جرم ندادن نفقه زن چیست؟ مجازات کیفری، حکم شرعی و عواقب

نفقه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در عقد دائم است که هم در فقه اسلامی و هم در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است. به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، مرد مکلف به تأمین کلیه نیازهای متعارف زندگی همسر خود می‌شود. این وظیفه نه تنها در بُعد اخلاقی، بلکه در بُعد حقوقی نیز الزامی است و عدم انجام آن می‌تواند تبعات قانونی سنگینی برای مرد در پی داشته باشد. قانون‌گذار در جهت حمایت از حقوق مالی زنان، ترک پرداخت نفقه را جرم‌انگاری کرده است و برای آن ضمانت‌ اجراهای مدنی و کیفری مشخصی در نظر گرفته است.

در این مقاله به‌صورت کامل به بررسی جرم ندادن نفقه، آثار حقوقی و کیفری آن، استثنائات پرداخت نفقه، تفاوت نفقه در عقد دائم و موقت، و نحوه پیگیری قانونی توسط زنان می‌پردازیم.

جرم ندادن نفقه زن چیست؟

عدم پرداخت نفقه به زن، یکی از مهم‌ترین تخلفاتی است که می‌تواند از سوی شوهر در روابط خانوادگی رخ دهد. این تخلف نه تنها جنبه حقوقی دارد، بلکه در قانون ایران به‌صراحت جرم‌انگاری شده و ضمانت اجرای کیفری برای آن پیش‌بینی گردیده است.

مطابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل کلیه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است؛ ازجمله خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه‌های درمان، اثاث منزل و در صورت لزوم استخدام خادم. به عبارت دیگر، مرد مکلف است تمامی هزینه‌های ضروری زندگی همسر خود را به میزان شأن و عرف جامعه تأمین کند.

📌 نفقه در عقد دائم و عقد موقت

به محض جاری شدن عقد نکاح دائم، مرد موظف به پرداخت نفقه می‌شود و این وظیفه ادامه دارد تا زمانی که زن در برابر شوهر خود تمکین داشته باشد یا عدم تمکین او مستند به دلایل قانونی باشد. حتی اگر زن شاغل باشد یا درآمد مستقل داشته باشد، این مسئله تأثیری در تکلیف مرد به پرداخت نفقه ندارد.

اما در مورد تعلق نفقه در دوران عقد و نامزدی باید بدانید که زن مستحق نفقه نیست، مگر آنکه در قرارداد شرط شده باشد یا بنا به عرف و توافق طرفین الزام به پرداخت نفقه لحاظ شود. این تفاوت مهمی است که قانون بین عقد دائم و موقت قائل شده است.

⚖️ آیا ندادن نفقه جرم است؟

بله، ندادن نفقه در حقوق ایران جرم محسوب می‌شود. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۲ صراحتاً بیان می‌کند:

هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه همسر دائم خود را با وجود تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم می‌شود.

این جرم از جرائم قابل گذشت است، یعنی با رضایت و گذشت زن، تعقیب کیفری و اجرای مجازات متوقف می‌شود.

عواقب قانونی و حقوقی نپرداختن نفقه زن چیست؟

خودداری مرد از پرداخت نفقه به همسر خود، علاوه بر بار اخلاقی و شرعی، عواقب حقوقی و کیفری جدی به همراه دارد. این موضوع در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده به طور صریح پیش‌بینی شده و برای مردانی که از انجام این وظیفه قانونی سر باز می‌زنند، ضمانت اجراهای متعددی تعیین شده است.

📌 پیگیری حقوقی از طریق دادگاه خانواده

زن می‌تواند با تنظیم دادخواست حقوقی نفقه در دادگاه خانواده، شوهر را به پرداخت نفقه ملزم کند. در این مسیر، دادگاه با استعلام از کارشناس و براساس عرف محل و شأن زن، میزان نفقه را مشخص و مرد را محکوم به پرداخت آن می‌کند. در صورتی که مرد از اجرای حکم سر باز زند، زن می‌تواند از دادگاه درخواست صدور اجرائیه و توقیف اموال وی را داشته باشد.

📌 حق طلاق به علت نپرداختن نفقه

مطابق ماده 1129 قانون مدنی، اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند و این امر در دادگاه اثبات شود، زن می‌تواند تقاضای طلاق به دلیل عسر و حرج کند. در این حالت، دادگاه مرد را به طلاق دادن اجبار می‌کند و در صورت امتناع مرد، حاکم او را مطلقه می‌سازد.

⚖️ آثار کیفری ندادن نفقه

مطابق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، هر فردی که با وجود تمکن مالی از پرداخت نفقه به همسر دائم خود خودداری کند یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع نماید، به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم خواهد شد. این مجازات شامل حبس از ۶ ماه و یک روز تا ۲ سال است.

