آبرو و حیثیت افراد، از باارزش‌ترین دارایی‌های غیرمادی آن‌هاست که در نظام حقوقی و شرعی ایران، جایگاه والایی دارد. در جوامعی که امنیت روانی اهمیت بالایی دارد، تهمت زدن به افراد، نه‌تنها یک رفتار غیراخلاقی، بلکه جرمی قابل تعقیب تلقی می‌شود. منظور از تهمت، نسبت دادن صریح عملی مجرمانه به فردی دیگر است، بدون آنکه توان اثبات آن وجود داشته باشد. این رفتار اگرچه ممکن است در ابتدا فقط یک «گفتار» به‌نظر برسد، اما آثار روانی، اجتماعی و قانونی گسترده‌ای در پی دارد و ممکن است زندگی شخصی و شغلی افراد را به شدت تحت‌الشعاع قرار دهد.
در این مقاله، با نگاهی دقیق به قوانین جزایی ایران، انواع تهمت و افترا، ارکان قانونی جرم، تفاوت آن با جرایم مشابه، مجازات‌های درنظر گرفته‌شده، نمونه آراء صادره و همچنین چگونگی شکایت و دفاع از خود در برابر این اتهام را بررسی خواهیم کرد. آشنایی با این موضوع، برای حفظ حقوق قانونی و جلوگیری از اقدامات ناآگاهانه، امری ضروری است.
تعریف جرم تهمت زدن
جرم تهمت زدن زمانی محقق می‌شود که فردی، عملی را که مطابق با قانون جرم است، به‌صورت صریح به دیگری نسبت دهد، بدون اینکه توانایی اثبات درستی آن ادعا را داشته باشد. قانون‌گذار برای جلوگیری از لطمه به حیثیت افراد، این عمل را جرم‌انگاری کرده و مجازات‌هایی برای آن در نظر گرفته است.
تهمت، در معنای عام، به‌معنای نسبت دادن رفتار یا عملی خلاف واقع به شخصی دیگر است. این رفتار معمولاً با نیت آسیب رساندن به آبرو یا اعتبار اجتماعی طرف مقابل انجام می‌گیرد. از منظر حقوقی، تهمت می‌تواند یکی از مصادیق افترا یا حتی قذف باشد، اگر با شرایط خاصی همراه باشد.
📌 عنصر دروغ‌بودن و صراحت در انتساب
برای اینکه رفتار شخص، عنوان «تهمت» به خود بگیرد، باید دو ویژگی مشخص داشته باشد:
- صراحت در انتساب: شخص باید یک رفتار مشخص و مجرمانه را به‌طور روشن و بدون ابهام به دیگری نسبت دهد.
- عدم توانایی در اثبات صحت ادعا: اگر فرد نتواند در مراجع قانونی ثابت کند که آنچه گفته واقعیت دارد، در عمل مرتکب جرم تهمت شده است.
🔍 شرایط کلی تحقق تهمت
تهمت در حقوق جزای ایران، تابع سه شرط اساسی است:
- وجود رفتار نسبت داده‌شده به‌عنوان جرم در قانون
- عدم اثبات صحت آن رفتار یا عمل از سوی نسبت‌دهنده
- وجود قصد و علم به دروغ بودن ادعا (عنصر معنوی جرم)
چنانچه این شرایط فراهم باشد، تهمت‌زننده مطابق با قانون قابل تعقیب و مجازات خواهد بود.
انواع تهمت و افترا در قانون ایران
قانون‌گذار برای بررسی دقیق‌تر مصادیق جرم تهمت، آن را به دو نوع اصلی تقسیم کرده است: تهمت لفظی (افترای قولی) و تهمت عملی (افترای فعلی). شناخت تفاوت این دو و بررسی مصادیق آن‌ها، به فهم بهتر از دایره شمول جرم افترا کمک شایانی می‌کند.
✅ تهمت لفظی چیست؟
تهمت لفظی یا افترای قولی، شایع‌ترین نوع این جرم در روابط روزمره و حتی فضای مجازی است. در این نوع، فرد به‌وسیله ابزارهایی مانند سخنرانی، درج در روزنامه یا حتی ارسال پیام در شبکه‌های اجتماعی، عملی را که طبق قانون جرم تلقی می‌شود، صریحاً به دیگری نسبت می‌دهد، بی‌آنکه توان اثبات آن را داشته باشد.
طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی:
«هرکس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر کند که مطابق قانون، آن امر جرم محسوب شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید… به مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
بنابراین حتی اگر نسبت‌دهنده صحت ادعای خود را ثابت نکند، صرف انتساب صریح جرم، در صورت علنی بودن، موجب تحقق جرم خواهد بود.
✅ تهمت یا افترای عملی چگونه اتفاق می‌افتد؟
در افترای عملی، فرد نه با زبان، بلکه با انجام فعلی خاص، تلاش می‌کند دیگری را مجرم جلوه دهد. به‌عنوان مثال، شخصی وسایل ممنوعه یا آلات جرم را در خانه یا محل کار فردی قرار می‌دهد تا موجب تعقیب او شود. طبق ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، چنین اقدامی، در صورت صدور قرار منع تعقیب یا برائت فرد قربانی، برای مرتکب، مجازات حبس یا شلاق به همراه دارد.
نمونه بارز افترای عملی:
«فردی اسلحه‌ای را مخفیانه در کیف شخصی دیگری قرار می‌دهد و به پلیس اطلاع می‌دهد. پس از بررسی و اثبات بی‌گناهی متهم، فرد اول به‌دلیل افترای عملی تحت تعقیب قرار می‌گیرد.»
📌 تفاوت تهمت و افترای لفظی و عملی
- افترای لفظی مبتنی بر گفتار و نوشتار است.
- افترای عملی بر پایه اقدام فیزیکی یا ساختگی برای مجرم‌نمایی است.
- هر دو مصداق تهمت محسوب می‌شوند، اما نحوه وقوع و مجازات آن‌ها ممکن است متفاوت باشد.
🔍 مصادیق رایج در جامعه و فضای مجازی
- ارسال پیام حاوی اتهام از طریق واتساپ یا تلگرام
- انتشار پست‌هایی با اتهام‌زنی در اینستاگرام که بخش زیادی از جرایم اینستاگرامی در این روزها می باشد.
- درج ادعای بی‌اساس در روزنامه یا سایت خبری
- قراردادن مشروبات الکلی یا مواد ممنوعه در خودرو یا منزل فرد دیگر
نکته مهم این است که حتی اگر صحت موضوع اثبات‌پذیر باشد، ولی نشر آن موجب اشاعه فحشا گردد، باز هم جرم تهمت محقق خواهد شد. این موضوع در حوزه روابط نامشروع بیشتر مصداق پیدا می‌کند.
مجازات تهمت و افترا
مجازات تهمت و افترا در نظام کیفری ایران با توجه به نوع ارتکاب (لفظی یا عملی) و موضوع اتهام (عادی یا ناموسی) متفاوت است. قانون‌گذار در مواد مختلف قانون مجازات اسلامی به‌صورت جداگانه برای هر یک، مجازات خاصی تعیین کرده است.
📝 مجازات افترای لفظی (ماده ۶۹۷)
بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که فردی به‌طور صریح و علنی به دیگری جرمی را نسبت دهد و نتواند درستی آن را اثبات کند، به مجازات درجه شش محکوم می‌شود.
«… به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.»
منظور از جزای نقدی درجه شش طبق ماده ۱۹ قانون، مبلغی بین شش تا بیست و چهار میلیون تومان است.
در برخی موارد، قاضی ممکن است به‌جای جزای نقدی، حکم حبس تعزیری تا یک سال صادر کند.
📝 مجازات افترای عملی (ماده ۶۹۹)
افترای عملی در مواردی مانند قرار دادن اسلحه، مواد مخدر یا ادوات جرم در منزل یا وسایل متعلق به دیگری محقق می‌شود. در صورت صدور برائت یا منع تعقیب فرد قربانی، فرد مرتکب به مجازات شدیدتری محکوم خواهد شد.
«حبس از شش ماه تا سه سال یا تا ۷۴ ضربه شلاق»
در مواردی که عمل افترا منجر به تعقیب قضایی فرد بی‌گناه شود، حساسیت پرونده و شدت مجازات افزایش می‌یابد.
