دیه دررفتگی مفصل یکی از مباحث مهم در قانون مجازات اسلامی است که در دعاوی مربوط به صدمات بدنی، به‌ویژه در حوادث رانندگی، نزاع و جرایم شبه‌عمد، کاربرد فراوان دارد. دررفتگی مفصل ممکن است همراه با درد، عوارض حرکتی، یا حتی فلج شدن عضو باشد. قانون‌گذار در ماده ۵۷۱ به‌طور شفاف شرایط تعلق دیه یا ارش را بیان کرده است. با این حال، تشخیص شدت دررفتگی، میزان آسیب‌دیدگی و نوع درمان، در نهایت به ارزیابی پزشکی قانونی و نظر دادگاه وابسته است.
در این مقاله سعی داریم به‌صورت کامل و دقیق، انواع دررفتگی، معیارهای قانونی پرداخت دیه یا ارش، مواد صریح قانونی در مورد ترقوه و دنده، و رابطه میان فلج عضو و دررفتگی را بررسی کنیم. همچنین نحوه محاسبه دیه در سال ۱۴۰۴ و مدارک مورد نیاز برای مطالبه آن نیز شرح داده خواهد شد.
دیه در رفتگی مفصل چیست و چه زمانی پرداخت می‌شود؟
دررفتگی مفصل یکی از صدمات شایع استخوانی است که بر اثر ضربه یا فشار، باعث جدا شدن استخوان از محل اصلی خود در مفصل می‌شود. برخلاف شکستگی که استخوان می‌شکند، در دررفتگی، استخوان سالم است اما از جایگاه طبیعی‌اش خارج می‌شود.
این نوع آسیب به‌ویژه در مفاصل متحرک مانند شانه، آرنج، زانو یا مچ دست شایع است و گاهی با فلج یا آسیب عصب همراه می‌گردد. در قانون مجازات اسلامی، برای این آسیب، بسته به میزان عارضه و نحوه درمان، دو نوع مسئولیت مالی پیش‌بینی شده است، دیه یا ارش.
📌 تفاوت دیه و ارش در دررفتگی
طبق ماده ۵۷۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، پرداخت دیه یا ارش برای دررفتگی مفصل وابسته به نتایج آسیب است:
- اگر دررفتگی باعث از کار افتادن عضو شود یا مجنی‌علیه دچار شلل (فلج) شود، باید دو سوم دیه کامل همان عضو پرداخت گردد.
- اگر دررفتگی درمان شود ولی عضو عیب‌دار التیام یابد، یعنی عملکرد کامل خود را بازیابی نکند، میزان دیه برابر هشت پانزدهم دیه کامل عضو است.
- در مواردی که دررفتگی باعث شلل نشود و بهبودی کامل حاصل شود، ارش پرداخت می‌شود؛ یعنی خسارتی که توسط پزشکی قانونی بر اساس شدت آسیب، مدت درمان و آثار باقی‌مانده تعیین می‌گردد.
⚖️ مبنای قانونی تعیین دیه دررفتگی
در بسیاری از مفاصل بدن، قانون رقم ثابتی برای دیه دررفتگی مشخص نکرده و تصمیم‌گیری به عهده پزشکی قانونی و دادگاه گذاشته شده است. اما در برخی موارد مانند ترقوه و دنده، مقادیر مشخصی در قانون تعیین شده که در ادامه مقاله به آن‌ها نیز خواهیم پرداخت.
ارش یا دیه در رفتگی مفصل در سال 1404
یکی از اصلی‌ترین مواد قانونی در موضوع دررفتگی مفصل، ماده ۵۷۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ است. این ماده به‌طور مستقیم تعیین می‌کند که چه زمانی دررفتگی مفصل مشمول دیه است و چه زمانی صرفاً ارش برای آن در نظر گرفته می‌شود. فهم دقیق این ماده برای وکلا، شاکیان و متهمان در پرونده‌های کیفری ضروری است.
📝 متن ماده ۵۷۱ قانون مجازات اسلامی
«در رفتن استخوان از جای خود، چنانچه بدون عیب به حالت اول برگردد، موجب ارش است. در صورتی که درمان شود ولی همراه با عیب باشد، موجب پرداخت هشت پانزدهم دیه آن عضو است و چنانچه موجب از کار افتادن عضو گردد، دیه آن، دو سوم دیه کامل آن عضو می‌باشد.»
📌 سه حالت مشخص در ماده ۵۷۱:
-
دررفتگی با بهبود کامل (بدون عیب): فقط ارش تعلق می‌گیرد. ارش میزان مالی است که بر اساس نظر پزشکی قانونی و شرایط واقعی آسیب تعیین می‌شود.
