یکی از پرتکرارترین سوالات در پروندههای مهریه این است: «پیش قسط مهریه چقدر است؟» بسیاری از افراد تصور میکنند قانون عدد مشخصی برای این موضوع تعیین کرده، در حالیکه واقعیت پیچیدهتر از آن است. در سال ۱۴۰۴ با افزایش تعداد پروندههای تقسیط مهریه، موضوع پیشقسط به یکی از محورهای اصلی در دعوای زوجین تبدیل شده است. از سوی دیگر، اختلاف نظر میان دادگاهها درباره میزان پیشقسط و معیارهای آن، باعث سردرگمی زوجین شده است.
در این مقاله بهصورت دقیق، قانونی و کاربردی بررسی میکنیم که پیش قسط مهریه چیست، آیا الزام قانونی دارد، چه تفاوتی در سال ۱۴۰۴ ایجاد شده و قاضی چطور درباره آن تصمیم میگیرد.
پیش قسط مهریه چقدر است؟
خیر. از منظر قانونی چیزی به نام “پیش قسط مهریه” وجود ندارد. بر اساس مادههای قانون مدنی، مهریه یک طلب «حال» است و به محض وقوع عقد نکاح، زن حق مطالبه تمام آن را بهصورت یکجا دارد. با این حال، در عمل و در روند دادگاههای خانواده، وقتی مرد توان پرداخت کامل مهریه را ندارد و دادخواست «اعسار و تقسیط مهریه» میدهد، قاضی میتواند مبلغی را به عنوان “پیش پرداخت” یا همان پیش قسط تعیین کند که شرط شروع اقساط محسوب میشود.
این مبلغ در قانون عدد مشخصی ندارد و میزان آن کاملاً وابسته به عوامل زیر است:
- میزان کل مهریه (برحسب سکه یا مبلغ ریالی)
- وضعیت شغلی و درآمد مرد
- داراییهای ثبتشده یا قابل استعلام
- نظر و تشخیص قاضی دادگاه خانواده
پیش قسط مهریه ۱۴۰۴ و تأثیر قانون جدید مهریه
مطابق آخرین اصلاحات قانونی، تنها بخشی که بهصورت صریح دچار تغییر شده، سقف سکههای دارای ضمانت اجرایی کیفری است. به این صورت که اگر شوهر تا ۱۴ سکه از مهریه را پرداخت نکند، امکان بازداشت او به درخواست زن وجود دارد. توجه داشته باشید که در زمان بروزرسانی این مطلب در آذر ماه سال 1404، این طرح در مجلس به تصویب رسیده است. اما اگر این تعداد پرداخت شود، نسبت به بقیه مهریه صرفاً میتوان دادخواست حقوقی ارائه داد و حبس منتفی است.
⚠️ اما نکته مهم این است:
این قانون تغییری در نحوه تقسیط یا میزان پیشقسط ایجاد نکرده است.
در نتیجه در سال ۱۴۰۴ نیز همانند سالهای گذشته، پیشقسط مهریه فقط در صورتی مطرح میشود که:
- مرد دادخواست اعسار داده باشد؛
- یا طرفین برای قسطبندی توافق کرده باشند؛
- و در هر دو حالت، میزان پیشقسط کاملاً وابسته به شرایط مالی زوج و تشخیص قاضی است.
برخی منابع غیررسمی به «۱۰٪ از مهریه» بهعنوان عدد معمول پیشقسط اشاره میکنند، اما این نه قانون است و نه الزامآور؛ بلکه یک رویه تقریبی و غیردقیق محسوب میشود که در همه شعب و برای همه پروندهها صدق نمیکند.
جدول اقساط مهریه ۱۴۰۴ و مثال محاسبه پیش قسط
یکی از دغدغههای رایج زوجین در جریان رسیدگی به دعوای مهریه، برآورد اقساط و پیشقسط بر اساس مبلغ کل مهریه است. گرچه دادگاهها موظف به تعیین این ارقام بر اساس وضعیت مالی زوج هستند، اما داشتن یک جدول تقریبی میتواند دید بهتری از شرایط برای طرفین ایجاد کند.
