در بسیاری از پرونده‌های خانواده، یکی از والدین پس از طلاق یا در جریان اختلافات خانوادگی، از تحویل فرزند به طرف مقابل خودداری می‌کند. در چنین شرایطی، والد یا قیم قانونی می‌تواند با تنظیم «دادخواست تحویل فرزند» یا به‌اصطلاح حقوقی‌تر، دادخواست استرداد طفل، از دادگاه بخواهد تا فرزند را به او بازگرداند.
این موضوع به‌ویژه زمانی اهمیت پیدا می‌کند که حضانت قانونی فرزند به او سپرده شده باشد یا حقوق وی مانند ملاقات و نگهداری، نقض شده باشد. در این مقاله، با بررسی چند نمونه دادخواست واقعی و قابل‌استفاده، سعی می‌کنیم مسیر اقدام قانونی را برای والدین و مشاوران حقوقی هموارتر کنیم.
نمونه دادخواست تحویل فرزند (استرداد طفل)
در مواردی که ضرورت فوری برای بازگرداندن فرزند وجود دارد، مانند احتمال آسیب روانی، خطر جابه‌جایی کودک، یا امتناع طولانی‌مدت از تحویل، می‌توان همراه یا پیش از اقامه دعوای اصلی، درخواست دستور موقت مبنی بر استرداد طفل را مطرح کرد. این دادخواست، به استناد ماده ۷ قانون حمایت خانواده و مواد ۳۱۰ تا ۳۲۵ قانون آیین دادرسی مدنی قابل طرح است.
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده شهرستان (نام شهرستان)
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به موجب سند ازدواج شماره … مورخ … با خوانده محترم آقای/خانم … عقد ازدواج دائم منعقد کرده‌ام. ثمره این ازدواج فرزندی به نام … متولد … می‌باشد. متأسفانه به دلیل اختلافات شدید خانوادگی، اینجانب و خوانده در تاریخ … از یکدیگر جدا شده‌ایم و وفق مفاد رأی صادره از شعبه … دادگاه خانواده، حضانت طفل به اینجانب واگذار گردیده است.
با این حال، خوانده بدون هیچ دلیل قانونی از تحویل فرزند خودداری می‌کند و حتی با تهدید به انتقال فرزند به شهرستان/خارج از کشور، موجبات نگرانی و تشویش اینجانب را فراهم آورده است.
با عنایت به فوریت موضوع، مستنداً به ماده ۷ قانون حمایت خانواده و مواد ۳۱۰، ۳۱۸ و ۳۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر استرداد فوری طفل و منع انتقال وی از حوزه قضایی تا زمان اتخاذ تصمیم نهایی در اصل دعوا را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضا – تاریخ
نمونه دادخواست استرداد طفل قبل از طلاق یا در دوران اختلافات خانوادگی
گاهی والدین هنوز طلاق نگرفته‌اند اما به دلایل مختلف از یکدیگر جدا از هم زندگی می‌کنند و در این میان، یکی از طرفین فرزند را نزد خود نگه می‌دارد و از تحویل او به دیگری امتناع می‌کند. در چنین مواردی و بر اساس قوانین حضانت در دوران قهر، اگر حضانت قانونی با والد دیگر باشد، او می‌تواند با درخواست استرداد طفل حتی پیش از طلاق، خواستار بازگرداندن فرزند شود. این اقدام قانونی، به‌ویژه در مواقعی که امنیت یا سلامت کودک در خطر است، بسیار حیاتی خواهد بود.
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به موجب سند ازدواج شماره … مورخ … با خوانده محترم آقای/خانم … ازدواج نموده‌ام. حاصل این ازدواج فرزندی به نام … متولد … می‌باشد. مدتی است به دلیل بروز اختلافات شدید خانوادگی، زندگی مشترک با خوانده به حالت تعلیق درآمده و اینجانب از منزل مشترک خارج شده‌ام.
اکنون با وجود آنکه هنوز طلاقی صورت نگرفته و حضانت قانونی فرزند مشترک مطابق قانون با اینجانب است (با توجه به سن طفل و مقررات مواد ۱۱۶۸ و ۱۱۶۹ قانون مدنی)، خوانده از تحویل وی امتناع می‌ورزد و مانع از ملاقات من با فرزندم شده است.
با استناد به قوانین فوق و ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده، تقاضای صدور حکم استرداد فرزند و الزام خوانده به تحویل طفل را دارم. در صورت نیاز، درخواست صدور دستور موقت مبنی بر ممنوعیت خروج فرزند از حوزه قضایی نیز مورد تقاضاست.
با تقدیم احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضا – تاریخ
نمونه دادخواست اجرای حکم حضانت و الزام به تحویل طفل (پس از صدور رأی)
در مواردی که دادگاه خانواده قبلاً حکم حضانت فرزند را صادر کرده، اما طرف مقابل از اجرای آن امتناع می‌ورزد یا به‌رغم صدور حکم، طفل را تحویل نمی‌دهد، والد دارای حق حضانت می‌تواند با تقدیم دادخواست اجرای حکم حضانت و الزام به استرداد طفل، اجرای حکم را از طریق قانونی پیگیری کند. این موضوع مستند به ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده است که ضمانت اجرای قوی برای چنین امتناع‌هایی در نظر گرفته است.
