کی از نخستین گام‌های قانونی پس از فوت یک فرد، مشخص کردن ورثه و سهم‌الارث آن‌هاست. اما برای اینکه وراث بتوانند حقوق خود را به‌صورت رسمی پیگیری کنند، نیاز به صدور گواهی انحصار وراثت دارند؛ و این امر تنها با ثبت دادخواست رسمی نزد مرجع صالح ممکن می‌شود. دادخواست گواهی انحصار وراثت، نه‌تنها مبنای بررسی قانونی وراثت است، بلکه پیش‌نیاز ضروری برای انتقال دارایی، تقسیم ترکه، دریافت مطالبات و اقدامات حقوقی بعدی خواهد بود.
در این مقاله، تمرکز ما بر نمونه واقعی دادخواست انحصار وراثت است؛ از نحوه تنظیم صحیح و مدارک پیوست گرفته تا نکات کلیدی که باید در نگارش آن رعایت شود. اگر قصد دارید خودتان یا از طرف فرد ذی‌نفع، چنین دادخواستی تنظیم و ارائه کنید، این راهنما گام‌به‌گام شما را همراهی خواهد کرد.
دادخواست گواهی انحصار وراثت چیست و چه جایگاهی در فرآیند ارث دارد؟
در فرآیند قانونی تقسیم ارث، نخستین و مهم‌ترین گام، اثبات هویت و تعداد وراث است. برای این کار، باید گواهی انحصار وراثت صادر شود. اما صدور این گواهی تنها با ثبت یک دادخواست رسمی ممکن خواهد بود. دادخواست گواهی انحصار وراثت که به آن گواهی حصر وراثت هم گفته می شود، یک درخواست حقوقی از سوی وراث یا افراد ذی نفع است که با ارائه آن، فرآیند شناسایی وراث توسط مرجع صالح (شورای حل اختلاف یا ثبت احوال، بسته به تاریخ فوت و قانون حاکم) آغاز می‌شود.
📝 منظور از دادخواست در امور حسبی چیست؟
در امور حسبی مانند انحصار وراثت، برخلاف دعاوی ترافعی، دادگاه یا شورای حل اختلاف وظیفه رسیدگی بدون وجود اختلاف بین اشخاص را دارد. با این حال، تنظیم دادخواست همچنان الزامی است؛ چراکه بدون آن، هیچ مرجعی صلاحیت ورود به رسیدگی را نخواهد داشت. این دادخواست، چارچوب رسیدگی را مشخص کرده و به مرجع اعلام می‌کند چه کسی، به نمایندگی از چه کسانی، درخواست صدور گواهی را دارد.
📌 جایگاه دادخواست در روند انحصار وراثت
اگرچه صدور گواهی انحصار وراثت به‌عنوان یک رأی یا تصمیم قضایی به‌شمار نمی‌رود، اما فرآیند رسمی ثبت و صدور آن با دادخواست آغاز می‌شود. دادخواستی که مشخصات متوفی، مشخصات خواهان و سایر وراث، خواسته اصلی و مدارک مربوطه در آن درج شده باشد. مرجع رسیدگی پس از ثبت دادخواست و بررسی مدارک، در صورت لزوم آگهی را منتشر کرده و پس از طی مهلت قانونی، گواهی را صادر می‌کند.
⚠️ اگر دادخواست نباشد، صدور گواهی ممکن نیست
بسیاری از مردم تصور می‌کنند فرآید تقسیم ترکه متوفی و صدور گواهی انحصار وراثت فقط با مراجعه ساده به شورا یا اداره ثبت احوال انجام می‌شود؛ اما در عمل، دادخواست، نقطه آغاز و ستون فقرات این فرایند است. حتی در مواردی که سیستم ثبت احوال به‌صورت خودکار گواهی را صادر می‌کند، وجود درخواست (به‌ویژه در فوت‌های قدیمی، خارج کشور یا موارد ناقص) همچنان الزامی است.
نمونه دادخواست گواهی انحصار وراثت
در این بخش، به بررسی دقیق یک نمونه دادخواست واقعی برای صدور گواهی انحصار وراثت می‌پردازیم. این نمونه نه‌تنها برای ارائه در دفاتر خدمات قضایی قابل استفاده است، بلکه به وکلا و متقاضیان شخصی کمک می‌کند تا با اجزای حقوقی و الزامات ساختاری این دادخواست آشنا شوند.
به: شورای محترم حل اختلاف شهرستان …………….
موضوع: دادخواست صدور گواهی انحصار وراثتخواهان:
نام و نام خانوادگی: ……………………………………..
فرزند: ……………………………………..
شماره ملی: ……………………………………..
نشانی: ……………………………………..
تلفن تماس: ……………………………………..خوانده:
(در صورت درج سایر وراث یا درج «ندارد»)خواسته:
صدور گواهی انحصار وراثت مرحوم ……………………………………..دلایل و مستندات:
1. گواهی فوت مرحوم ……………………………..
