در فرآیند رسیدگی قضایی، اشخاص مختلفی ممکن است به دادگاه دعوت شوند تا اطلاعاتی را در خصوص یک واقعه یا جرم ارائه دهند. یکی از این اشخاص «مطلع» است؛ کسی که به‌ طور مستقیم شاهد حادثه نبوده، اما به واسطه اسناد، شنیده‌ها یا قرائن دیگر از موضوع اطلاع دارد. بسیاری از افراد تفاوت دقیق میان مطلع و شاهد را نمی‌دانند و گاهی دریافت احضاریه به عنوان مطلع، نگرانی‌هایی درباره مسئولیت یا مجازات احتمالی برایشان ایجاد می‌کند.

این در حالی است که قانون برای مطلع جایگاه خاصی قائل شده و حقوق مشخصی را برای او در نظر گرفته است. در این مقاله، نقش مطلع در دادگاه، تفاوت آن با شاهد، شرایط احضار، حقوق قانونی و اعتبار اظهارات او در رأی قضایی به تفصیل بررسی خواهد شد. اگر احضاریه‌ای با عنوان «ابلاغ به‌ عنوان مطلع» دریافت کرده‌اید یا می‌خواهید بدانید اظهارات یک مطلع چقدر در سرنوشت یک پرونده مؤثر است، با ما همراه باشید.

مطلع در دادگاه چیست و چه تفاوتی با شاهد دارد؟

در ادبیات حقوقی، اصطلاحات «مطلع» و «شاهد» هرچند گاهی به جای یکدیگر به‌کار می‌روند، اما از منظر قانونی تفاوت‌های اساسی با هم دارند. شاهد کسی است که یک حادثه یا جرم را مستقیماً دیده یا شنیده و اطلاعات او بی‌واسطه و بر اساس مشاهده شخصی است. در حالی که مطلع فردی است که اگرچه ناظر مستقیم واقعه نبوده، اما به دلایلی مانند شنیدن اعتراف، مشاهده اسناد یا دریافت اطلاعات از منابع موثق، از موضوع مطلع شده است.

بنابراین، شهادت شاهد به دلیل ارتباط مستقیم با واقعه، از قدرت اثباتی بالاتری برخوردار است، در حالی که اظهارات مطلع معمولاً به عنوان «قرائن» یا «امارات» محسوب می‌شوند که می‌توانند به روشن شدن مسیر تحقیق و تصمیم‌گیری قاضی کمک کنند اما به تنهایی ممکن است برای اثبات یک ادعا کافی نباشند.

اعتبار مطلع در دادگاه حقوقی و کیفری

✅ در دادگاه حقوقی:

اعتبار گفته‌های مطلع به‌عنوان یک ابزار کمکی در کشف حقیقت شناخته می‌شود. برخلاف شاهد که معمولاً بر اساس مشاهدات عینی و مستقیم خود اظهارنظر می‌کند و گفته‌هایش می‌تواند دلیل اصلی در صدور حکم باشد، مطلع شخصی است که اطلاعات او از طریق غیرمستقیم مانند شنیده‌ها، شواهد ثانویه یا مدارک به‌دست آمده است.

قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری ایران، اظهارات مطلع را در دسته ادله فرعی قرار می‌دهد. به این معنا که اگرچه اظهارات مطلع به‌تنهایی نمی‌تواند مبنای صدور حکم قطعی قرار گیرد، اما در کنار سایر دلایل مانند شهادت شهود، اسناد کتبی، یا کارشناسی رسمی می‌تواند در تقویت یا تضعیف یک ادعا مؤثر واقع شود.

در برخی پرونده‌ها، به‌ویژه در موضوعاتی که شواهد مادی و مستندات کافی وجود ندارد، نقش مطلع پررنگ‌تر می‌شود. قاضی می‌تواند با بررسی تطبیقی اظهارات مطلع و سایر قرائن، به ارزیابی دقیق‌تری از حقیقت موضوع دست یابد. با این حال، در صورت تضاد بین گفته‌های مطلع و شاهد یا سند رسمی، وزن حقوقی اظهارات مطلع معمولاً پایین‌تر ارزیابی می‌شود.

✅ در دادگاه کیفری:

• اعتبار پایین‌تر نسبت به شاهد: چون مطلع برخلاف شاهد، ناظر مستقیم واقعه نبوده است، اظهارات او بیشتر جنبه کمکی دارد و در دسته “امارات قضایی” قرار می‌گیرد.
• نقش در تقویت دلایل دیگر: اگر شهادت یا مستندات دیگری در پرونده وجود داشته باشد، اظهارات مطلع می‌تواند آن‌ها را تکمیل یا تقویت کند.
• عدم کفایت به‌تنهایی: اظهارات مطلع به‌تنهایی برای صدور حکم محکومیت کیفری کافی نیست و باید با دلایل دیگر همراه باشد.
• تأثیر در صدور قرار: گاهی برای صدور قرار تحقیق، قرار جلب به دادرسی یا تمدید بازداشت موقت، اظهارات مطلع نقش تعیین‌کننده دارد.

