سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد، یکی از حساس‌ترین دعاوی در حوزه حقوق خانواده است؛ چون مستقیماً با مصلحت کودک در ارتباط است. در این‌گونه پرونده‌ها، دادگاه باید مطمئن شود که اعتیاد پدر، سلامت جسمی یا روحی فرزند را تهدید می‌کند.
بر اساس ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، اگر نگهداری طفل توسط یکی از والدین موجب «خطر جدی» باشد، دادگاه می‌تواند حضانت را به دیگری واگذار کند. اعتیاد زیان‌آور، یکی از مصادیق این خطر است.در این مقاله، نمونه دادخواست سلب حضانت به دلیل اعتیاد پدر را به همراه نکات کلیدی، مدارک مورد نیاز، و مراحل دادرسی بررسی می‌کنیم.
نمونه دادخواست سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد
زمانی که اعتیاد پدر موجب آسیب به کودک یا تهدید سلامت جسمی و روانی او شود، مادر می‌تواند با استناد به ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی و ماده ۷ قانون حمایت خانواده، از دادگاه تقاضای سلب حضانت به دلیل اعتیاد پدر کند. در این وضعیت، ارائه دلایل معتبر مانند آزمایش اعتیاد، گزارش پزشکی قانونی یا شهادت شهود اهمیت زیادی دارد.
در ادامه، یک نمونه دادخواست کامل و قابل استفاده در سامانه ثنا ارائه می‌شود:
📝 نمونه دادخواست
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان …
با احترام،اینجانب … (نام و نام‌خانوادگی)، فرزند …، به شماره ملی …، ساکن …، به‌عنوان مادر و ولی قهری فرزند مشترک به نام …، به استحضار می‌رساند:
پدر کودک، آقای …، فرزند …، به شماره ملی …، طی مدت اخیر به مصرف مواد مخدر (نوع ماده: …) به‌صورت مکرر و زیان‌آور روی آورده و این وضعیت موجب اختلال در تربیت، امنیت روانی و سلامت جسمی فرزند مشترک گردیده است.
براساس ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، در صورتی که ادامه حضانت به مصلحت طفل نباشد، دادگاه می‌تواند تصمیم لازم برای سلب حضانت اتخاذ نماید.
همچنین به موجب ماده ۷ قانون حمایت خانواده، از آنجا که وضعیت فعلی زندگی طفل اورژانسی و پرخطر است، صدور دستور موقت مبنی بر سلب موقت حضانت تا رسیدگی نهایی نیز درخواست می‌شود.
دلایل و مستندات پیوست‌شده به این دادخواست به شرح زیر است:
- گواهی پزشکی قانونی دال بر مصرف مکرر مواد مخدر
- نتیجه تست اعتیاد از آزمایشگاه معتبر
- استشهادیه محلی مبنی بر وضعیت نامناسب نگهداری طفل
- تصویر شناسنامه و کارت ملی طرفین
- تصویر شناسنامه فرزند مشترک
خواسته:
۱. سلب حضانت فرزند مشترک از پدر به دلیل اعتیاد زیان‌آور
۲. صدور دستور موقت مبنی بر واگذاری موقت حضانت به اینجانب
۳. الزام به محدودسازی ملاقات پدر با طفل تا درمان کامل و تأیید ترک اعتیاد توسط پزشکی قانونیبا تشکر
امضاء – تاریخ
مبنای قانونی سلب حضانت در صورت اعتیاد زیان‌آور
قانون‌گذار «مصلحت طفل» را به‌عنوان معیار اصلی تصمیم‌گیری در دعاوی مربوط به سلب حضانت قرار داده است. اگر اعتیاد یکی از والدین به حدی باشد که نگهداری فرزند را به خطر بیندازد، دادگاه می‌تواند حضانت را از او سلب کند.
⚖️ ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی چه می‌گوید؟
طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی:
“هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند به تقاضای نزدیکان کودک یا قیم یا رئیس حوزه قضائی، ترتیب مقتضی دیگری را برای حضانت طفل اتخاذ کند.”