2. رونوشت و اصل شناسنامه و کارت ملی وراث
3. رونوشت و اصل عقدنامه همسر متوفی (در صورت وجود)
4. فرم استشهادیه محضری (امضا شده توسط سه شاهد)
5. سایر مدارک (در صورت نیاز)شرح دادخواست:
ریاست محترم شورای حل اختلافبا سلام و احترام
احتراماً به استحضار می‌رساند، مرحوم ………………………….. فرزند …………………… متولد ……………… به شماره شناسنامه ……………… صادره از ……………… در تاریخ ……………… در شهر ……………… دار فانی را وداع گفته است.
بر اساس بررسی‌ها و استشهادیه‌های ارائه‌شده، ورثه حین‌الفوت نامبرده عبارتند از:
1. نام و نام خانوادگی: …………………….، فرزند: ………………..، شماره ملی: ………………..، نسبت: ………………..
2. نام و نام خانوادگی: …………………….، فرزند: ………………..، شماره ملی: ………………..، نسبت: ………………..
3. نام و نام خانوادگی: …………………….، فرزند: ………………..، شماره ملی: ………………..، نسبت: ………………..
(در صورت وجود همسر دائمی یا سایر وراث، اضافه شود)نظر به اینکه متوفی دارای وراث فوق‌الذکر بوده و فرد دیگری در بین وراث وی وجود ندارد، و اینجانب به عنوان یکی از وراث/ذی‌نفعان، مدارک و مستندات لازم را پیوست نموده‌ام، مستنداً به ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی، صدور گواهی انحصار وراثت مورد استدعاست.
با احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء و تاریخ
✅ این دادخواست برای چه مواردی قابل استفاده است؟
- برای ثبت در سامانه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- برای ارائه دستی به شورای حل اختلاف (در موارد خاص یا شهرستان‌های فاقد سامانه آنلاین)
- قابل تنظیم توسط وراث طبقه اول یا ذی‌نفعانی مثل طلبکاران و خریداران اموال متوفی
مدارک لازم برای پیوست به نمونه دادخواست انحصار وراثت
هنگام تنظیم و ثبت دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، علاوه بر متن رسمی دادخواست، باید مجموعه‌ای از مدارک رسمی و مستند را به مرجع رسیدگی ارائه کنید. این مدارک اثبات‌کننده هویت متوفی، وراث، و نسبت آن‌ها با یکدیگر هستند و نبود هر یک از آن‌ها می‌تواند منجر به نقص یا رد دادخواست شود.
1. ✅ گواهی فوت متوفی
مدرکی که تاریخ و محل فوت را مشخص می‌کند و معمولاً توسط اداره ثبت احوال صادر می‌شود. این سند باید اصل یا کپی برابر اصل باشد.
2. ✅ شناسنامه و کارت ملی کلیه وراث
برای احراز هویت و نسبت فامیلی با متوفی، ارائه اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی همه ورثه الزامی است.
3. ✅ شناسنامه باطل‌شده متوفی
ارائه شناسنامه باطل‌شده متوفی یا اعلام مفقودی آن برای اثبات فوت، معمولاً مورد درخواست شورا قرار می‌گیرد.
4. ✅ عقدنامه یا رونوشت آن (در صورت وجود همسر دائمی)
اگر متوفی همسر دائمی داشته، برای اثبات رابطه زوجیت و ارث‌بری او، باید رونوشت یا اصل سند ازدواج ارائه شود.
5. ✅ استشهادیه محضری
فرم چاپی است که سه شاهد در دفترخانه اسناد رسمی آن را امضا و گواهی می‌کنند که چه کسانی ورثه متوفی هستند. این فرم باید ممهور به مهر دفترخانه و گواهی امضای سردفتر باشد.
6. ✅ وصیت‌نامه رسمی (در صورت وجود)
اگر متوفی وصیت‌نامه رسمی داشته باشد، باید هنگام ارائه دادخواست انحصار وراثت ضمیمه شود تا در گواهی لحاظ گردد. وصیت نامه‌های عادی نیاز به تنفیذ دادگاه دارند و در این مرحله تأثیری ندارند.
7. ✅ مدرک استعلام ثبت احوال (در صورت عدم همکاری سایر وراث)
در مواردی که امکان ارائه شناسنامه یا مدارک برخی وراث وجود ندارد، دادخواست دهنده می‌تواند از شورا درخواست استعلام از ثبت احوال کند. شورا موظف است با دریافت درخواست، هویت و تعداد وراث را از ثبت احوال استعلام کند.
⚠️ نکات مهم:
- ناقص بودن مدارک یکی از دلایل رایج برای برگشت یا توقف بررسی دادخواست است.
- بهتر است پیش از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، تمام مدارک فیزیکی را آماده کنید.
- برای پرونده‌های خارج از کشور یا فوت‌های قدیمی، معمولاً شوراها سخت‌گیری بیشتری در بررسی مدارک دارند.
