یکی از مسائل رایج و چالش‌برانگیز در فرآیند طلاق توافقی، موضوع عدم پرداخت اقساط مهریه توسط زوج است. اگرچه در طلاق توافقی همه چیز با رضایت طرفین انجام می‌شود، اما عدم پایبندی یکی از طرفین به تعهدات مالی، به‌ویژه در خصوص مهریه، می‌تواند منجر به پیگیری‌های قانونی و حتی صدور حکم جلب یا توقیف اموال شود.
این مسئله، نه‌تنها آثار حقوقی برای مرد در پی دارد، بلکه ممکن است روند اجرایی طلاق را نیز با مشکلاتی روبرو سازد. در این مقاله، به بررسی جامع عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه در طلاق توافقی، ضمانت اجراهای قانونی، شرایط قسط‌بندی، امکان اعتراض به اقساط، و سؤالات پرتکرار در این زمینه می‌پردازیم.
مجازات عدم پرداخت اقساط مهریه در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، پرداخت اقساط مهریه یکی از تعهدات مهم زوج است که غالباً در قالب توافق‌نامه طلاق یا صورت‌جلسه رسمی تنظیم می‌شود. عدم اجرای این تعهدات می‌تواند عواقب قانونی متعددی برای مرد به‌دنبال داشته باشد؛ از جمله صدور حکم جلب، توقیف اموال و حتی ممنوع‌الخروجی. در این بخش، به مهم‌ترین ضمانت‌های اجرایی عدم پرداخت اقساط مهریه می‌پردازیم.
⚖️ حکم جلب مرد به دلیل نپرداختن اقساط مهریه
یکی از شدیدترین مجازات هایی که صورت عدم پرداخت اقساط مهریه می‌تواند اجرا شود، صدور حکم جلب مرد است. اگر مرد حتی سه قسط از مهریه را نپردازد، زن می‌تواند با استناد به قرارداد طلاق و صورت‌جلسه رسمی، علیه او اقامه دعوا کرده و تقاضای جلب بدهد. صدور حکم جلب معمولاً زمانی انجام می‌شود که ثابت شود مرد با وجود توان مالی، از پرداخت اقساط امتناع کرده است.
📌 توقیف اموال و حساب‌های بانکی زوج
زن می‌تواند برای وصول مطالبات خود از مهریه، اقدام به توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد نماید. این شامل خانه، خودرو، سهام، و حتی حساب‌های بانکی است. اگر اموال مرد قابل شناسایی باشد، دادگاه می‌تواند با صدور دستور توقیف، آن‌ها را به مزایده گذاشته و از محل فروش آن، بدهی مهریه را تسویه کند.
📝 توقیف حقوق مرد در صورت کارمند بودن
در مواردی که مرد حقوق‌بگیر یا کارمند رسمی باشد، زن می‌تواند با ارائه درخواست به دادگاه، بخشی از حقوق او را برای پرداخت مهریه توقیف کند. معمولاً بین یک‌چهارم تا یک‌سوم حقوق ماهیانه قابل توقیف است، مشروط بر اینکه این میزان لطمه‌ای به معیشت اساسی مرد وارد نکند.
❌ تبدیل اقساط مهریه به حال (پرداخت یکجا)
بر اساس رویه قضایی، اگر مرد سه قسط متوالی از اقساط مهریه را پرداخت نکند، توافق تقسیط مهریه کان‌لم‌یکن تلقی شده و مهریه به حالت «حال» درمی‌آید؛ به این معنا که زن می‌تواند تمامی باقیمانده مهریه را به صورت یکجا مطالبه کند. این وضعیت خطرناکی برای مرد است، زیرا در صورت عدم پرداخت فوری، ممکن است با توقیف اموال یا زندانی شدن به دلیل عدم پرداخت مهریه مواجه شود.