در جدول زیر، سناریوهایی برای اقساط مهریه در سال ۱۴۰۴ آورده شده که در بسیاری از دادگاهها بهعنوان الگوی عملی استفاده میشوند:
| 💰 مبلغ مهریه | 🧾 تعداد اقساط (تقریبی) | 💸 مبلغ هر قسط | 📎 پیش قسط تقریبی (۱۰٪) |
|---|---|---|---|
| تا ۱ میلیارد تومان | ۳۰ قسط | حدود ۳۰ میلیون تومان | ۱۰۰ میلیون تومان |
| ۱ تا ۳ میلیارد تومان | ۵۰ قسط | حدود ۴۰ تا ۶۰ میلیون تومان | ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان |
| ۳ تا ۵ میلیارد تومان | ۷۰ قسط | حدود ۷۰ میلیون تومان | ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان |
| ۵ تا ۷ میلیارد تومان | ۹۰ قسط | حدود ۸۰ میلیون تومان | ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان |
| بیش از ۷ میلیارد تومان | ۱۰۰ قسط | بیش از ۱۰۰ میلیون تومان | حداقل ۷۰۰ میلیون تومان |
این جدول صرفاً یک تخمین آموزشی است و میزان نهایی پیشقسط و تعداد اقساط، بسته به نظر قاضی و شرایط پرونده متفاوت خواهد بود.
نداشتن پیش قسط مهریه و امکان حذف یا کاهش آن
گاهی زوج در دادگاه ادعا میکند که حتی توان پرداخت پیش قسط مهریه را هم ندارد. در این موارد، پرسش اصلی این است که آیا حذف کامل پیش قسط ممکن است؟
قاضی معمولاً برای شروع اقساط مهریه، مقداری از مهریه را به عنوان پیشقسط در نظر میگیرد و بدون پرداخت آن، اقساط اجرا نمیشود. اما اگر زوج بتواند مدارک معتبر، شهود و مستندات کافی برای اثبات ناتوانی مالی خود ارائه دهد، قاضی میتواند:
- پیشقسط را کاهش دهد؛
- پرداخت آن را به زمان دیگری موکول کند؛
- یا در موارد بسیار خاص، بهصورت موقت از آن صرفنظر کند.
در ادامه، شرایط حذف یا کاهش پیشقسط را در سه سناریوی متداول بررسی میکنیم:
🔍 تقسیط مهریه برای مرد بیکار
اگر مرد فاقد شغل، درآمد مستمر یا منبع مالی مشخص باشد و این موضوع را با مدارک معتبر و شهود مورد اعتماد اثبات کند، دادگاه ممکن است پیش قسط را تا حد زیادی کاهش دهد یا برای آن مهلت تعیین کند. با این حال:
- حذف کامل پیش قسط نادر است؛
- اگر زن همکاری نکند یا اعتراض کند، احتمال صدور حکم جلب وجود دارد؛
- در صورت تداوم ناتوانی، تنها راه جلوگیری از زندان، رضایت زن یا ارائه دادخواست تعدیل جدید است.
🔍 نحوه تقسیط مهریه برای کارگران
در مورد کارگران، شرایط بستگی دارد به اینکه:
- قرارداد رسمی یا بیمه تأمین اجتماعی داشته باشند یا نه؛
- شغل ثابت یا فصلی/روزمزدی داشته باشند؛
- درآمدشان قابل استعلام و مستمر باشد یا خیر.
اگر کارگر بیمهدار و شاغل رسمی باشد، پیشقسط و اقساط معمولاً با توجه به حقوق ماهیانهاش تعیین میشود. اما اگر روزمزد یا فاقد بیمه باشد، احتمال کاهش یا تعویق پیشقسط بیشتر است. البته اثبات ناتوانی همچنان ضروری است.
🔍 نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت
در مورد کارمندان دولت، چون حقوق آنان:
- مشخص و مستمر است؛
- قابل استعلام از اداره یا سازمان مربوطه میباشد؛
- و قانون اجازه کسر مستقیم از حقوق را میدهد؛
دادگاه بهراحتی میتواند نسبت به تعیین پیشقسط و اقساط قطعی اقدام کند. معمولاً حذف پیشقسط برای این افراد تقریباً غیرممکن است، مگر آنکه ثابت کنند:
- دچار بدهی سنگین یا دیون متعدد هستند؛
- همسر و فرزندان تحت تکفل دارند؛
- و شرایط خاص خانوادگی یا درمانی دارند.