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده شهرستان …
با سلام و احترام؛
اینجانب … فرزند … به موجب رأی قطعی شماره … صادره از شعبه … دادگاه خانواده شهرستان …، حضانت فرزند مشترک به نام … متولد … به اینجانب واگذار شده است. با وجود صدور رأی حضانت، خوانده آقای/خانم … از تحویل فرزند خودداری نموده و به‌صورت غیرقانونی مانع اجرای حکم می‌گردد.
نظر به اینکه امتناع از تحویل فرزند، برخلاف حکم صادره و مغایر با مصالح عالیه کودک است و طبق ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده، چنین رفتاری می‌تواند منجر به بازداشت خاطی شود، لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای اجرای حکم حضانت و الزام خوانده به تحویل فوری طفل را از آن مقام محترم دارم.
با تجدید احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضا – تاریخ
چک‌لیست مدارک و مستندات پیوست دادخواست تحویل فرزند
برای اینکه دادخواست تحویل یا استرداد فرزند با دقت بررسی شود و احتمال صدور رأی به نفع خواهان بیشتر گردد، باید مدارک و مستندات قانونی لازم به‌درستی به دادخواست پیوست شود. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند موجب رد دادخواست یا طولانی شدن روند رسیدگی شود.
در ادامه، مهم‌ترین مدارکی که باید در پرونده پیوست گردد را معرفی می‌کنیم:
✅ مدارک شناسایی و احراز رابطه خانوادگی
- تصویر مصدق شناسنامه خواهان و فرزند
- تصویر کارت ملی خواهان
- سند ازدواج (در صورت عدم طلاق)
- سند طلاق (در صورت وقوع طلاق)
- گواهی ولادت یا گواهی ولادت خارجی (برای فرزندان متولد خارج از کشور)
✅ مستندات اثبات حق حضانت
- تصویر رأی دادگاه در خصوص حضانت فرزند
- گواهی عدم امکان سازش در صورت وجود
- توافق‌نامه حضانت (در صورت تنظیم رسمی یا غیررسمی)
- اقرارنامه یا شهادت‌نامه مبنی بر اینکه حضانت با خواهان است
✅ دلایل و شواهد امتناع خوانده از تحویل فرزند
- پیام‌ها، مکاتبات یا شهادت شهود درباره امتناع از تحویل
- گزارش مددکاری یا گزارش کلانتری در مورد عدم اجرای حکم حضانت
- دستور موقت قبلی (در صورت وجود)
✅ سایر اسناد تکمیلی
- درخواست دستور موقت (در صورت فوریت موضوع)
- اظهارنامه رسمی قبلی برای مطالبه تحویل فرزند (در صورت ارسال)
- مستندات پزشکی یا روان‌شناسی (در صورت اثبات آسیب کودک)
تهیه این مدارک و الصاق آن‌ها به دادخواست، به قاضی کمک می‌کند تا دید جامع‌تری نسبت به موضوع داشته باشد و تصمیم مؤثرتری اتخاذ نماید.
مبانی قانونی که در متن دادخواست باید ذکر شود
برای استناد دقیق به قوانین در دادخواست تحویل یا استرداد طفل، آشنایی با مواد مرتبط در قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی و قانون حمایت خانواده ضروری است. این مواد باید در بخش “شرح دادخواست” یا “دلایل و مستندات” به‌درستی ذکر شوند تا درخواست خواهان دارای پشتوانه حقوقی لازم باشد.
در ادامه، به مهم‌ترین مواد قانونی که باید در متن دادخواست درج شوند اشاره می‌کنیم:
✅ مقررات قانون مدنی درباره حضانت
- ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی: «حضانت هم حق و هم تکلیف ابوین است.»
- ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی (اصلاحی): «برای حضانت و نگهداری طفل، مادر تا سن هفت‌سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است. در صورت اختلاف، دادگاه با رعایت مصلحت طفل تصمیم می‌گیرد.»
- ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی: اگر مادر در دوران حضانت مبتلا به جنون شود یا شوهر دیگری اختیار کند، حضانت از او سلب می‌شود.
✅ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱
- ماده ۷: «دادگاه می‌تواند در امور فوری مانند حضانت، ملاقات، نفقه، نگهداری و استرداد طفل، بدون اخذ تأمین، دستور موقت صادر کند.»
- ماده ۴۰: «در صورت استنکاف از اجرای حکم حضانت یا امتناع از استرداد طفل، دادگاه می‌تواند خاطی را تا زمان اجرای حکم بازداشت کند.»
✅ قانون آیین دادرسی مدنی (درباره دستور موقت)
- ماده ۳۱۹: دادگاه می‌تواند برای جبران خسارت احتمالی، از خواهان تأمین اخذ کند.
- ماده ۳۱۰: «در اموری که تعیین تکلیف آن فوریت دارد، دادگاه به درخواست ذی‌نفع، دستور موقت صادر می‌کند.»
- ماده ۳۱۸: در صورت صدور دستور موقت، خواهان باید حداکثر ظرف ۲۰ روز اقامه دعوای اصلی کند، در غیر این صورت دستور لغو خواهد شد.