جرح و تعدیل شهود در قانون؛ شرایط، نحوه اعتراض و نمونه لایحه

در فرآیند دادرسی، شهادت شهود یکی از مهم‌ترین ابزارهای اثبات ادعاهای مختلف به حساب می‌آید. اما ممکن است شهود فاقد شرایط لازم برای ادای شهادت باشند و در نتیجه اعتبار شهادت آنان زیر سوال برود.

در چنین شرایطی، طرفین دعوا می‌توانند اقدام به جرح یا تعدیل شهود (گواه) کنند. این اقدامات حقوقی به منظور حفظ صحت و عدالت در فرایند دادرسی صورت می‌گیرد و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مقاله، به بررسی جرح و تعدیل شهود، شرایط قانونی شاهد برای شهادت، و نحوه جرح و تعدیل خواهیم پرداخت.

جرح و تعدیل شهود چیست؟

جرح و تعدیل شهود ابزارهای حقوقی هستند که برای ارزیابی و تأثیرگذاری بر اعتبار شهادت شهود در دعاوی مختلف به کار می‌روند. در قانون ایران، این دو مفهوم به‌طور ویژه برای حفظ عدالت و اطمینان از صحت شهادت در دادگاه‌ها پیش‌بینی شده است.

✅جرح شهود (گواه) در قانون مجازات اسلامی

جرح شاهد به معنای اعتراض به صلاحیت شاهد و زیر سؤال بردن شرایط قانونی او برای ادای شهادت است. طبق ماده 191 قانون مجازات اسلامی، جرح شاهد عبارت است از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که برای شاهد شرعی مقرر شده است. این موضوع در قانون به‌وضوح بیان شده است که اگر فردی شهادت دهد که شاهد معرفی شده از سوی طرف مقابل فاقد یکی از شرایط لازم برای شهادت است، در حقیقت آن فرد شاهد را جرح کرده است.

📌 مثال:فرض کنید در یک دعوای کیفری، طرف مقابل شما شاهدی به نام “احمد” معرفی کرده است. شما به دادگاه اعلام می‌کنید که “احمد” با شما خصومت شخصی دارد و این خصومت بر صحت شهادت او تاثیر می‌گذارد. در این صورت شما شاهد “احمد” را جرح کرده‌اید و دادگاه باید اعتبار شهادت او را بررسی کند.

⚖️ تعدیل شهود

تعدیل شهود، در حقیقت، عکس جرح است. وقتی که یک شاهد از طرف مقابل جرح می‌شود، طرفی که شاهد را معرفی کرده است، می‌تواند اقدام به تعدیل کند. به عبارت دیگر، طرفین دعوا می‌توانند با معرفی شاهد جدید یا ارائه مدارک معتبر اثبات کنند که شاهد جرح شده شرایط قانونی لازم برای شهادت را داراست.

📌 مثال: در همان دعوای کیفری، اگر طرف مقابل به جرح “احمد” اعتراض کند، شما می‌توانید شاهد جدیدی معرفی کنید که شهادت دهد “احمد” شرایط لازم برای شهادت را داراست. به این صورت شما شاهد را تعدیل کرده‌اید و اعتبار شهادت او را اثبات می‌کنید.

شرایط قانونی شاهد برای شهادت

در نظام حقوقی ایران، برای اینکه فردی بتواند به عنوان شاهد در دادگاه شهادت دهد، باید شرایط خاصی را دارا باشد. این شرایط در قوانین مختلف، از جمله قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی مدنی، مشخص شده است و شامل ویژگی‌هایی مانند بلوغ، عقل، ایمان و عدالت می‌باشد. در صورتی که شاهد فاقد یکی از این شرایط باشد، شهادت او فاقد اعتبار خواهد بود و ممکن است از سوی طرفین دعوا جرح شود.

✅ شرایط شاهد

برای اینکه فردی به عنوان شاهد پذیرفته شود، باید شرایطی مانند بلوغ، عقل، ایمان و عدالت را دارا باشد. این شرایط به وضوح در ماده 177 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.

• بلوغ: شاهد باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد. برای پسران این سن چهارده سال قمری و برای دختران نه سال قمری است.
• عقل: شاهد باید دارای عقل سالم و قوه تمیز باشد.
• ایمان: شاهد باید مسلمان یا اهل ذمه باشد و ایمان به اصول دین خود داشته باشد.
• عدالت: شاهد باید فردی باشد که در جامعه به فساد و گناه شناخته نشده باشد و به اصول اخلاقی و دینی پایبند باشد.

⚖️ اهمیت عدالت در شاهد

عدالت یکی از مهم‌ترین شرایط برای پذیرش شهادت شاهد است. فردی که به فساد اخلاقی یا گناهان بزرگ شهرت داشته باشد، نمی‌تواند به عنوان شاهد در دادگاه مورد پذیرش قرار گیرد. در واقع، برای آنکه شاهد به عنوان فرد عادل شناخته شود، باید در زندگی اجتماعی خود به اصول اخلاقی پایبند باشد و در معرض فساد قرار نگرفته باشد.

