جرم زورگیری یا خفت گیری یکی از اعمال خشونت‌آمیز و تهدیدآمیز است که به‌طور مستقیم بر امنیت عمومی و حقوق شهروندان تأثیر می‌گذارد. این جرم معمولاً در مواقعی رخ می‌دهد که فرد با استفاده از تهدید یا اعمال خشونت به قصد تصاحب مال یا اموال دیگران اقدام می‌کند. زورگیری می‌تواند با استفاده از سلاح سرد، سلاح گرم یا حتی بدون سلاح انجام شود و تأثیرات روحی و روانی عمیقی بر قربانیان بگذارد.
در نظام قضایی ایران، جرم زورگیری در قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص تحت عنوان “اخذ مال به عنف” یا “زورگیری” قرار گرفته است. این جرم به‌واسطه پیامدهای منفی که بر روحیه افراد و امنیت اجتماعی دارد، مجازات‌های سنگینی به همراه دارد که در صورت وقوع آن، با توجه به نوع و شدت جرم، متفاوت خواهد بود.
این مقاله به‌طور جامع به تحلیل جرم زورگیری، انواع آن، تفاوت‌های آن با دیگر جرایم مشابه مثل سرقت، مجازات‌ها و مراحل شکایت از این جرم می‌پردازد.
تعریف جرم زورگیری
جرم زورگیری (خفت گیری) یکی از انواع جرایم خشونت‌آمیز است که در آن فردی با تهدید یا استفاده از خشونت، مال یا دارایی دیگری را به‌طور غیرقانونی تصاحب می‌کند. این جرم به‌طور عمده با تهدید به قتل یا آسیب بدنی، به‌خصوص با استفاده از سلاح سرد یا گرم، رخ می‌دهد. زورگیری می‌تواند بر روی اموال شخصی، اعتبار یا حتی سلامت جسمانی قربانی تأثیر بگذارد و به همین دلیل یکی از جرایم جدی و تهدیدکننده به شمار می‌آید.
⚖️ زورگیری با تهدید به خشونت
در این نوع زورگیری، فرد مجرم به‌طور مستقیم با قربانی روبه‌رو شده و او را تهدید به آسیب جسمانی یا حتی قتل می‌کند تا مال خود را به‌دست آورد. استفاده از تهدیدات فیزیکی با استفاده از سلاح سرد و گرم برای تسلیم شدن قربانی یکی از رایج ترین شیوه‌های زورگیری است که بیشتر به جنبه فیزیکی بودن نزدیک می باشد
⚖️ تفاوت زورگیری و اخاذی
تفاوت اصلی میان زورگیری و جرم اخاذی در نوع تهدیدات و نحوه وقوع جرم است. در زورگیری، فرد برای گرفتن مال از قربانی، تهدید به خشونت یا استفاده از سلاح می‌کند. در مقابل، اخاذی بیشتر به تهدید به افشای اسرار یا آسیب به اعتبار و آبروی فرد دیگر معطوف است و شکل فیزیکی ندارد و می تواند از طریق فضای مجازی و یا تهدید به انجام عمل و یا افشای چیزی باشد.
بررسی انواع زورگیری و روش‌های رایج
زورگیری می‌تواند به اشکال مختلف و با استفاده از ابزارها یا شیوه‌های مختلفی رخ دهد. هر نوع از زورگیری می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر قربانیان داشته باشد و مجازات‌های خاص خود را به همراه داشته باشد. در این بخش به بررسی رایج‌ترین انواع زورگیری می‌پردازیم.
📌 زورگیری با سلاح سرد
زورگیری با سلاح سرد یکی از رایج‌ترین روش‌های زورگیری است. در این روش، فرد مجرم معمولاً از سلاح‌هایی مانند چاقو، قمه، چکش یا هر ابزار تیز و خطرناک دیگر برای تهدید قربانی استفاده می‌کند. هدف از استفاده از سلاح سرد، ترساندن و آسیب رساندن به قربانی برای گرفتن مال او است. این نوع زورگیری، اغلب به دلیل سهولت دسترسی به سلاح‌های سرد و ایجاد ترس در قربانیان، در بسیاری از جوامع رخ می‌دهد.