📝 جزای نقدی، حبس یا شلاق؟ تفاوت چگونه اعمال می‌شود؟
در تعیین نوع مجازات برای جرم افترا، قاضی می‌تواند بین مجازات‌های مختلف (حبس، شلاق یا جزای نقدی) انتخاب کند. اما انتخاب نوع مجازات معمولاً وابسته به عوامل زیر است:
-
شدت افترا
-
وسعت انتشار (مثلاً در رسانه یا شبکه‌های اجتماعی)
-
سابقه قبلی متهم
-
آثار اجتماعی و روانی برای قربانی
🔍 مثال: تهمت زدن در یک جمع خصوصی ممکن است فقط منجر به جریمه نقدی شود، اما انتشار عمومی در رسانه می‌تواند به حبس نیز منجر شود.
❌ حتی در صورت اثبات موضوع، اشاعه فحشا مجازات دارد
مطابق تبصره ماده ۶۹۷، حتی اگر فرد بتواند ثابت کند اتهام وارد شده واقعیت دارد، در صورتی که بیان آن باعث اشاعه فحشا شود، باز هم مرتکب جرم شده و به همان مجازات ماده محکوم می‌شود.
مثلاً اگر کسی بتواند رابطه نامشروع دیگری را ثابت کند، ولی آن را در جمع یا رسانه‌ها مطرح کند، مشمول اشاعه فحشا شده و قابل تعقیب کیفری خواهد بود.
⚖️ تفاوت افترا با نشر اکاذیب
اگرچه هر دو جرم ممکن است حیثیت افراد را لکه‌دار کنند، اما از نظر عنصر قانونی و قصد مجرمانه متفاوت هستند:
| عنوان | تعریف | نیت مجرمانه | مجازات |
|---|---|---|---|
| افترا | نسبت دادن صریح یک جرم به فرد | آسیب به شخصیت یا آبرو | ۶ ماه تا ۳ سال حبس / شلاق / جزای نقدی |
| نشر اکاذیب | انتشار اخبار یا مطالب دروغ به‌قصد تشویش اذهان عمومی | بر هم زدن نظم عمومی | ۲ ماه تا ۲ سال حبس / شلاق / جزای نقدی |
مجازات تهمت زدن به زن پاکدامن در قانون (قذف)
تهمت به زنان پاکدامن، به‌ویژه در موضوعاتی مانند روابط نامشروع، از شدیدترین انواع افترا محسوب می‌شود و قانون‌گذار با عنوان «قذف» برای آن مجازاتی سنگین در نظر گرفته است. این جرم، از جمله جرایم حدی است و برخلاف افترا، تخفیف‌پذیر یا قابل گذشت نیست، مگر در شرایط خاص.
⚖️ تعریف جرم قذف در قانون
قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به فردی دیگر است، بدون آنکه این موضوع در دادگاه اثبات شده باشد. این جرم حتی اگر علیه فرد فوت‌شده نیز مطرح شود، قابل پیگرد کیفری است.
مطابق ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی:
«قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر، هرچند مرده باشد.»
⚖️ تفاوت قذف با افترا و تهمت
- قذف فقط شامل نسبت دادن زنا یا لواط است.
- افترا ممکن است مربوط به هر جرم قانونی باشد.
- تهمت بار اثباتی ندارد و ممکن است کلی‌تر باشد.
- قذف جرم حدی است و مجازات آن قابل تبدیل یا تخفیف نیست، مگر با توبه مقذوف یا اثبات صحت گفته‌ها.
⚖️ شرایط تحقق جرم قذف
برای تحقق جرم قذف، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:
- نسبت دادن زنا یا لواط به‌صورت صریح و واضح
- قذف باید نسبت به فرد مشخص و معینی باشد
- گفتار باید شنیدنی باشد و توسط حداقل دو نفر دیگر شنیده شده باشد (مگر در شرایط خاص)
- قذف‌شونده باید بالغ، عاقل، مسلمان و غیر متظاهر به زنا یا لواط باشد
⚖️ مجازات قذف: ۸۰ ضربه شلاق حدی
ماده ۲۵۰ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد:
«حد قذف، هشتاد ضربه شلاق است.»
