پرداخت مهریه یکی از مهم‌ترین تعهدات مالی مرد پس از عقد نکاح است که در هر شرایطی، زوجه می‌تواند نسبت به دریافت آن اقدام کند. در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی، به‌ویژه در زمان طلاق یا اختلافات زناشویی، مسئله اقساط مهریه و ناتوانی مرد در پرداخت آن، به موضوعی پیچیده و پرچالش تبدیل می‌شود. قانون‌گذار با در نظر گرفتن شرایط مالی زوج، راهکاری به نام تقسیط مهریه و تعیین پیش‌قسط ارائه کرده است تا پرداخت این دین مالی امکان‌پذیر گردد.
اما سؤال اساسی اینجاست که در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه یا حتی پیش‌قسط، چه ضمانت اجرایی و مجازاتی در انتظار مرد خواهد بود؟ در این مقاله، به بررسی کامل و دقیق حکم قانونی، مجازات، و راهکارهای حقوقی مرتبط با عدم پرداخت اقساط مهریه و پیش‌قسط آن در سال ۱۴۰۴ می‌پردازیم.
اقساط مهریه و مفهوم پیش‌قسط در قوانین جدید
زمانی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد، قانون به او این امکان را می‌دهد که با ارائه دادخواست اعسار، پرداخت مهریه را به‌صورت قسطی انجام دهد. در این حالت، دادگاه پس از بررسی مدارک مالی و احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه می‌دهد. اما در کنار اقساط، معمولاً مبلغی نیز تحت عنوان پیش‌قسط مهریه تعیین می‌گردد که مرد ملزم به پرداخت آن پیش از شروع اقساط ماهانه است.
⚖️ پیش‌قسط مهریه؛ شرط آغاز اقساط
دادگاه در صورت پذیرش اعسار زوج، ابتدا مبلغی را به‌عنوان پیش‌قسط تعیین می‌کند. این مبلغ بسته به وضعیت مالی مرد و میزان مهریه متفاوت بوده و در واقع، نوعی ضمانت جدی برای آغاز فرآیند پرداخت اقساط است. نپرداختن پیش‌قسط می‌تواند کل تقسیط را باطل کند و مهریه را حال نماید.
مثال: اگر مهریه ۳۵۰ سکه تعیین شده باشد، دادگاه ممکن است ۵ سکه را به‌عنوان پیش‌قسط و مابقی را در ۶۰ قسط ماهانه تنظیم کند. زوج باید ابتدا پیش‌قسط را پرداخت کند تا تقسیط اجرایی شود.
🔍 قانون جدید مهریه در سال 1404 و جایگاه پیش‌قسط
بر اساس قانون جدید مهریه مصوب، تنها در صورتی که میزان مهریه کمتر یا مساوی ۱۱۰ سکه بهار آزادی باشد، ضمانت‌های کیفری مثل حبس قابل اعمال است. این بدان معناست که در صورتی که مرد از پرداخت پیش‌قسط یا اقساط خودداری کند و میزان مهریه در حدود قانونی باشد، زوجه می‌تواند اقدام به دریافت حکم جلب یا توقیف اموال کند.
در سال 1404 صحبت هایی مبنی بر کاهش این میزان به 14 سکه وجود داشته که فعلا اجرایی نشده است و کماکان همان قانون 110 سکه برقرار است.
📝 تعیین اقساط و پیش‌قسط چگونه انجام می‌شود؟
قاضی در زمان رسیدگی به دعوای اعسار، بر اساس فاکتورهایی نظیر:
- میزان درآمد زوج
- هزینه‌های ماهانه (مسکن، خوراک، فرزند)
- وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف برای مهریه
تصمیم‌گیری می‌کند. بنابراین هیچ عدد مشخص و ثابت قانونی برای اقساط و پیش‌قسط وجود ندارد و این موضوع کاملاً به‌نظر و تشخیص قاضی بستگی دارد.
نپرداختن پیش‌قسط مهریه چه عواقبی دارد؟
پیش‌قسط مهریه نخستین مرحله از اجرای حکم تقسیط است و نقش کلیدی در آغاز روند قانونی پرداخت اقساط دارد. اگر مرد در مهلت تعیین‌شده توسط دادگاه (معمولاً ۱۰ روز پس از ابلاغ حکم) پیش‌قسط را پرداخت نکند، عملاً تقسیط مهریه بی‌اثر می‌شود و کل مهریه در حکم «حال» باقی می‌ماند.