📌 زورگیری با سلاح گرم
زورگیری با سلاح گرم، مانند تفنگ یا اسلحه‌های مشابه، نه تنها خطر بیشتری برای قربانی به‌همراه دارد، بلکه می‌تواند موجب ایجاد رعب و وحشت عمومی در جامعه شود. در این نوع زورگیری، فرد مجرم تهدید به کشتن یا زخمی کردن قربانی می‌کند تا مال یا اموال او را بگیرد. به دلیل شدت خشونت در این نوع جرم، مجازات آن می‌تواند بسیار سنگین‌تر از زورگیری با سلاح سرد باشد و در صورت استفاده از سلاح گرم، این جرم می‌تواند به‌عنوان محاربه نیز شناخته شود که مجازات‌های سنگین‌تری را به دنبال دارد.
📌 زورگیری گروهی
در زورگیری گروهی، چند نفر به‌طور همزمان به‌طور سازمان‌یافته و با همکاری یکدیگر به تهدید یا اعمال خشونت بر قربانی می‌پردازند. در این نوع زورگیری، چون تعداد افراد دخیل بیشتر است، فشار و ترس بر قربانی نیز شدیدتر می‌شود. زورگیری گروهی معمولاً به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و با هدف گرفتن مال‌های بزرگ یا ضربه به افراد خاص صورت می‌گیرد.
مجازات قانونی زورگیری طبق قانون مجازات اسلامی
قانون مجازات اسلامی برای جرم زورگیری مجازات‌های مشخصی تعیین کرده است. این مجازات‌ها به نوع و شدت جرم بستگی دارد و در صورت وقوع، بسته به شرایط مختلف، ممکن است مجازات‌های متفاوتی برای فرد مجرم در نظر گرفته شود.
⚖️ مجازات زورگیری با چاقو
طبق ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی، اگر فردی از چاقو یا هر نوع سلاح سرد دیگری برای تهدید یا زورگیری استفاده کند، به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد. در صورتی که این عمل منجر به آسیب یا جرح فرد قربانی شود، مجازات‌ها سنگین‌تر خواهد بود. همچنین، اگر زورگیری با استفاده از سلاح سرد منجر به وارد آمدن آسیب جدی به قربانی شود، دادگاه می‌تواند مجازات‌های بیشتری را در نظر بگیرد.
⚖️ مجازات زورگیری با اسلحه گرم
اگر فردی در حین زورگیری از سلاح گرم استفاده کند و این عمل باعث ترس عمومی یا تهدید جانی دیگران گردد، این جرم به‌عنوان محاربه شناخته می‌شود. طبق ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی، محاربه یکی از سنگین‌ترین جرایم است و در صورت اثبات جرم، فرد مجرم می‌تواند به اعدام، تبعید یا قطع عضو محکوم شود. این مجازات‌ها برای جرم‌هایی است که موجب آسیب جدی یا ترس و وحشت عمومی در جامعه می‌شوند.
در صورتی که استفاده از سلاح گرم منجر به آسیب یا قتل فرد دیگری شود، مجازات‌های قصاص یا دیه نیز برای مرتکب در نظر گرفته می‌شود.
نحوه اثبات جرم زورگیری در دادگاه
اثبات جرم زورگیری یکی از چالش‌های اساسی در روند قضائی است. برای اینکه یک فرد به جرم زورگیری محکوم شود، باید شواهد و مدارک کافی برای اثبات وقوع جرم جمع‌آوری شود. در این بخش به راه‌های مختلفی که می‌توان برای اثبات زورگیری استفاده کرد، پرداخته خواهد شد.
✅ شهادت شهود
شهادت شاهدان یکی از مهم‌ترین روش‌های اثبات زورگیری است. افرادی که شاهد وقوع جرم بوده‌اند یا حتی کسانی که جزئیات ماجرای زورگیری را از قربانی شنیده‌اند، می‌توانند به‌عنوان شاهد در دادگاه حاضر شده و اطلاعات خود را ارائه دهند. شهادت شهود می‌تواند نقش کلیدی در روشن شدن جزئیات جرم و اثبات صحت ادعاهای قربانی ایفا کند.