ابلاغیه به عنوان مطلع چیست؟

ابلاغیه‌ای که برای مطلع ارسال می‌شود، دعوت‌نامه رسمی از سوی مرجع قضایی (دادسرا یا دادگاه) است که هدف آن حضور فرد برای ارائه اطلاعات غیرمستقیم درباره یک واقعه یا جرم خاص می‌باشد. این ابلاغیه دارای اهمیت قانونی است و بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهایی داشته باشد.

✅ آثار حقوقی ابلاغیه برای مطلع

• الزام به حضور: اگر فرد بدون عذر موجه در زمان مقرر حاضر نشود، ممکن است حکم جلب برای او صادر شود.
• عدم الزام به سوگند: چون مطلع شاهد رسمی نیست، ملزم به سوگند خوردن نیست.
• ممنوعیت بازداشت: احضار مطلع به معنای اتهام نیست؛ او نمی‌تواند به عنوان مجرم بازداشت شود، مگر اینکه مدارک جدید علیه وی ارائه شود.
• مصونیت نسبی: اطلاعات مطلع نباید علیه خودش یا بستگان درجه‌یکش استفاده شود؛ در چنین شرایطی او می‌تواند از پاسخ خودداری کند (حق سکوت).

در عمل، بسیاری از افراد دریافت این ابلاغیه را با احضار به عنوان متهم اشتباه می‌گیرند و دچار نگرانی می‌شوند، در حالی که ابلاغیه برای مطلع، صرفاً به منظور کمک به روشن شدن حقیقت است، نه شروع تعقیب قضایی.

وظایف و اختیارات مطلع در فرایند دادرسی کیفری

مطلع در فرآیند دادرسی کیفری، برخلاف شاهد، وظیفه‌ای برای بیان مشاهدات مستقیم ندارد، اما قانون از او می‌خواهد اطلاعاتی را که به صورت غیرمستقیم درباره یک جرم یا واقعه دارد، در اختیار مقام قضایی بگذارد. در این راستا، مطلع دارای برخی وظایف و در عین حال حقوق و اختیارات مشخص است:

✅ وظایف مطلع

1. حضور در مرجع قضایی طبق احضاریه:
   مطلع موظف است در زمان و مکان اعلام‌شده در احضاریه حاضر شود و از حضور بدون عذر موجه خودداری نکند. در غیر این صورت، ممکن است بازپرس برای او حکم جلب صادر کند (تبصره ماده ۲۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری).

2. بیان حقیقت:
   مطلع موظف است اطلاعات خود را به صورت کامل و صادقانه ارائه کند. دروغ‌گویی مطلع، طبق ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، می‌تواند موجب حبس یا جزای نقدی شود.

3. پاسخ به سؤالات قضایی:
   وی باید به پرسش‌های قاضی، بازپرس یا دادیار درباره اطلاعاتش پاسخ دهد، مگر در مواردی که پاسخ می‌تواند خودش یا نزدیکانش را در معرض اتهام قرار دهد (حق سکوت به موجب اصل ۳۸ قانون اساسی).

✅ اختیارات مطلع

1. عدم الزام به سوگند:
   برخلاف شاهد، مطلع الزام قانونی برای ادای سوگند ندارد و اظهارات او به‌عنوان توضیح و نه شهادت رسمی ثبت می‌شود.

2. حمایت قانونی در صورت وجود تهدید:
   اگر بیان اطلاعات موجب تهدید جانی یا حیثیتی مطلع شود، بازپرس می‌تواند تدابیر حفاظتی مانند پنهان‌سازی هویت را اجرا کند (ماده ۲۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری).

3. امکان همراهی با وکیل:
   مطلع می‌تواند هنگام ادای توضیحات، وکیل به همراه داشته باشد، هرچند الزامی نیست.

4. عدم امکان بازداشت به‌عنوان متهم:
   تا زمانی که به‌عنوان مطلع احضار شده، بازداشت وی تحت عنوان متهم ممنوع است. در صورت ضرورت تفهیم اتهام، باید به‌صورت جداگانه و رسمی به‌عنوان متهم احضار گردد.

نحوه تحقیق از مطلع و شرایط قانونی آن بر اساس آیین دادرسی

تحقیق از مطلع در نظام دادرسی ایران تابع مقررات قانون آیین دادرسی کیفری است و هدف از آن، دستیابی به اطلاعات تکمیلی برای کشف حقیقت و رفع ابهامات پرونده می‌باشد. در ادامه به نحوه و شرایط قانونی این تحقیقات پرداخته‌ایم:

🔹 نحوه احضار مطلع

مطابق ماده ۲۰۴ و ۲۰۶ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر مقام قضایی تشخیص دهد که شخصی از موضوع جرم اطلاع دارد، می‌تواند وی را به عنوان مطلع احضار نماید. در این صورت، ابلاغ احضاریه رسمی به فرد صورت می‌گیرد.

