نفقه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در دوران ازدواج است که قانون‌گذار ایران برای حفظ کرامت و امنیت اقتصادی آن‌ها در نظر گرفته است. با این حال، این پرسش مهم و رایج مطرح می‌شود که «آیا نفقه بعد از طلاق نیز به زن تعلق می‌گیرد؟» بسیاری از افراد تصور می‌کنند که با پایان یافتن رابطه زناشویی، دیگر تعهدی بر عهده مرد باقی نمی‌ماند.
در حالی که قانون در شرایط خاصی، همچنان مرد را موظف به پرداخت نفقه پس از طلاق می‌داند. این مقاله به‌صورت جامع به بررسی جزئیات قانونی و فقهی نفقه پس از طلاق، انواع طلاق و تأثیر آن بر تعلق نفقه، نقش بارداری زن، طلاق توافقی و حتی وضعیت زنانی که خود متقاضی طلاق هستند، خواهد پرداخت.
نفقه بعد از طلاق چیست و در چه شرایطی پرداخت می‌شود؟
نفقه بعد از طلاق، یکی از مواردی است که اغلب زوجین پس از جدایی با آن مواجه می‌شوند. برخلاف تصور رایج که طلاق به معنای پایان کلیه تعهدات زوجین نسبت به یکدیگر است، قانون مدنی ایران در برخی موارد، مرد را مکلف به پرداخت نفقه حتی پس از طلاق نیز می‌داند. اما این وظیفه تنها در شرایط مشخصی قابل اجراست و در تمام موارد جاری نیست.
📌 شرایط تعلق نفقه بعد از طلاق
در حالت کلی، با جاری شدن صیغه طلاق، مسئولیت پرداخت نفقه از عهده مرد برداشته می‌شود. اما دو استثناء مهم وجود دارد که قانون‌گذار آن‌ها را صراحتاً پذیرفته است:
- بارداری زن در زمان طلاق: اگر زن در زمان طلاق باردار باشد، مرد موظف است تا زمان زایمان، نفقه او را پرداخت کند؛ بدون توجه به اینکه نوع طلاق چه باشد.
- طلاق رجعی: در طلاق رجعی، زن و شوهر هنوز در دوران عده در وضعیت نیمه‌زوجیت قرار دارند و مرد موظف است نفقه زن را تا پایان مدت عده پرداخت نماید.
این موارد، نشان می‌دهند که نفقه بعد از طلاق هم وجود دارد؛ اما بستگی به نوع طلاق و وضعیت خاص زن دارد که در ادامه مقاله مفصلاً بررسی می‌شود.
آیا اگر زن درخواست طلاق کند نفقه به او تعلق می‌گیرد؟
اگر زن درخواست طلاق کند، در حالت کلی نفقه بعد از طلاق به او تعلق نمی‌گیرد؛ مگر آنکه باردار باشد یا طلاق از نوع رجعی و ناشی از اثبات عسر و حرج باشد. در ادامه شرایط را بررسی خواهیم نمود.
❌درخواست طلاق از سوی زن معمولاً به نفع او در نفقه نیست
در مواردی که زن به‌دلایل شخصی یا بدون اثبات عسر و حرج، اقدام به طلاق کند، طلاق معمولاً به‌صورت خلع یا بائن صادر می‌شود. در طلاق بائن، زن دیگر حق دریافت نفقه در مدت عده را ندارد؛ مگر در صورتی که باردار باشد.
طلاق خلع، مطابق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی، نوعی طلاق بائن است که اغلب در مواردی اعمال می‌شود که زن با پرداخت مالی به مرد، از او طلاق می‌گیرد.
📌 اگر زن عسر و حرج خود را اثبات کند
اگر زن بتواند در دادگاه عسر و حرج خود را (یعنی سختی غیرقابل تحمل ادامه زندگی) اثبات کند، و طلاق با حکم دادگاه صادر شود، موضوع متفاوت خواهد بود. در این صورت اگر طلاق رجعی تلقی شود، زن تا پایان عده مستحق نفقه است.
