تفاوت تقصیر و قصور در حقوق چیست؟ بررسی مفهوم، قوانین و آثار

علم حقوق، حوزه‌ای است که واژه‌ها در آن بار معنایی عمیقی دارند و هر کلمه می‌تواند تعیین‌کننده سرنوشت یک دعوای حقوقی یا کیفری باشد. در میان مفاهیمی که در حقوق ایران، به‌ویژه در پرونده‌های مسئولیت مدنی، کیفری و تخلفات پزشکی اهمیت زیادی دارند، دو واژه «تقصیر» و «قصور» جایگاه ویژه‌ای دارند. اگرچه این دو واژه گاه به‌صورت مترادف به کار می‌روند، اما از نظر مفهومی و آثار حقوقی، تفاوت‌های بارزی دارند که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند منجر به برداشت‌های نادرست و حتی تضییع حقوق افراد شود.

در برخی موارد، یک رفتار ناصحیح ممکن است ناشی از قصور باشد، یعنی فرد بدون آگاهی و بدون سوءنیت، از انجام وظیفه خود بازمانده است. در مقابل، تقصیر ناظر بر رفتاری آگاهانه و گاه عامدانه است که با وجود امکان انجام وظیفه، فرد از اجرای آن امتناع می‌ورزد. این تمایز، به‌ویژه در پرونده‌های پزشکی، بیمه‌ای، اداری و قضایی اهمیت دوچندان می‌یابد، چرا که نوع و شدت مجازات، به تفاوت میان این دو مفهوم بستگی دارد.

در این مقاله تلاش خواهیم کرد به زبانی دقیق، اما قابل‌فهم برای عموم، به بررسی مفهوم تقصیر و قصور، تفاوت آن‌ها، مصادیق قانونی و آثار حقوقی و کیفری هر یک بپردازیم. همچنین به صورت ویژه به موضوع تقصیر و قصور پزشکی، بررسی در حقوق بیمه و نحوه اثبات آن‌ها خواهیم پرداخت.

تعریف قصور در حقوق

قصور در اصطلاح حقوقی به معنای انجام نادرست یا ناقص یک وظیفه قانونی بدون وجود عمد یا سوء نیت است. به بیان دیگر، وقتی فردی در مقام انجام یک وظیفه قانونی یا قراردادی کوتاهی می‌کند، اما این کوتاهی نه از روی قصد، بلکه از روی غفلت، بی‌اطلاعی یا بی‌مبالاتی رخ می‌دهد، گفته می‌شود مرتکب «قصور» شده است.

برای مثال، اگر یک فرد خارجی وارد کشوری شود و از مقررات آنجا بی‌اطلاع باشد، ممکن است برخلاف قانون عمل کند، بدون اینکه عمدی در کار او باشد. مانند زنی که به‌دلیل ناآگاهی، پوشش قانونی را رعایت نمی‌کند. در چنین مواردی، عمل وی قصور محسوب می‌شود، نه جرم.

نکته مهم در تشخیص قصور این است که شخص مرتکب در لحظه انجام یا ترک فعل، نمی‌دانسته که رفتار او غیرقانونی است. بنابراین عنصر روانی سوء نیت یا علبه غیرقانونی بودن عمل، در قصور وجود ندارد. قصور را می‌توان در ساده‌ترین عبارت این‌گونه تعریف کرد:

کوتاهی یا غفلت در انجام وظیفه‌ای که باید انجام می‌شد، بدون اینکه قصد سوء یا آگاهی از تخلف وجود داشته باشد.

📌 قصور در انجام وظیفه به چه معناست؟

در نظام حقوقی ایران، قصور در انجام وظیفه به حالتی گفته می‌شود که یک مأمور، مستخدم یا مقام مسئول، برخلاف مقررات و بدون قصد قبلی، وظیفه خود را به‌درستی، کامل و در زمان مقتضی انجام ندهد.

این اصطلاح بیشتر در موارد زیر به‌کار می‌رود:

• بی‌مبالاتی در اجرای قانون توسط مأموران دولتی

• غفلت در حفاظت از متهم یا زندانی

• سهل‌انگاری در نظارت بر فرآیندهای پزشکی یا اداری

در تمام این موارد، اگرچه انجام وظیفه ناقص یا اشتباه بوده، اما عامل ارتکاب از روی عمد یا سوءنیت نبوده است.

