ملاقات با فرزند، یکی از حقوق اساسی والدینی است که پس از جدایی یا طلاق، حضانت کودک را بر عهده ندارند. اما زمانی که کودک در سنین شیرخوارگی قرار دارد، این حق با حساسیت و ملاحظات بیشتری همراه است. فرزند شیرخوار بهدلیل نیاز به تغذیه منظم با شیر مادر، وابستگی شدید عاطفی و شرایط خاص جسمی و روانی، نمیتواند مانند کودکان بزرگتر برای ساعتهای طولانی از مادر جدا شود. به همین دلیل، مدت زمان ملاقات در این بازه سنی، موضوع چالشبرانگیزی در پروندههای خانوادگی است.
در این مقاله تلاش میکنیم تا با استناد به قوانین مدنی، آراء دادگاهها و نظر کارشناسان حقوقی، به بررسی ابعاد مختلف «مدت زمان ملاقات فرزند شیرخوار» بپردازیم.
چه عواملی در تعیین مدت زمان ملاقات فرزند شیرخوار مؤثر است؟
تعیین مدت زمان مناسب برای ملاقات فرزند شیرخوار یکی از پیچیدهترین تصمیماتی است که دادگاه خانواده باید اتخاذ کند. برخلاف کودکان بزرگتر که توانایی تطبیق بیشتری با شرایط جدید دارند، کودک شیرخوار هنوز به محیط امن و منسجم اولیه وابسته است و حتی جداییهای کوتاه نیز میتواند باعث بیقراری یا اضطراب شود.
📌 سن کودک و وابستگی به مادر
نخستین عامل، سن پایین کودک و وضعیت رشدی اوست. هرچه کودک کوچکتر باشد، وابستگی بیشتری به مادر دارد و توان تحمل جدایی را کمتر خواهد داشت. توجه داشته باشید که حضانت فرزند شیرخوار با مادر است و شیرخوارانی که هنوز با شیر مادر تغذیه میشوند، نه تنها از نظر غذایی بلکه از نظر روانی نیز به مادر خود وابستهاند و جداییهای بلندمدت ممکن است روند رشد آنها را مختل کند.
📌 تغذیه با شیر مادر و نظم خواب کودک
تغذیه با شیر مادر یکی از مهمترین دلایلی است که دادگاه در نظر میگیرد تا مدت ملاقات پدر را به چند ساعت محدود کند. بسیاری از نوزادان تا پایان ۲۴ ماهگی از شیر مادر تغذیه میکنند و نظم وعدههای غذایی و خواب آنها باید بهدقت رعایت شود. اگر ملاقات با پدر این نظم را مختل کند یا کودک را دچار اضطراب کند، مصلحت کودک رعایت نشده و امکان اعتراض به زمان ملاقات وجود دارد.
📌 وضعیت جسمی و روانی کودک
اگر کودک در سنین شیرخوارگی با مشکلات جسمی یا اختلالات خواب و تغذیه مواجه باشد، دادگاه این وضعیت را بررسی کرده و معمولاً ملاقات با نظارت بیشتر و در زمان کوتاهتر انجام میشود. سلامت روانی کودک مهمترین اولویت در چنین تصمیماتی است.
بررسی ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی درباره حق ملاقات والدین
قانونگذار در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی بهصراحت درباره «حق ملاقات» والدین با فرزند صحبت کرده است. این ماده یکی از مهمترین مواد قانونی در حوزه حقوق خانواده است که مسیر تعامل والدین با فرزندان را پس از جدایی، مشخص میکند.
متن ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی:
«در صورتی که به علت طلاق یا به هر دلیل دیگر، والدین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات طفل را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف بین والدین، با دادگاه است.»
با در نظر گرفتن اینکه حق ملاقات با والدی است که حق حضانت ندارد و حضانت فرزند با این شرایط در دوران طلاق یا با مادر است این ماده چند نکته بسیار مهم را روشن میکند:
📌 حق ملاقات، حقی مسلم برای والد غیرحضانتدار است
حتی اگر پدر یا مادری حضانت فرزند را نداشته باشد، باز هم طبق قانون حق ملاقات با فرزندش را دارد. این حق، نه قابل سلب است و نه قابل انتقال؛ مگر اینکه دادگاه به دلایلی خاص آن را محدود یا سلب کند.