در این شرایط، زوجه می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه اقدامات قانونی زیر را آغاز کند:
- درخواست توقیف اموال زوج
- تقاضای صدور حکم جلب مهریه
- پیگیری حقوقی برای مطالبه یکجای مهریه
نپرداختن پیش‌قسط، برخلاف تصور برخی، ساده‌تر از عدم پرداخت اقساط ماهانه نیست و حتی ممکن است زودتر منجر به مجازات‌های کیفری شود. در مواردی که مرد توان پرداخت ندارد، بهتر است به‌جای نادیده‌گرفتن حکم، سریعاً درخواست تعدیل پیش‌قسط ارائه دهد تا از اقدامات قضایی جدی جلوگیری شود.
پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه
پس از صدور حکم تقسیط مهریه، زوج موظف است در موعدهای تعیین‌شده اقساط را پرداخت کند. در غیر این صورت، قانون برای حمایت از حق مالی زن، ضمانت‌های اجرایی سخت‌گیرانه‌ای پیش‌بینی کرده است. عدم پرداخت اقساط مهریه می‌تواند پیامدهای سنگینی برای مرد به‌همراه داشته باشد؛ از باطل شدن تقسیط تا صدور حکم جلب و حتی حبس.
⚠️ لغو حکم تقسیط و حال شدن کل مهریه
اگر مرد بدون عذر موجه در پرداخت سه قسط متوالی کوتاهی کند یا پیش‌قسط را نپردازد، حکم تقسیط بی‌اثر می‌شود و کل بدهی مهریه «حال» می‌گردد؛ یعنی زوجه دیگر ملزم به پذیرش پرداخت اقساط نیست و می‌تواند تمام مهریه را به‌صورت یکجا مطالبه نماید.
⚖️ حکم جلب و توقیف اموال
در صورتی که زوج با وجود صدور اجرائیه و ابلاغ قانونی، از پرداخت اقساط خودداری کند، زوجه می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
-
درخواست صدور حکم جلب مرد
این موضوع در صورتی ممکن است که مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه باشد یا مرد نسبت به میزان مازاد، استطاعت مالی داشته باشد در اینصورت مجازات زندان به دلیل ندادن مهریه در انتظار مرد خواهد بود. -
توقیف اموال
زن می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام، اموال مرد مانند خودرو، حساب بانکی، حقوق و… را توقیف کند. -
توقیف سهم‌الارث یا مال آینده
در صورت نبود اموال فعلی، زوجه حتی می‌تواند نسبت به سهم‌الارث مرد از اموال والدینش یا اموالی که در آینده به او منتقل خواهد شد، اقدام نماید.
📝 پرونده‌های حقوقی: نمونه‌ای از اجرای مجازات
در یکی از آرای صادر شده از دادگاه‌های خانواده تهران، زوجی که متعهد به پرداخت اقساط مهریه ماهیانه یک سکه شده بود، پس از عدم پرداخت سه قسط، با ابطال حکم تقسیط مواجه شد و به پرداخت فوری تمامی مهریه محکوم گردید. همچنین حکم جلب او نیز صادر شد و در نهایت با تأمین مبلغ از خانواده، از بازداشت رهایی یافت.
آیا عدم پرداخت اقساط مهریه موجب زندان می‌شود؟
یکی از پرتکرارترین سؤالات در خصوص مهریه این است که: آیا مرد در صورت نپرداختن اقساط مهریه به زندان می‌افتد؟ پاسخ این سؤال، بستگی مستقیم به میزان مهریه، نحوه تقسیط، دلایل تأخیر در پرداخت و توان مالی مرد دارد. قانون‌گذار برای مهریه‌هایی که تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی هستند، ضمانت اجرای کیفری از جمله حبس را پیش‌بینی کرده است.
✅ شرایط زندانی شدن مرد به‌دلیل عدم پرداخت اقساط
در موارد زیر، مرد ممکن است با حکم جلب و حبس مواجه شود:
-
اقساط مهریه به‌درستی تقسیط شده و اجرائیه ابلاغ شده است
-
مرد با وجود داشتن توانایی مالی، از پرداخت خودداری کند
-
مهریه در حد ۱۱۰ سکه یا کمتر باشد (یا زن توانسته باشد برای مازاد، ملائت زوج را اثبات کند)
در این حالت، زوجه می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، تقاضای بازداشت زوج را مطرح کند.
