مجازات اعدام برای او صادر خواهد شد.
-
حمل، خرید یا فروش: همچنان مجازات تعزیری ماده ۷۰۲ اعمال می‌شود، اما در صورت ارتباط با قاچاق سازمان‌یافته یا حجم بالای مشروبات، ممکن است حبس طولانی‌تر، جریمه سنگین‌تر و حتی ضبط تمام اموال ناشی از جرم در نظر گرفته شود.
مجازات حمل و نگهداری مشروبات الکلی داخلی و خارجی
قانون ایران میان مشروبات الکلی داخلی و خارجی تفاوت قائل شده و برای هر یک، مجازات‌های متفاوتی در نظر گرفته است. این تفاوت‌ها به دلیل نحوه تهیه، محل تولید و همچنین ارتباط مشروبات خارجی با جرم قاچاق کالا ایجاد شده است.
📌 مشروبات الکلی داخلی
طبق ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی، هرکس مشروبات الکلی را بسازد، بخرد، بفروشد، حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قرار دهد، به مجازات‌های زیر محکوم می‌شود:
- حبس از ۶ ماه تا ۱ سال.
- تا ۷۴ ضربه شلاق.
- پرداخت جزای نقدی معادل پنج برابر ارزش عرفی مشروبات.
📌 مشروبات الکلی خارجی
مشروبات خارجی علاوه بر مشمول بودن به احکام ماده ۷۰۲، در صورت اثبات ورود غیرقانونی، مشمول ماده ۲۲ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز می‌شوند. بر اساس این قانون، علاوه بر ضبط مشروبات، مرتکب بسته به ارزش کالا با جریمه نقدی و حبس روبه‌رو خواهد شد:
- ارزش تا ۱۰ میلیون ریال: جریمه ۲ تا ۳ برابر ارزش کالا.
- ارزش بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال: جریمه ۳ تا ۵ برابر ارزش کالا.
- ارزش بین ۱۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد ریال: حبس ۶ ماه تا ۲ سال و جریمه ۵ تا ۷ برابر ارزش کالا.
- بیش از ۱ میلیارد ریال: حبس ۲ تا ۵ سال و جریمه ۷ تا ۱۰ برابر ارزش کالا.
پس برای نتیجه گیری باید گفت که مشروب داخلی صرفاً مشمول مجازات تعزیری ماده ۷۰۲ است. اما مشروبات الکلی خارجی علاوه بر مجازات تعزیری، جرم قاچاق نیز تلقی شده و مجازات آن به‌مراتب سنگین‌تر است.
مجازات حمل مشروبات الکلی در خودرو 🚗
حمل مشروبات الکلی با وسیله نقلیه، چه داخلی و چه خارجی، در قانون ایران جرم محسوب شده و علاوه بر مجازات اصلی، می‌تواند عواقب اضافی از جمله ضبط خودرو را نیز به همراه داشته باشد. این موضوع در سال‌های اخیر به دلیل افزایش کشفیات پلیس و حساسیت دستگاه قضایی، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
توجه داشته باشید که با توجه به شرایط کنونی کشور، حساسیت روی این موضوع زیاد است و به همین دلیل دیده شده که بسیاری به دلیل حمل شیشه مشروب خالی که در ته آن مقداری از الکل باقی مانده است نیز دچار مشکل شده اند و خودروی آن ها توقیف شده است.
📌 مجازات اصلی
بر اساس ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی، حمل مشروبات الکلی با خودرو نیز همان مجازات خرید، فروش یا نگهداری را دارد:
- حبس از ۶ ماه تا ۱ سال.
- تا ۷۴ ضربه شلاق.
- جزای نقدی معادل پنج برابر ارزش مشروبات.
⚖️ مجازات تکمیلی: ضبط خودرو
طبق ماده ۲۱۵ قانون مجازات اسلامی و مقررات مرتبط با جرائم قاچاق، چنانچه وسیله نقلیه برای حمل مشروبات به‌کار رفته باشد، دادگاه می‌تواند حکم به ضبط خودرو بدهد. این امر در موارد زیر شایع‌تر است:
- حمل حجم زیاد مشروبات الکلی.
