مجازات استفاده از گواهینامه دیگران چیست؟ بررسی جرم و مسئولیت

استفاده از گواهینامه دیگران در نگاه اول شاید اقدامی ساده و بی‌خطر به نظر برسد؛ به‌ویژه در مواردی که فردی فاقد گواهینامه قصد دارد برای فرار از مجازات یا دریافت خسارت بیمه‌ای، خود را با مدارک شخص دیگری معرفی کند. اما واقعیت این است که این عمل از منظر قانون‌گذار ایران، یک تخلف جدی و حتی در بسیاری از موارد جرم کیفری محسوب می‌شود.

قانون مجازات اسلامی، قانون بیمه شخص ثالث و قانون تخلفات رانندگی همگی ضمانت اجراهایی برای این رفتار پیش‌بینی کرده‌اند که می‌تواند هم راننده واقعی و هم دارنده گواهینامه را در معرض مجازات قرار دهد. در ادامه به بررسی کامل ابعاد حقوقی و کیفری این موضوع، نمونه آراء دادگاه‌ها و راهکارهای قانونی برای خروج از چنین پرونده‌هایی می‌پردازیم.

جرم استفاده از گواهینامه دیگران و تفاوت آن با جعل

قانون‌گذار استفاده از گواهینامه شخص دیگر را نوعی فریب و خلاف واقع تلقی می‌کند؛ زیرا در این حالت فردی که فاقد شرایط قانونی رانندگی است، خود را دارنده گواهینامه معرفی می‌کند. چنین اقدامی می‌تواند هم به‌عنوان رانندگی بدون گواهینامه تعقیب شود و هم در صورت وقوع حادثه، به عنوان کلاهبرداری بیمه‌ای یا «استفاده از سند غیر» مطرح گردد.

🔍 تفاوت با جعل گواهینامه

• استفاده از گواهینامه دیگران: فرد صرفاً کارت واقعی شخص دیگری را ارائه می‌دهد و ادعا می‌کند که متعلق به اوست. در این حالت گواهینامه مجعول نیست، بلکه سوءاستفاده از سند رسمی فرد دیگر رخ داده است.

• جعل گواهینامه زمانی محقق می‌شود که فرد گواهینامه‌ای را دستکاری یا جعل کند؛ برای مثال عکس خود را روی گواهینامه دیگری بچسباند یا گواهینامه تقلبی چاپ کند.

طبق رأی دادگاه تجدیدنظر استان تهران، «الصاق صرف عکس به گواهینامه جعل محسوب نمی‌گردد» و تنها در صورت تغییر در ماهیت سند، جرم جعل محقق خواهد شد.

مجازات استفاده از گواهینامه دیگران چیست؟

استفاده از گواهینامه شخص دیگر، طبق قوانین ایران یک عمل مجرمانه است که می‌تواند به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی منتهی شود (ماده ۷۲۳ قانون تعزیرات). در صورت وقوع حادثه و معرفی خلاف واقع راننده به بیمه، اتهام کلاهبرداری بیمه‌ ای نیز مطرح شده و مجازات آن حبس درجه ۷ و رجوع بیمه برای استرداد خسارت خواهد بود. همچنین دارنده گواهینامه‌ای که مدارکش را واگذار کرده نیز ممکن است به مشارکت در جرم محکوم شود.

⚖️مصادیق مجرمانه استفاده از گواهینامه دیگران

در این موارد، قانون‌گذار با حساسیت ویژه‌ای وارد عمل می‌شود و چنین رفتاری را قابل پیگرد کیفری می‌داند.

• رانندگی بدون گواهینامه (ماده ۷۲۳ قانون تعزیرات)،
• ارائه اطلاعات خلاف واقع به بیمه‌گر (ماده ۶۲ قانون بیمه شخص ثالث)،
• استفاده از سند متعلق به غیر (مطابق مواد عمومی قانون مجازات اسلامی)

 اگر مدارک فرد دیگری برای معرفی به پلیس یا بیمه مورد استفاده قرار گیرد، حتی بدون تغییر یا جعل در سند، همچنان جرم رخ داده است؛ چرا که سوءاستفاده از یک سند رسمی (گواهینامه) برای فریب مقام قانونی یا اخذ وجه از بیمه، ماهیت کیفری دارد.