❌ چه زمانی زندان منتفی است؟
در موارد زیر، امکان زندانی کردن زوج وجود ندارد:
- مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد و زن نتواند ملائت زوج را اثبات کند
- مرد در زمان تقاضای جلب، به‌صورت رسمی اعسار یا تعدیل ثبت کرده باشد
- اموال قابل توقیف در دسترس نباشد و مرد عملاً معسر شناخته شود
در چنین شرایطی، اقدامات قانونی به‌سمت توقیف اموال، حساب‌ها یا درآمد آتی سوق پیدا می‌کند.
📝 نکته مهم: قانون جدید مهریه 1404
بر اساس اصلاحات قانونی اخیر:
- ضمانت کیفری برای مهریه فقط تا سقف ۱۱۰ سکه معتبر است
- برای مطالبه مازاد بر این مقدار، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند
- در غیر این صورت، فقط مطالبه حقوقی و توقیف اموال امکان‌پذیر است
اعتراض به تقسیط مهریه و درخواست تعدیل اقساط
اگرچه قسط‌بندی مهریه پس از بررسی وضعیت مالی زوج توسط دادگاه انجام می‌شود، اما این حکم نهایی و قطعی نیست. هم زوجه و هم زوج می‌توانند در صورت نارضایتی از رأی صادر شده، نسبت به آن اعتراض کنند یا در آینده با تغییر شرایط مالی، درخواست تعدیل اقساط مهریه را ارائه دهند.
⚖️ اعتراض زوجه به رأی تقسیط مهریه
زوجه می‌تواند در صورتی‌که ادعا داشته باشد که زوج دارای اموال مخفی یا درآمدهای اعلام‌نشده است، به رأی تقسیط اعتراض کند. برای این کار، لازم است مدارک و مستنداتی از قبیل:
- لیست اموال منقول و غیر منقول شناسایی‌شده
- استعلام گردش حساب بانکی زوج
- سند مالکیت خودرو یا ملک
- فیش حقوقی یا مدارک شغلی
را به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات تمکن مالی مرد، دادگاه می‌تواند حکم تقسیط را لغو و زوج را به پرداخت یکجای مهریه محکوم نماید.
📝 اعتراض زوج به میزان اقساط
در طرف مقابل، اگر مرد ادعا داشته باشد که مبلغ تعیین‌شده برای اقساط یا پیش‌قسط بیش از توان مالی اوست، می‌تواند با ارائه مستندات جدید از قبیل:
-
کاهش درآمد
-
بیماری یا ناتوانی جسمی
-
بیکاری یا تعدیل نیرو
-
افزایش هزینه‌های زندگی
درخواست تعدیل تقسیط مهریه را بدهد. دادگاه پس از بررسی اگر مطمئن شود که مرد این درخواست را به دلیلی برای فرار از پرداخت مهریه ارائه نکرده باشد، ممکن است اقساط را کاهش داده یا مهلت‌های پرداخت را افزایش دهد.
📌 اعسار مجدد؛ راهی برای بازنگری در رأی تقسیط
در برخی موارد، ممکن است مرد در زمان صدور حکم تقسیط، شرایط مالی نسبتاً بهتری داشته و با گذشت زمان، دچار افت اقتصادی شود. در این حالت، زوج می‌تواند دادخواست اعسار مجدد یا تعدیل اقساط بدهد تا دادگاه مجدداً وضعیت را بررسی کرده و در صورت تأیید، اقساط را سبک‌تر کند.
ضمانت اجرایی قانون برای اقساط مهریه در طلاق توافقی
در طلاق توافقی، زن و شوهر درباره مسائل مالی مانند مهریه، نفقه و حضانت به توافق می‌رسند. اما این توافق به معنای حذف مسئولیت قانونی پرداخت مهریه نیست. اگر مرد طبق توافق، پرداخت مهریه را تقسیط کرده باشد ولی در ادامه از پرداخت اقساط خودداری کند، قانون همچنان پشتوانه حقوقی و اجرایی برای وصول مهریه در اختیار زن قرار داده است.