این مجازات برخلاف حبس یا جریمه نقدی در جرایم تعزیری، قطعی و غیرقابل تخفیف است، مگر اینکه:
- قاذف (تهمت‌زننده) بتواند صحت گفته‌اش را ثابت کند (چهار شاهد عادل یا اقرار)
- یا اینکه فرد مورد قذف، از حق خود گذشت کند (توبه یا عفو)
📌 تفاوت قذف با سایر جرایم مشابه
| ویژگی | قذف | افترا | توهین |
|---|---|---|---|
| موضوع | زنا یا لواط | هر جرم قانونی | عبارات اهانت‌آمیز |
| مجازات | ۸۰ ضربه شلاق حدی | حبس / شلاق / جزای نقدی | جزای نقدی یا حبس |
| اثبات جرم | نیازمند شهود یا اقرار | نبود اثبات کافی | شاهد یا ادله گفتار |
🔍 تهمت به همسر یا زن شوهردار
اگر شوهری همسر خود را به رابطه نامشروع یا زنا متهم کند، در صورتی که نتواند در دادگاه آن را اثبات کند، مرتکب جرم قذف شده و به ۸۰ ضربه شلاق محکوم می‌شود. در این مورد، محرم بودن و رابطه زوجیت، مانع مجازات نخواهد بود.
⚠️مثال: تهمت رابطه نامشروع به یک زن
فردی در فضای مجازی به همسر سابق خود اتهام رابطه نامشروع می‌زند و ادعای خود را علنی می‌کند. اگر این ادعا شامل زنا یا لواط باشد و نتواند آن را ثابت کند، مشمول جرم قذف شده و به ۸۰ ضربه شلاق حدی محکوم خواهد شد.
عناصر قانونی و شرایط تحقق جرم تهمت و افترا
برای آنکه بتوان عملی را در چارچوب «جرم تهمت یا افترا» بررسی کرد، باید سه عنصر اصلی وجود داشته باشد: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. نبود هر یک از این ارکان می‌تواند مانع از تحقق جرم شود.
⚖️ رکن قانونی: قوانین مرتبط با جرم افترا
پایه‌گذار تعریف جرم افترا در نظام حقوقی ایران، مواد ۶۹۷ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی است. این مواد، شرایط نسبت دادن اتهام به فردی دیگر بدون توان اثبات را بیان می‌کنند و برای آن مجازات مشخصی در نظر گرفته‌اند. وجود این مقررات، عنصر قانونی را تشکیل می‌دهد.
ماده ۶۹۷: «هرکس به وسیله نوشته یا گفتار، اتهامی را به دیگری نسبت دهد که جرم باشد و نتواند آن را اثبات کند، به جزای نقدی محکوم می‌شود.»
ماده ۶۹۹: «اگر فردی وسایلی که موجب انتساب جرم هستند را بدون اطلاع در محل یا وسایل متعلق به دیگری قرار دهد، در صورت برائت فرد متهم، شخص افترا زننده به حبس یا شلاق محکوم می‌شود.»
⚖️ رکن مادی: رفتار مشهود در وقوع جرم
رکن مادی، همان رفتار فیزیکی یا گفتاری مرتکب است که از آن به‌عنوان «نسبت دادن جرم» یاد می‌شود. این رفتار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بیان شفاهی جرم در جمع یا مجمع عمومی
- نوشتن نامه، پیامک یا پست در شبکه‌های اجتماعی
- چاپ در روزنامه یا رسانه‌ها
- قراردادن ادوات جرم برای تهمت عملی
نکته مهم: انتساب باید علنی و قابل دسترس برای دیگران باشد. گفت‌وگوی خصوصی یا درگوشی، اگر منتشر نشود، ممکن است مشمول این جرم نباشد.
⚖️ رکن معنوی: قصد و علم به دروغ بودن اتهام
عنصر معنوی جرم تهمت و افترا، زمانی تحقق می‌یابد که مرتکب:
- به دروغ بودن ادعای خود آگاه باشد.
- قصد آسیب زدن به آبرو یا حیثیت طرف مقابل را داشته باشد.
اگر فرد واقعاً تصور کند گفته‌اش درست است، یا در اثر سوءتفاهم مرتکب این رفتار شده باشد، عنصر معنوی و در نتیجه جرم محقق نمی‌شود.
🔍 شروط تکمیلی تحقق جرم افترا
برای آنکه جرم تهمت یا افترا در دادگاه قابل استناد باشد، باید شرایط زیر نیز فراهم باشد:
- انتساب صریح یک جرم: نه فقط تخلف یا بی‌اخلاقی، بلکه جرمی با تعریف مشخص در قانون.