📌 تعیین زمان و مکان، وابسته به توافق یا نظر دادگاه است
در شرایطی که والدین پس از جدایی نتوانند به توافقی در مورد زمان و نحوه ملاقات برسند، دادگاه بر اساس مصلحت کودک زمان و مکان را مشخص میکند. حتی درخواست افزایش زمان ملاقات از سوی پدر نیز قابل بررسی توسط دادگاه است. این مصلحت میتواند شامل سن کودک، وضعیت سلامت، نوع تغذیه، وابستگی به والدین، فاصله محل سکونت، و شرایط اخلاقی هر یک از والدین باشد.
⚖️ در مورد فرزند شیرخوار
اگر کودک شیرخوار باشد، قاضی موظف است با توجه به نیازهای خاص جسمی و روانی کودک، زمان ملاقات را به گونهای تنظیم کند که آسیبی به کودک وارد نشود. بههمین دلیل در اغلب پروندهها، مدت ملاقات برای نوزاد یا کودک زیر دو سال، بین ۲ تا ۳ ساعت در هفته با نظارت یا حضور مادر در نظر گرفته میشود.
نقش دادگاه در تعیین مدت ملاقات فرزند شیرخوار
در بسیاری از پروندههای خانوادگی، والدین پس از جدایی بر سر مدت زمان ملاقات با فرزند، بهویژه در دوران شیرخوارگی، به توافق نمیرسند. در چنین شرایطی، این دادگاه خانواده است که مسئولیت دارد با در نظر گرفتن مصلحت کودک، مدت زمان، محل و نحوه ملاقات را مشخص کند. اما این تصمیم چگونه اتخاذ میشود و چه عواملی در نظر گرفته میشود؟
⚖️ ملاکهای دادگاه برای صدور حکم ملاقات
دادگاه در تعیین مدت ملاقات برای فرزند شیرخوار، صرفاً به خواستههای پدر یا مادر توجه نمیکند، بلکه بر اساس دلایل زیر اقدام به تصمیمگیری مینماید:
- سن کودک (شیرخوار، نوزاد، زیر دو سال و…)
- نوع تغذیه کودک (تغذیه انحصاری با شیر مادر یا تغذیه کمکی)
- میزان وابستگی عاطفی کودک به مادر
- توانایی مراقبتی پدر در طول ملاقات
- وضعیت روانی کودک در اثر جداییهای طولانی
- نزدیکی یا دوری محل اقامت والدین
- احتمال آسیبهای روانی یا جسمی در صورت طولانی شدن زمان ملاقات
بر این اساس، دادگاهها در اغلب موارد برای فرزندان شیرخوار، زمان ملاقات را کوتاه، محدود و با حضور مادر یا در مراکز امن مانند کلانتری تعیین میکنند.
آیا مادر میتواند جلوی ملاقات را بگیرد؟
بله، اما فقط با حکم دادگاه. اگر مادر دلایل موجهی برای مخالفت با ملاقات پدر دارد، باید از طریق مراجع قضایی و با استناد به مدارک لازم، درخواست سلب یا محدودیت ملاقات را مطرح کند.
❌ اما اگر مادر بدون حکم قضایی مانع ملاقات شود:
- این عمل طبق قانون، تمرد از اجرای حکم دادگاه تلقی میشود.
- در صورت تکرار، ممکن است به مجازات کیفری، جزای نقدی یا حتی سلب حضانت منجر شود.
- پدر میتواند از طریق اجرای احکام دادگستری، اجرای حکم ملاقات را از کلانتری محل اقامت طفل بخواهد.
📌 در چه شرایطی مخالفت مادر موجه است؟
مادر تنها در مواردی میتواند بهطور موقت مانع ملاقات شود که:
- پدر رفتارهای پرخطر، خشونتآمیز یا تهدیدآمیز داشته باشد.