📌 اقساط مهریه در طلاق توافقی هم الزام‌آور است
در بسیاری از طلاق‌های توافقی، زوجه بخشی از مهریه را می‌بخشد و در مورد باقی‌مانده، توافقی برای پرداخت اقساطی انجام می‌گیرد. این توافق ممکن است در دفترخانه یا در دادگاه ثبت شود. اگر مرد به تعهد خود پایبند نباشد:
- اقساط مهریه به حالت حال درمی‌آیند
- زوجه می‌تواند طبق اجرای احکام اقدام به توقیف اموال یا گرفتن حکم جلب نماید
- حتی اگر در توافق ذکر شده باشد که در صورت عدم پرداخت یک قسط، کل مهریه قابل مطالبه است، این شرط قانونی و لازم‌الاجراست
⚖️ دادگاه چگونه برخورد می‌کند؟
در صورت نقض توافق توسط زوج در طلاق توافقی، دادگاه دقیقاً همانند حالت عادی رفتار می‌کند:
- بررسی می‌شود که آیا اقساط پرداخت شده یا خیر؟
- در صورت تأخیر یا عدم پرداخت، حکم تقسیط لغو می‌شود
- زوج موظف به پرداخت یکجای مهریه باقی‌مانده خواهد بود
- زوجه می‌تواند نسبت به توقیف اموال یا جلب مرد اقدام کند
تقسیط مهریه برای کارگران، کارمندان و افراد بیکار پیش از اعمال مجازات
در بسیاری از موارد، مردان به‌دلیل نداشتن توان مالی کافی، از پرداخت یکجای مهریه ناتوان هستند. قانون در چنین شرایطی پیش از آنکه سراغ مجازات‌هایی مانند حبس یا توقیف اموال برود، راهکارهایی نظیر تقسیط مهریه و تعیین پیش‌قسط را در نظر گرفته است. اما این امکان تنها در صورتی به مرد داده می‌شود که وضعیت مالی او، با توجه به شغل و درآمدش، به‌صورت کامل بررسی و تأیید شود.
🧾 تقسیط مهریه برای کارمندان دولت
کارمندان رسمی دولت معمولاً دارای حقوق ثابت و قابل استعلام هستند. در این حالت، دادگاه می‌تواند:
-
بخشی از حقوق ماهانه آن‌ها را به‌صورت کسر از منبع بابت اقساط مهریه برداشت کند.
-
طبق ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، اگر مرد دارای همسر و فرزند باشد، حداکثر یک‌چهارم حقوق و اگر مجرد باشد، تا یک‌سوم حقوق او توقیف می‌شود.
در چنین مواردی، به‌دلیل وجود درآمد مشخص، حکم جلب یا حبس در مرحله اول اجرا نمی‌شود، بلکه از طریق کسر حقوق، بدهی مهریه وصول خواهد شد.
🔧 تقسیط مهریه برای کارگران و افراد بیمه‌شده
اگر زوج کارگر بیمه‌شده یا دارای سابقه کاری مشخص باشد:
-
دادگاه با استعلام از اداره بیمه یا کارفرما، میزان درآمد ماهانه او را بررسی می‌کند.
-
سپس اقساط متناسب با درآمد تعیین می‌گردد و از حقوق یا مزایا کسر می‌شود.
اما در مورد کارگران روزمزد یا بدون بیمه، که درآمد ثابتی ندارند، محاسبه توان مالی بسیار دشوار است. در این شرایط ممکن است دادگاه ابتدا با تعیین اقساط حداقلی، فرصتی برای پرداخت بدهد. اما در صورت عدم همکاری، مسیر به سمت توقیف اموال یا بازداشت پیش خواهد رفت.
❗ تقسیط مهریه برای افراد بیکار
در مواردی که زوج بیکار، فاقد درآمد یا اموال رسمی است:
-
ممکن است دادگاه، با پذیرش اعسار، حداقل اقساط ممکن یا پیش‌قسط ناچیز تعیین کند.
-
با این حال، اگر مرد هیچ‌گونه پرداختی نداشته باشد و به‌صورت مکرر ادعای ناتوانی کند، اعسار رد شده و مهریه حال می‌شود.
-
اگر ثابت شود که بیکاری مرد صوری بوده یا او دارای درآمد پنهان است، نه‌تنها اعسار پذیرفته نمی‌شود بلکه ممکن است حکم جلب یا توقیف اموال صادر شود.