نکته مهم آنکه، حتی اگر زن متقاضی طلاق باشد، تا پیش از جاری شدن صیغه طلاق، مادامی که در تمکین شوهر است، حق نفقه از او ساقط نمی‌شود. بنابراین اگر زن قبل از طلاق تمکین کرده باشد، می‌تواند نفقه معوقه را مطالبه کند، حتی اگر پس از آن، خودش درخواست طلاق داده باشد.
آیا بعد از طلاق نفقه به زن تعلق می‌گیرد؟
این سوال، یکی از پرتکرارترین پرسش‌های حقوقی در حوزه دعاوی خانوادگی است. بسیاری از زنان و حتی مردان نمی‌دانند که پس از صدور حکم طلاق، آیا نفقه همچنان حقی برای زن محسوب می‌شود یا خیر. پاسخ به این سؤال، کاملاً وابسته به نوع طلاق و وضعیت خاص زن در زمان طلاق است.
✅ در طلاق رجعی نفقه برقرار است
اگر طلاق از نوع رجعی باشد، مرد موظف است در مدت عده، نفقه زن را بپردازد. قانون‌گذار در ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی این موضوع را به‌صراحت بیان کرده و مقرر کرده است که در مدت عده طلاق رجعی، زن مستحق دریافت نفقه و سکونت در منزل شوهر است؛ مشروط بر آنکه ناشزه نباشد.
❌ در طلاق بائن نفقه‌ای در کار نیست
برخلاف طلاق رجعی، مرد در طلاق بائن هیچ‌گونه تعهدی نسبت به پرداخت نفقه به زن ندارد، مگر اینکه زن باردار باشد. انواع طلاق بائن شامل طلاق در دوران عقد بدون رابطه زناشویی، طلاق خلع و مبارات، و طلاق زن یائسه است. در تمام این موارد، نفقه‌ای به زن پرداخت نمی‌شود.
⚖️ ملاک نفقه بعد از طلاق چیست؟
در واقع، تعلق نفقه به زن پس از طلاق تابع سه عامل اصلی است:
- نوع طلاق (رجعی یا بائن)
- وضعیت بارداری زن
- عدم نشوز زن در دوران زندگی زناشویی
نفقه زن در دوران بارداری بعد از طلاق
یکی از مهم‌ترین استثناها در موضوع نفقه بعد از طلاق، بارداری زن در زمان جدایی است. در چنین شرایطی، حتی اگر طلاق از نوع بائن باشد که معمولاً نفقه‌ای برای زن در نظر گرفته نمی‌شود، باز هم مرد موظف به پرداخت نفقه خواهد بود. این موضوع هم در فقه اسلامی و هم در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است.
⚖️ الزام قانونی پرداخت نفقه زن باردار
بر اساس ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی، در صورتی که زن در زمان طلاق باردار باشد، مرد موظف است تا زمان وضع حمل، نفقه او را پرداخت کند. این قاعده، حتی در مواردی که طلاق از نوع بائن باشد نیز جاری است. علت این الزام، حفظ کرامت زن و حمایت از سلامت مادر و جنین در دوران حساس بارداری است.
📌 نفقه فرزند پس از زایمان
وظیفه مرد پس از تولد فرزند نیز به‌طور کامل پایان نمی‌یابد. پس از وضع حمل، نفقه‌ای برای زن دیگر در نظر گرفته نمی‌شود (مگر در صورت وجود شرط یا توافق خاص)، اما نفقه فرزند بر عهده پدر خواهد بود. این نفقه شامل هزینه‌های متعارف نگهداری، خوراک، پوشاک، درمان و آموزش فرزند است.
✅ نکته مهم در مورد اثبات بارداری
برای دریافت نفقه در این دوره، زن باید بارداری خود را با گواهی پزشکی قانونی یا مدارک معتبر اثبات کند. دادگاه پس از بررسی مدارک، مرد را ملزم به پرداخت نفقه خواهد کرد. در صورتی که مرد ادعای عدم استطاعت مالی داشته باشد، موضوع به کارشناسی مالی ارجاع داده می‌شود تا میزان نفقه متناسب با توان مالی او تعیین شود.