- مشخص بودن فرد قربانی: شخصی که اتهام به او وارد شده باید از نظر هویت یا مشخصات قابل شناسایی باشد.
- ابتدایی بودن انتساب: فرد نباید در دفاع از خود این اتهام را مطرح کرده باشد.
- عدم توان در اثبات صحت ادعا: اگر مرتکب بتواند ادعای خود را اثبات کند، جرم منتفی می‌شود.
نمونه رأی دادگاه درباره جرم افترا
برای درک بهتر نحوه عملکرد مراجع قضایی در رسیدگی به جرم افترا، بررسی نمونه آراء صادرشده از محاکم بدوی و تجدیدنظر اهمیت زیادی دارد. در ادامه، یک پرونده واقعی که با استناد به مواد ۶۹۷ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی بررسی شده، تحلیل می‌گردد.
🔍 معرفی پرونده: شکایت به اتهام افترای قولی (لفظی)
شرح ماجرا:
آقای «الف» با مراجعه به دادسرا، شکایتی علیه آقای «ب» مطرح می‌کند مبنی بر اینکه آقای «ب» در جمع همکارانش به وی تهمت دزدی از انبار شرکت را زده است. این گفته‌ها نه در محضر مقام رسمی بلکه در محیط کار مطرح شده‌اند و موجب لطمه شدید به اعتبار و وجهه شغلی آقای «الف» شده‌اند.
اقدامات:
پس از طی مراحل تحقیق، آقای «ب» نتوانسته مدارک یا شواهدی مبنی بر صحت ادعای خود ارائه دهد. همچنین چند شاهد اظهارات او را تأیید کرده‌اند.
📌 رأی دادگاه بدوی
دادگاه کیفری دو با توجه به:
-
شهادت شهود حاضر در صحنه
-
فقدان ادله اثباتی از سوی متهم
-
صراحت در انتساب عمل مجرمانه (سرقت)
رأی به محکومیت آقای «ب» صادر و او را به استناد ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی به ۶ ماه حبس تعزیری بدل به جزای نقدی محکوم می‌کند.
📌 رأی دادگاه تجدیدنظر
متهم نسبت به رأی صادره اعتراض می‌کند و پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارسال می‌شود. در این مرحله، هیأت قضات با بررسی مجدد پرونده، شرایط زیر را مدنظر قرار می‌دهد:
-
عدم سوءنیت قطعی متهم
-
احتمال وجود سوتفاهم ناشی از اختلافات کاری
-
تلاش متهم برای عذرخواهی در جلسات غیررسمی
با توجه به این موارد، دادگاه تجدیدنظر رأی بدوی را نقض و قرار برائت متهم را صادر می‌کند.
⚖️ نکات حقوقی مهم از این پرونده
-
صرف بیان اتهام در جمع محدود، اگر موجب ورود لطمه به حیثیت شاکی شود، می‌تواند مصداق افترا باشد.
-
اما در صورت نبود سوءنیت یا وجود ابهام در گفتار، احتمال تبرئه متهم در دادگاه تجدیدنظر وجود دارد.
-
قاضی می‌تواند با توجه به وضعیت خاص طرفین، از مجازات‌های جایگزین مانند جزای نقدی، الزام به عذرخواهی، یا تعلیق مجازات استفاده کند.
❌ اهمیت تفکیک شکایت مشروع از افترای مجرمانه
برخی افراد تصور می‌کنند اگر شکایتی دروغین مطرح کنند ولی در قالب قانونی آن را ثبت کرده باشند، مشمول افترا نمی‌شوند. این برداشت اشتباه است. اگر شکایت دروغین به‌قصد تخریب شخصیت طرف مقابل باشد و بعد از آن، مقام قضایی حکم برائت یا منع تعقیب صادر کند، فرد شاکی قابل تعقیب به جرم افترا خواهد بود.