📌 جمع‌بندی این بخش:
تقسیط مهریه در واقع فرصتی قانونی برای جلوگیری از مجازات‌هایی نظیر حبس و توقیف اموال است؛ اما این فرصت تنها زمانی اعطا می‌شود که زوج، با صداقت و ارائه مستندات مالی واقعی، دادگاه را قانع کند. در غیر اینصورت، قانون برای احقاق حق زوجه، از ضمانت‌های اجرایی شدید استفاده می‌کند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نپرداختن اقساط مهریه را مشاهده می فرمایید که در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓سلام. لطفاً راهنمایی کنید که چگونه می‌توان بابت پرداخت نشدن اقساط مهریه شکایت کرد. آیا می‌توان بعد از یک ماه که پرداخت نشد از دادگاه پیگیری کرد؟ مهریه سکه نیست و ماهانه مبلغ ثابتی است.
✅ بله، اگر بیش از یک ماه از تاریخ سررسید اقساط گذشته و پرداختی انجام نشده باشد، شما می‌توانید با مراجعه به شعبه اجرای احکام دادگاه، شکایت خود را مطرح کنید. همچنین می‌توانید با استناد به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، تقاضای توقیف اموال یا حتی حکم جلب زوج را ارائه دهید.
❓همسرم حکم جلب من را به خاطر مهریه گرفته است و من واقعاً توان پرداخت آن را ندارم. چرا قضات محترم شرایط من را درک نمی‌کنند؟
✅ اگر توان پرداخت اقساط را ندارید، بهتر است به جای سکوت، اقدام به دادخواست تعدیل اقساط کنید. با ارائه مستنداتی مانند فیش حقوقی، اجاره‌نامه یا مدارک بیماری، می‌توانید وضعیت مالی خود را به دادگاه اثبات کرده و از صدور یا اجرای حکم جلب جلوگیری نمایید.
❓حدود یک ماه است که رأی اعتراض تجدیدنظر آمده و یک عدد سکه مشخص شده که هنوز پرداخت نشده است. تماس گرفتم و اجرای احکام گفتند اگر خبری شود اخطار می‌دهیم. متوجه نمی‌شوم باید چکار کنم؟
✅ بهتر است هرچه سریع‌تر به‌صورت حضوری به شعبه اجرای احکام مراجعه کرده و وضعیت پرونده را پیگیری کنید. ممکن است نیاز باشد مدارک تکمیلی یا توضیحات کتبی ارائه دهید تا از صدور اخطار یا اقدامات قانونی جلوگیری شود.
❓سلام. بنده ماهانه اقساط مهریه پرداخت می‌کنم و همسر سابقم نسبت به مقدار پرداختی اعتراض کرده و دادگاه حکم به پرداخت یک دوازدهم قیمت سکه داده بود. من اعتراض کردم و دادگاه تجدیدنظر حکم به پرداخت یک پانزدهم قیمت سکه داد که همچنان برای من زیاد است. فیش حقوقی و اجاره‌نامه ارایه دادم اما نمی‌دانم چرا این حکم صادر شده است.
✅ برای اعتراض مؤثر، لازم است مدارک مالی شما به‌صورت شفاف، مستند و دقیق ارائه شود. بهتر است از طریق وکیل متخصص امور خانواده نسبت به تنظیم لایحه دفاعیه اقدام کرده و در صورت لزوم، درخواست تجدیدنظرخواهی مجدد یا تعدیل اقساط را به‌طور رسمی ثبت نمایید.
❓سلام. مهریه از تاریخ ۳۰ دی ۱۴۰۲ حکم قطعی شده و پیش‌پرداخت انجام شده است. حکم ۹ ماه یک سکه است و ۳۰ مهر موعد اولین قسط مهریه است. اگر پرداخت نکند، باید چه کنم؟
✅ در صورتی‌که زوج اولین قسط را در موعد مقرر پرداخت نکند، شما می‌توانید از اجرای احکام دادگاه درخواست جلب یا توقیف اموال کنید. در صورتی که پرداخت حتی یک قسط انجام نشود، می‌توانید با استناد به حکم قطعی، مطالبه مهریه به‌صورت کامل را نیز مطرح نمایید.
❓با سلام. اگر حکم نحوه پرداخت اقساط مهریه صادر شود و زمان بیست روز از روی آن سپری شود و زوجه اقدامی برای قطعی کردن حکم نکند، چگونه می‌توان نسبت به قطعی کردن و پرداخت اقساط اقدام کرد؟
✅ شما می‌توانید با پرداخت اولین قسط و ارائه رسید آن به دادگاه، فرآیند اجرای حکم را آغاز کنید. همچنین می‌توانید شخصاً به دفتر اجرای احکام مراجعه کرده و درخواست اجرای رأی و ثبت پرداخت اقساط را پیگیری نمایید.