- ارتباط جرم با قاچاق سازمان‌یافته.
- استفاده مکرر از خودرو برای حمل مشروبات.
📌 نکات مهم
- حتی اگر خودرو متعلق به فرد دیگری باشد، ولی مالک آگاهانه آن را در اختیار مرتکب قرار داده باشد، امکان ضبط وجود دارد.
- در صورت بی‌اطلاعی مالک، دادگاه می‌تواند به جای ضبط، حکم به استرداد خودرو بدهد.
- پلیس راهنمایی و رانندگی و پلیس مبارزه با قاچاق در صورت مشکوک شدن به حمل مشروبات، حق توقف و بازرسی خودرو را دارند.
فرآیند رسیدگی به جرم خرید، فروش و حمل مشروبات الکلی
پرونده‌های مربوط به مشروبات الکلی از مرحله کشف تا اجرای حکم، چند گام مشخص قانونی را طی می‌کنند. این روند با نظارت مراجع انتظامی و قضایی انجام می‌شود و در اغلب موارد سرعت رسیدگی نسبت به برخی جرائم دیگر بالاتر است، زیرا قانون‌گذار این جرائم را تهدیدی جدی برای نظم عمومی می‌داند.
۱. کشف جرم
- توسط پلیس: در قالب بازرسی خودرو، عملیات گشت، گزارش‌های مردمی یا اقدامات اطلاعاتی.
- در گمرک و مرزها: بازرسی محموله‌ها و کنترل گذرگاه‌های مرزی برای جلوگیری از قاچاق مشروبات خارجی.
۲. دستگیری متهم
پس از کشف مشروبات، مأموران پلیس مرتکب یا مظنون را دستگیر و به همراه دلایل و مستندات (مشروبات، وسایل حمل، رسیدها و…) به مرجع قضایی معرفی می‌کنند.
۳. تشکیل پرونده در دادسرا
-
بازپرس یا دادیار به اتهام رسیدگی کرده، اظهارات متهم را ثبت و ادله را بررسی می‌کند.
-
در این مرحله امکان قرار بازداشت موقت وجود دارد، به‌ویژه در موارد حجم بالای مشروبات یا سابقه‌دار بودن متهم.
۴. ارسال پرونده به دادگاه
اگر دلایل کافی وجود داشته باشد، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارسال می‌شود. دادگاه پس از برگزاری جلسه رسیدگی و استماع دفاعیات، رأی خود را صادر می‌کند.
۵. صدور و اجرای حکم
- احکام شامل حبس، شلاق، جزای نقدی و در برخی موارد ضبط اموال (مثل خودرو یا محموله) است.
- اجرای احکام توسط واحد اجرای احکام کیفری انجام می‌شود.
نکته مهم
در جرائم مشروبات الکلی، به دلیل صراحت قانونی، امکان تعلیق یا تبدیل مجازات محدود است و دفاعیات باید مستند و قوی باشد تا بر نتیجه پرونده اثر بگذارد.
روش‌های اثبات جرم مشروبات الکلی در دادگاه
در رسیدگی به جرائم مربوط به مشروبات الکلی، قاضی برای صدور حکم نیازمند دلایل قانونی و معتبر است. این دلایل می‌تواند شامل کشف مشروبات، اقرار متهم، شهادت شهود، گزارش مأموران یا سایر قرائن و مستندات باشد. مهم‌ترین دلیل، معمولاً ضبط مشروبات توسط مأموران انتظامی است که با صورت‌جلسه رسمی و تحویل به مرجع قضایی ثبت می‌شود.
در برخی موارد، اقرار متهم نیز می‌تواند نقش کلیدی داشته باشد. اگر متهم در دادگاه یا نزد مقام قضایی به جرم خود اعتراف کند و این اقرار بدون اجبار یا تهدید باشد، قاضی می‌تواند بر اساس آن رأی صادر کند.
