در دنیای امروز، نوسانات اقتصادی، افزایش هزینه‌های زندگی و بحران‌های مالی پیش‌بینی‌نشده ممکن است حتی منظم‌ترین افراد را در پرداخت بدهی‌هایشان دچار مشکل کند. وقتی فردی به پرداخت مبلغی محکوم می‌شود اما در مهلت مقرر قادر به پرداخت نیست، قانون این فرصت را در اختیار او قرار می‌دهد که با ارائه درخواست رسمی، از دادگاه یا اجرای احکام مهلت بگیرد یا بدهی خود را به‌صورت اقساط پرداخت کند. این فرآیند قانونی، که به آن درخواست مهلت پرداخت بدهی یا استمهال گفته می‌شود، باید با ارائه مدارک معتبر، دلایل روشن و در چارچوب دقیق قانونی انجام شود.
در این مقاله، به‌صورت کامل و مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم که درخواست مهلت چیست، چه تفاوتی با اعسار دارد، چگونه باید تنظیم شود، چه مدارکی نیاز دارد، و اگر پذیرفته نشود، چه پیامدهایی دارد. همچنین نمونه متن‌های کاربردی برای کمک به شما در تنظیم لایحه نیز ارائه خواهیم کرد.
درخواست مهلت برای پرداخت بدهی چیست؟
درخواست مهلت برای پرداخت بدهی، تقاضای رسمی بدهکار از دادگاه یا اجرای احکام است برای دریافت زمان بیشتر جهت پرداخت بدهی. این درخواست معمولاً زمانی مطرح می‌شود که شخص توانایی پرداخت دارد اما در حال حاضر به دلیل مشکلات مالی یا شخصی، نیازمند فرصت بیشتری است. برخلاف اعسار، در استمهال بدهکار ناتوان نیست، بلکه نیازمند زمان است.
📌 درخواست مهلت پس از صدور اجراییه
اگر هنوز کار به دادگاه نرسیده باشد، بدهکار می‌تواند از طلبکار خود درخواست مهلت یا تقسیط کند. در این حالت، اگر طلبکار بپذیرد، این توافق می‌تواند به‌صورت یک قرارداد خصوصی یا اقرارنامه رسمی تنظیم شود و از تشکیل پرونده قضایی جلوگیری کند.
حال اگر دادگاه رای صادر کرده باشد، استمهال نوعی تقاضای رسمی و کتبی از اجرای احکام است است که بدهکار پس از صدور رأی یا اجراییه، به دادگاه ارائه می‌دهد. هدف از این درخواست، گرفتن زمان برای پرداخت بدهی به‌صورت کامل یا تقسیط شده است.
- معمولاً برای مدت کوتاه (مثلاً یک تا سه ماه)
- گاهی با پیشنهاد اقساطی شدن مبلغ بدهی همراه است
- به شرط ارائه مستندات و دلایل قانع‌کننده، مورد بررسی قرار می‌گیرد
در چه مواردی می‌توان تقاضای مهلت یا تقسیط بدهی را مطرح کرد؟
درخواست مهلت برای پرداخت بدهی یا همان استمهال، محدود به یک نوع پرونده خاص نیست. قانونگذار این امکان را برای بدهکار در انواع دعاوی مالی و حتی برخی پرونده‌های کیفری فراهم کرده است. اما اینکه دقیقاً در چه شرایط و در کدام پرونده‌ها می‌توان چنین درخواستی را ارائه داد، بستگی به نوع بدهی و مرحله رسیدگی دارد.
📌 موارد رایج طرح درخواست مهلت در دعاوی حقوقی
در دعاوی حقوقی که منجر به صدور حکم قطعی مالی می‌شوند، امکان درخواست مهلت به‌صورت گسترده وجود دارد:
- پرونده‌های مطالبه وجه چک یا سفته
- دعاوی مطالبه مهریه، نفقه یا اجرت‌المثل
- الزام به پرداخت خسارت یا غرامت ناشی از قرارداد
- استرداد وام یا قرض بین اشخاص
- پرونده‌های استرداد مال با حکم پرداخت معادل ریالی آن
در این موارد، پس از صدور حکم و ابلاغ اجراییه، بدهکار می‌تواند با ارائه دلایل و مستندات، مهلت یا تقسیط بدهی را از دادگاه یا اجرای احکام بخواهد.