🔹ممنوع الخروج شدن مرد
یکی دیگر از تبعات حقوقی مهم برای عدم پرداخت اقساط مهریه، صدور دستور ممنوع‌الخروجی مرد است. در صورتی که زن بتواند اثبات کند که مرد در حال خروج از کشور است یا ممکن است با این هدف اموال خود را منتقل کند، می‌تواند با تنظیم دادخواست، تقاضای ممنوع‌الخروج کردن او را به دادگاه ارائه دهد.
اقدام قانونی زن در صورت عدم دریافت اقساط مهریه
وقتی که مهریه در طلاق توافقی به‌صورت اقساطی تعیین می‌شود، زن نیز این انتظار را دارد که پرداخت‌ها مطابق توافق انجام شود. اما در صورتی که مرد از پرداخت اقساط طفره برود، زن می‌تواند با تکیه بر ابزارهای قانونی موجود، اقدام به وصول حقوق خود کند. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای قانونی برای زن در این وضعیت بررسی می‌شود.
📌 استفاده از چک یا سفته برای مطالبه مهریه
در بسیاری از پرونده‌های طلاق توافقی، مرد برای تضمین پرداخت مهریه، به زن چک یا سفته تحویل می‌دهد. در این صورت، زن می‌تواند در صورت وصول نشدن این اسناد، به استناد آن‌ها، از طریق مراجع حقوقی یا اجرای ثبت اقدام کرده و ضمن دریافت حکم جلب بابت نپرداختن مهریه، برای توقیف اموال زوج نیز اقدام نماید.
📝 صدور اجراییه از طریق دفترخانه طلاق
اگر هنگام اجرای طلاق توافقی، قبوض اقساط مهریه توسط دفتر طلاق صادر شده باشد، زن می‌تواند با مراجعه به همان دفتر، تقاضای صدور اجراییه کند. در این حالت، عدم پرداخت حتی چند قبض، ممکن است موجب حال شدن کل مهریه شود؛ یعنی زن حق خواهد داشت مابقی اقساط را یکجا مطالبه نماید.
⚖️ مراجعه به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه
در صورتی که هیچ ضمانت اجرایی مانند چک یا سفته وجود نداشته باشد، زن همچنان می‌تواند از طریق تنظیم دادخواست حقوقی در دادگاه خانواده، نسبت به مطالبه اقساط معوق مهریه اقدام کند. در این مسیر، همراهی وکیل متخصص خانواده می‌تواند روند مطالبه را تسریع کرده و مانع از ضایع شدن حقوق زن شود.
عدم پرداخت پیش‌قسط مهریه در طلاق توافقی
در بسیاری از پرونده‌های طلاق توافقی، یکی از شروط اصلی شروع فرآیند طلاق، پرداخت پیش‌قسط مهریه توسط مرد است. این مبلغ معمولاً در ابتدای اجرای صیغه طلاق یا قبل از ثبت رسمی، باید پرداخت شود و نقش بسیار مهمی در اعتبار توافق طرفین ایفا می‌کند. عدم پرداخت پیش‌قسط نیز مانند اقساط بعدی، تبعات قانونی خاص خود را دارد.
⚖️ ضمانت اجرای نپرداختن پیش‌قسط
اگر مرد از پرداخت پیش‌قسط مهریه سر باز زند، زن می‌تواند مستقیماً درخواست حکم جلب بدهد. دادگاه در این شرایط، با توجه به توافق قبلی، پیش‌قسط را همانند دین حال تلقی می‌کند و در صورت احراز نپرداختن آن، دستور جلب زوج صادر می‌شود.
❌ عدم امکان اجرای طلاق بدون پرداخت پیش‌قسط
در برخی موارد، دفاتر طلاق بدون پرداخت پیش‌قسط، حاضر به اجرای صیغه طلاق توافقی نمی‌شوند. زیرا در توافق‌نامه طلاق، شرط پرداخت پیش‌قسط ممکن است به‌عنوان جزء لاینفک توافق کلی لحاظ شده باشد. بنابراین عدم پرداخت آن، می‌تواند حتی منجر به بطلان توافق یا توقف روند طلاق شود.