نمونه لایحه دفاعیه برای جرم افترا
ریاست محترم شعبه … دادگاه کیفری دو شهرستان …
موضوع: لایحه دفاعیه در پرونده کلاسه … / پاسخ به اتهام افترا موضوع ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامیبا سلام و احترام
اینجانب … فرزند … به شماره ملی … ساکن … در پاسخ به شکایت آقای/خانم … مبنی بر «نسبت دادن جرم سرقت»، به استحضار می‌رسانم:۱. عدم سوءنیت در اظهارات
اظهارات مطرح‌شده توسط اینجانب، نه با قصد تخریب شخصیت شاکی بلکه در راستای بیان دغدغه‌ای صادقانه در یک فضای خصوصی و محدود (جلسه داخلی کارگاه) مطرح گردیده است. بیان نگرانی شخصی یا طرح سوءظن، با «انتساب صریح جرم» متفاوت است و مشمول تعریف قانونی افترا نمی‌شود.
۲. عدم وجود عنصر مادی جرم
اظهارات مورد بحث:
در فضای عمومی یا رسانه‌ای منتشر نشده
فاقد الفاظ صریح در خصوص ارتکاب جرم خاص بوده
از سوی هیچ‌یک از حاضران به‌عنوان انتساب یک «جرم قطعی» برداشت نشده است
مطابق با رویه قضایی و نظریات مشورتی، افترا نیازمند صراحت در انتساب جرم است، نه صرف ابراز تردید یا گمانه‌زنی.
۳. استناد به اصل تظلم‌خواهی مشروع
مطابق اصل ۳۴ قانون اساسی، «دادخواهی حق مسلم هر فرد است». اینجانب در چارچوب روابط شغلی و در پاسخ به مسائل موجود در محل کار، موضوعی را با نیت گزارش احتمالات بیان کرده‌ام. رفتار من در چهارچوب حق تظلم‌خواهی، فاقد وصف کیفری است.
۴. فقدان سابقه کیفری و شخصیت اجتماعی مثبت
اینجانب فاقد هرگونه سوء‌سابقه کیفری بوده و طی سالیان گذشته در محل سکونت و کار، فردی قانون‌مدار شناخته شده‌ام. همچنین پس از طرح شکایت، شخصاً برای رفع سوءتفاهم با شاکی تماس گرفته‌ام که نشان‌دهنده حسن نیت بنده در حل مسالمت‌آمیز موضوع است.
درخواست
با توجه به مطالب فوق، و با عنایت به عدم وجود سوء نیت، نبود صراحت در انتساب، فقدان شرایط قانونی تحقق جرم افترا، و وجود اصل برائت، استدعا دارم دستور فرمایید حکم برائت اینجانب از اتهام وارده صادر گردد.
با احترام
نام و نام خانوادگی: …
امضاء
تاریخ: …
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم تهمت و افترا
شکایت از جرم تهمت و افترا همچون سایر دعاوی کیفری، نیازمند طی تشریفات قانونی مشخصی است. با توجه به ماهیت این جرم که به «حیثیت و آبرو» افراد لطمه می‌زند، مراجع قضایی حساسیت بالایی نسبت به بررسی دقیق ادعاها دارند. در این بخش، مراحل شکایت، مدارک مورد نیاز و فرآیند رسیدگی را مرور می‌کنیم.
🔍 ثبت شکواییه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
اولین گام برای شکایت از تهمت یا افترا، ثبت شکواییه در سامانه ثنا یا مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی است. شاکی باید اطلاعات زیر را ارائه دهد:
-
مشخصات دقیق طرفین
-
شرح دقیق ماجرا (محل، زمان، نحوه تهمت)
-
اسناد و مدارک اثبات‌کننده جرم (شهادت شهود، پرینت پیام‌ها، فیلم و صدا)
-
تقاضای تعقیب کیفری و جبران ضرر و زیان
پس از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع می‌شود.
📌 بررسی اولیه در دادسرا و تحقیقات مقدماتی
بازپرس یا دادیار، پس از مطالعه پرونده، شاکی و مشتکی‌عنه را احضار و در خصوص ادعاها تحقیق می‌کند. اگر دلایل کافی برای اثبات وقوع افترا وجود داشته باشد، قرار جلب به دادرسی صادر می‌شود. در غیر این صورت، ممکن است قرار منع تعقیب یا بایگانی پرونده صادر گردد.
🔍 نکته: در صورت اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب، موضوع در دادگاه کیفری بررسی خواهد شد.