📌 فرق قصور با ترک وظیفه چیست؟

در نگاه نخست ممکن است تصور شود قصور و ترک وظیفه یکسان هستند، اما تفاوت حقوقی دقیقی بین آن‌ها وجود دارد:

• ترک وظیفه: به معنای امتناع کامل و آگاهانه از انجام وظیفه است؛ یعنی فرد با علم به مسئولیت خود، هیچ اقدامی نمی‌کند.

• قصور: به معنای انجام ناقص یا سهل‌انگارانه وظیفه است؛ یعنی فرد تلاش می‌کند اما به‌دلیل بی‌توجهی یا بی‌اطلاعی، نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود.

بنابراین، ترک وظیفه رفتار شدیدتر و دارای عنصر عمد است، در حالی‌که قصور معمولاً بدون نیت قبلی رخ می‌دهد.

⚖️ مصادیق قانونی قصور در قانون مجازات اسلامی

در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، چندین ماده به موضوع قصور در انجام وظیفه پرداخته‌اند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

📝 ماده ۵۴۸

اگر مأموری که مسئول نگهداری یا مراقبت از زندانی است، در اثر سهل‌انگاری باعث فرار زندانی شود، به حبس شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.

📝 ماده ۵۹۷

اگر قاضی از رسیدگی به شکایت وظیفه‌اش امتناع کند یا عامدانه حکم را به تأخیر اندازد، به انفصال موقت از خدمات دولتی از یک تا پنج سال محکوم می‌شود.

📝 ماده ۶۰۶

رؤسا یا مدیران دستگاه‌های دولتی که از وقوع جرایم مالی (مثل اختلاس، ارتشاء و…) مطلع شوند اما آن را گزارش ندهند، به حبس یا انفصال از خدمت محکوم می‌شوند.

تعریف تقصیر در حقوق

در فرهنگ حقوقی، «تقصیر» رفتاری است که متضمن سوءنیت یا بی‌مبالاتی آگاهانه است. یعنی شخص، برخلاف وظایف و الزامات قانونی، عمداً یا از روی بی‌احتیاطی آشکار، عملی را مرتکب می‌شود یا عملی را ترک می‌کند که باید انجام می‌داده است.

برای مثال:

• پزشکی که می‌داند بیمار باید دارویی خاص مصرف کند ولی عمداً یا با سهل‌انگاری آن را تجویز نمی‌کند. که جزو تخلفات پزشکی محسوب می شود.
• راننده‌ای که با وجود هشدارهای مکرر، با سرعت غیرمجاز رانندگی می‌کند و موجب تصادف می‌شود.

در هر دو مثال، شخص خاطی آگاه به خطر، مسئولیت یا قانون بوده، اما عامدانه یا بی‌احتیاط رفتار کرده است.

📌 انواع تقصیر در قانون مدنی و تطبیق با حقوق غرب

قانون مدنی ایران در مواد ۹۵۱ تا ۹۵۳، مفهوم تقصیر را به‌صورت مبسوط مورد توجه قرار داده است. طبق این قانون، تقصیر شامل هر دو نوع رفتار زیان‌بار زیر است:

• تعدی (فعل زیان‌بار): انجام کاری که نباید انجام می‌شده (مثلاً تخریب ملک دیگری بدون اجازه)
• تفریط (ترک فعل لازم): کوتاهی در انجام کاری که باید طبق قرارداد یا عرف انجام می‌شده (مثلاً عدم مراقبت از مال امانی)

ماده ۹۵۳ قانون مدنی:

«تقصیر اعم است از تعدی و تفریط.»

یعنی تقصیر، هم شامل انجام فعل نادرست می‌شود و هم ترک فعل لازم. این تعریف بسیار جامع است و مفهوم «قصور» را نیز در بر می‌گیرد.

⚖️ ماده قانونی تقصیر در بیمه

بر اساس ماده ۱۴ قانون بیمه (مصوب ۱۳۱۶)، بیمه‌گر مسئول جبران خسارات ناشی از تقصیر بیمه‌گذار یا نمایندگان او نخواهد بود.
اما باید توجه داشت که در حقوق ایران، صرفاً تقصیر عمدی موجب سلب مسئولیت بیمه‌گر می‌شود و در سایر درجات تقصیر، بیمه‌گر همچنان مسئول جبران خسارت است؛ مگر آنکه خلاف آن در قرارداد بیمه درج شده باشد.