در صورتی که حادثه‌ای رخ دهد، استفاده از گواهینامه دیگران می‌تواند به حبس، جزای نقدی (ماده 723)، ثبت سوءسابقه، و حق رجوع بیمه برای دریافت خسارت پرداخت‌شده منجر شود. این مسئله هم برای راننده واقعی و هم برای دارنده گواهینامه‌ای که مدارک خود را واگذار کرده، پیامدهای سنگینی خواهد داشت

معرفی خلافِ واقعِ راننده برای دریافت خسارت بیمه

یکی از سناریوهای رایج در استفاده از گواهینامه دیگران، زمانی رخ می‌دهد که فرد فاقد گواهینامه در یک تصادف، برای دریافت خسارت از بیمه، فرد دیگری را با گواهینامه معتبر به‌عنوان راننده معرفی می‌کند. این عمل، نه‌تنها تخلف ساده نیست بلکه از منظر قانون می‌تواند مصداق جرم کلاهبرداری بیمه‌ای یا «اظهار خلاف واقع به مراجع رسمی» باشد.

📝 ماهیت جرم

• فرد فاقد گواهینامه، برای فرار از تبعات قانونی، دوست یا آشنای خود را به‌جای راننده معرفی می‌کند.
• صاحب گواهینامه با علم به این موضوع، مدارک خود را در اختیار راننده واقعی می‌گذارد.
• نتیجه این عمل، فریب بیمه‌گر و مراجع رسمی برای پرداخت خسارت یا بستن پرونده است.

⚖️ مجازات قانونی

طبق ماده ۶۲ قانون بیمه شخص ثالث ۱۳۹۵، هرگونه ارائه اطلاعات خلاف واقع به بیمه‌گر، جرم محسوب می‌شود و مرتکب به حبس تعزیری درجه ۷ یا جزای نقدی معادل آن محکوم خواهد شد. همچنین بیمه‌گر حق دارد پس از کشف موضوع، خسارت پرداختی را از مرتکب یا همدست او بازپس گیرد.

📌 تبانی راننده واقعی و صاحب گواهینامه
در صورتی که هر دو نفر آگاهانه در معرفی خلاف واقع همکاری کنند، هردو در مظان اتهام قرار می‌گیرند و ممکن است به‌عنوان شرکا یا معاونان جرم تحت تعقیب قرار گیرند.

تأثیر استفاده از گواهینامه دیگران بر بیمه شخص ثالث

یکی از مهم‌ترین پیامدهای استفاده از گواهینامه دیگران، ایجاد مشکلات جدی در فرآیند پرداخت خسارت توسط بیمه است. قانون‌گذار در قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث (مصوب ۱۳۹۵) به صراحت وضعیت راننده فاقد گواهینامه و آثار آن بر تعهدات بیمه‌گر را مشخص کرده است.

📝 آیا بیمه خسارت را پرداخت می‌کند؟

مطابق ماده ۱۵ این قانون، شرکت بیمه موظف است خسارت واردشده به شخص ثالث زیان‌دیده را بدون توجه به وضعیت راننده (اعم از داشتن یا نداشتن گواهینامه) پرداخت کند. بنابراین زیان‌دیدگان از حادثه متضرر نمی‌شوند و خسارت آن‌ها جبران خواهد شد.

📝 حق رجوع بیمه به راننده فاقد گواهینامه

هرچند بیمه خسارت ثالث را می‌پردازد، اما طبق همان ماده، بیمه‌گر حق دارد پس از پرداخت خسارت به زیان‌دیده، برای بازیافت مبالغ پرداختی به راننده مقصر فاقد گواهینامه یا شخصی که اطلاعات خلاف واقع ارائه داده، رجوع کند. این یعنی مسئولیت نهایی مالی بر عهده راننده واقعی و حتی دارنده گواهینامه‌ای است که مدارکش را در اختیار دیگری گذاشته است.

