در دادرسی‌های حقوقی، یکی از دغدغه‌های مهم خواهان این است که آیا تا زمان صدور رأی قطعی، می‌تواند مانع از تضییع یا پنهان‌سازی اموال توسط خوانده شود یا خیر؟ قانون‌گذار برای پاسخ به این نگرانی، نهاد «تأمین خواسته» را پیش‌بینی کرده است. تأمین خواسته به خواهان این امکان را می‌دهد که پیش از رسیدگی کامل به دعوا، بتواند با دستور دادگاه، اموال طرف مقابل را توقیف کند تا در صورت پیروزی در دعوی، اجرای حکم با مانع مواجه نشود.
این نهاد حقوقی که در قانون آیین دادرسی مدنی ایران تعریف شده، شرایط، مراحل و ضوابط خاصی دارد که عدم رعایت آن‌ها می‌تواند موجب رد درخواست یا حتی لغو قرار صادره شود. در این مقاله، به بررسی جامع تأمین خواسته، اقسام آن، شرایط قانونی صدور، توقیف اموال، امکان درخواست در مراحل مختلف دادرسی و نحوه اعتراض به قرار تأمین خواسته می‌پردازیم.
تأمین خواسته چیست و چه کاربردی دارد؟
تأمین خواسته یکی از مهم‌ترین ابزارهای حقوقی برای حفظ حقوق خواهان تا پایان رسیدگی قضایی است. در بسیاری از موارد، ممکن است تا زمان صدور حکم نهایی و قطعی، خوانده اقدام به انتقال اموال، پنهان‌سازی دارایی‌ها یا حتی فرار از کشور کند تا در صورت محکومیت، اجرای حکم ممکن نباشد. قانون برای پیشگیری از چنین اقداماتی، نهاد «تأمین خواسته» را پیش‌بینی کرده است.
تعریف تأمین خواسته در قانون
مطابق ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تأمین خواسته به معنای توقیف اموال خوانده پیش از صدور حکم نهایی است، به‌گونه‌ای که در صورت صدور حکم به نفع خواهان، امکان اجرای آن فراهم باشد. این تأمین می‌تواند به درخواست خواهان در هر مرحله از دادرسی انجام شود، حتی پیش از اقامه دعوا.
کاربرد تأمین خواسته در دعاوی حقوقی
✅ حفظ خواسته دعوا: خواسته معمولاً شامل مطالبه مالی یا مال عینی است. با صدور قرار تأمین، از دسترسی خوانده به آن مال جلوگیری می‌شود.
✅ جلوگیری از نقل و انتقال اموال: بسیاری از خوانده گان پس از اطلاع از طرح دعوی، اقدام به انتقال اموال خود به دیگران می‌کنند تا اجرای حکم را غیرممکن کنند.
✅ ایجاد اطمینان خاطر برای خواهان: صدور قرار تأمین خواسته باعث می‌شود خواهان مطمئن باشد که در صورت پیروزی در دعوا، چیزی برای دریافت باقی خواهد ماند.
✅ اثر روانی بر خوانده: در بسیاری از پرونده‌ها، صدور این قرار موجب می‌شود خوانده سریع‌تر وارد مصالحه یا جبران خسارت شود.
نکات مهم درباره تأمین خواسته
- تأمین خواسته فقط در دعاوی مالی کاربرد دارد؛ در دعاوی غیرمالی مثل الزام به تمکین یا فسخ نکاح، امکان صدور آن وجود ندارد.
- اگر خواهان بدون طرح دعوای اصلی، صرفاً تقاضای تأمین خواسته کند، باید ظرف ۱۰ روز دعوای اصلی را نیز طرح کند؛ در غیر این‌صورت قرار صادره باطل خواهد شد.
- اجرای تأمین خواسته به‌عهده اجرای احکام دادگستری است که می‌تواند شامل توقیف حساب بانکی، خودرو، ملک، حقوق ماهیانه یا حتی سهام بورسی خوانده باشد.
شرایط قانونی صدور تأمین خواسته
برای اینکه دادگاه به درخواست تأمین خواسته رسیدگی و آن را صادر کند، شرایط مشخصی در ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده است. به‌طور کلی، صدور قرار تأمین خواسته نیازمند تحقق یکی از چهار حالت زیر است:
✅ ۱. استناد دعوا به سند رسمی
اگر دعوای خواهان بر اساس سند رسمی مثل سند مالکیت، سند ازدواج، چک رسمی یا هر مدرکی باشد که توسط اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده، دادگاه مکلف به صدور تأمین خواسته خواهد بود.