تفاوت تقصیر و قصور از منظر حقوقی

با وجود شباهت‌های ظاهری میان دو واژه «تقصیر» و «قصور»، این دو اصطلاح از منظر عنصر روانی، آثار حقوقی، و پیامدهای کیفری تفاوت‌های بنیادی دارند. در عمل حقوقی، تمایز دقیق میان آن‌ها بسیار تعیین‌کننده است، به‌ویژه در دعاوی مسئولیت مدنی، کیفری، پزشکی، اداری و بیمه‌ای.

⚖️ تفاوت در عنصر روانی: عمد یا غیرعمد؟

مهم‌ترین تفاوت میان تقصیر و قصور در عنصر ذهنی یا «سوءنیت» فرد خاطی نهفته است:

• قصور: بدون علم و آگاهی نسبت به وظیفه و بدون قصد قبلی رخ می‌دهد.
  ✅ عنصر روانی در قصور ضعیف است یا وجود ندارد.

• تقصیر: همراه با علم و آگاهی به مسئولیت و توان انجام آن است.
  ✅ عنصر روانی در تقصیر وجود دارد و حتی در مواردی به عمد پنهان نزدیک می‌شود.

این تفاوت، در تعیین نوع مجازات یا مسئولیت، بسیار اثرگذار است.

⚖️ تفاوت در مسئولیت مدنی و کیفری

• قصور بیشتر در حوزه مسئولیت مدنی مطرح است. یعنی شخص ممکن است به پرداخت خسارت یا دیه محکوم شود، ولی مجازات کیفری ندارد مگر اینکه همراه با شرایط خاصی باشد.

• تقصیر ممکن است هم به مسئولیت مدنی (جبران خسارت) و هم به مجازات کیفری (حبس، جزای نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی) منجر شود. به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند پزشکی، مهندسی، حمل‌ونقل و استخدام دولتی.

⚖️ آیا تقصیر همیشه مجازات دارد؟

خیر. تقصیر تنها زمانی منجر به مجازات کیفری می‌شود که شرایط قانونی برای آن وجود داشته باشد، از جمله:

• وجود قانون خاصی که عمل را جرم‌انگاری کرده باشد.

• اثبات سوءنیت یا تقصیر فاحش.

• وجود نتیجه زیان‌بار (مانند مرگ بیمار، آسیب مالی یا جانی به دیگری).

در غیر این‌صورت، تقصیر فقط موجب مسئولیت مدنی است. اما در قصور، به دلیل ضعف در عنصر روانی، مجازات‌های کیفری به‌ندرت اعمال می‌شوند و بیشتر جنبه تنبیه اداری یا جبران خسارت دارند.

📌 جمع‌بندی تفاوت‌ها در جدول

موضوع مقایسه	قصور	تقصیر
عنصر روانی	فقدان علم یا عمد	وجود علم و آگاهی (گاه همراه با عمد)
مسئولیت مدنی	دارد	دارد
مسئولیت کیفری	معمولاً ندارد	دارد، در صورت تحقق شرایط
مصادیق قانونی	اهمال، غفلت، بی‌اطلاعی	بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، ترک عمدی فعل
حوزه‌های کاربرد	اداری، پزشکی، قضایی	پزشکی، بیمه، مدنی، کیفری
بار اثبات	سبک‌تر	سنگین‌تر

تقصیر و قصور در حقوق پزشکی

در میان حوزه‌های مختلف حقوق، یکی از مهم‌ترین بسترهایی که تفاوت بین تقصیر و قصور نمود عینی پیدا می‌کند، حقوق پزشکی است. زیرا یک اشتباه کوچک در درمان می‌تواند جان یا سلامت بیمار را به خطر بیندازد و در عین حال، تشخیص اینکه این خطا از جنس «قصور» بوده یا «تقصیر»، تعیین‌کننده‌ی نوع مسئولیت پزشک و نوع برخورد قانونی با اوست.

⚖️ فرق تقصیر پزشکی با قصور پزشکی چیست؟

بر اساس تعاریف حقوقی، تفاوت این دو مفهوم در حقوق پزشکی به شرح زیر است:

• تقصیر پزشکی یعنی انجام ندادن یک وظیفه‌ی پزشکی با علم و توانایی انجام آن. در این حالت، پزشک به وظیفه خود آگاه است اما عمداً یا از روی بی‌احتیاطی جدی، از انجام آن اجتناب می‌کند.
  مثال: پزشک می‌داند که بیمار نیاز به آنتی‌بیوتیک دارد، اما نسخه‌ای تجویز نمی‌کند.