نفقه در طلاق توافقی چه شرایطی دارد؟
طلاق توافقی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های جدایی زوجین در سال‌های اخیر است. در این نوع طلاق، زن و مرد در مورد حقوق مالی زن بعد از طلاق مانند مهریه، حضانت فرزند، اجرت‌المثل و البته نفقه به توافق می‌رسند. اما آیا در این نوع طلاق، زن همچنان حق دریافت نفقه دارد یا خیر؟
به‌صورت کلی، بعد از اجرای صیغه طلاق، نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد، مگر آنکه طلاق از نوع رجعی باشد یا زن باردار باشد. در طلاق توافقی معمولاً جدایی به صورت طلاق خلع یا بائن صورت می‌پذیرد که در این صورت، زن مستحق دریافت نفقه پس از طلاق نخواهد بود.
✅ دریافت نفقه معوقه قبل از طلاق
با این حال، اگر زن پیش از وقوع طلاق در تمکین مرد بوده باشد، حق مطالبه نفقه‌ای را که در طول زندگی زناشویی دریافت نکرده، خواهد داشت. به این مبلغ، «نفقه معوقه» گفته می‌شود و زن می‌تواند در فرآیند طلاق توافقی یا حتی پس از آن، از طریق دادگاه خانواده نسبت به دریافت آن اقدام کند.
بسیاری از زنان در زمان توافق برای طلاق، از حق دریافت نفقه معوقه برای تحت فشار قرار دادن مرد جهت رضایت به طلاق استفاده می‌کنند، اما در نهایت ممکن است این حق را در ازای گرفتن طلاق، ببخشند.
⚖️ نقش توافق زوجین در تعیین نفقه
در نهایت باید گفت، همه چیز وابسته به توافق نامه کتبی در طلاق توافقی یا شفاهی زوجین است. یعنی ممکن است مرد به‌طور داوطلبانه تعهد کند که مبلغ مشخصی را به‌عنوان نفقه یا هزینه ماه‌های آینده به زن پرداخت کند. این توافق باید در صورت‌جلسه رسمی طلاق درج شود تا قابلیت اجرایی داشته باشد.
ضمانت اجرای قانونی عدم پرداخت نفقه بعد از طلاق
در مواردی که زن طبق قانون همچنان مستحق دریافت نفقه پس از طلاق باشد (مثل دوران عده در طلاق رجعی یا دوران بارداری)، مرد موظف به پرداخت این حق مالی است و امتناع از پرداخت آن می‌تواند با ضمانت اجرای قانونی مواجه شود.
⚖️ ضمانت اجرای کیفری نپرداختن نفقه
طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، اگر مرد با وجود داشتن استطاعت مالی، از پرداخت نفقه زن (در صورت تمکین) یا نفقه فرزند خودداری کند، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود. این مجازات از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس را شامل می‌شود.
این حکم در صورتی شامل نفقه بعد از طلاق نیز می‌شود که زن طبق قانون در مواردی که همچنان مستحق نفقه باشد، در صورت نپرداختن از سوی مرد، جرم تلقی شده و با شکایت زن، دادگاه می‌تواند حکم به مجازات حبس صادر کند.
📝 ضمانت اجرای حقوقی نپرداختن نفقه
در صورت عدم پرداخت نفقه پس از طلاق، زن می‌تواند با ارائه دادخواست مطالبه نفقه معوقه یا جاری، به دادگاه خانواده مراجعه کند. دادگاه پس از احراز شرایط قانونی، مرد را ملزم به پرداخت می‌کند و در صورت استنکاف او از اجرای حکم:
-
دادگاه می‌تواند حکم توقیف اموال مرد را صادر کند.
-
در صورت نداشتن مال، زن می‌تواند از این موضوع برای اثبات عسر و حرج جهت اقدامات بعدی حقوقی استفاده کند.