همچنین شهادت شهود در بسیاری از پرونده‌ها تعیین‌کننده است. برای مثال، اگر دو مرد عادل به‌طور روشن و دقیق حمل، فروش یا مصرف مشروبات را مشاهده کرده باشند، شهادت آن‌ها می‌تواند به‌عنوان دلیل اثبات پذیرفته شود. البته قاضی پیش از استناد، عدالت و صداقت شهود را بررسی می‌کند.
گزارش رسمی مأموران انتظامی، به‌ویژه زمانی که همراه با جزئیات زمان، مکان و نحوه کشف باشد، از دیگر مستندات معتبر محسوب می‌شود. در کنار این‌ها، قرائنی مانند فیلم و عکس دوربین‌های مداربسته، اسناد مالی مرتبط یا رسیدهای خرید و فروش نیز می‌تواند مسیر رسیدگی را برای قاضی روشن‌تر کند.
دفاع از اتهام حمل یا نگهداری مشروبات الکلی
اتهام حمل یا نگهداری مشروبات الکلی از جرائمی است که به دلیل صراحت قانون، دفاع در برابر آن نیازمند استدلال‌های دقیق و مستند است. بسیاری از متهمان به دلیل ناآگاهی از حقوق خود یا بی‌توجهی به جزئیات پرونده، امکان کاهش مجازات یا حتی تبرئه را از دست می‌دهند.
📌 اثبات بی‌اطلاعی از وجود مشروبات
اگر مشروبات در مکانی یافت شود که متهم مسئول مستقیم آن نباشد، می‌توان با ارائه مدارک و شهادت شهود، بی‌اطلاعی خود را ثابت کرد. برای مثال، فردی که خودروی خود را در اختیار دیگری گذاشته و از حمل مشروبات بی‌خبر بوده، می‌تواند از این دفاع استفاده کند.
📌 اشکال در روند کشف یا بازرسی
گاهی مأموران بدون مجوز قانونی یا خارج از حدود اختیارات خود اقدام به بازرسی کرده‌اند. در چنین شرایطی، وکیل می‌تواند به استناد به قوانین آیین دادرسی کیفری، اعتبار دلایل به‌دست‌آمده را زیر سؤال ببرد.
همچنین در صورت وجود تناقض در گزارش مأموران یا اظهارات شهود، یا نبود ارتباط مستقیم میان متهم و مشروبات، امکان تضعیف ادله و در نتیجه تبرئه وجود دارد.
نمونه لایحه دفاعیه اتهام حمل مشروبات الکلی
به نام خدا
ریاست محترم شعبه … دادگاه کیفری دو شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب [نام متهم]، فرزند …، به شماره ملی …، در خصوص اتهام انتسابی مبنی بر حمل مشروبات الکلی که به موجب پرونده کلاسه … در آن دادگاه مطرح است، توضیحات و دفاعیات خود را به شرح زیر تقدیم می‌دارم:
۱. فقدان سوء نیت و بی‌اطلاعی از موضوع
مشروبات مکشوفه در صندوق‌عقب خودروی اینجانب کشف شده است، لیکن خودرو در روز حادثه در اختیار شخص ثالثی بوده و بنده هیچ‌گونه اطلاعی از وجود این اقلام در خودرو نداشته‌ام. این موضوع با شهادت آقایان … و … و همچنین پیامک‌های موجود در گوشی تلفن همراه اینجانب که نشان‌دهنده واگذاری خودرو به ایشان است، قابل اثبات می‌باشد.
۲. ایراد در فرآیند بازرسی
با توجه به مفاد مواد ۵۴ و ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری، بازرسی وسایل نقلیه نیازمند وجود دلایل کافی و یا دستور مقام قضایی است. در این پرونده، مأموران محترم بدون ارائه دستور قضایی مکتوب اقدام به بازرسی کرده‌اند که این امر بر اعتبار ادله کشف‌شده خدشه وارد می‌کند.