• قصور پزشکی یعنی انجام ناقص یا اشتباه یک وظیفه‌ی پزشکی بدون علم یا سوء نیت. در این حالت پزشک تلاش کرده، اما به دلیل بی‌اطلاعی یا شرایط خاص، نتیجه‌ی درمان مطلوب حاصل نشده است.
  مثال: پزشک عمومی‌ای که بدون اطلاع از پیچیدگی یک بیماری نادر، درمان نامناسبی تجویز می‌کند.

نتیجه مهم:
در تقصیر پزشکی، عنصر آگاهی و مسئولیت‌پذیری مخدوش شده است، اما در قصور پزشکی، با یک اشتباه یا غفلت غیرعمدی مواجه‌ایم.

📌 سه حالت شایع خطاهای پزشکی

برای تمییز دقیق میان انواع خطای پزشکی، بررسی سه حالت زیر بسیار راه گشاست:

📝 حالت اول: خطای پزشکی بدون تقصیر یا قصور

پزشک با تخصص و دقت کافی عمل می‌کند، اما به دلایلی خارج از کنترل، آسیب یا فوت بیمار رخ می‌دهد.
🔹 نتیجه: پزشک مسئولیت کیفری ندارد و در موارد خاص، فقط مسئولیت جبران خسارت ممکن است مطرح باشد.

📝 حالت دوم: خطای پزشکی ناشی از قصور

پزشک وظیفه خود را انجام می‌دهد اما با بی‌دقتی، یا در شرایطی که کنترل کافی نداشته، نتیجه‌ی مطلوب حاصل نمی‌شود. مانند جا ماندن گاز جراحی در شکم بیمار.
🔹 نتیجه: پزشک معمولاً به پرداخت دیه یا جبران خسارت محکوم می‌شود، اما ممکن است مسئولیت کیفری نداشته باشد.

📝 حالت سوم: خطای پزشکی ناشی از تقصیر

پزشک بدون داشتن تخصص یا صلاحیت قانونی، یا بدون رعایت اصول حرفه‌ای، اقدام به درمان می‌کند. مثل بیهوشی در مطب توسط پزشک عمومی و منجر شدن آن به فوت بیمار.
🔹 نتیجه: این مورد مصداق تقصیر فاحش است و علاوه بر مسئولیت مدنی، مجازات کیفری مانند حبس نیز ممکن است در پی داشته باشد.

⚖️ مصادیق قانونی و مصرح در قانون مجازات اسلامی

طبق قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، خطاهای پزشکی‌ای که در قالب بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، نداشتن مهارت کافی یا نقض نظامات دولتی انجام می‌شود، از مصادیق تقصیر محسوب می‌شوند.

بر این اساس، خطاهای پزشکی سه پیامد حقوقی دارند:

1. مسئولیت مدنی: پرداخت دیه یا خسارت

2. مسئولیت انتظامی: محرومیت یا تذکر از سوی نظام پزشکی

3. مسئولیت کیفری: در صورت وجود تقصیر فاحش یا عمدی

📌 جایگاه نظریه کارشناسی در تشخیص تقصیر یا قصور پزشکی

برای اثبات تقصیر یا قصور در یک پرونده‌ی پزشکی، مرجع تصمیم‌گیرنده معمولاً نظریه کارشناسی پزشکی قانونی یا نظام پزشکی است. قاضی بدون نظر کارشناسی نمی‌تواند تصمیم قطعی در مورد ماهیت خطای پزشک اتخاذ کند.

در حقوق بیمه، تشخیص میان «تقصیر» و «قصور» اهمیت اساسی دارد، زیرا میزان و دامنه تعهد بیمه‌گر برای جبران خسارت، تا حد زیادی به نوع رفتار بیمه‌گذار بستگی دارد. به‌ویژه در بیمه‌های اموال و مسئولیت، اینکه خسارت ناشی از یک «قصور ساده» بوده یا «تقصیر عمدی»، تأثیر مستقیم بر حق بیمه‌گذار در دریافت غرامت دارد.