📌 ناتوانی مالی در پرداخت پیش‌قسط
اگر مرد ادعای ناتوانی مالی در پرداخت پیش‌قسط داشته باشد، باید به‌جای انکار، درخواست اعسار بدهد. البته چون طلاق توافقی بر پایه توافق دو طرف است، امکان تغییر در پیش‌قسط معمولاً دشوار است و دادگاه‌ها در این بخش سخت‌گیرتر عمل می‌کنند. در واقع مرد باید ابتدا پیش‌قسط را پرداخت کند تا بتواند به قسط‌بندی بقیه مهریه برسد.
اعتراض به اقساط مهریه در طلاق توافقی
یکی از پرسش‌های پرتکرار در زمینه طلاق توافقی این است که آیا مرد یا زن می‌توانند در آینده نسبت به اقساط مهریه اعتراض کنند یا خیر؟ پاسخ به این سؤال بستگی زیادی به ماهیت طلاق توافقی و نوع تعهدات ثبت‌شده دارد.
❌ امکان اعتراض به اقساط در طلاق توافقی وجود ندارد
در طلاق توافقی، شرایط پرداخت مهریه بر پایه تفاهم و رضایت طرفین شکل می‌گیرد. یعنی زن و مرد با آگاهی کامل از مفاد توافق، شرایطی از جمله میزان مهریه، نحوه پرداخت (نقد یا اقساط) و مدت زمان آن را امضا می‌کنند. از همین‌رو، امکان اعتراض به اقساط تعیین‌شده و یا امکان درخواست تعدیل اقساط در آینده وجود ندارد و طرفین نمی‌توانند پس از امضا، خواهان تغییر شرایط شوند؛ مگر با توافق جدید.
⚖️ تفاوت با طلاق یک‌طرفه (غیابی یا به درخواست زن)
در طلاق‌های غیرتوافقی یا یک‌طرفه، مثل طلاق به درخواست زن به‌دلیل عسر و حرج یا عدم پرداخت نفقه، دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد نسبت به تقسیط مهریه تصمیم‌گیری می‌کند. در این حالت، مرد می‌تواند به مبلغ یا تعداد اقساط اعتراض کند و در صورت تغییر شرایط مالی، دادگاه ممکن است اقساط را کم یا زیاد نماید.
📌 تغییر در توان مالی و ناتوانی در پرداخت اقساط
ممکن است مرد پس از گذشت مدت زمانی، دچار ورشکستگی، بیماری، یا از کارافتادگی شود و دیگر توان پرداخت اقساط را نداشته باشد. در این شرایط، دادگاه ممکن است با بررسی اسناد و مدارک پزشکی یا مالی، برای او مهلت قانونی موقت در نظر بگیرد. اما این به معنی اعتراض به اقساط نیست؛ بلکه صرفاً درخواست مهلت یا تعویق پرداخت محسوب می‌شود.
📌 ارتباطی با توان مالی مرد
نکته مهم اینجاست که در طلاق توافقی، برخلاف سایر انواع طلاق، تعیین اقساط مهریه مربوط به توانایی مالی مرد نیست. حتی اگر مرد استطاعت پرداخت کل مهریه را داشته باشد، در صورت توافق طرفین، مهریه می‌تواند به‌صورت اقساط پرداخت شود. این ویژگی گاهی موجب سو برداشت‌هایی در آینده می‌شود؛ مثلاً مرد تصور می‌کند که می‌تواند بعداً به اقساط اعتراض کند و به عنوان راه فرار از پرداخت مهریه استفاده کند، در حالی که خود با رضایت کامل آن را پذیرفته است.
⚠️ اقساط مهریه پس از ازدواج دوم زن
اگر زن پس از طلاق توافقی، با مرد دیگری ازدواج کند، مرد اول همچنان مکلف است اقساطی که قبلاً برای مهریه توافق کرده بود را طبق برنامه تعیین‌شده پرداخت کند. دادگاه‌ها نیز به‌هیچ‌عنوان ازدواج مجدد زن را به‌عنوان دلیل موجه برای قطع پرداخت مهریه نمی‌پذیرند.