مثال: فردی با سند رسمی اجاره‌نامه، بابت اجاره پرداخت‌نشده از مستأجر شکایت کرده است.
✅ ۲. در معرض تضییع یا تفریط بودن خواسته
در صورتی‌که خواهان بتواند دادگاه را قانع کند که خواسته او (مال مورد مطالبه) ممکن است از بین برود یا توسط خوانده به نحوی تلف یا مخفی شود، می‌تواند بدون نیاز به سند رسمی، تقاضای تأمین خواسته نماید.
مثال: فروشنده‌ای نگران است که خریدار قبل از حکم نهایی، خودرو را به دیگری بفروشد یا از کشور خارج کند.
✅ ۳. دعاوی ناشی از اوراق تجاری واخواست‌شده
در دعاوی مربوط به چک یا سفته واخواست شده (اعتراض‌شده)، حتی بدون سند رسمی یا خطر تضییع، صرف وجود واخواست‌نامه برای دادگاه کافی است تا قرار تأمین خواسته صادر کند.
نکته مهم: در این حالت، صدور تأمین خواسته الزامی است و نیاز به پرداخت خسارت احتمالی نیست.
✅ ۴. پرداخت خسارت احتمالی توسط خواهان
چنانچه هیچ‌کدام از سه حالت بالا برقرار نباشد، خواهان می‌تواند مبلغی را به‌عنوان «خسارت احتمالی» به صندوق دادگستری بپردازد تا در صورت وارد شدن زیان به خوانده، این مبلغ جبران خسارت احتمالی باشد. در این حالت نیز دادگاه مکلف به صدور تأمین خواسته است.
تعیین مبلغ: میزان خسارت احتمالی را قاضی با توجه به ارزش خواسته و شرایط پرونده تعیین می‌کند.
اقسام تأمین خواسته در قانون آیین دادرسی مدنی
تأمین خواسته در قانون آیین دادرسی مدنی ایران، به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که بر اساس نوع مال مورد تأمین (منقول یا غیرمنقول) مشخص می‌گردد. نوع تأمین، بر نحوه اجرا و مراحل توقیف مال نیز تأثیر می‌گذارد.
🔹۱. توقیف اموال منقول
اموال منقول، به آن دسته از دارایی‌ها گفته می‌شود که امکان جابه‌جایی فیزیکی آن‌ها بدون آسیب وجود دارد. مانند: خودرو، لپ‌تاپ، تلفن همراه، طلا، لوازم منزل و…
در صورت تأمین خواسته بر اموال منقول، اجرای احکام دادگستری با مراجعه به محل سکونت یا محل کار خوانده، اقدام به توقیف و صورت‌برداری از این اموال کرده و آن‌ها را در لیست اموال توقیفی ثبت می‌کند.
ویژگی مهم: توقیف اموال منقول معمولاً سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از اموال غیرمنقول است.
🔹۲. توقیف اموال غیرمنقول
اموال غیرمنقول شامل املاکی است که امکان انتقال فیزیکی آن‌ها وجود ندارد؛ مانند زمین، آپارتمان، خانه یا سرقفلی.
در صورتی‌که خواسته، عین معینی باشد که غیرمنقول است، دادگاه صرفاً همان مال را توقیف می‌کند. اگر خواسته از نوع عین معین نباشد یا توقیف آن ممکن نباشد، دادگاه می‌تواند معادل قیمت آن را از سایر اموال غیرمنقول یا منقول توقیف کند.
نکته: توقیف اموال غیرمنقول نیاز به بررسی در سامانه ثبت اسناد و ارائه استعلام از اداره ثبت دارد.
🔹۳. توقیف حقوق و مطالبات استخدامی
اگر خوانده دارای شغل دولتی یا رسمی باشد، امکان توقیف حقوق ماهیانه او نیز وجود دارد. البته این نوع توقیف باید با رعایت قوانین مربوط به حد مجاز توقیف حقوق (طبق قانون اجرای احکام مدنی) انجام شود.
مثال: توقیف یک‌سوم حقوق کارمند بابت طلب مالی.