⚖️ امکان استمهال در پرونده‌های کیفری
در بعضی پرونده‌های کیفری که جنبه مالی دارند، نیز امکان ارائه درخواست مهلت وجود دارد، مثل:
- جزای نقدی: طبق ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه می‌تواند جزای نقدی را تقسیط کند.
- پرداخت دیه: در قانون مجازات اسلامی، برای دیه مهلت‌های مشخصی در نظر گرفته شده است (مثلاً یک سال در قتل عمد، سه سال در خطای محض).
- رد مال: اگر حکم کیفری به رد مال منجر شود، گاهی با نظر قاضی امکان پرداخت در چند نوبت فراهم می‌شود.
🔍 نکته: در پرونده‌های کیفری، اگر جنبه عمومی جرم قوی باشد یا سابقه کیفری وجود داشته باشد، دادگاه ممکن است نسبت به اعطای مهلت سختگیرانه تر عمل کند.
مبانی قانونی درخواست مهلت پرداخت بدهی در قوانین ایران
درخواست مهلت برای پرداخت بدهی تنها یک توافق عرفی یا یک خواهش شفاهی از دادگاه نیست؛ بلکه بر پایه اصول قانونی مشخصی در نظام حقوقی ایران استوار است. این موضوع در قوانین مدنی، اجرای احکام و حتی قوانین کیفری پیش‌بینی شده و به مراجع قضایی اختیار داده شده است که در صورت احراز شرایط، مهلت مناسبی به بدهکار اعطا کنند.
📌 ماده ۲۷۷ قانون مدنی؛ مهم‌ترین مستند استمهال
ماده ۲۷۷ قانون مدنی به‌صراحت اعلام می‌کند:
«متعهد نمی‌تواند متعهدٌ‌له را مجبور به قبول قسمتی از موضوع تعهد کند، ولی حاکم می‌تواند نظر به وضعیت مدیون، مهلت عادله یا قرار اقساط بدهد.»
✅ این ماده پایه اصلی صدور مهلت یا تقسیط از سوی دادگاه است، به‌ویژه در دعاوی حقوقی یا اجرای احکام مدنی. دادگاه می‌تواند بدون نیاز به اثبات اعسار، صرفاً با احراز وضعیت موقت مالی، مهلت یا قسط‌بندی تعیین کند.
📌 ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی ۱۳۹۴
در مواردی که بدهکار در مرحله اجرای حکم قرار دارد و ادعای ناتوانی از پرداخت یک‌جای بدهی را دارد، ماده ۱۱ قانون محکومیت‌های مالی مجوز مشخصی به دادگاه می‌دهد:
«چنانچه محکوم‌علیه به واسطه عجز از پرداخت محکوم‌به، درخواست تقسیط نماید، دادگاه با بررسی اوضاع و احوال وی و استماع اظهارات محکوم‌له، در صورت احراز، می‌تواند با أخذ تأمین مناسب، حکم به تقسیط محکوم به صادر کند.»
🔍 نکته مهم: حتی اگر بدهکار فقط تقاضای مهلت بدون اثبات اعسار کند، باز هم دادگاه می‌تواند از همین ماده برای صدور قرار تقسیط استفاده کند.
📌 ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری (در جزای نقدی)
در پرونده‌هایی که مجازات اصلی یا تبعی جزای نقدی است، قانونگذار در ماده ۵۲۹ به دادگاه اختیار داده که در صورت لزوم، مجازات نقدی را تقسیط کند.
📌 قانون مجازات اسلامی درباره دیه
در ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی آمده است که دیه باید در مدت‌های مشخص پرداخت شود:
- یک سال قمری در قتل عمد
- دو سال در شبه‌عمد
- سه سال در خطای محض
این مهلت‌ها جزء قواعد شرعی‌اند و در صورت ناتوانی موقت نیز قابل استناد هستند.