شروط مهم در قسط‌بندی مهریه و لغو تقسیط در طلاق توافقی
قسط‌بندی مهریه یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای تسهیل پرداخت تعهدات مالی زوج در فرآیند طلاق است، اما این امتیاز قانونی همراه با شرایط خاص و محدودیت‌هایی ارائه می‌شود. در صورتی که این شروط رعایت نشوند، امکان لغو تقسیط مهریه و برگشت آن به حالت پرداخت یکجا وجود دارد. در ادامه به مهم‌ترین این شروط و پیامدهای آن می‌پردازیم.
⚖️ قسط‌بندی فقط یک‌بار انجام می‌شود
یکی از مهم‌ترین نکات این است که طبق رویه قضایی، تقسیط مهریه تنها یک‌بار قابل انجام است. اگر مرد پس از صدور حکم اعسار و قسط‌بندی، حتی بخشی از اقساط را پرداخت نکند و زن به دلیل تأخیر در پرداخت اقامه دعوا کند، دادگاه می‌تواند تقسیط را لغو کرده و مهریه را به‌صورت حال (یکجا) مطالبه‌پذیر اعلام کند.
❌ تأخیر در پرداخت = لغو تقسیط
پرداخت نکردن سه قسط متوالی یا غیرمتوالی، به‌عنوان نقض توافق تلقی می‌شود. در این حالت، زوجه می‌تواند تقاضا کند که حکم تقسیط لغو شود و مرد موظف خواهد بود کل باقیمانده مهریه را فوراً و بدون قسط‌بندی جدید پرداخت نماید. این مورد اغلب به ضرر مرد تمام می‌شود، به‌خصوص اگر امکان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد.
📌 عدم امکان اعسار مجدد برای همان مهریه
در صورت لغو تقسیط به علت تخلف مرد در پرداخت اقساط، امکان ارائه مجدد درخواست اعسار برای همان مهریه منتفی است. این موضوع در عمل به این معناست که مرد دیگر نمی‌تواند از دادگاه تقاضای قسط بندی دوباره کند و مجبور به پرداخت یکجای باقیمانده مهریه خواهد بود.
🔹استثنائات قابل‌توجه در توقیف اموال
توجه به این نکته مهم است که در صورت لغو تقسیط و صدور حکم پرداخت مهریه، اموال مرد نیز قابل توقیف خواهد شد. با این حال، برخی اموال مشمول توقیف نمی‌شوند از جمله:
- منزل مسکونی مورد استفاده
- وسایل ضروری زندگی
- کتاب‌ها و ابزار علمی یا آموزشی
- وسایل کسب‌و‌کار
- هزینه رهن یا اجاره مسکن و محل کسب
استثنائات قانونی در برخورد با عدم پرداخت اقساط مهریه
هرچند قانون به صراحت اعلام کرده است که عدم پرداخت اقساط مهریه می‌تواند منجر به حبس، توقیف اموال یا لغو تقسیط شود، اما در عمل، دادگاه‌ها ممکن است در برخی شرایط خاص، با انعطاف بیشتری برخورد کنند. در این بخش به مهم‌ترین استثناعات اشاره می‌کنیم که می‌تواند باعث کاهش شدت برخورد قضایی با مرد شود.
⚖️ استناد به ناتوانی مالی ناگهانی
اگر مرد بتواند ثابت کند که پس از صدور حکم تقسیط، دچار بحران مالی واقعی شده است—مثل بیکاری، بیماری سخت، ورشکستگی یا فوت نان‌آور خانواده—دادگاه ممکن است موقتاً از اجرای ضمانت اجراهایی مثل حبس یا لغو تقسیط خودداری کرده و مهلت تنفس بدهد.