فرآیند درخواست و صدور تأمین خواسته
برای درخواست تأمین خواسته باید مراحل قانونی مشخصی طی شود. این فرآیند چه قبل از تقدیم دادخواست اصلی و چه در حین رسیدگی یا حتی پس از صدور حکم بدوی، قابل انجام است. مراحل و شرایط آن به شرح زیر است:
📌۱. تنظیم درخواست تأمین خواسته
خواهان می‌تواند به سه شکل اقدام کند:
- همزمان با دادخواست اصلی: در ستون مربوط به خواسته یا به‌صورت پیوست، تقاضای تأمین خواسته درج می‌شود.
- پیش از تقدیم دادخواست اصلی: طبق ماده ۱۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی، در این حالت، خواهان موظف است حداکثر ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور قرار، دادخواست اصلی را نیز به دادگاه تقدیم کند؛ در غیر این صورت، قرار تأمین ملغی خواهد شد.
- در طول رسیدگی یا پس از صدور رأی بدوی: طبق ماده ۱۰۸ ق.آ.د.م، در صورت وجود شرایط قانونی، خواهان می‌تواند حتی پس از صدور رأی، در مرحله تجدیدنظر نیز درخواست تأمین خواسته کند.
📌۲. شرایط صدور قرار تأمین خواسته
مطابق قانون، برای صدور تأمین خواسته یکی از شرایط زیر باید وجود داشته باشد:
- دعوا مستند به سند رسمی باشد (مانند سند مالکیت یا چک رسمی).
- خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشد (مانند احتمال انتقال یا فروش توسط خوانده).
- در موارد خاصی مانند واخواست اوراق تجاری که دادگاه مکلف به صدور قرار است.
- پرداخت خسارت احتمالی توسط خواهان به صندوق دادگستری.
🔹 تبصره: میزان خسارت احتمالی را دادگاه با توجه به ارزش خواسته تعیین می‌کند و صدور قرار منوط به واریز آن است.
📌۳. صدور و اجرای قرار تأمین
پس از صدور قرار تأمین خواسته توسط قاضی، پرونده جهت اجرای آن به اجرای احکام دادگستری ارجاع می‌شود. اجرای احکام نیز بر اساس نوع مال (منقول یا غیرمنقول) اقدام به توقیف آن می‌کند.
✅ نکته: قرار تأمین خواسته، پیش از ابلاغ به خوانده اجرا می‌شود تا اثر بازدارنده داشته باشد و از انتقال مال جلوگیری کند.
تأمین خواسته پس از صدور حکم بدوی
اگرچه تأمین خواسته در بسیاری از موارد پیش از صدور حکم صادر می‌شود، اما در شرایطی نیز پس از صدور رأی بدوی و قبل از قطعیت حکم، خواهان می‌تواند از دادگاه بخواهد تا برای جلوگیری از تضییع حقوقش، اموال خوانده را توقیف کند. این موضوع مستند به ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی است.
🔹زمان درخواست تامین خواسته
مرحله‌ای که تأمین خواسته بعد از صدور حکم بدوی کاربرد دارد، زمانی است که:
- حکم صادر شده، ولی هنوز قطعیت پیدا نکرده (یعنی خوانده تجدیدنظرخواهی نکرده یا مهلت آن تمام نشده است).
- خواهان احتمال می‌دهد خوانده برای فرار از اجرای حکم، اموال خود را منتقل کند یا پنهان سازد.
شرایط قانونی
درخواست تأمین خواسته پس از رأی بدوی باید همچنان دارای یکی از شرایط ماده ۱۰۸ باشد. یعنی:
- وجود سند رسمی
- احتمال تضییع یا تفریط خواسته
- یا سپردن خسارت احتمالی
✅ مثال: اگر فردی در دادگاه بدوی به پرداخت مبلغی محکوم شده و خواهان بیم دارد که تا قبل از اجرای حکم، وی اموالش را منتقل کند، می‌تواند فوراً درخواست تأمین اموال بدهد تا از توقیف احتمالی فرار نکند.
مزیت درخواست در این مرحله
در این مقطع، چون دادگاه بدوی به نفع خواهان حکم داده، احتمال پذیرش درخواست تأمین خواسته بیشتر است. همچنین می‌توان بدون ارائه اسناد جدید، صرفاً با استناد به رأی صادره، تقاضای توقیف اموال خوانده را مطرح کرد.
فرار از تأمین خواسته و راه‌های مقابله با آن
فرار از تأمین خواسته یکی از ترفندهایی است که برخی خواندگان دعوا، برای فرار از پرداخت محکوم‌به یا ایجاد مانع در مسیر اجرای حکم، به آن متوسل می‌شوند. شناخت این رفتارها و آگاهی از راه‌های مقابله با آن برای حفظ حقوق خواهان بسیار مهم است.