در همین ماده، مصادیق انحطاط اخلاقی مشخص شده که یکی از آن‌ها صراحتاً اعتیاد زیان‌آور به مواد مخدر، مشروبات الکلی و قمار است.
🔍 منظور از «اعتیاد زیان‌آور»، اعتیادی است که:
- بر رفتار و عملکرد روزمره فرد تأثیر گذاشته باشد،
- موجب تهدید سلامت جسمی یا روانی کودک شود،
- مانع انجام مسئولیت‌های والدینی گردد.
📌 صرف اعتیاد، بدون اثبات تأثیر آن بر مصلحت طفل، برای سلب حضانت کافی نیست.
⚖️ ارتباط با ماده ۷ قانون حمایت خانواده
ماده ۷ این قانون مقرر می‌کند که:
“در کلیه مواردی که دادگاه خانواده تشخیص دهد که در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی یکی از والدین، سلامت جسمی یا روانی کودک به خطر می‌افتد، می‌تواند به تقاضای ذی‌نفع یا با نظر قاضی دستور موقت درباره حضانت صادر کند.”
✅ یعنی حتی قبل از صدور رأی نهایی، اگر وضعیت کودک خطرناک باشد، دادگاه می‌تواند به‌صورت فوری و موقت حضانت را تغییر دهد.
صلاحیت مرجع رسیدگی و امکان دستور موقت حضانت
دعوی سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد، باید در مرجعی طرح شود که هم از نظر صلاحیت ذاتی و هم از نظر صلاحیت محلی، واجد شرایط رسیدگی باشد. همچنین در این‌گونه دعاوی، به دلیل فوریت در حفظ سلامت و مصلحت طفل، صدور دستور موقت نقش کلیدی دارد.
⚖️ مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای سلب حضانت
طبق قانون حمایت خانواده، رسیدگی به حضانت فرزند در صلاحیت دادگاه خانواده است. این دادگاه‌ها معمولاً در کنار مجتمع‌های قضایی تشکیل شده‌اند و صرفاً به دعاوی مربوط به امور خانواده از جمله حضانت رسیدگی می‌کنند.
از نظر صلاحیت محلی نیز، دعوا باید در دادگاه محل اقامت خوانده (یعنی پدر کودک) اقامه شود. البته اگر پرونده‌ای قبلاً در دادگاه خاصی در خصوص حضانت تشکیل شده باشد، صلاحیت رسیدگی با همان دادگاه سابق است (اصل رسیدگی مستمر).
⚖️ امکان صدور دستور موقت برای حضانت
در بسیاری از پرونده‌ها، اثبات اعتیاد پدر و خطرناک بودن شرایط کودک زمان‌بر است. به همین دلیل قانون‌گذار در ماده ۷ قانون حمایت خانواده، اجازه داده که:
“در موارد ضروری، دادگاه بتواند دستور موقت درباره حضانت، نحوه ملاقات یا حتی منع موقت ملاقات صادر کند.”
این دستور موقت معمولاً بدون ورود به ماهیت دعوا صادر می‌شود و برای جلوگیری از آسیب فوری به کودک است. بنابراین، مادر می‌تواند هنگام تنظیم دادخواست یا حتی در جلسه اول دادرسی، تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر موارد زیر مطرح کند و مستندات خود را ارائه دهد.
- واگذاری موقت حضانت به وی
- یا ممنوعیت موقت ملاقات پدر با فرزند
روند طرح دعوا: از ثبت دادخواست تا اجرای رأی
برای موفقیت در پرونده سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد، آشنایی با روند دادرسی و اقدامات مرحله‌به‌مرحله ضروری است. در این بخش، مسیر قانونی از ثبت دادخواست تا اجرای حکم دادگاه را مرور می‌کنیم.
📝 ۱. تنظیم و ثبت دادخواست
نخستین گام، تنظیم دادخواست کامل به همراه مستندات است. دادخواست باید شامل موارد زیر باشد:
- مشخصات کامل طرفین
- ذکر صریح خواسته (سلب حضانت)
- ادله اثبات اعتیاد
- و درخواست دستور موقت (در صورت نیاز)
📌 ثبت دادخواست از طریق سامانه «ثنا» یا مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود.