📌 قرار جلب سیار برای ترک انفاق

در مواردی که مرد از اجرای حکم دادگاه سر باز زند یا متواری شود، زن می‌تواند از دادگاه یا کلانتری تقاضای صدور حکم جلب سیار کند. این اقدام به ویژه در مواردی که مرد مکان مشخصی ندارد یا پنهان شده است، کاربرد دارد.

🔍 توقیف اموال برای وصول نفقه

در صورت عدم پرداخت نفقه و شناسایی اموال مرد، زن می‌تواند به کمک اجرائیه دادگاه، نسبت به توقیف حساب بانکی، اموال منقول و غیرمنقول شوهر اقدام کند تا از محل فروش این اموال، نفقه معوقه وصول شود.

حکم شرعی مردی که نفقه نمی‌دهد از منظر فقه و قانون

پرداخت نفقه به زن در شرع اسلام به عنوان یک وظیفه قطعی و واجب برای مرد شناخته می‌شود و تخطی از این تکلیف، هم در فقه و هم در قانون، دارای آثار حقوقی و کیفری است. اسلام برای حمایت از حقوق زنان، این وظیفه را در کنار سایر حقوق زن در خانواده، جزو حقوق مسلم او قرار داده است.

📌 نظر فقه اسلامی درباره ندادن نفقه

فقه امامیه به‌صراحت بیان می‌کند که زن در صورت تمکین کامل از شوهر، حق دریافت نفقه دارد و مرد مکلف است تمام هزینه‌های او را تأمین کند. در صورتی که مرد بدون عذر موجه از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند به حاکم شرع مراجعه کند و حاکم نیز شوهر را ملزم به پرداخت نفقه یا طلاق خواهد کرد.

برخی از فقهای شیعه معتقدند که اگر مرد هیچ‌گاه قصد پرداخت نفقه نداشته باشد، زن می‌تواند از دادگاه درخواست فسخ نکاح کند.

📌 مبنای قانونی مجازات عدم پرداخت نفقه

قانون مدنی ایران و قانون حمایت خانواده این حکم شرعی را تأیید کرده‌اند. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مقرر کرده که عدم پرداخت نفقه در صورت داشتن توان مالی، جرم محسوب شده و مجازات حبس برای مرد در پی دارد.

⚖️ شرایط تحقق جرم ترک نفقه

برای اینکه ندادن نفقه جنبه کیفری پیدا کند، وجود سه شرط لازم است:

1. زن در تمکین کامل باشد و وظایف خود را انجام دهد.
2. مرد تمکن مالی برای پرداخت نفقه داشته باشد.
3. با وجود استطاعت مالی، از پرداخت نفقه خودداری کند.

در صورت تحقق این شرایط، زن می‌تواند علاوه بر دادخواست حقوقی نفقه، از طریق شکایت کیفری، شوهر را به مجازات قانونی برساند.

در چه مواردی پرداخت نفقه بر عهده مرد نیست؟

هرچند اصل بر این است که مرد در عقد دائم موظف به پرداخت نفقه همسر خود است، اما قانون و فقه مواردی را پیش‌بینی کرده‌اند که در آن مرد می‌تواند از پرداخت نفقه معاف شود. این موارد عمدتاً به رفتار و وظایف زن در زندگی مشترک بازمی‌گردد.

📌 عدم تمکین زوجه و تأثیر آن بر نفقه

طبق ماده 1108 قانون مدنی، اگر زن بدون مانع مشروع از انجام وظایف زناشویی خود امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. به چنین زنی در فقه و حقوق، ناشزه گفته می‌شود. در این حالت مرد می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند.

📌 ترک منزل بدون اجازه شوهر

مطابق ماده 1114 قانون مدنی، زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند سکونت داشته باشد، مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. در صورتی که زن بدون دلیل موجه منزل را ترک کند، مشمول نفقه نخواهد بود.

📌 امتناع از روابط زناشویی

اگر زن بدون دلیل موجه یا مانع مشروع از روابط زناشویی امتناع کند، مطابق فقه و قانون، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه به او خودداری کند. این مورد از مصادیق آشکار عدم تمکین خاص است.

📌 داشتن شغل نامناسب از نظر شوهر

طبق ماده 1117 قانون مدنی، شوهر می‌تواند زن را از اشتغال به کاری که مخالف مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا همسر باشد، منع کند. اگر زن بدون رضایت شوهر به چنین کاری ادامه دهد، در برخی موارد می‌تواند از نفقه محروم شود، البته اثبات این ادعا با مرد است.

🔍 موارد استثنایی که زن همچنان مستحق نفقه است

گاهی زن به دلایل مشروع و موجه از سکونت در منزل شوهر یا انجام وظایف همسری امتناع می‌کند. به عنوان مثال:

• ترس از ضرر جانی، مالی یا شرافتی در خانه شوهر (ماده 1115 قانون مدنی)

• منع قانونی یا قضایی از بازگشت به منزل

در این موارد زن همچنان مستحق دریافت نفقه است.