❌روش‌های رایج برای فرار از تأمین خواسته
برخی از راهکارهایی که افراد برای فرار از اجرای تأمین خواسته به کار می‌برند عبارتند از:
🔹انتقال اموال به نام دیگران
پرتکرارترین روش، انتقال صوری ملک، خودرو یا دیگر دارایی‌ها به نام بستگان یا افراد ثالث است.
🔹فروش فوری دارایی‌ها
گاهی خوانده با اطلاع از شکایت، به سرعت دارایی‌ها را می‌فروشد یا در ازای بدهی‌های قبلی تهاتر می‌کند.
🔹پنهان کردن یا خارج کردن اموال از حوزه قضایی
برخی افراد برای فرار از توقیف، اموال را به شهر یا منطقه‌ای دیگر منتقل می‌کنند یا از دسترس دادگاه خارج می‌سازند.
🔹عدم ثبت رسمی اموال
برخی دارایی‌ها (مانند طلا، ارز یا وسایل ارزشمند) به صورت غیررسمی نگهداری می‌شود تا از رصد سیستم قضایی خارج بماند.
✅راهکارهای حقوقی مقابله با فرار از تأمین خواسته
در برابر این اقدامات، خواهان می‌تواند تدابیر زیر را به کار گیرد:
🔹درخواست فوری تأمین خواسته قبل از اطلاع خوانده از دعوا
در مواردی که خواهان می‌داند خوانده قصد فروش یا انتقال دارایی را دارد، باید در اسرع وقت و حتی همزمان با ثبت دادخواست، تأمین خواسته را مطالبه کند.
🔹استفاده از اوراق تجاری (مثل چک یا سفته واخواست شده)
در صورت وجود چنین اسنادی، دادگاه بدون نیاز به پرداخت خسارت احتمالی، مکلف به صدور قرار تأمین خواسته است.
🔹درخواست قرار تأمین قبل از اقامه دعوا (با تعهد به تقدیم دادخواست ظرف ۱۰ روز)
بر اساس ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان می‌تواند حتی قبل از طرح دعوای اصلی نیز، تأمین خواسته را درخواست کند.
🔹اعتراض به انتقال صوری اموال و اقامه دعوای معامله به قصد فرار از دین
اگر انتقال اموال بعد از ایجاد دین و به قصد فرار از پرداخت انجام شده باشد، می‌توان دعوای خاصی تحت عنوان “معامله به قصد فرار از دین” مطرح کرد.
نمونه متن دادخواست تامین خواسته (چک،سفته،مهریه)
در ادامه این مطلب نمونه متن دادخواست تامین خواسته در موضوعات پرکاربرد را برایتان آماده کرده ایم:
📝 نمونه دادخواست تأمین خواسته بابت چک
در ادامه نمونه دادخواست تامین خواسته چک را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم مجتمع قضایی / شورای حل اختلاف / دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلاماینجانب … (نام خواهان) فرزند … به شماره ملی … ساکن …، به استناد چک شماره … مورخ … به مبلغ … ریال که از خوانده محترم آقای/خانم … فرزند … صادر شده است و علی‌رغم سررسید، پرداخت نگردیده و بانک محال‌علیه نیز با گواهی عدم پرداخت، برگشتی بودن آن را تأیید کرده است، جهت جلوگیری از تفریط یا تضییع خواسته، مستند به ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی و نظر به اینکه چک از جمله اسناد لازم‌الاجرا می‌باشد، تقاضای صدور قرار تأمین خواسته از اموال منقول و غیرمنقول خوانده محترم را دارم.
مشخصات چک:
شماره چک: ………… تاریخ سررسید: ………… مبلغ: ………… ریال بانک محال‌علیه: ………… شماره حساب/شعبه: …………
دلایل و مستندات:
- تصویر چک
- گواهی عدم پرداخت بانک
- تصویر کارت ملی خواهان
- سایر مستندات احتمالی (در صورت وجود)
خواسته:
صدور قرار تأمین خواسته نسبت به اموال خوانده تا میزان مبلغ چک به مبلغ … ریال با احتساب هزینه‌ها و خسارات قانونی.