نحوه جرح و تعدیل شهود چگونه است؟

در فرآیند دادرسی، زمانی که شاهد معرفی‌شده فاقد شرایط لازم برای شهادت باشد، یکی از طرفین دعوا می‌تواند اقدام به جرح یا تعدیل شاهد کند. جرح و تعدیل شهود دو مفهوم حیاتی در فرایند دادرسی هستند که در ادامه به‌تفصیل به نحوه هر کدام پرداخته خواهد شد.

✅ نحوه جرح گواه

جرح شاهد به معنای اعتراض به صلاحیت شاهد است. این اعتراض زمانی صورت می‌گیرد که یکی از طرفین دعوا معتقد باشد که شاهد طرف مقابل فاقد شرایط قانونی برای شهادت است. جرح معمولاً به دلایل زیر صورت می‌گیرد:

• فقدان شرایط قانونی: شامل شرایطی مانند بلوغ، عقل، ایمان، عدالت و طهارت مولد.
• خصومت شخصی یا ذینفع بودن: شاهد ممکن است با یکی از طرفین دعوا خصومت داشته باشد یا در موضوع دعوا ذینفع باشد.
• شغل‌های غیرقانونی: مانند اشتغال به تکدی‌گری یا ولگردی که موجب رد صلاحیت شاهد می‌شود.

📌 مراحل جرح شاهد

1. اعتراض به شرایط شاهد: طرف مقابل باید به دادگاه اعلام کند که شاهد فاقد یکی از شرایط قانونی برای شهادت است.
2. ارائه دلایل و مدارک: طرف مقابل باید دلایل و مدارکی ارائه دهد که نشان‌دهنده عدم صلاحیت شاهد هستند.
3. رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از بررسی دلایل، تصمیم می‌گیرد که آیا شاهد شرایط لازم را دارد یا خیر.

⚖️ نحوه تعدیل شهود

تعدیل شهود به معنای دفاع از صلاحیت شاهد جرح‌شده است. زمانی که شاهد از طرف مقابل جرح می‌شود، طرف معرفی‌کننده شاهد می‌تواند با معرفی دلایل جدید ثابت کند که شاهد جرح‌شده شرایط لازم برای شهادت را داراست. تعدیل معمولاً زمانی انجام می‌شود که جرح شاهد به دلیل فقدان شرایطی همچون بلوغ، عقل یا عدالت باشد.

📌 مراحل تعدیل شاهد

1. معرفی شاهد جدید: طرف مقابل می‌تواند شاهد جدیدی معرفی کند که شهادت دهد شاهد جرح‌شده شرایط قانونی برای شهادت را دارد.
2. ارائه مدارک معتبر: علاوه بر شاهد جدید، طرف مقابل می‌تواند اسناد و مدارک دیگری مانند گواهی‌های پزشکی یا شواهد معتبر برای اثبات صلاحیت شاهد جرح‌شده ارائه دهد.
3. رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از بررسی دلایل و مدارک جدید، تصمیم می‌گیرد که آیا شاهد جرح‌شده شرایط لازم را دارد یا خیر.

🔍 نکته

تعدیل شهود زمانی استفاده می‌شود که شاهد از طرف مقابل جرح شود. در این حالت، طرف معرفی‌کننده شاهد می‌تواند با ارائه دلایل و مدارک جدید ثابت کند که شاهد جرح‌شده واجد شرایط قانونی برای شهادت است.

مهلت جرح و تعدیل شهود چقدر است؟

در فرآیند دادرسی، زمانی که یکی از طرفین دعوا بخواهد شاهدی را جرح یا تعدیل کند، باید به مهلت‌های قانونی توجه داشته باشد. در قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی مدنی مهلت‌هایی برای جرح و تعدیل شهود تعیین شده است تا طرفین دعوا بتوانند در زمان مناسب اعتراضات خود را به دادگاه اعلام کنند.

✅ مهلت جرح شهود

طبق ماده 193 قانون مجازات اسلامی، جرح شاهد باید پیش از ادای شهادت به عمل آید. این بدان معناست که اگر طرف مقابل قصد دارد شاهدی را جرح کند، باید قبل از اینکه شاهد شهادت دهد، این اعتراض را به دادگاه اعلام کند. در صورتی که دلایل جرح بعد از ادای شهادت آشکار شود، طرف مقابل می‌تواند جرح را تا پیش از صدور حکم مطرح کند.

📌 مهلت جرح پس از شهادت

اگر پس از ادای شهادت، دلیل جدیدی برای جرح شاهد پیدا شود، طرف مقابل می‌تواند تا پیش از صدور حکم به این موضوع اعتراض کند. در این صورت، دادگاه موظف است به موضوع رسیدگی و تصمیم‌گیری کند.

⚖️ مهلت تعدیل شهود

در خصوص مهلت تعدیل شهود، قانونگذار به‌طور خاص اشاره‌ای نکرده است. اما با توجه به ماده 193 قانون مجازات اسلامی، می‌توان استنباط کرد که مهلت تعدیل شهود نیز همانند مهلت جرح شاهد تا قبل از صدور حکم است. به عبارت دیگر، طرف معرفی‌کننده شاهد می‌تواند تا قبل از صدور حکم اقدام به تعدیل شاهد جرح‌شده کند و دلایل لازم را برای اثبات صلاحیت شاهد ارائه دهد.