🔹 شرایط قانونی تحقیق از مطلع

تحقیق از مطلع باید طبق شرایط زیر انجام شود:

1. انفرادی و غیرعلنی بودن تحقیقات:

• طبق ماده ۲۰۶، بازپرس موظف است از هر مطلع به صورت جداگانه و بدون حضور دیگر مطلعین یا متهم تحقیق کند.
• این کار برای جلوگیری از تبانی، حفظ امنیت مطلع و تضمین صداقت گفته‌ها انجام می‌شود.

1. عدم حضور متهم در هنگام تحقیق:

   • طبق قانون، متهم نباید هنگام تحقیق از مطلع حضور داشته باشد، مگر در موارد خاص با صلاحدید قاضی.

2. اخذ مشخصات فردی مطلع:

   • بازپرس باید اطلاعاتی مانند نام، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، محل سکونت، شماره تماس و رابطه احتمالی با طرفین دعوا را ثبت کند.

3. عدم سوگند:

   • برخلاف شاهد، مطلع الزام به ادای سوگند ندارد، زیرا شهادت رسمی نمی‌دهد، بلکه اطلاعات خود را برای کمک به تحقیقات بیان می‌کند.

🔹 ثبت و امضای اظهارات

اظهارات مطلع باید در صورت‌مجلس درج شود و به امضای وی برسد. اگر مطلع از امضا یا اثر انگشت امتناع کند یا قادر به انجام آن نباشد، مراتب در صورت‌جلسه ثبت می‌گردد و به امضای بازپرس و منشی دادگاه می‌رسد.

🔹 حمایت از مطلع

در صورتی که حضور مطلع موجب خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای او یا خانواده‌اش شود، قاضی می‌تواند تدابیری مانند عدم افشای مشخصات و مواجهه نشدن با متهم را اتخاذ کند (ماده ۲۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری).

سوالات متداول

در ادامه سوالات متداول پیرامون نقش مطلع در دادگاه را که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ کارت بانکی من دست پسرم بود و شخصی مدعی شده بدون اطلاع من مبلغ 17 میلیون تومان واریز کرده است. دادگاه به عنوان مطلع از من دعوت کرده؛ باید چه کار کنم؟
✅ باید به دادگاه مراجعه کرده و هر اطلاعاتی که درباره موضوع دارید را ارائه دهید. حضور شما به عنوان مطلع در دادگاه به روشن شدن جزئیات پرونده کمک می‌کند و می‌تواند در تصمیم‌گیری قاضی مؤثر باشد.

❓ ابلاغیه دادگاه به عنوان مطلع برای شکایت تحصیل مال نامشروع دریافت کرده‌ام اما نه شخص شاکی را می‌شناسم و نه دلیل شکایت را می‌دانم. باید چه کنم؟
✅ شما به عنوان مطلع دعوت شده‌اید و با حضور در دادگاه می‌توانید جزئیات پرونده و دلیل شکایت را متوجه شوید. حضور شما در دادگاه برای ارائه اطلاعات و رفع ابهاماتی که ممکن است در پرونده وجود داشته باشد، ضروری است.

❓ برای من ابلاغیه‌ای به عنوان مطلع به دادگاه اصفهان ارسال شده و من ساکن تهران هستم و تازه متوجه آن شده‌ام. باید چه کار کنم؟
✅ شما باید در دادگاه حاضر شوید و دلایل عدم حضور قبلی خود را توضیح دهید. مطمئن شوید که تمامی اطلاعات و مستندات لازم را با خود به دادگاه ببرید تا بتوانید به سوالات دادگاه پاسخ دهید.

❓ در دعوای تصرف عدوانی، نظریه کارشناسان بر مالکیت و تصرف خواندگان تاکید دارد اما خواهان‌ درخواست شهادت شهود کرده‌اند. آیا اعتبار نظریه کارشناسان بیشتر است یا گواهی شهود خواهان‌؟
✅ در پرونده‌های ثبتی و ملکی، نظریه کارشناسان اهمیت زیادی دارد، به ویژه اگر بر اساس مدارک ثبتی و نقشه باشد. با این حال، گواهی شهود نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد، اما معمولاً اعتبار نظریه کارشناسان بالاتر است. خواندگان نیز می‌ توانند به گواهی شهود خود استناد کنند، اما در نهایت قاضی است که با توجه به تمامی مدارک و شواهد ارائه‌شده تصمیم‌ گیری می‌کند.