آیا زنان شاغل هم مستحق دریافت نفقه هستند؟

یکی از تصورات اشتباه در میان مردم این است که زن شاغل به دلیل داشتن درآمد، دیگر مستحق دریافت نفقه نیست. در حالی که قانون مدنی ایران و حتی فقه اسلامی چنین دیدگاهی را تأیید نمی‌کنند و نفقه را ارتباطی به شغل یا درآمد زن نمی‌دانند.

📌 نفقه حقی مستقل از وضعیت مالی زن

مطابق با ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، نفقه در عقد دائم یک وظیفه مطلق برای مرد است، بدون آنکه وضعیت مالی یا اشتغال زن در این زمینه تأثیری داشته باشد. حتی اگر زن دارای درآمد بالا یا دارایی شخصی باشد، مرد همچنان موظف است هزینه‌های متعارف زندگی او را طبق شأن اجتماعی زن تأمین کند.

📌 حکم فقهی درباره نفقه زن شاغل

در فقه امامیه نیز به‌ صراحت آمده است که زن حتی اگر از نظر مالی بی‌نیاز باشد یا درآمد مناسبی داشته باشد، استحقاق دریافت نفقه از شوهر را دارد؛ زیرا این تکلیف به ذات عقد نکاح وابسته است، نه نیاز مالی زن.

⚖️ آیا اشتغال زن مانع نفقه است؟

اشتغال زن به‌ خودی خود مانعی برای دریافت نفقه نیست، مگر آنکه:

• زن شغل نامناسبی داشته باشد که شوهر بتواند براساس ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی، او را از ادامه کار منع کند.

• یا شغل زن به گونه‌ای باشد که باعث اخلال در زندگی مشترک و وظایف زناشویی شود.

در این صورت، اگر زن بر ادامه شغل اصرار داشته باشد و این امر مصداق عدم تمکین تلقی شود، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. البته اثبات این امر با مرد است و در هر پرونده با نظر قاضی بررسی می‌شود.

🔍 آیا درآمد زن باعث کاهش نفقه می‌شود؟

در تعیین میزان نفقه، درآمد زن هیچ نقشی ندارد. نفقه بر مبنای شأن خانوادگی زن، عرف محل و شرایط اقتصادی تعیین می‌شود. درآمد شخصی زن نمی‌تواند باعث کاهش یا حذف این حق قانونی شود.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم ندادن نفقه زن را مشاهده می فرمایید که از مجموعه ایران لگال مطرح شده است:

❓ یک ماه نفقه پرداخت نکرده‌ام و کیفرخواست برایم صادر شده است. سه سال است که نفقه می‌پردازم. آیا عدم پرداخت نفقه یک ماه جرم محسوب می‌شود؟ آیا محکوم می‌شوم؟
✅ عدم پرداخت نفقه حتی برای یک ماه نیز جرم محسوب می‌شود، مگر اینکه بتوانید ثابت کنید که در آن ماه توانایی مالی نداشته‌اید. در غیر این صورت، احتمال محکومیت وجود دارد.

❓ لطفاً توضیح دهید که ترک انفاق و نپرداختن نفقه چه معنا و عواقبی دارد.
✅ ترک انفاق به معنای خودداری از پرداخت نفقه است و در قانون ایران جرم محسوب می‌شود. این جرم می‌تواند به مجازات نقدی یا حبس تعزیری منجر شود.

❓ شکایت ترک انفاق کرده‌ام. آیا اگر طرف مقابل یک ماه قبل از شکایت ۴۰۰ هزار تومان واریز کرده باشد، به حبس محکوم می‌شود؟
✅ در صورتی که مبلغی حتی به‌صورت جزئی واریز شده باشد، این موضوع در تصمیم قاضی تأثیرگذار است، اما به‌طور کلی ترک انفاق جرم است و می‌تواند منجر به حبس شود.

❓ زوجه من در ۱۸-۱۰-۱۳۹۷ اظهار کرده که دو ماه است نفقه پرداخت نکرده‌ام. آیا زمان وقوع جرم ۱۸-۱۰-۱۳۹۷ است یا ۱۸-۸-۱۳۹۷؟ در این مدت مبلغ‌هایی واریز کرده‌ام. آیا مرتکب جرم شده‌ام؟
✅ زمان وقوع جرم به تاریخی برمی‌گردد که شما برای اولین بار نفقه را پرداخت نکرده‌اید. اگر بتوانید اسناد پرداخت‌ها را ارائه دهید و اثبات کنید که نفقه را پرداخت کرده‌اید، مرتکب جرم نخواهید بود.

❓ آیا عدم پرداخت نفقه معوقه می‌تواند منجر به زندان شود؟
✅ بله. عدم پرداخت نفقه معوقه می‌تواند منجر به حبس تعزیری شود، به‌ویژه اگر دادگاه این موضوع را به‌عنوان ترک انفاق احراز کند.