📌 درخواست مهلت برای تعدیل

در صورتی که طرف دعوا بخواهد برای تعدیل شاهد مهلت بگیرد، طبق تبصره ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه باید حداکثر یک هفته مهلت بدهد. این مهلت باید به‌طور دقیق در نظر گرفته شود تا طرفین بتوانند فرصت کافی برای ارائه مدارک و دلایل جدید داشته باشند.

نمونه لایحه جرح شهود

در صورتی که یکی از طرفین دعوا بخواهد شاهد معرفی‌شده از سوی طرف مقابل را جرح کند، باید یک لایحه رسمی تنظیم کرده و دلایل خود را به دادگاه ارائه دهد. در این لایحه باید دلایل و مستندات مربوط به جرح شاهد ذکر شود تا دادگاه بتواند تصمیم‌گیری کند.

باسمه تعالی
دادگاه محترم شهرستان …

موضوع: لایحه جرح شاهد

با سلام و احترام

اینجانب …، وکیل مدافع خانم/آقای … متهم پرونده کلاسه … به استحضار می‌رسانم که شاهد معرفی‌شده از سوی شاکی به نام … به علت داشتن خصومت شخصی با موکل و همچنین به دلیل ذینفع بودن در موضوع پرونده فاقد صلاحیت قانونی برای شهادت است.

طبق ماده 177 قانون مجازات اسلامی، شرایط قانونی برای پذیرش شهادت شاهد، شامل بلوغ، عقل، ایمان، عدالت و طهارت مولد می‌باشد که شاهد محترم فاقد یکی از این شرایط است. لذا با توجه به دلایل ارائه‌شده، شهادت ایشان نمی‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد.

از دادگاه محترم درخواست دارم که با توجه به دلایل مذکور، شهادت شاهد یادشده را رد و در صورت لزوم شاهد جدید معرفی گردد.

با تجدید احترام
نام و نام خانوادگی وکیل

این نمونه لایحه جرح شاهد به‌طور مختصر و مستند بیان می‌کند که چرا شاهد معرفی‌شده فاقد صلاحیت قانونی برای شهادت است و درخواست رد شهادت او از دادگاه مطرح می‌شود.

سوالات متداول

در ادامه این قسمت سوالات متداول پیرامون جرح و تعدیل شهود را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:

❓ آیا شاهد باید خود ناظر وقوع حادثه باشد؟

✅. طبق قانون، تنها فردی که شخصاً ناظر حادثه بوده و آن را با چشم خود دیده باشد، می‌تواند شاهد تلقی شود. اگر کسی صرفاً از حادثه آگاه باشد اما آن را ندیده باشد، در جایگاه مطلع قرار می‌گیرد نه شاهد.

❓ اگر شهود معرفی‌شده توسط متهم در پرونده‌های مختلف سابقه کیفری داشته باشند، آیا می‌توان جرح آن‌ها را خواست؟

✅ بله. اگر شهود معرفی‌شده از سوی متهم دارای سابقه کیفری باشند یا بارها در پرونده‌های مشابه به عنوان شاهد ظاهر شده باشند، این سابقه می‌تواند بر اعتبار و پذیرش شهادت آن‌ها اثر منفی بگذارد. در چنین مواردی، جرح شاهد قابل درخواست است و دادگاه در پذیرش یا رد شهادت آن‌ها محتاط‌تر عمل می‌کند.

❓ آیا اظهار شاهد مبنی بر بخشش بخشی از بدهی خوانده، می‌تواند از موارد جرح باشد؟ آیا این نشان‌دهنده منفعت او در پرونده است؟

✅ اظهار شاهد درباره بخشیدن بخشی از بدهی خوانده، لزوماً به‌تنهایی دلیل جرح محسوب نمی‌شود. اما اگر بتوان نشان داد این بخشش ناشی از منفعت شخصی شاهد در نتیجه پرونده است، این امر می‌تواند دلیلی برای جرح او باشد. دادگاه در این موارد باید بررسی کند که آیا این رفتار شاهد بر بی‌طرفی و عدالت شهادت تأثیر می‌گذارد یا خیر.

❓ یک نفر از من شکایت کرده که او را تهدید به قتل کرده‌ام و شاهد دروغین آورده است. چگونه می‌توانم ثابت کنم شاهد دروغ می‌گوید؟

✅ برای اثبات دروغ بودن شهادت، باید شواهدی جمع‌آوری کنید که نادرستی اظهارات شاهد را اثبات کند. این می‌تواند شامل شهادت شاهدان دیگر، مدارک مستند، تصاویر، یا تناقض در اظهارات خود فرد باشد. اگر بتوانید نشان دهید که شاهد انگیزه شخصی، خصومت یا منفعت در نتیجه پرونده دارد، دادگاه ممکن است شهادت او را رد کند. در این روند، بهره‌گیری از یک وکیل مجرب می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت پرونده داشته باشد