⚖️ ارجاع پرونده به دادگاه کیفری
با صدور کیفرخواست از سوی دادستان، پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال می‌شود. در جلسات رسیدگی:
-
شاکی اظهارات خود را بیان می‌کند
-
متهم فرصت دفاع دارد (حضوری یا با لایحه)
-
شهود احضار می‌شوند (در صورت وجود)
-
مستندات طرفین بررسی می‌شود
قاضی پس از جمع‌آوری ادله و بررسی ارکان قانونی جرم، اقدام به صدور حکم محکومیت یا تبرئه می‌نماید.
📝 نقش ادله الکترونیکی و فضای مجازی
در بسیاری از موارد، جرم تهمت یا افترا از طریق پیام‌رسان‌ها، ایمیل، یا پست‌های شبکه‌های اجتماعی ارتکاب می‌یابد. بنابراین:
-
پرینت پیام‌های واتساپ یا تلگرام
-
تصاویر پست‌ها در اینستاگرام یا توییتر
-
فیلم یا صداهای ضبط‌شده
می‌توانند به‌عنوان ادله دیجیتال توسط شاکی ارائه و توسط دادسرا با دستور قضایی تأیید شوند.
📌 امکان ارجاع به کارشناسی رسمی
در مواردی که محتوای پیام یا فایل دارای ابهام باشد (مثلاً صدا قابل تشخیص نباشد)، قاضی می‌تواند با دستور رسمی، موضوع را به کارشناس صدای دیجیتال یا آی‌تی ارجاع دهد.
امکان اعاده حیثیت و جبران خسارت ناشی از تهمت
زمانی که فردی به‌نادرست مورد اتهام قرار گرفته و در نهایت تبرئه می‌شود، حق دارد برای بازگرداندن اعتبار و آبروی از‌دست‌رفته خود اقدام قانونی انجام دهد. در نظام حقوقی ایران، ابزارهایی نظیر اعاده حیثیت، طرح دعوای خسارت معنوی و الزام به عذرخواهی برای این منظور پیش‌بینی شده‌اند.
⚖️ مفهوم اعاده حیثیت در حقوق کیفری
اعاده حیثیت یعنی بازگرداندن اعتبار و آبروی فردی که به‌نادرست متهم یا محکوم شده است. این موضوع معمولاً پس از صدور حکم قطعی برائت یا منع تعقیب از سوی دادگاه، قابل پیگیری خواهد بود.
🔍 اعاده حیثیت در دو صورت مطرح می‌شود:
- به‌دلیل تبرئه در پرونده افترا یا اتهام ناروا
- پس از گذشت زمان قانونی از اجرای مجازات (در جرایم تعزیری)
📌 نحوه طرح دعوای اعاده حیثیت
فردی که به او تهمت زده شده و تبرئه شده است، می‌تواند با تنظیم دادخواست، علیه افترا زننده به دادگاه حقوقی مراجعه کند و خواستار موارد زیر شود:
- صدور حکم اعاده حیثیت رسمی
- الزام به انتشار حکم برائت در رسانه‌ها یا محل کار
- الزام به عذرخواهی رسمی (در صورت امکان)
- درخواست جبران خسارت معنوی
برای اثبات خسارت، ارائه مستنداتی مثل کاهش جایگاه شغلی، آسیب روانی، لطمه به روابط اجتماعی یا خانوادگی می‌تواند مؤثر باشد.
📝 مستندات قانونی برای اعاده حیثیت
-
ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی
-
ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی
-
اصول ۳۹ و ۴۰ قانون اساسی (حمایت از آبرو و حیثیت شهروندان)
«هرکس بر اثر عمل دیگری، دچار ضرر مادی یا معنوی شود، می‌تواند جبران خسارت را از عامل آن مطالبه کند.»
📌 جبران خسارت معنوی و مادی
-
خسارت مادی: کاهش درآمد، اخراج از محل کار، هزینه‌های وکیل
-
خسارت معنوی: لطمه به شخصیت اجتماعی، استرس، اضطراب، از بین رفتن روابط خانوادگی
در موارد خاص، قاضی می‌تواند علاوه‌بر اعاده حیثیت، شخص افترا زننده را به پرداخت دیه معنوی یا هزینه درمان روانی نیز محکوم کند.