📌 ماده ۱۴ قانون بیمه و آثار تقصیر بیمه‌گذار

ماده ۱۴ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ بیان می‌کند:

«بیمه‌گر مسئول خسارات ناشی از تقصیر بیمه‌گذار یا نمایندگان او نخواهد بود.»

در نگاه نخست ممکن است تصور شود که هر نوع تقصیری موجب سلب مسئولیت بیمه‌گر می‌شود. اما در تفسیر حقوقی، این ماده تنها در مورد تقصیر عمدی اعمال می‌شود. به این معنا که اگر بیمه‌گذار عمداً با رفتاری خطرناک، حادثه را ایجاد کرده باشد، بیمه‌گر ملزم به جبران خسارت نیست.

⚖️ تفاوت رویکرد بیمه‌های اموال و بیمه‌های مسئولیت

دو نوع بیمه در این زمینه رویه‌ی متفاوتی دارند:

✅ بیمه‌های اموال:

در این بیمه‌ها (مثل بیمه آتش‌سوزی، خودرو، مهندسی و …) رویکرد سخت‌گیرانه‌تری وجود دارد. شرکت بیمه ممکن است در متن قرارداد شرط کند که حتی تقصیر سنگین یا فاحش غیرعمدی نیز موجب سقوط تعهدات بیمه‌گر می‌شود. این شرط باید صراحتاً در بیمه‌نامه درج شده باشد.

✅ بیمه‌های مسئولیت:

در این دسته، مانند بیمه مسئولیت مدنی پزشکان یا کارفرمایان، رویکرد حمایتی وجود دارد. بیمه‌گر معمولاً موظف به جبران خسارت است، حتی اگر بیمه‌گذار مرتکب بی‌مبالاتی یا تقصیر فاحش غیرعمدی شده باشد. تنها در صورتی که تقصیر عمدی باشد، بیمه‌گر می‌تواند از جبران خسارت امتناع کند.

📌 تقصیر عمدی؛ تنها مورد سلب مسئولیت بیمه‌گر

در رویه قضایی و نظریات دکترین، یک اصل پذیرفته‌شده وجود دارد:
تنها در صورت احراز تقصیر عمدی بیمه‌گذار، بیمه‌گر از تعهد به جبران خسارت معاف است.

تقصیر عمدی به معنای رفتار آگاهانه‌ای است که به قصد وقوع حادثه یا خطر انجام شده باشد.
مثال: کسی عمداً خودروی خود را آتش می‌زند تا از شرکت بیمه خسارت بگیرد.

در مقابل، اگر خسارت ناشی از سهل‌انگاری یا قصور غیرعمدی باشد، بیمه‌گر نمی‌تواند از تعهد خود شانه خالی کند.

قصور در انجام وظیفه اداری و دولتی

یکی از مصادیق رایج قصور در نظام حقوقی ایران، قصور در انجام وظیفه است؛ حالتی که در آن، مأموران، مدیران، کارمندان یا مقامات مسئول، وظایف قانونی یا شغلی خود را به‌شکلی ناقص، غیراصولی یا با سهل‌انگاری انجام می‌دهند. این نوع قصور ممکن است منجر به بروز خسارت برای اشخاص یا جامعه شود و در برخی موارد، مسئولیت مدنی، اداری یا حتی کیفری برای شخص خاطی به‌دنبال دارد.

⚖️ قصور در انجام وظیفه یعنی چه؟

در ادبیات حقوق اداری و کیفری، قصور در انجام وظیفه به معنای «کوتاهی، بی‌مبالاتی یا اهمال در اجرای صحیح، به‌موقع و قانونی مسئولیت‌های محوله» است. برخلاف ترک وظیفه که امتناع کامل از انجام وظیفه است، در قصور، فرد سعی در انجام وظیفه دارد، اما آن را ناقص یا با غفلت انجام می‌دهد.

مثال‌ها:

• مأمور زندانی که بدون مراقبت مؤثر اجازه فرار به متهم می‌دهد.
• قاضی که رسیدگی به شکایت را به تعویق می‌اندازد یا امتناع می‌کند. که امتناع از انجام وظایف قانونی توسط کارمندان دولت است.
• مدیر اداره‌ای که از وقوع جرم مالی در دستگاه خود مطلع است ولی اقدامی نمی‌کند.