✅ فیلم‌ها و تصاویر ثبت‌شده
در صورتی که حادثه زورگیری توسط دوربین‌های مداربسته، تلفن همراه یا هر وسیله ضبط تصویر ثبت شده باشد، این فیلم‌ها به‌عنوان مدرک قوی برای اثبات جرم به کار می‌روند. تصاویر و فیلم‌ها می‌توانند لحظه‌های حساس و دقیق وقوع جرم را نشان دهند و در روند قضائی نقش بسیار مؤثری ایفا کنند.
✅ گزارش پلیس و تحقیقات قضائی
گزارش پلیس و تحقیقات انجام‌شده توسط مأموران پلیس نیز از جمله شواهد مهم برای اثبات جرم زورگیری هستند. پلیس با جمع‌آوری شواهد، مصاحبه با شاهدان و ثبت اظهارات متهم، می‌تواند اطلاعاتی فراهم کند که در روند محاکمه بسیار مفید خواهد بود.
✅ گواهی پزشکی قانونی
اگر در اثر زورگیری به قربانی آسیب جسمانی وارد شده باشد، گواهی پزشکی قانونی می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شواهد مطرح شود. این گواهی‌ها می‌توانند جزئیات دقیق از نوع و شدت جراحات وارد شده به قربانی را به دادگاه ارائه دهند و به اثبات وقوع جرم کمک کنند.
تفاوت زورگیری و سرقت از منظر حقوقی
زورگیری و سرقت هر دو به اخذ مال از دیگران اشاره دارند، اما تفاوت‌های اساسی میان این دو جرم وجود دارد که می‌تواند تأثیرات زیادی بر نحوه مجازات‌ها و روند دادرسی داشته باشد.
✅ تعریف و نحوه ارتکاب
در زورگیری، فرد مجرم معمولاً با تهدید به خشونت یا استفاده از سلاح‌های سرد یا گرم، مال دیگری را از او می‌گیرد. این جرم معمولاً به‌طور مستقیم و با حضور فیزیکی مجرم و قربانی انجام می‌شود. در این نوع جرم، تهدید به آسیب جسمی یا حتی قتل، قربانی را مجبور به تسلیم مال می‌کند.
در سرقت، فرد مجرم مال دیگری را بدون رضایت صاحب مال و به‌طور مخفیانه یا از راه دور می‌برد. در سرقت، ممکن است هیچ تهدید یا اعمال خشونت فیزیکی وجود نداشته باشد. در برخی موارد، سرقت با استفاده از ابزارهای خاص، مانند کلیدهای تقلبی یا ابزار برش، انجام می‌شود.
⚖️ استفاده از خشونت
در زورگیری، معمولاً اعمال خشونت و تهدید به آسیب فیزیکی بخشی از روند جرم است. فرد مجرم ممکن است قربانی را کتک بزند یا از سلاح سرد یا گرم استفاده کند تا او را ترسانده و مالش را تصاحب کند.
در حالی که در سرقت، به‌خصوص در موارد رایج، فرد ممکن است بدون هیچ‌گونه خشونت یا تهدید مستقیم، مال شخص را بردارد. البته در برخی از موارد، مانند سرقت‌های مسلحانه، خشونت نیز به کار می‌رود.
⚖️ مجازات قانونی
از نظر حقوقی، مجازات زورگیری معمولاً شدیدتر از سرقت است. به‌ویژه اگر زورگیری با استفاده از سلاح گرم یا سرد و با تهدید به آسیب جدی یا قتل همراه باشد، مجازات آن می‌تواند شامل حبس طولانی‌مدت، شلاق و حتی در موارد خاص، مجازات‌های بسیار سنگینی مانند اعدام (در صورت محاربه) باشد.