اگرچه طبق قانون، استطاعت مالی شرط پرداخت نفقه نیست، اما در صورتی که مرد به‌صورت مستند و قانونی نداری یا ناتوانی مالی خود را اثبات کند، دادگاه از صدور حکم کیفری خودداری می‌کند. در این موارد، نفقه ممکن است قسط‌بندی شده یا در میزان آن تعدیل صورت گیرد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون وضعیت نفقه بعد از طلاق را مشاهده می فرمایید:
❓ لطفاً بگویید بعد از طلاق چه مواردی ممنوع می‌شوند؟ مثلاً آیا شوهر دیگر نفقه به همسر نمی‌دهد؟
✅ پس از طلاق، رابطه زوجیت به پایان می‌رسد و زن دیگر حق دریافت نفقه ندارد، مگر در موارد خاص مانند بارداری یا عده طلاق رجعی. با این حال، مرد موظف است نفقه فرزندان را پرداخت کند. همچنین، زن پس از طلاق از همسر سابق خود ارث نمی‌برد و باید پیش از طلاق تکلیف مهریه، نفقه معوقه و اجرت‌المثل مشخص شود.
❓ اگر زوجه به طلاق راضی نباشد و زوج بدون دلیل موجه و قانونی بخواهد زوجه را طلاق دهد، آیا علاوه بر پرداخت مهریه باید بعد از طلاق نفقه هم بپردازد؟
✅ بله، در صورتی که طلاق از نوع رجعی باشد، مرد موظف است حتی در صورت نارضایتی زن، نفقه ایام عده را به او پرداخت کند.
❓ اگر زوجه برای دریافت نفقه معوقه شکایت کند و در حین دادرسی طلاق توافقی انجام شود، آیا پرونده نفقه مختومه می‌شود یا زوجه می‌تواند نفقه معوقه را پیگیری و دریافت کند؟
✅ طلاق توافقی تأثیری بر حق زوجه برای دریافت نفقه معوقه ندارد، مگر اینکه زن در توافق طلاق از این حق صراحتاً گذشت کرده باشد. تا زمانی که رأی نهایی مختومه شدن پرونده صادر نشده، زن می‌تواند نفقه معوقه را مطالبه کند.
❓ خانمی ۴۵ ساله و خانه‌دار هستم و در شرف طلاق قرار دارم. همسرم قبلاً سند خانه را به عنوان مهریه به نامم کرده است. آیا نفقه ماهیانه هم به من تعلق می‌گیرد؟
✅ پس از اجرای صیغه طلاق، نفقه‌ای به زن تعلق نمی‌گیرد، اما اگر طلاق رجعی باشد و زن در دوران عده قرار داشته باشد، همچنان مستحق دریافت نفقه است. سند مهریه ارتباطی با نفقه ماهیانه ندارد.
❓ من با شوهرم در مورد طلاق به توافق نرسیده‌ام و او دادخواست عدم تمکین داده است. من نفقه و مسکن جدا درخواست کرده‌ام و دادگاه همسرم را ملزم کرده که مسکن تهیه کند. او همچنان موافقت نمی‌کند. آیا نفقه به من تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، در صورتی که دادگاه الزام همسر به تهیه مسکن را تأیید کرده باشد و او از این وظیفه خودداری کند، زن می‌تواند نفقه خود را همچنان مطالبه کند. همچنین تا زمانی که طلاق به قطعیت نرسیده باشد، زن حق دریافت نفقه دارد.
❓ اگر خانمی مهریه خود را دریافت کرده باشد و تقاضای نفقه کند و به طلاق هم راضی نباشد، مرد باید اقدام کند و نفقه تا چه زمانی تعلق می‌گیرد؟
✅ دریافت مهریه مانعی برای مطالبه نفقه نیست. تا زمانی که عقد نکاح پابرجاست و زن در تمکین مرد قرار دارد، نفقه به او تعلق می‌گیرد. در صورت وقوع طلاق رجعی نیز، نفقه تا پایان عده بر عهده مرد خواهد بود.