چه کسانی برای تنظیم دادخواست انحصار وراثت ذی‌نفع محسوب می شوند؟
در نگاه اول، بسیاری تصور می‌کنند که فقط وراث قانونی می‌توانند برای گرفتن گواهی انحصار وراثت اقدام کنند؛ اما مطابق ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی، هر ذی‌نفعی که منافع او به صدور این گواهی وابسته باشد، می‌تواند به‌صورت مستقل دادخواست بدهد حتی اگر در میان وراث، فردی حاضر به فروش نباشد. مطابق رویه قضایی و متن قانون، افراد زیر می‌توانند به‌عنوان «ذی‌نفع» دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت را ارائه کنند:
- طلبکار متوفی
- خریدار مال (ملک، خودرو و…) از متوفی
- وصی یا موصی‌له
- شخصی که سهم‌الارث به او منتقل شده باشد
- همسر فردی از وراث (برای اجرای مهریه یا توقیف سهم‌الارث)
اشتباهات رایج در تنظیم دادخواست گواهی انحصار وراثت
تنظیم نادرست یا ناقص دادخواست گواهی انحصار وراثت می‌تواند موجب رد آن، توقف روند رسیدگی یا حتی ایجاد مشکلات حقوقی در مراحل بعدی تحریر ترکه شود. متأسفانه، بسیاری از متقاضیان یا به دلیل ناآگاهی حقوقی و یا اعتماد بیش‌ازحد به افراد غیرمتخصص، مرتکب اشتباهاتی می‌شوند که فرآیند صدور گواهی را پیچیده و زمان‌بر می‌کند.
❌ درج ناقص یا اشتباه مشخصات وراث
یکی از رایج‌ترین خطاها، اشتباه در نام، شماره ملی، یا نسبت وراث با متوفی است. این اشتباه ممکن است منجر به استعلام‌های طولانی‌مدت از ثبت احوال یا حتی رد دادخواست شود. در برخی موارد، فراموش کردن یکی از وراث (مثلاً مادر متوفی) باعث صدور گواهی ناقص شده و بعدها منجر به اعتراض یا پیگرد قانونی می‌گردد.
❌ عدم ضمیمه‌کردن مدارک الزامی
فراموشی در ارائه مدارکی مانند:
- اصل گواهی فوت؛
- شناسنامه باطل‌شده متوفی؛
- استشهادیه محضری کامل‌شده
از دلایل شایع بازگشت دادخواست توسط دفاتر خدمات قضایی یا شورای حل اختلاف است.
❌ عدم اعلام وصیت‌نامه رسمی
اگر متوفی دارای وصیت‌نامه رسمی باشد و شما آن را اعلام نکنید، گواهی صادرشده ممکن است ناقص یا غیرقابل استناد گردد. شورای حل اختلاف در صورت اطلاع از وجود وصیت‌نامه، ممکن است رأی را ابطال یا اصلاح کند.
❌ درج اطلاعات مالی اشتباه (در موارد نامحدود)
در دادخواست‌هایی که منجر به گواهی انحصار وراثت نامحدود می‌شوند، اگر ارزش اموال کمتر یا بیشتر از مقدار واقعی اعلام شود، ممکن است گواهی اشتباه صادر گردد یا نیاز به اصلاح داشته باشد. این موضوع به‌ویژه در املاک قولنامه‌ای و دارایی‌های بانکی بسیار حساس است.
❌ استفاده از عبارات مبهم یا کلی در شرح دادخواست
عباراتی مانند «وراث مشخص هستند» یا «سایر وراث اطلاعی ندارم» در متن شرح دادخواست پذیرفته نیست و ممکن است باعث رد درخواست شود. شوراها معمولاً توضیحات دقیق، تاریخ فوت، محل صدور شناسنامه و نسبت‌ها را الزامی می‌دانند.
❌ درج خوانده در دادخواست
در امور حسبی مثل حصر وراثت، دادخواست نیازی به تعیین خوانده ندارد. بسیاری به اشتباه نام سایر وراث را به‌عنوان خوانده می‌نویسند، درحالی‌که در این نوع درخواست، مرجع رسیدگی طرف دعوا نمی‌خواهد.
فرم استشهادیه محضری و نقش آن در تکمیل دادخواست
یکی از مهم‌ترین پیوست‌های دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، استشهادیه محضری حصر وراثت است. بدون این مدرک، بسیاری از شعب شورای حل اختلاف از پذیرش یا رسیدگی به دادخواست خودداری می‌کنند.
استشهادیه حصر وراثت فرمی رسمی و چاپی است که در آن سه نفر شاهد مورد اعتماد، در حضور دفترخانه اسناد رسمی، شهادت می‌دهند که چه کسانی، وراث قانونی متوفی هستند. این فرم سپس توسط سردفتر گواهی امضا و مهر دفترخانه می‌شود و به‌عنوان یک سند معتبر به دادخواست انحصار وراثت پیوست می‌گردد.