⚖️ ۲. ارجاع به شعبه تخصصی دادگاه خانواده
پس از ثبت، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می‌شود. قاضی مربوطه پس از بررسی اولیه، دستور تعیین وقت رسیدگی را صادر می‌کند. در این مرحله ممکن است دادگاه دستور موقت درباره حضانت یا ملاقات صادر کند.
🔍 ۳. بررسی دلایل و ارجاع به کارشناس یا پزشکی قانونی
در جلسه اول، دادگاه معمولاً بررسی می‌کند که:
- آیا ادله کافی برای اثبات اعتیاد وجود دارد یا نه؟
- آیا تحقیقات محلی یا آزمایش جدید نیاز است؟
- آیا کودک باید با مادر بماند تا رسیدگی کامل شود؟
در این صورت ممکن است:
پدر برای آزمایش اعتیاد به پزشکی قانونی معرفی شود؛ یا ارجاع به کارشناس در این مورد که مددکار اجتماعی می باشد، از وضعیت زندگی کودک بازدید و گزارش تهیه کند.
⚖️ ۴. صدور رأی نهایی دادگاه
اگر دادگاه پس از بررسی دلایل، احراز کند که اعتیاد پدر واقعاً مصلحت طفل را به خطر انداخته، رأی به سلب حضانت و واگذاری آن به مادر صادر می‌کند.
📌 این رأی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- واگذاری کامل حضانت
- تعیین نحوه ملاقات پدر (هفتگی، با نظارت، یا محدودشده)
- شرط بازگشت حضانت در صورت ترک اعتیاد
🔧 ۵. اجرای حکم سلب حضانت
پس از قطعیت رأی (در صورت عدم تجدیدنظرخواهی یا تأیید در تجدیدنظر)، مادر می‌تواند اجرای رأی را از واحد اجرای احکام خانواده بخواهد. در صورتی که پدر از تحویل فرزند امتناع کند، اجرای احکام با همکاری پلیس و مددکار اجتماعی، فرزند را به مادر تحویل می‌دهد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون دادخواست سلب حضانت فرزند به دلیل اعتیاد پدر را مشاهده می فرمایید:
❓ اگر پدر بچه معتاد باشد ولی در حال ترک باشد، باز هم می‌توانم حضانت را بگیرم؟
✅ اگر اعتیاد پدر هنوز به مرحله‌ای نرسیده که ترک کامل و موفقیت‌آمیز آن در پزشکی قانونی تأیید شده باشد، شما می‌توانید به دلیل عدم صلاحیت فعلی او، تقاضای سلب حضانت بدهید. دادگاه بررسی می‌کند که آیا ترک در حال انجام واقعاً پایدار است یا فقط ادعاست. اگر ثابت شود کودک در خطر است، حتی در دوره ترک هم امکان صدور حکم به نفع مادر وجود دارد.
❓ من آزمایش اعتیاد پدر بچه را دارم، اما خانه‌ام هنوز اجاره‌ای و شرایط ساده است. آیا ممکن است حضانت را به من ندهند؟
✅ دادگاه معیار اصلی‌اش «مصلحت طفل» است، نه سطح رفاه مالی. اگرچه امکانات زندگی مادر هم بررسی می‌شود، اما اگر ثابت شود که حضور در کنار پدر معتاد به کودک آسیب می‌زند، حتی خانه اجاره‌ای هم مانعی برای واگذاری حضانت نیست. مهم این است که محیط مادر امن و عاری از خطر باشد.
❓ پدر بچه معتاد به شیشه است ولی بچه را نمی‌زند یا اذیت نمی‌کند. آیا می‌توانم حضانت را بگیرم؟
✅ نیاز نیست حتماً کودک آسیب فیزیکی دیده باشد تا حضانت سلب شود. همین که مصرف مواد صنعتی مثل شیشه، خطر بالایی برای سلامت روحی و جسمی کودک دارد، کفایت می‌کند. شما می‌توانید با آزمایش اعتیاد و شهادت اطرافیان ثابت کنید که فرزند در معرض آسیب است، حتی اگر هنوز آسیبی وارد نشده باشد.