۳. عدم احراز مالکیت مشروبات
بر اساس اصل برائت مندرج در ماده ۳۷ قانون اساسی و ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری، صرف کشف مشروبات در یک وسیله نقلیه یا مکان تحت تصرف موقت، دلیل قطعی بر مالکیت یا حمل توسط متصرف نیست.
۴. درخواست
با عنایت به موارد فوق و نظر به اینکه عنصر معنوی (سوءنیت) جرم احراز نگردیده و در فرآیند کشف نیز ایرادات شکلی و ماهوی وجود دارد، صدور حکم برائت اینجانب را به استناد اصل ۳۷ قانون اساسی و ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری خواستارم.
با احترام
امضاء – تاریخ
امکان تخفیف یا تعلیق مجازات مشروبات الکلی
با وجود اینکه قانون ایران در برخورد با جرائم مربوط به مشروبات الکلی بسیار سخت‌گیرانه عمل می‌کند، اما در برخی موارد خاص امکان کاهش مجازات وجود دارد. البته این تخفیف‌ها تنها در جرائم تعزیری مانند حمل، نگهداری یا خرید و فروش مشروبات اعمال می‌شود و شامل جرائم حدی مثل شرب خمر نمی‌گردد، مگر در شرایطی که اصلاً جرم اثبات نشود یا شبهه جدی در پرونده وجود داشته باشد.
📌 موارد مؤثر در تخفیف مجازات
- فقدان سابقه کیفری: اگر متهم برای نخستین‌بار مرتکب این جرم شده باشد، قاضی می‌تواند حداقل مجازات را اعمال کند.
- انگیزه غیرانتفاعی: زمانی که هدف از نگهداری یا حمل، فروش و توزیع نباشد و صرفاً برای مصرف شخصی باشد.
- پشیمانی و همکاری با مأموران: اعتراف صادقانه، ارائه اطلاعات یا همکاری در کشف سایر متهمان می‌تواند باعث تخفیف شود.
- شرایط خاص خانوادگی و اجتماعی: بیماری، مشکلات مالی یا مسئولیت سنگین نسبت به خانواده از عوامل مؤثر بر تصمیم قاضی است.
📝نمونه لایحه دفاعیه با رویکرد تخفیف مجازات
به نام خدا
ریاست محترم شعبه … دادگاه کیفری دو شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب [نام متهم]، فرزند …، به شماره ملی …، در خصوص اتهام انتسابی مبنی بر حمل مشروبات الکلی که به موجب پرونده کلاسه … در آن دادگاه مطرح است، دفاعیات خود را به شرح ذیل تقدیم می‌نمایم:
۱. فقدان سابقه کیفری و حسن سابقه
اینجانب تاکنون فاقد هرگونه سابقه کیفری بوده و همواره به قوانین کشور احترام گذاشته‌ام. این اولین‌بار است که به چنین اتهامی روبه‌رو شده‌ام و به دلیل ناآگاهی، دچار این لغزش شده‌ام.
۲. انگیزه غیرانتفاعی
مشروبات مکشوفه صرفاً جهت مصرف شخصی بوده و هیچ‌گونه خرید و فروش یا توزیع در کار نبوده است. این موضوع از عدم وجود ابزار و وسایل توزیع و همچنین حجم محدود اقلام کشف‌شده قابل استنباط است.
۳. همکاری کامل با مأموران
از لحظه مواجهه با مأموران، همکاری کامل داشته و هیچ‌گونه مقاومت یا پنهان‌کاری نکرده‌ام. این رفتار می‌تواند به عنوان یک امتیاز مثبت در نظر گرفته شود.