📌 پیامدهای جانبی

• محرومیت از پوشش‌های تکمیلی بیمه
• طرح دعوای جداگانه بیمه‌گر علیه راننده یا صاحب گواهینامه
• ایجاد سوءسابقه در پرونده بیمه‌ای و حقوقی افراد

استفاده از گواهینامه دیگری با الصاق عکس

یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در دادگاه‌ها، تشخیص این است که آیا استفاده از گواهینامه دیگران یا الصاق عکس فرد بر روی گواهینامه دیگری، «جعل» محسوب می‌شود یا صرفاً «استفاده از سند غیر». این مرز در رویه قضایی اهمیت زیادی دارد؛ چرا که مجازات جعل سنگین‌تر از صرفِ استفاده از مدارک دیگری است.

🔍 استفاده از سند غیر

اگر فردی بدون دستکاری، از گواهینامه واقعی شخص دیگری برای معرفی خود استفاده کند، عمل او در حکم استفاده از سند متعلق به غیر است. در این حالت سند رسمی جعلی نیست، بلکه شخص مرتکب فریب مراجع رسمی یا بیمه را با سوءاستفاده از سند صحیح انجام داده است.

🔍 جعل گواهینامه

اگر فردی گواهینامه‌ای را دستکاری کند (مثلاً عکس خود را جایگزین عکس صاحب اصلی نماید یا اطلاعاتی را تغییر دهد)، این عمل مصداق جعل سند رسمی است که مطابق مواد ۵۳۲ و ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی، مجازات حبس و جزای نقدی در پی دارد.

اما در یکی از آراء، دادگاه اعلام کرد: «الصاق صرف عکس متهم بر روی گواهینامه دیگری جعل محسوب نمی‌گردد.» به بیان دیگر، صرف چسباندن عکس بدون تغییر ماهوی در سند، به‌عنوان جعل تلقی نمی‌شود و باید میان جعل و استفاده از سند غیر تفاوت قائل شد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون استفاده از گواهینامه دیگران را مشاهده می فرمایید:

❓ من ماشین دوستم رو بدون گواهینامه برداشتم و تصادف کردم، حالا اون ادعا کرده که خودش راننده بوده؛ اگه پلیس بفهمه من راننده بودم، چه عواقبی داره؟
✅ شما به دلیل رانندگی بدون گواهینامه، مشمول ماده ۷۲۳ قانون تعزیرات می‌شوید و ممکن است به حبس یا جزای نقدی محکوم شوید. همچنین اگر ثابت شود که دوستتان برای پوشش دادن ماجرا مدارکش را ارائه داده، هر دو نفر می‌توانید به اتهام ارائه اطلاعات خلاف واقع و فریب بیمه تحت پیگرد قرار بگیرید.

❓ برای کمک به برادرم گواهینامه‌ام را دادم تا خودش را راننده معرفی کند؛ الان تصادف منجر به جرح شده، می‌تونم از پرونده بیام بیرون؟
✅ اگر با آگاهی و رضایت گواهینامه‌ات را در اختیار او قرار دادی، ممکن است به اتهام معاونت در جرم یا مشارکت در ارائه اطلاعات خلاف واقع به بیمه مواجه شوی. اما اگر فوراً همکاری کنی، لایحه بدهی، و صادقانه موضوع را توضیح دهی، ممکن است تخفیف در مجازات یا حتی برائت بگیری؛ به‌ویژه اگر خسارت را جبران کنید.

❓ بیمه خسارت تصادف رو به کسی که گواهینامه نداشته ولی خودش را راننده معرفی نکرده، پرداخت می‌کنه؟
✅ بله، بیمه خسارت را به زیان‌دیده پرداخت می‌کند حتی اگر راننده فاقد گواهینامه بوده باشد. اما پس از پرداخت، بیمه‌گر می‌تواند به راننده مقصر یا کسی که گواهینامه‌اش را در اختیار او گذاشته رجوع کرده و وجه پرداخت‌شده را پس بگیرد (ماده ۱۵ قانون بیمه شخص ثالث ۱۳۹۵).

❓ راننده‌ای که بدون گواهینامه رانندگی کرده اما تصادف نکرده و صرفاً در حال تردد بوده، باز هم مجرم محسوب می‌شود؟
✅ بله، طبق ماده ۷۲۳ قانون تعزیرات، صرف رانندگی بدون گواهینامه جرم است و برای آن حبس تا دو ماه یا جزای نقدی پیش‌بینی شده است، حتی اگر هیچ تصادف یا خسارتی رخ نداده باشد.