-
دررفتگی با درمان ناقص (همراه عیب): ۸/۱۵ دیه کامل آن عضو باید پرداخت شود. (مثلاً اگر دیه کامل در سال ۱۴۰۴ برای دست برابر با ۸۰۰ میلیون تومان باشد، دیه این نوع دررفتگی برابر است با حدود ۴۲۶ میلیون تومان)
-
دررفتگی همراه با فلج یا از کار افتادگی عضو: دو سوم دیه کامل عضو باید پرداخت شود. (در مثال بالا، دو سوم دیه دست برابر است با حدود ۵۳۳ میلیون تومان)
🔍 نکته مهم در تفسیر ماده
عبارت «عیب» در این ماده، به هر گونه نقص کارکرد، کاهش دامنه حرکت یا حتی درد مزمن پس از درمان اشاره دارد. این تشخیص بر عهده پزشکی قانونی است و ممکن است در هر پرونده با شرایط متفاوتی همراه باشد.
دررفتگی مفصل همراه با فلج: دیه چگونه محاسبه می‌شود؟
یکی از پیچیده‌ترین حالت‌های دررفتگی، زمانی است که این آسیب منجر به فلج عضو شود. منظور از فلج در اینجا، از کار افتادن کامل یا جزئی عضو به‌دلیل آسیب به عصب‌ها، تاندون‌ها یا بافت‌های عصبی در اثر دررفتگی است. در چنین شرایطی، قانون‌گذار اثر شدیدتر را ملاک محاسبه دیه قرار داده است.
⚖️ اصل تداخل دیه در قانون
بر اساس قواعد فقهی و رویه قضایی، اگر یک جنایت باعث چند اثر مختلف شود، اما یکی از آن‌ها شدیدتر باشد، فقط دیه شدیدترین اثر پرداخت می‌شود. در این مورد، چون فلج شدن عضو از دررفتگی ساده شدیدتر است، دیه فلج ملاک است نه دیه دررفتگی.
📌 مثال کاربردی
فرض کنید در یک حادثه، مفصل زانوی فردی در می‌رود و در نتیجه آن، عصب پا آسیب دیده و شخص توانایی راه رفتن خود را از دست می‌دهد. در چنین شرایطی، چون عضو شلل شده، دادگاه دستور به پرداخت دو سوم دیه کامل همان عضو می‌دهد، حتی اگر دررفتگی به‌تنهایی مبلغ کمتری داشته باشد.
- دیه پا در سال ۱۴۰۴ معادل ۸۰۰ میلیون تومان
- دو سوم دیه پا = ۵۳۳ میلیون تومان
این مبلغ باید به مجنی‌علیه پرداخت شود.
📝 نکته مهم در تشخیص فلج
تأیید فلج یا شلل عضو صرفاً با اظهار شخص آسیب‌دیده قابل اثبات نیست. گزارش دقیق پزشکی قانونی، از جمله آزمایش‌های عصبی، تست‌های حرکتی و بررسی ماندگاری عارضه، باید ارائه شود تا دادگاه بتواند حکم به تعلق دیه فلج صادر کند.
نظریه شورای نگهبان درباره دیه دررفتگی مفصل
در بسیاری از دعاوی مربوط به صدمات بدنی، تفسیر صحیح از مفاد قانونی اهمیت زیادی دارد. یکی از مهم‌ترین مراجع در این زمینه، شورای نگهبان است که تفسیر نهایی اصول شرعی و قانونی را ارائه می‌دهد. در رابطه با دررفتگی مفصل نیز، شورای نگهبان نظریه‌ای دارد که نحوه تعیین دیه یا ارش را روشن‌تر می‌کند.
✅ مفاد نظریه شورای نگهبان در مورد دررفتگی
شورای نگهبان در تفسیر ماده ۵۷۱ قانون مجازات اسلامی به صراحت اعلام کرده است:
- اگر استخوان فقط از جای خود جابه‌جا شود و مفصل از عملکرد نیفتد، ارش تعیین می‌شود.
- اگر دررفتگی به حدی باشد که استخوان به‌کلی از محل خود جدا شده و عضو از کار بیفتد، آن‌گاه دیه تعلق می‌گیرد.
- در صورتی که عضو عیب‌دار درمان شود، مبلغ دیه معادل هشت پانزدهم دیه کامل عضو خواهد بود.
- اگر ازکارافتادگی دائم یا شلل در عضو ایجاد شود، دو سوم دیه کامل همان عضو پرداخت می‌شود.
🔍 اهمیت نظریه در عمل
این نظریه نه‌تنها رویه قضایی را تحت تأثیر قرار داده، بلکه مرجع پزشکی قانونی نیز در ارزیابی‌های خود، همین معیار را مبنا قرار می‌دهد. بنابراین، تشخیص این‌که دررفتگی صرفاً جابه‌جایی جزئی بوده یا منجر به قطع کامل ارتباط مفصل شده، بر تعیین مسئولیت مالی اثر مستقیم دارد.