⚠️هشدار: اعاده حیثیت فقط پس از تبرئه ممکن است
اگر شکایت افترا هنوز در حال رسیدگی باشد یا منجر به صدور حکم نشده باشد، اعاده حیثیت قابل طرح نیست. همچنین اگر شاکی واقعاً مرتکب جرم شده و فقط به دلیل فقدان ادله تبرئه شده باشد، امکان اعاده حیثیت وجود ندارد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون تهمت و افترا که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓سلام، از فردی پول طلب دارم و او به من تهمت‌های ناروا و بی‌اساسی می‌زند. می‌خواهم بدانم اگر از او شکایت کنم، مجازاتش چیست؟
✅ اتهاماتی مانند تهمت، توهین، تهدید یا افترا قابل پیگرد قانونی هستند. اگر شخصی بدون دلیل یا مدرک معتبر، اتهام مجرمانه‌ای به شما نسبت دهد، می‌توانید علیه او به جرم افترا شکایت کنید. مجازات این جرم ممکن است شامل جزای نقدی، شلاق یا حبس باشد؛ بسته به نوع و نحوه بیان آن.
❓سلام، مجازات تهمت زدن چیست؟
✅ مجازات تهمت بستگی به نحوه ارتکاب آن دارد. اگر تهمت به‌صورت لفظی بیان شده باشد، ممکن است مجازات آن جزای نقدی یا حبس باشد. در صورتی که تهمت به‌شکل عملی صورت گیرد (مثلاً قراردادن مدرک جعلی برای متهم کردن)، مجازات می‌تواند حبس یا شلاق باشد. همچنین اگر تهمت شامل قذف (نسبت زنا یا لواط) باشد، مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق حدی خواهد بود.
❓باسلام، افرادی که تهمت ناروا به شخصی می‌زنند تا در دادگاه اسنادی را ارائه دهند، چیزی را به دست آورند یا فردی را از پرداخت دین خود فراری دهند، چه جرمی مرتکب شده‌اند؟
✅ چنین افرادی ممکن است مرتکب جرم افترا، توهین، یا نشر اکاذیب شده باشند. اگر هدف آن‌ها فریب دادگاه یا بازداشت ناحق دیگری باشد، با اثبات سوء نیت و دروغ بودن ادعا، می‌توان از آن‌ها به جرم افترا شکایت کرد. مجازات آن شامل جزای نقدی، شلاق یا حبس است.
❓سلام، لطفاً جرم تهمت زدن به دیگران را برایم توضیح دهید. در ساختمانی زندگی می‌کنم که همسایه‌ام مدام به من تهمت می‌زند و با صاحب‌خانه تماس می‌گیرد و برایم مشکلاتی ایجاد کرده…
✅ تهمت زدن یعنی نسبت دادن جرم مشخصی به فردی دیگر بدون داشتن دلیل یا مدرک قانونی. اگر همسایه‌تان رفتاری انجام داده که مصداق تهمت یا افترا باشد، شما می‌توانید با تهیه مستندات (شاهد، پیامک، صدای ضبط‌شده و…) از او شکایت کنید. دادگاه پس از بررسی ادله، در صورت احراز افترا، مجازات مناسب را تعیین خواهد کرد.
❓خواهرم دیروز با خانمی مشاجره داشت و آن خانم بعد از الفاظ نامناسب، تهمت‌هایی ناروا درباره خواهرم زد. آیا می‌توانم از او شکایت کنم؟
✅ بله، در صورتی که آن خانم رفتاری داشته باشد که مصداق «نسبت دادن جرم» بدون دلیل و اثبات باشد، شما یا خواهرتان می‌توانید از او شکایت کیفری به جرم افترا یا توهین مطرح کنید. ارائه مستندات مانند فیلم، صدا، شاهد و … بسیار مهم است.
❓باسلام، آیا کلماتی مانند دروغگو، نامرد، بدذات، غلط کردی، حرام‌خور توهین محسوب می‌شود؟ آیا کلماتی مانند چت کردن و لاس زدن تهمت محسوب می‌شود؟ با سپاس.
✅ کلماتی مانند «دروغگو»، «نامرد»، «حرام‌خور» در اغلب موارد توهین محسوب می‌شوند و مشمول ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی هستند. اما عباراتی مثل «چت کردن» یا «لاس زدن» اگر با هدف نسبت دادن عمل مجرمانه (مانند زنا) باشد، در صورت نداشتن مدرک، می‌تواند قذف یا افترا تلقی شود. باید بررسی شود که آیا گفتار شامل نسبت صریح جرم هست یا خیر.