📝 مواد قانونی مرتبط با قصور در وظیفه

در قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، چندین ماده به صراحت به قصور در انجام وظیفه پرداخته‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

📌 ماده ۵۴۸

«هرگاه مأموری که موظف به حفظ یا مراقبت متهم یا زندانی باشد، در اثر سهل‌انگاری باعث فرار وی شود، به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.»

✅ عنصر مادی: اهمال در حفاظت
✅ عنصر روانی: بی‌مبالاتی بدون سوء نیت
✅ نتیجه: ایجاد رابطه سببیت میان قصور و فرار

📌 ماده ۵۹۷

«اگر مقام قضایی از رسیدگی به شکایتی که وظیفه قانونی اوست امتناع کند، یا برخلاف قانون رفتار نماید، به انفصال موقت از خدمات دولتی از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.»

✅ این ماده مصداق ترک وظیفه است که گاه با قصور مرزی دارد.
✅ سوءنیت در اینجا نقش کلیدی ایفا می‌کند.

📌 ماده ۶۰۶

«رؤسا و مدیران سازمان‌های دولتی که از وقوع جرایم در دستگاه تحت نظر خود مطلع شوند و گزارش ندهند، به حبس یا انفصال محکوم خواهند شد.»

✅ مثال: مطلع شدن از ارتشاء یا اختلاس کارمندان و سکوت در برابر آن
✅ مسئولیت قانونی مدیران در قبال گزارش‌دهی

📌 آرای قضایی

چند رأی کلیدی دیوان عالی کشور برای درک مصداق قصور در وظیفه حائز اهمیت‌اند:

• رأی شماره 698: مأموری که در زمان صدور قرار تأمین غایب بوده و متهم فرار می‌کند، در صورت غفلت مشمول ماده ۵۴۸ است.
• رأی شماره 463 (1316/2/23): دادگاه باید دقیقاً مشخص کند که قصور یا ترک فعل چگونه موجب فرار شده است.
• رأی شماره 3298: اگر مأمور در لحظه وقوع فرار، مسئول قانونی نبوده، جرم محقق نمی‌شود.

نحوه اثبات تقصیر و قصور در دعاوی حقوقی

در دعاوی حقوقی، صرف ادعا درباره وقوع «تقصیر» یا «قصور» کافی نیست، بلکه طرف شاکی یا زیان‌دیده باید با ادله و مستندات معتبر، این ادعا را در مرجع صالح قضایی اثبات کند. نکته مهم آن است که اثبات تقصیر و قصور، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند پزشکی، بیمه، مسئولیت مدنی و دعاوی اداری، اغلب نیازمند تخصص فنی و استفاده از نظر کارشناسی است.

⚖️ نقش نظریه کارشناسی در تشخیص تقصیر یا قصور

در بیشتر دعاوی مربوط به خطاهای حرفه‌ای، به‌ویژه پزشکی و مهندسی، قاضی نمی‌تواند به‌تنهایی درباره ماهیت تقصیر یا قصور تصمیم‌گیری کند. بنابراین، از کارشناسان رسمی دادگستری یا سازمان‌های تخصصی ذی‌ربط مانند پزشکی قانونی یا نظام پزشکی، نظریه کارشناسی اخذ می‌شود.

📌 مثال:
در پرونده پزشکی، اگر بیمار ادعا کند پزشک مرتکب تقصیر شده، قاضی با ارجاع به کمیسیون پزشکی قانونی، نظر تخصصی درباره ماهیت خطا، شدت آسیب و وجود یا فقدان سوءنیت دریافت می‌کند.

📝 عناصر اصلی اثبات تقصیر و قصور

برای آنکه تقصیر یا قصور اثبات شود، وجود سه عنصر کلیدی ضروری است:

1. رفتار ناقص یا نادرست: فعل یا ترک فعلی که بر خلاف تکلیف قانونی یا قراردادی باشد.
2. عنصر روانی: در تقصیر، باید سوءنیت یا آگاهی اثبات شود؛ در قصور، فقدان علم کافی به وظیفه ملاک است.
3. رابطه سببیت: باید اثبات شود که این رفتار زیان‌بار مستقیماً باعث وقوع خسارت شده است.