۴. استناد به مواد قانونی مرتبط با تخفیف
به استناد مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود کیفیات مخففه از جمله فقدان سابقه کیفری، همکاری با مأموران، پشیمانی و انگیزه غیرانتفاعی، دادگاه می‌تواند مجازات را به حداقل ممکن کاهش دهد یا حتی آن را به جزای نقدی تبدیل نماید.
۵. درخواست
با عنایت به مراتب فوق و شرایط خاص شخصی و خانوادگی اینجانب، از محضر آن مقام محترم تقاضای اعمال حداکثر تخفیف مجازات را دارم.
با احترام
امضاء – تاریخ
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم حمل و نگهداری مشروبات الکلی را مشاهده می فرمایید که در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ چند روز پیش حدود ۲۷۰ لیتر مشروب خانگی از منزل من گرفتند که درصد الکل آن کمتر از ده درصد است و در بازجویی اولیه گفتم برای خودم درست کردم و هنوز کامل نشده‌اند. مجازات من چیست؟
✅ ساخت، نگهداری یا حمل مشروبات الکلی حتی با درصد الکل پایین در صورت اثبات، مشمول مجازات‌هایی مانند شلاق و جزای نقدی است. میزان دقیق مجازات به جزئیات پرونده و تشخیص قاضی بستگی دارد، اما معمولاً چنین مواردی می‌تواند به حبس و شلاق منجر شود. توصیه می‌شود برای دفاع مؤثر، با وکیل متخصص مشورت کنید.
❓ نامزدم با ۵۰۰ بطری مشروب خارجی دستگیر شده است. جریمه آن چقدر است؟ نامزدم مسیحی است.
✅ قوانین مربوط به نگهداری مشروبات الکلی در ایران برای مسلمانان و غیرمسلمانان یکسان است. جریمه نگهداری مشروبات خارجی بین یک تا پنج برابر ارزش تعیین‌شده توسط گمرک محاسبه می‌شود و ممکن است همراه با حبس و ضبط کالا باشد. استفاده از وکیل می‌تواند در کاهش مجازات یا تغییر نوع آن مؤثر باشد.
❓ جرم نگهداری یک لیتر مشروب چیست؟ من فرار کردم ولی موتورم را بردند.
✅ طبق ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی، حمل یا نگهداری حتی یک لیتر مشروبات الکلی جرم محسوب شده و مجازات آن شامل ۶ ماه تا ۱ سال حبس، تا ۷۴ ضربه شلاق و جزای نقدی معادل پنج برابر ارزش مشروبات است. در صورت استفاده از وسیله نقلیه برای حمل، امکان توقیف آن وجود دارد.
❓ از من ۲۶۵۰ لیتر مشروب که تازه درست کرده بودم و کشمش و آب بوده گرفتند. به نظر شما چه اتفاقی می‌افتد؟ هیچ سابقه‌ای ندارم و مشروب تولید نشده بود.
✅ حجم بالای مواد اولیه یا مشروبات حتی اگر فرآیند تخمیر کامل نشده باشد—می‌تواند به اتهام ساخت و نگهداری مشروبات منجر شود. مجازات آن ممکن است شامل حبس، شلاق و جریمه نقدی باشد. نداشتن سابقه کیفری می‌تواند در تخفیف حکم مؤثر باشد، اما بهتر است با وکیل برای دفاع قوی اقدام کنید.
❓ یک لیتر مشروب از من گرفتند و به دادگاه رفتم اما دو ماه است که جوابی نیامده. جرم آن چیست و آیا برایم سابقه می‌شود یا تعلیقی می‌زنند؟ اگر جریمه شدم، چه کنم که ببخشند یا حکم را عوض کنند؟
✅ نگهداری یک لیتر مشروبات نیز طبق ماده ۷۰۲ جرم است و همان مجازات کلی (حبس، شلاق و جزای نقدی) را دارد. در صورت صدور حکم تعلیقی، با رعایت شروط دادگاه می‌توانید از اجرای مجازات معاف شوید. برای تغییر یا کاهش حکم، نیاز به پیگیری قانونی و مشورت با وکیل دارید.