در مقابل، سرقت ممکن است مجازات‌های کمتری به همراه داشته باشد، مانند حبس کوتاه‌مدت، جزای نقدی یا شلاق، به‌ویژه اگر سارق بدون استفاده از خشونت و به‌طور پنهانی مال دیگری را بردارد. همچنین تخفیف مجازات در جرم سرقت تحت شرایطی امکان پذیر است اما در مورد زورگیری این مورد وجود ندارد.
حکم قتل زورگیر و دفاع مشروع در قوانین ایران
دفاع مشروع به عنوان یک حق قانونی برای مقابله با تهدیدات جانی یا مالی در بسیاری از نظام‌های حقوقی به رسمیت شناخته شده است. در قوانین ایران، افراد حق دارند در صورت مواجهه با تهدید به جان، مال یا ناموس خود، از خود دفاع کنند.
این دفاع به‌ویژه زمانی که تهدید به‌طور مستقیم به جان فرد وارد شود یا در معرض آسیب‌های شدید باشد، برای حفظ امنیت شخصی و جلوگیری از بروز ضررهای جبران‌ناپذیر، ضروری است. در مواردی که فرد مجبور به مقابله با زورگیران شود، ممکن است اقدام او به دفاع مشروع تلقی شده و از مجازات معاف گردد.
⚖️ شرایط دفاع مشروع در برابر زورگیری
در دفاع مشروع، شرایط خاصی وجود دارد که برای تصمیم‌گیری در مورد قانونی بودن یا نبودن اقدام دفاعی فرد ضروری است. البته توصیه ها در مورد مواجه با زورگیری به قصد بردن اموالی نظیر گوشی، کیف و لپ تاپ به این شکل است که مقاومت انجام نشود و بعدا از طریق قضایی پیگیری شود ولیکن در صورت که نیاز به دفاع وجود دارد این شرایط به شرح زیر هستند:
✅در صورتی که احتمال آبروریزی قربانی وجود داشته باشد
در برخی مواقع، حمله به جان و مال فرد می‌تواند همراه با تهدید آبرو و حیثیت شخص باشد. در چنین شرایطی، دفاع مشروع از حیثیت و آبروی فرد نیز به‌عنوان دفاع مشروع شناخته می‌شود.
برای مثال، اگر زورگیر در پی تعرض به ناموس فرد باشد، فرد می‌تواند از خود دفاع کند تا از بروز آبروریزی جلوگیری نماید. در این‌گونه موارد، دفاع از حیثیت فرد در برابر تهدیدات، طبق قوانین ایران پذیرفته شده و به‌عنوان دفاع مشروع محسوب می‌شود.
✅اگر خطر جدی به جان قربانی وجود داشته باشد
در صورتی که فرد به‌طور جدی با تهدید به قتل یا آسیب شدید مواجه باشد، دفاع از جان خود ضروری است. اگر تهدید به‌قدری جدی و قوی باشد که احتمال وقوع آن وجود داشته باشد، فرد اجازه دارد از خود دفاع کند.
این دفاع ممکن است شامل استفاده از زور یا حتی کشتن متجاوز باشد. در صورتی که این دفاع منجر به کشته شدن زورگیر شود، فرد به‌طور قانونی از مسئولیت قتل معاف خواهد بود، مگر اینکه دفاع از خود به‌صورت غیرضروری شدید و خارج از حد نیاز باشد.
✅در صورتی که مال قربانی مورد تعرض قرار گیرد
دفاع از مال و اموال نیز در شرایط خاصی ممکن است به‌عنوان دفاع مشروع پذیرفته شود. اگر فردی مورد تهدید قرار گیرد که مال یا دارایی‌هایش به‌زور از او گرفته شود، او حق دارد از خود دفاع کند.
در این مواقع، اگر دفاع منجر به آسیب جسمی به زورگیر شود یا حتی کشته شدن او را به دنبال داشته باشد، دفاع از مال به‌عنوان دفاع مشروع شناخته می‌شود. البته باید توجه داشت که دفاع از مال نباید بیش از حد و فراتر از تهدید واقعی باشد.