✅ سایر مواد مهم در استمهال
- ماده ۴۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی: اجازه تمدید مهلت توسط دادگاه، تنها در صورت وجود عذر قانونی یا سهو.
- ماده ۴۵۰: مهلت‌های داده‌شده از سوی دادگاه فقط یک‌بار قابل تمدید هستند، مگر در موارد خاص.
- ماده ۳۰۶ آیین دادرسی مدنی: موارد عذر موجه برای عدم اقدام به‌موقع که می‌تواند به عنوان مبنای تمدید مهلت استفاده شود.
مراحل درخواست مهلت پرداخت بدهی از دادگاه یا اجرای احکام
درخواست مهلت پرداخت بدهی، اگرچه یک حق قانونی است، اما برای موفقیت آن باید طی مراحلی مشخص و با رعایت تشریفات دقیق اقدام شود. بی‌توجهی به زمان، نحوه نگارش یا ارائه مدارک می‌تواند منجر به رد درخواست یا ادامه روند اجرای حکم شود. در این بخش، مسیر گام‌به‌گام تنظیم و ارائه این درخواست را بررسی می‌کنیم.
📝 مرحله اول: اطلاع از صدور اجراییه
پس از صدور رأی قطعی توسط دادگاه و درخواست صدور اجراییه توسط طلبکار، اخطاریه‌ای به بدهکار (محکوم‌علیه) ابلاغ می‌شود. در این اخطاریه مهلتی مشخص (معمولاً ۱۰ روز) برای پرداخت بدهی تعیین شده است. این زمان، بهترین فرصت برای ارائه درخواست مهلت یا تقسیط است.
📝 مرحله دوم: تنظیم لایحه یا دادخواست درخواست مهلت
در این مرحله، باید یک لایحه کتبی یا دادخواست رسمی تنظیم شود. در این لایحه باید موارد زیر درج شود:
- مشخصات کامل بدهکار و اطلاعات پرونده
- شرح وضعیت مالی و دلایل ناتوانی موقت از پرداخت
- مبلغ بدهی و میزان مهلت مورد تقاضا (مثلاً یک ماه یا ۶ قسط)
- پیشنهاد منطقی و مستند برای پرداخت تدریجی یا با تأخیر
- استناد قانونی (ماده ۲۷۷ قانون مدنی یا ماده ۱۱ قانون محکومیت‌های مالی)
📝 مرحله سوم: ضمیمه کردن مدارک به لایحه
برای اینکه قاضی یا قاضی اجرای احکام قانع شود، باید مستنداتی به لایحه پیوست شود. از جمله:
- فیش حقوقی یا گواهی اشتغال به کار
- اجاره‌نامه منزل یا مدارک هزینه‌های معیشتی
- گواهی بیماری، هزینه‌های درمان یا خانوادگی
- اسناد بدهی‌های دیگر یا اقساط جاری
- رسید پرداخت‌های قبلی (اگر وجود داشته باشد)
📌 نکته: ارائه حتی یک پرداخت جزئی، نشانه‌ی حسن نیت است و می‌تواند شانس پذیرش درخواست را افزایش دهد.
📝 مرحله چهارم: ثبت درخواست در دادگاه یا اجرای احکام
لایحه به همراه مدارک باید به دفتردار دادگاه صادرکننده رأی یا شعبه اجرای احکام ارائه شود. حتماً یک نسخه کپی از لایحه را برای خود نگه‌دارید و رسید دریافت کنید.
❗ توجه: اگر هنوز اجرای حکم آغاز نشده، مرجع صالح دادگاه صادرکننده رأی است؛ اما اگر اجراییه صادر شده باشد، درخواست باید به اجرای احکام داده شود.
📝 مرحله پنجم: پیگیری صدور قرار تأخیر اجرا
بسیاری تصور می‌کنند صرف ارائه درخواست باعث توقف عملیات اجرایی می‌شود؛ در حالی که باید قرار تأخیر اجرای حکم به تأیید مرجع قضایی برسد و رسماً به اجرای احکام ابلاغ شود.