📌 ارائه مدارک کافی و مستدل
داشتن صرفاً یک ادعا برای ناتوانی مالی کافی نیست. مرد باید مدارک محکمه‌پسند مانند فیش حقوقی، گواهی بیکاری، گزارش مالیات یا مدارک پزشکی ارائه دهد. اگر این اسناد تأیید شود، قاضی می‌تواند به‌جای لغو تقسیط، بازبینی در شرایط اقساط یا تعویق زمانی را در نظر بگیرد.
📝 پرداخت بخشی از اقساط، حتی ناقص
در مواردی که مرد بخشی از اقساط را ولو ناقص پرداخت کرده باشد، برخی قضات ممکن است این موضوع را به‌عنوان حسن نیت تلقی کرده و از اجرای شدیدترین مجازات‌ها مانند حبس صرف‌نظر کنند. البته این تصمیم به تشخیص قاضی بستگی دارد و رویه واحدی در تمام دادگاه‌ها وجود ندارد.
❌ نبود سوء نیت یا قصد فرار از پرداخت
اگر مشخص شود که مرد قصد سوء استفاده، پنهان‌کاری اموال یا فرار از تعهدات مالی را نداشته و فقط به دلیل شرایط خاصی نتوانسته اقساط را بپردازد، قاضی ممکن است به جای صدور حکم جلب، راه‌حل‌های جایگزین مثل مذاکره، وساطت یا مهلت مجدد را پیشنهاد دهد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون عدم پرداخت اقساط مهریه در طلاق توافقی را مشاهده می فرمایید:
❓همسر سابقم اقساط مهریه را تا چند ماه پرداخت می‌کرد ولی الان سه ماه است پرداخت نکرده؛ می‌توانم کل مهریه را یکجا مطالبه کنم؟
✅ بله. اگر سه قسط متوالی یا غیر متوالی از مهریه پرداخت نشده باشد، توافق تقسیط از بین می‌رود و مهریه به حالت حال (پرداخت یکجا) تبدیل می‌شود. در این صورت می‌توانید مابقی مهریه را یکجا مطالبه کرده و حتی حکم جلب هم بگیرید.
❓در طلاق توافقی قرار شد مهریه‌ام را در ۲۰ قسط بگیرم. حالا که ازدواج مجدد کرده‌ام، همسر سابقم می‌گوید دیگر مهریه نمی‌پردازد. آیا درست می‌گوید؟
✅ خیر، ازدواج مجدد زن تأثیری در پرداخت اقساط مهریه ندارد. همسر سابق شما موظف است طبق توافق، تا آخرین قسط مهریه را پرداخت کند. در صورت امتناع، می‌توانید از طریق اجرای ثبت یا دادگاه اقدام کنید.
❓مردی هستم که به دلیل بیماری چند ماهی نتوانستم اقساط مهریه را بپردازم. آیا می‌توانم از دادگاه مهلت یا تعدیل قسط بگیرم؟
✅ اگر واقعاً دچار مشکل مالی یا بیماری شده‌اید، می‌توانید با ارائه مدارک مستند، درخواست مهلت یا کاهش اقساط بدهید. تصمیم نهایی با قاضی است. اما اگر قبلاً حکم اعسار و تقسیط گرفته‌اید، دادگاه در پذیرش درخواست مجدد سخت‌گیر خواهد بود.
❓در طلاق توافقی توافق کردیم که مهریه را با چک پرداخت کند. حالا چک‌ها برگشت خورده‌اند؛ چه کاری می‌توانم انجام بدهم؟
✅ اگر چک‌های پرداخت مهریه برگشت خورده باشد، شما می‌توانید از طریق شکایت کیفری بابت چک برگشتی یا اقامه دعوای حقوقی برای مطالبه وجه چک‌ها اقدام نمایید. این مسیر به شما اجازه می‌دهد علاوه بر گرفتن حکم پرداخت، برای توقیف اموال یا حتی جلب زوج هم اقدام کنید.