✅کشتن زورگیر در مقام دفاع از خود
اگر تنها راه دفاع از خود و مقابله با زورگیر، کشتن او باشد، این اقدام مجاز است. در چنین شرایطی، فرد می‌تواند از دفاع مشروع استفاده کند و حتی در صورتی که این دفاع منجر به قتل زورگیر شود، خون او هدر نخواهد بود. به‌عبارت دیگر، قوانین ایران به فرد اجازه می‌دهند که در صورتی که تنها با کشتن متجاوز بتواند خود را از خطر نجات دهد، این عمل را انجام دهد.
⚖️ آیا دفاع مشروع همیشه مجاز است؟
پاسخ به این سوال بستگی به تناسب دفاع و تهدید واردشده دارد. شرط اصلی پذیرش دفاع مشروع این است که دفاع از خود یا مال فرد باید متناسب با خطر وارد شده باشد. به‌طور مثال، اگر فرد در شرایطی که خطر کمتری وجود دارد، اقدام به کشتن زورگیر کند، دفاع او ممکن است غیرمتناسب تلقی شود. در چنین شرایطی، اقدام به کشتن ممکن است دیگر دفاع مشروع به حساب نیاید و فرد به جرم قتل محکوم شود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم زورگیری را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓گوشی‌ام را هنگام رفتن به منزل از من زورگیری کردند و شاهدی ندارم. چگونه می‌توانم آن را پس بگیرم و دیه کامل دریافت کنم؟
✅ باید به مراجع قضایی شکایت کنید و موضوع زورگیری را گزارش دهید. حتی اگر شاهد نداشته باشید، تحقیقات پلیس و دلایل دیگر می‌تواند به شما کمک کند.
❓اگر از کسی با زورگیری و ضرب و جرح سفته یا سند دیگری گرفته شود، آیا می‌توان از دادگاه تقاضای بازپس‌گیری مال کرد؟
✅ اگر بتوانید زورگیری و اجبار در اخذ سند را اثبات کنید، دادگاه می‌تواند سند را باطل اعلام کند و طلب مال از این طریق امکان‌پذیر نیست.
❓از من زورگیری شد و با ضرب و جرح به چشم و ابرویم آسیب وارد شد. گوشی و پولم را هم بردند. فقط یکی از آن‌ها را گیر انداختم که می‌خواهد دیه بدهد. باید چه کنم؟
✅ باید از تمامی افرادی که در زورگیری دست داشتند شکایت کنید و با مراجعه به مراجع قضایی، دیه و خسارات خود را پیگیری نمایید.
❓در خانواده 5 نفری زندگی می‌کنم و فشارهای زیادی را تحمل می‌کنم. تحت زورگیری از سوی پدرم هستم و مشکلات زیادی داریم. چه کار می‌توانم انجام دهم؟
✅ اگر اعمال پدر شما جنبه خشونت‌آمیز و زورگیری دارد و به‌عنوان جرم محسوب می‌شود، می‌توانید با ارائه شکایت به مراجع قانونی اقدام کنید.
❓هنگام مسافرکشی به روستا، چند نفر قصد زورگیری از من داشتند اما موفق به سرقت نشدند و به ماشینم آسیب زدند. موضوع زورگیری در گزارش پلیس ثبت شده اما در شکایت تنها تخریب آمده است. چگونه می‌توانم موضوع زورگیری را نیز اضافه کنم؟
✅ در جلسه دادرسی می‌توانید موضوع زورگیری را مطرح کنید و درخواست کنید که این موضوع در پرونده شما لحاظ شود. همچنین می‌توانید با ارائه مستندات و شواهد بیشتر، ادعای خود را تقویت کنید.
❓حدود 7 ماه پیش در یک زورگیری بینی‌ام شکست و تصاویر دوربین مداربسته هم تایید کرد. اما ضاربین شناسایی نشدند و به من گفتند که پرونده تا شناسایی ضاربین به دادسرا نمی‌رود و دیه‌ای تعلق نمی‌گیرد. قانون در این مورد چه می‌گوید؟
✅ طبق رای وحدت رویه شماره 790 هیات عمومی دیوان عالی کشور، در صورتی که ضارب شناسایی نشود، پرداخت دیه بر عهده بیت‌المال است و شما می‌توانید از این طریق پیگیری کنید.