مدارک لازم برای اثبات ناتوانی موقت از پرداخت
یکی از مهم‌ترین عوامل در پذیرش یا رد درخواست مهلت توسط دادگاه یا اجرای احکام، مدارکی است که بدهکار برای اثبات وضعیت مالی خود ارائه می‌دهد. صرف ادعای ناتوانی، بدون سند یا دلیل، معمولاً پذیرفته نمی‌شود. بنابراین، ارائه مستندات معتبر و منسجم در کنار درخواست مهلت، کلید موفقیت در این مسیر است.
📌 مدارک مالی و شغلی
-
فیش حقوقی یا گواهی اشتغال به کار
برای اثبات درآمد فعلی و محدودیت آن در برابر بدهی. -
پرینت حساب بانکی
برای نشان‌دادن گردش مالی پایین، یا نبود موجودی کافی در حساب. -
لیست بیمه تأمین اجتماعی (سوابق کاری)
برای تأیید اشتغال رسمی و میزان درآمد مستمر.
📌 اسناد هزینه‌های ضروری
-
اجاره‌نامه منزل مسکونی
نشان‌دهنده هزینه ثابت ماهانه و نداشتن ملک شخصی. -
هزینه‌های درمانی و پزشکی
مثل قبض داروخانه، نسخه پزشک یا گواهی بیماری خود یا اعضای خانواده. -
شهریه تحصیل فرزندان، قبوض خدماتی، و سایر هزینه‌ها
مدارکی که به دادگاه نشان دهد شما با فشار مالی واقعی مواجه هستید.
📌 اسناد بدهی‌ها و تعهدات مالی دیگر
-
چک‌های برگشتی یا وام‌های جاری
برای اثبات اینکه قبلاً نیز تعهدات مالی داشته‌اید و در حال حاضر تحت فشار چندجانبه هستید. -
اقساط بانکی یا صندوق‌های خانوادگی
مدارکی که نشان‌دهند منابع مالی‌تان درگیر پرداخت‌های قبلی است.
📌 دلایل خانوادگی یا شرایط خاص
-
گواهی فوت سرپرست یا بیماری خاص
برای بیان تغییر ناگهانی در شرایط معیشتی. -
استشهادیه محلی
تأییدیه کتبی از طرف اشخاص ثالث (همسایگان، رئیس محل کار، بستگان) مبنی بر عدم تمکن مالی. -
عدم مالکیت خودرو یا ملک
گواهی استعلام از ثبت اسناد یا پلیس راهور برای اثبات نداشتن اموال قابل توقیف.
✅ نکته کاربردی
حتی اگر همه مدارک فوق را ندارید، ترکیبی از چند سند واقعی و مستند، به‌همراه پیشنهاد منطقی برای پرداخت تدریجی، شانس شما را در پذیرش درخواست مهلت بسیار بالا می‌برد. صداقت، انسجام، و حسن‌نیت مهم‌تر از تعداد مدارک هستند.
اگر با مهلت یا تقسیط بدهی موافقت نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
گاهی با وجود ارائه درخواست مهلت یا تقسیط، قاضی یا اجرای احکام به هر دلیلی با آن موافقت نمی‌کند. این اتفاق به‌ویژه در شرایطی رخ می‌دهد که دلایل مالی ارائه‌شده کافی نباشد، بدهکار سابقه بد در پرداخت داشته باشد یا طلبکار به‌شدت با مهلت مخالفت کند. اما رد این درخواست، پیامدهایی دارد که باید به‌درستی درک شود تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
❌ پیامدهای رد درخواست مهلت
در صورتی که قاضی با درخواست استمهال موافقت نکند و بدهی پرداخت نشود، اجرای حکم وارد مرحله جدی‌تری می‌شود:
-
توقیف اموال منقول یا غیرمنقول
اگر مالی از بدهکار شناخته شود، مانند خودرو، ملک یا سهام، بلافاصله توقیف خواهد شد. -
توقیف حساب‌های بانکی
اجرای احکام می‌تواند با صدور دستور، حساب‌های بانکی بدهکار را مسدود کرده و مبلغ بدهی را برداشت کند. -
ممنوع‌الخروجی
در برخی پرونده‌ها، به‌ویژه مطالبات مهریه یا دیون سنگین، ممکن است دستور ممنوع‌الخروجی بدهکار صادر شود. -
بازداشت محکوم‌علیه مالی
اگر بدهکار هیچ مالی نداشته باشد و نتواند رضایت طلبکار را جلب کند، ممکن است به عنوان محکوم‌علیه مالی بازداشت شود و یا حکم جلب بعد از توقیف اموال وی صادر شود. این اقدام بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی انجام می‌شود.