⚠️ نکته حقوقی مهم
گاهی دیده می‌شود که پزشک معالج اصطلاحاتی مثل «ساب‌لاکسیشن» یا «نیمه‌دررفتگی» را به کار می‌برد؛ در چنین مواردی، دادگاه‌ها با استناد به نظریه شورای نگهبان و ماده ۵۷۱ تصمیم می‌گیرند که آیا این آسیب در حد پرداخت ارش است یا دیه. در صورت اختلاف، تفسیر شورای نگهبان ملاک نهایی خواهد بود.
دیه دررفتگی سایر مفاصل بدن چگونه محاسبه می‌شود؟
برای بسیاری از مفاصل بدن مانند شانه، آرنج، زانو، مچ پا، مچ دست، انگشتان و حتی لگن، قانون مجازات اسلامی عدد مشخصی برای دیه دررفتگی تعیین نکرده است. در چنین مواردی، معیار تشخیص دیه یا ارش، همان ماده ۵۷۱ است. اما در عمل، روند رسیدگی و محاسبه دیه در این مفاصل متناسب با شدت آسیب و نظر پزشکی قانونی تعیین می‌شود.
📌 مثال‌هایی از دررفتگی مفاصل و نحوه ارزیابی دیه
-
دررفتگی مفصل شانه:
اگر بیمار پس از دررفتگی شانه به‌طور کامل درمان شود، معمولاً ارش تعلق می‌گیرد. اما اگر عوارضی مانند کاهش دامنه حرکت یا درد مزمن باقی بماند، پزشکی قانونی ممکن است ۸/۱۵ دیه یا حتی دیه بیشتری پیشنهاد دهد. -
دررفتگی آرنج با فلج انگشتان:
در مواردی که دررفتگی آرنج باعث آسیب به عصب‌های حرکتی شده و فلج جزئی یا کلی در دست ایجاد شود، معمولاً دیه «فلج» محاسبه می‌شود نه صرفاً دیه دررفتگی. -
دررفتگی زانو یا لگن:
این مفاصل از حساس‌ترین بخش‌های حرکتی بدن هستند. دررفتگی آن‌ها اگر منجر به ناتوانی در راه رفتن شود یا نیاز به عمل جراحی پیچیده داشته باشد، می‌تواند مشمول دو سوم دیه کامل پا شود. اگر بدون نقص درمان شود، صرفاً ارش تعلق می‌گیرد. -
دررفتگی مچ دست یا مچ پا:
معمولاً دررفتگی این مفاصل با استراحت و گچ‌گیری بهبود می‌یابد. در صورت بهبودی کامل، تنها ارش تعلق می‌گیرد. اما در صورت باقی ماندن اختلال عملکرد، درصدی از دیه عضو هم در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال دیه در رفتگی مچ دست در صورت شل شدن 2/3 دیه دست است. -
دررفتگی انگشتان دست یا پا:
هر انگشت دیه مشخصی دارد. اگر دررفتگی موجب شود که حرکت انگشت محدود یا مختل گردد، می‌توان درصدی از دیه آن انگشت را به‌عنوان دیه یا ارش تعیین کرد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون در رفتگی مفصل مطرح شده است:
❓من در یک تصادف رانندگی، مفصل کتفم دررفت و هنوز کمی درد و محدودیت حرکت دارم. آیا دیه می‌گیرم؟
✅ بله. اگر دررفتگی باعث باقی ماندن درد یا محدودیت در حرکت شده باشد و این موضوع در گزارش پزشکی قانونی تأیید شود، احتمال تعلق دیه به میزان ۸/۱۵ دیه عضو یا ارش وجود دارد. اگر بهبودی کامل نباشد، صرفاً ارش پرداخت نمی‌شود.
❓پدرم در محل کار سقوط کرد و زانویش دررفت. بعد از عمل، هنوز نمی‌تواند درست راه برود. آیا کارفرما باید دیه بدهد؟
✅ اگر کارفرما مقصر حادثه باشد و کوتاهی در ایمن‌سازی محل کار اثبات شود، مسئول پرداخت دیه خواهد بود. در صورتی که دررفتگی باعث از کار افتادن زانو یا شلل دائم شده باشد، دو سوم دیه کامل پا به ایشان تعلق می‌گیرد.
❓در درگیری خیابانی، آرنجم از جا دررفت ولی پزشک گفت کاملاً جا افتاده و مشکلی نیست. آیا می‌توانم شکایت و دیه بگیرم؟
✅ اگر دررفتگی بدون باقی ماندن عارضه درمان شده باشد، دیه تعلق نمی‌گیرد اما می‌توان ارش مطالبه کرد. برای این کار باید به پزشکی قانونی مراجعه کنید تا شدت آسیب، مدت درمان و میزان ناتوانی موقت یا دائم عضو مشخص شود.