📌 طبق ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، دادگاه میتواند از ¼ یا ⅓ حقوق ماهیانه این افراد برای پرداخت مهریه کسر کند، و حتی مستقیماً به اداره مربوطه دستور پرداخت بدهد.
جمعبندی و توصیه مهم درباره پیش قسط مهریه
با توجه به آنچه گفتیم، پیش قسط مهریه نه در قانون تصریح شده و نه دارای عدد ثابت و مشخصی است. در واقع، تعیین پیشقسط به صورت کامل بر عهده قاضی است و با توجه به شرایط مالی، نوع شغل، داراییهای زوج و میزان مهریه تصمیمگیری میشود.
اگرچه در سالهای اخیر، عدد ۱۰ درصد از کل مهریه بهعنوان یک «قاعده تقریبی» در برخی دادگاهها رواج یافته، اما این موضوع الزامآور نیست و در بسیاری از موارد قابل کاهش یا تعدیل است.
📌 نکات کلیدی برای زوجین:
- اگر مرد توان پرداخت یکجای مهریه را ندارد، حتماً باید دادخواست اعسار و تقسیط ارائه دهد؛
- در صورت صدور رأی تقسیط، پرداخت پیشقسط شرط آغاز اقساط است؛
- در صورت ناتوانی واقعی، دادخواست تعدیل پیشقسط یا مهلت پرداخت قابل طرح است؛
- حذف کامل پیشقسط فقط در موارد بسیار خاص و با نظر قاضی امکانپذیر است.
✅ توصیه ما به مردان این است که در صورت ناتوانی، از ابتدا با اسناد کامل و شهود معتبر، برای اعسار اقدام کنند. همچنین به زنان نیز پیشنهاد میشود در صورت مواجهه با تقسیط ناعادلانه یا رفتار غیرمنصفانه در پرداخت مهریه، حتماً با وکیل متخصص امور خانواده مشورت کنند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون پیش قسط مهریه مطرح شده است:
❓ من تازه دادگاه مهریه داشتم و قاضی گفت باید پیشقسط بدم. ولی واقعاً حتی اون مبلغ رو هم ندارم، چیکار کنم که حکم جلب صادر نشه؟
✅ اگر توانایی پرداخت پیشقسط را ندارید، قبل از اینکه مهلت ۱۰ روزه به پایان برسد، یک لایحه رسمی برای مهلت یا تعدیل پیشقسط به دادگاه ارائه دهید. در این لایحه باید دلایل ناتوانی مالی، مثل نداشتن شغل، بدهیهای قبلی یا نداشتن دارایی را دقیق بنویسید و در صورت امکان، اسناد و مدارک یا شهود هم ضمیمه کنید. در خیلی از موارد، قاضی با این درخواست موافقت کرده یا مهلت میدهد.
❓ من کارگر روزمزدم و مهریه همسرم رو دادگاه تقسیط کرده، اما پیشقسط بالا تعیین شده. امکان کم کردنش هست؟
✅ بله. در شرایطی که درآمدتان متغیر و بدون ثبات است (مثل کارگران روزمزد)، میتوانید تقاضای تعدیل پیشقسط بدهید. اگر ثابت کنید که پرداخت آن مبلغ باعث سختی شدید زندگیتان میشود، قاضی میتواند پیشقسط را کاهش داده یا شرایط خاصی برای پرداختش مشخص کند. وجود فیشهای ناقص، قرارداد موقت یا حتی شهادت شهود میتواند کمککننده باشد.
❓ آیا امکان داره پیشقسط رو حذف کنم و فقط قسط ماهیانه بدم؟ من کارمندم ولی حقوقم پایینه.
✅ حذف کامل پیشقسط فقط در موارد بسیار خاص اتفاق میافتد. اگر کارمند باشید، چون حقوقتان قابل استعلام و برداشت قانونی است، معمولاً قاضی پیشقسط حداقلی را هم لحاظ میکند. با این حال، اگر شرایط خاصی مثل داشتن چند فرزند، قسط وام یا مشکلات درمانی دارید، میتوانید مدارکتان را به دادگاه ارائه دهید تا قاضی در خصوص کاهش یا تعویق پیشقسط تصمیم بگیرد. حذف کامل آن بعید است، ولی کاهش آن کاملاً ممکن است.