با تشکر
امضا – تاریخ
📝نمونه دادخواست تأمین خواسته بابت مهریه
ریاست محترم مجتمع قضایی خانواده شهرستان …
با سلاماینجانب … (نام خواهان) فرزند … به شماره ملی … ساکن …، همسر خوانده آقای … فرزند … به شماره ملی … می‌باشم. به موجب سند رسمی ازدواج شماره … تنظیمی در دفترخانه شماره … شهرستان … مهریه‌ای به میزان … عدد سکه تمام بهار آزادی برای اینجانب تعیین شده است. نظر به اینکه پرداخت مهریه انجام نشده و بیم تضییع حقوق و انتقال اموال توسط خوانده وجود دارد، مستند به ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور قرار تأمین خواسته نسبت به اموال منقول و غیرمنقول وی را دارم.
دلایل و مستندات:
- تصویر سند ازدواج
- تصویر شناسنامه و کارت ملی
- استعلام ثبتی یا اطلاعات اموال (در صورت وجود)
- سایر مدارک مرتبط
خواسته:
صدور قرار تأمین خواسته به میزان معادل ارزش مهریه تعیین‌شده (به نرخ روز سکه) از اموال خوانده (اعم از منقول و غیرمنقول، حساب بانکی، حقوق و …) با لحاظ هزینه‌ها و خسارات قانونی.
با تشکر
امضا – تاریخ
📝نمونه دادخواست تأمین خواسته بابت سفته
ریاست محترم مجتمع قضایی حقوقی شهرستان …
با احتراماینجانب … فرزند … به شماره ملی … ساکن … به موجب یک فقره سفته به مبلغ … ریال که توسط خوانده محترم آقای/خانم … صادر و به بنده تسلیم شده است، طلبکار می‌باشم. با وجود سررسید سفته در تاریخ …، تاکنون وجه آن پرداخت نگردیده است.
نظر به اینکه بیم انتقال اموال یا عدم امکان استیفای حق از خوانده وجود دارد و نیز با توجه به وجود سند تجاری واخواست شده، مستند به ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی و بند (ج) آن، صدور قرار تأمین خواسته را تقاضا دارم.
دلایل و مستندات:
- تصویر سفته واخواست‌شده
- گواهی واخواست (در صورت وجود)
- تصویر کارت ملی و شناسنامه
- هرگونه مدرک مبنی بر تقاضا یا مطالبه قبلی
خواسته:
صدور قرار تأمین خواسته نسبت به اموال خوانده (اعم از منقول و غیرمنقول، حساب بانکی، حقوق و …) به میزان مبلغ سفته به همراه خسارات قانونی.
با سپاس
امضا – تاریخ
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون تامین خواسته را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است که به اختصار مشاهده می فرمایید:
❓ دادخواست در خصوص دعوای آقای فلانی به طرفیت شما مبنی بر تأمین خواسته به چه معناست؟
✅ به این معناست که خواهان از دادگاه خواسته تا بخشی از اموال شما را قبل از صدور رأی نهایی توقیف کند تا اگر در دعوا پیروز شد، بتواند حکم را اجرا کند.
❓ هزینه صدور تأمین خواسته بر عهده خواهان است یا خوانده؟
✅ هزینه صدور تأمین خواسته، مانند سایر هزینه‌های دادرسی، بر عهده خواهان است؛ زیرا اوست که تقاضای توقیف اموال را دارد.
❓ تأمین خواسته در استرداد جهیزیه به چه معناست؟
✅ یعنی جهیزیه یا اموال مورد اختلاف، قبل از صدور حکم نهایی توسط دادگاه توقیف یا جمع‌آوری می‌شود تا از دستبرد، فروش یا پنهان‌کردن آن‌ها جلوگیری شود.
❓ برای درخواست قرار تأمین خواسته، آیا خواهان باید اموال را معرفی کند؟
✅ معرفی اموال توسط خواهان کمک می‌کند اما الزامی نیست؛ دادگاه می‌تواند رأساً با استعلام از ثبت، بانک و … اموال خوانده را شناسایی و توقیف کند.
❓ تأمین خواسته شامل چه چیزهایی می‌تواند باشد؟ فقط یک خودرو دارم.
✅ تأمین خواسته ممکن است شامل توقیف خودرو، حساب بانکی، حقوق، ملک و سایر دارایی‌های قابل شناسایی به اندازه مبلغ خواسته باشد.
❓ برای اجرای حکم تأمین شورا چه اقداماتی لازم است و آیا هزینه‌ای دارد؟
✅ شورا در حدود صلاحیت خود می‌تواند قرار تأمین خواسته صادر کند. برای اجرای آن باید به اجرای احکام مراجعه کرد. هزینه آن طبق تعرفه دعاوی غیرمالی شورا است.