📌 مدارک و مستندات قابل استناد

برای اثبات تقصیر یا قصور، معمولاً از مدارک و اسناد زیر استفاده می‌شود:

• گزارش و نظریه کارشناسی تخصصی
• مقررات و دستورالعمل‌های داخلی و حرفه‌ای
• شهادت شهود
• مکاتبات اداری یا قراردادها
• فیلم، صوت، یا اسناد تصویری مرتبط
• سابقه تخلفات مشابه از سوی فرد خاطی

در مواردی که متهم کارمند دولت یا پزشک است، استعلام از دستگاه مربوطه یا سازمان نظام پزشکی نیز مرسوم است.

⚖️ تفاوت بار اثبات در تقصیر و قصور

• در تقصیر، بار اثبات سنگین‌تر است، زیرا سوءنیت، عمد یا آگاهی باید احراز شود.
• در قصور، کافی است نشان داده شود که فرد در انجام وظیفه‌ای که عرفاً یا قانوناً موظف به آن بوده، غفلت کرده یا عمل ناقص انجام داده است.

🔍 نقش قاضی در تحلیل تقصیر یا قصور

در نهایت، این قاضی است که با بررسی دلایل، نظر کارشناسان و مقررات موضوعه، تشخیص می‌دهد که رفتار مورد بحث مصداق تقصیر است یا قصور، و بر همین اساس رأی صادر می‌شود. در پرونده‌هایی با آثار کیفری، دقت و شدت تحلیل افزایش می‌یابد.

سوالات متداول

در ادامه این مطلب با سوالات متداول پیرامون تفاوت تقصیر و قصور در حقوق که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ پرده‌فروشی که از متراژ پرده کاسته و کمتر از مقدار واقعی به مشتری تحویل داده است، چگونه می‌توان اقدام قانونی کرد؟

✅ در صورتی که ثابت شود پرده‌فروش عمداً یا حتی به دلیل قصور، متراژ کمتری از پرده تحویل داده است، می‌توانید با طرح دعوای حقوقی، خسارت دریافت کرده و علیه او اقدام قانونی نمایید. بهتر است از مشاوره وکیل برای جمع‌آوری فاکتورها، اظهارات شهود یا گزارش کارشناس استفاده شود.

❓ مدت مرور زمان برای دعاوی مربوط به قصور و تقصیر پزشکی چقدر است؟

✅ دیه مشمول مرور زمان نیست و امکان مطالبه آن در هر زمان وجود دارد. اما برای سایر دعاوی مدنی و کیفری ناشی از قصور یا تقصیر پزشکی، بسته به نوع جرم یا تخلف، ممکن است محدودیت زمانی وجود داشته باشد. مشورت با وکیل متخصص در این زمینه برای تعیین بازه دقیق زمانی و نحوه اقدام، ضروری است.

❓ اگر کارمند اداره‌ای به‌دلیل ناآگاهی یک فرم را اشتباه پر کند و باعث تأخیر در دریافت وام من شود، آیا می‌توانم از او شکایت کنم؟

✅ اگر اشتباه کارمند ناشی از قصور (بی‌اطلاعی یا غفلت غیرعمدی) باشد، امکان شکایت اداری وجود دارد و می‌توانید از طریق هیأت رسیدگی به تخلفات اداری اقدام کنید. اما برای طرح دعوای حقوقی یا کیفری، باید ثابت شود که این قصور منجر به ضرر قابل‌اثبات مادی یا معنوی شده است.

❓ اگر پزشکی بدون اطلاع من دارویی را قطع کند و دچار عارضه شوم، آیا این رفتار تقصیر محسوب می‌شود؟

✅ بله، اگر پزشک با علم به وضعیت بیمار و بدون رضایت یا توجیه علمی دارو را قطع کند و عارضه‌ای ایجاد شود، رفتار او تقصیر پزشکی تلقی می‌گردد. در چنین مواردی می‌توان از طریق سازمان نظام پزشکی یا دادسرای جرایم پزشکی پیگیری قانونی انجام داد.

❓ اگر مدیر ساختمان از وضعیت خطرناک آسانسور خبر داشته ولی برای تعمیر آن اقدامی نکرده باشد و فردی دچار حادثه شود، مسئولیت با کیست؟

✅ در این وضعیت، مدیر ساختمان به دلیل تقصیر ناشی از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی آگاهانه مسئول است. وی با وجود اطلاع از خطر، اقدامی نکرده که این خود مصداق تقصیر مدنی یا حتی کیفری است. آسیب‌دیده می‌تواند از طریق دادگاه مطالبه خسارت و دیه کند و موضوع را پیگیری نماید.