- فرزند پس از ملاقات دچار علائم آسیب روانی یا جسمی شود.
- مکان یا شیوه ملاقات نامناسب باشد.
- دستور ملاقات با وضعیت جسمی یا تغذیه کودک در تضاد باشد (مثلاً طولانیتر از حد تحمل یک شیرخوار).
در این حالت، مادر باید با مستندات کافی به دادگاه مراجعه و تقاضای اصلاح یا توقف اجرای حکم را ثبت کند.
حد معمول مدت زمان ملاقات کودک شیرخوار طبق نظر مشاوران و روال دادگاه
بر اساس نظر بسیاری از مشاوران و روال دادگاه مدت زمان ۲ تا ۳ ساعت در هفته، در دو نوبت مجزا (مثلاً پنجشنبه و جمعه) برای شیرخواران، متعارف و استاندارد است. این زمان معمولاً در حضور مادر یا در فضای امن و خنثی مانند کلانتری یا مراکز بهزیستی انجام میشود. افزایش زمان ملاقات باید بهتدریج و با رشد کودک صورت گیرد، نه بهصورت ناگهانی.
📝 رعایت فاصله بین وعدههای شیردهی
کودکان شیرخوار ممکن است هر ۳ تا ۴ ساعت نیاز به تغذیه داشته باشند. بنابراین زمانبندی ملاقات باید طوری باشد که:
- فاصله بین وعدههای شیردهی حفظ شود
- کودک دچار گرسنگی یا بیقراری نشود
- مادر بتواند پس از ملاقات بلافاصله در دسترس کودک باشد
در پروندههایی که این ملاحظات نادیده گرفته میشود، معمولاً مادران با دلایل پزشکی یا روانشناسی کودک، خواهان بازنگری در دستور موقت یا رأی قطعی میشوند و در بسیاری از موارد هم موفق هستند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مدت زمان ملاقات فرزند شیرخوار مطرح شده است:
❓ شوهرم برای دختر ۱۳ ماههمون دستور ملاقات ۷ ساعته گرفته، در حالی که هنوز از شیر من تغذیه میکنه. واقعاً باید بچه رو اینقدر جدا کنم؟
✅ اگر فرزند شیرخوار هنوز از شیر مادر تغذیه میکند و توان تحمل جدایی طولانی ندارد، میتوانی به حکم صادرشده اعتراض کنی. دادگاه معمولاً در این سن، ملاقاتهای کوتاه (مثلاً ۲ ساعت در هفته) را مناسبتر میداند. حتماً بهصورت قانونی و از طریق وکیل یا دادخواست، درخواست اصلاح یا کاهش مدت ملاقات را ثبت کن.
❓ من حضانت پسر ۱۶ ماههام رو دارم ولی پدرش تهدید کرده اگه نذارم ببینهش، حضانتمو میگیره. در حالی که بچه هر بار بعد ملاقات شب تا صبح گریه میکنه. چیکار کنم؟
✅ اگر کودک بعد از ملاقات دچار اضطراب یا مشکلات خواب میشود، این میتونه دلیل موجهی برای تنظیم مجدد شرایط ملاقات باشه. بهجای جلوگیری کامل، بهتره با مراجعه به دادگاه، مدارک پزشکی یا روانشناسی تهیه کنی و درخواست تغییر در نحوه یا زمان ملاقات بدی. جلوگیری بدون مجوز قضایی ممکنه دردسر قانونی داشته باشه.
❓ الان حکم ملاقات صادر شده ولی توش نوشته ملاقات در کلانتری انجام بشه. میتونم جاشو عوض کنم؟ محیط کلانتری برای بچهم مناسب نیست.
✅ بله، اگر محیط ملاقات (مثل کلانتری) برای کودک نامناسبه، میتونی با توافق با طرف مقابل، محل امنتری پیشنهاد بدی؛ مثل خانه یکی از اقوام یا مرکز مشاوره خانواده. در صورت عدم توافق، باید از دادگاه بخوای تا با ارائه دلایل موجه، محل ملاقات رو تغییر بده.