⚠️ نکته مهم درباره بازداشت
بازداشت بدهکار تنها در صورتی قانونی است که:
- دادگاه قانع شود که بدهکار توان پرداخت دارد اما عمداً امتناع می‌کند.
- یا هیچ مدرک معتبری برای اعسار یا ناتوانی موقت ارائه نکرده باشد.
در غیر این صورت، امکان طرح اعتراض به بازداشت یا درخواست اعسار جدید وجود دارد.
✅ راهکارهای بعد از رد درخواست
اگر درخواست شما رد شد، هنوز امید از بین نرفته است:
- تجدید درخواست با مدارک جدید: با جمع‌آوری اسناد به‌روزتر و قوی‌تر، می‌توانید مجدداً برای تقسیط یا مهلت اقدام کنید.
- مذاکره مستقیم با طلبکار: گاهی توافق با طلبکار خارج از دادگاه، موثرتر و سریع‌تر از درخواست‌های رسمی است.
- استفاده از وکیل برای پیگیری حقوقی: حضور وکیل می‌تواند روند رسیدگی را تخصصی‌تر و با احتمال موفقیت بالاتر پیش ببرد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مهلت برای پرداخت بدهی مطرح شده است:
❓اگر توان پرداخت بدهی را ندارم اما اعسار هم نمی‌خواهم بدهم، می‌توانم فقط مهلت بخواهم؟
✅ بله، دقیقاً در چنین شرایطی می‌توانید درخواست مهلت بدهید. مثلاً اگر کارمند هستید و در حال حاضر با هزینه‌های سنگین مثل اجاره یا درمان روبرو هستید، می‌توانید به دادگاه لایحه‌ای ارائه کنید و توضیح دهید که فقط چند ماه وقت می‌خواهید تا بدهی را تسویه کنید. اگر دلایل و مدارک کافی ارائه شود، دادگاه معمولاً به شما زمان می‌دهد، بدون اینکه نیاز به اثبات اعسار کامل باشد.
❓من برای پرداخت مهریه محکوم شده‌ام و واقعاً درآمدم پایین است؛ آیا می‌توانم قسط‌بندی کنم؟
✅ بله. اگر مثلاً حقوق شما زیر ۱۵ میلیون است و مستأجر هم هستید، می‌توانید از اجرای احکام یا دادگاه تقاضای تقسیط مهریه کنید. در لایحه‌تان باید دقیقاً پیشنهاد بدهید که چه مبلغی را ماهانه می‌توانید پرداخت کنید و با ارائه فیش حقوقی، اجاره‌نامه یا مدارک درمانی، نشان دهید که در حال حاضر امکان پرداخت کامل را ندارید. این کار اغلب با استناد به ماده ۲۷۷ قانون مدنی پذیرفته می‌شود.
❓اظهارنامه برای پرداخت بیت‌کوین به من رسیده؛ می‌توانم برای پرداخت معادل ریالی آن مهلت بگیرم؟
✅ بله، حتی اگر در قرارداد اولیه بدهی شما به‌صورت بیت‌کوین یا ارز دیجیتال مطرح شده باشد، اگر در دادگاه اثبات شود که توان پرداخت ندارید، می‌توانید درخواست مهلت برای پرداخت معادل ریالی بدهی را ارائه کنید. مثلاً در شرایطی مثل نداشتن ملک، نداشتن حساب بانکی قابل برداشت، داشتن تنها یک شغل ساده و درآمد زیر حد متوسط، دادگاه ممکن است با مهلت یا حتی تقسیط شما موافقت کند.