در جامعه ما آوردن جهیزیه توسط خانواده دختر به منزل مشترک، امری مرسوم و رایج است. با اینکه در قانون ایران هیچ الزامی برای تهیه جهیزیه از سوی زوجه وجود ندارد، اما همچنان این عرف فرهنگی در بسیاری از نقاط کشور برقرار است.
در همین راستا، گاه دیده می‌شود که زوج بدون اطلاع یا رضایت زوجه اقدام به جابجایی یا حتی فروش وسایل منزل می‌کند؛ مسئله‌ای که می‌تواند پیامدهای حقوقی جدی برای او به همراه داشته باشد. مطابق با اصول حقوقی و آرای مراجع قضایی، مالکیت جهیزیه همواره متعلق به زن است و شوهر تنها در چارچوب زندگی مشترک، مجاز به استفاده از این اموال است، نه فروش یا انتقال آن. در این مقاله قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا مرد حق دارد جهیزیه را ببرد یا بفروشد؟ و همچنین، به بررسی جرم فروش جهیزیه، مجازات آن و نحوه شکایت زوجه خواهیم پرداخت.
مالکیت جهیزیه در قانون ایران و نقش سیاهه جهیزیه در اثبات آن
در ابتدا باید دانست که جهیزیه به عنوان اموالی که زن به خانه شوهر می‌آورد، در مالکیت زوجه باقی می‌ماند و شوهر تنها حق استفاده از آن را در چارچوب زندگی مشترک دارد. در قانون مدنی ایران هیچ ماده‌ای صراحتاً به موضوع جهیزیه اشاره نکرده است، اما عرف جامعه این اموال را متعلق به زن می‌داند و دادگاه‌ها نیز در صورت وجود دلایل کافی، رأی به استرداد آن خواهند داد.
📌 سیاهه جهیزیه و اعتبار قانونی آن
سیاهه جهیزیه در عمل یکی از مهم‌ترین ابزارهای زوجه برای اثبات مالکیت خود بر اموال است. این سیاهه معمولاً پیش از شروع زندگی مشترک تهیه می‌شود و در آن کلیه وسایل آورده‌شده توسط زن با ذکر مشخصات و نوع اقلام، قید می‌گردد. اگر این سیاهه به امضای شوهر و دو شاهد معتبر رسیده باشد، یک سند عادی قانونی محسوب می‌شود که در هنگام اختلاف می‌تواند به نفع زوجه مورد استناد قرار گیرد.
در صورتی که سیاهه دارای اعتبار باشد، حتی اگر بردن وسایل خانه توسط زن انجام شود، اگر اموال متعلق به خودش بوده باشد هیچ گناهی مرتکب نشده است ولیکن اگر سیاهه وجود نداشته باشد و نیاز به اثبات داشته باشد، زن جرم انجام داده است و باید در نظر گرفت که این کار می تواند تبعات حقوقی برای وی داشته باشد و یا بعدا ادعاهایی مبنی بر بردن اموالی که متعلق به وی نبوده مطرح شود که به این منظور باید صورتجلسه انجام شود.
✅ نکات مهم درباره سیاهه جهیزیه
- درج امضای شوهر زیر سیاهه، اعتبار آن را تقویت می‌کند اما سیاهه جهیزیه بدون امضای زوج نیز بدون اعتبار نیست و قابل استفاده در دادگاه است.
- حضور دو شاهد غیر از بستگان زن، برای استحکام حقوقی سند توصیه می‌شود.
- سیاهه در زمان اختلاف، تنها برای اثبات مالکیت زوجه به کار می‌رود و اثبات‌کننده رابطه امانی بین زوجین نیست.
در هنگام طرح دعوا برای استرداد جهیزیه، زن باید از طریق ارائه سیاهه یا فاکتورهای خرید، مالکیت خود را اثبات کند. در غیر این صورت ادعای وی ممکن است با چالش مواجه شود.
آیا مرد می‌تواند جهیزیه زن را بدون اجازه او ببرد؟
در آغاز زندگی مشترک، استفاده از وسایل منزل امری طبیعی و عرفی است و شوهر نیز در این چارچوب از منافع جهیزیه بهره‌مند می‌شود. اما این به معنای مالکیت مرد بر این اموال نیست. هرچند در دوران زندگی مشترک، جهیزیه در منزل مرد نگهداری می‌شود، اما مالکیت آن همچنان به زن تعلق دارد و او هر زمان که اراده کند می‌تواند آن را مطالبه و مسترد نماید.
📌 آیا شوهر حق بردن یا جابجا کردن جهیزیه را دارد؟
در پاسخ باید گفت: خیر. مرد تنها زمانی حق جابجایی یا بردن وسایل منزل را دارد که بتواند مالکیت خود را بر آن‌ها اثبات کند. اگر وسایلی در سیاهه جهیزیه آمده باشد یا زن فاکتور خرید آن‌ها را به نام خود ارائه دهد، مرد هیچ حقی برای انتقال این اموال به مکان دیگر یا فروش آن‌ها ندارد.
✅ قوانین و رویه قضایی در این باره چه می‌گویند؟
- قضات در دعاوی خانوادگی معمولاً بردن جهیزیه توسط مرد را مصداق سرقت نمی‌دانند.
- با این حال اگر مرد، بدون اذن زن اقدام به جابجایی یا فروش جهیزیه کند، امکان شکایت کیفری وجود دارد.
- در مواردی خاص، رأی به خیانت در امانت یا فروش مال غیر نیز صادر شده است.
🔍 نکته کلیدی:
اگر مرد، بدون دلیل موجه و بدون اثبات مالکیت، جهیزیه را ببرد یا مخفی کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به طرح دعوا نماید و اموال خود را بازپس گیرد.
بردن یا فروش جهیزیه توسط شوهر؛ خیانت در امانت یا فروش مال غیر؟
در بسیاری از دعاوی خانوادگی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا فروش یا بردن جهیزیه توسط شوهر، مصداق خیانت در امانت است یا فروش مال غیر؟ پاسخ به این سؤال به شرایط و نحوه وقوع این اتفاق بستگی دارد.
در حالت عادی، جهیزیه‌ای که زن به خانه شوهر می‌آورد، در ید امانی مرد است، اما این امانت به معنای رابطه رسمی امانی نیست، بلکه عرفاً به او اجازه استفاده داده شده است. به همین دلیل در صورت بروز اختلاف یا جدایی، اگر مرد بدون اذن زوجه این اموال را به فروش برساند، عمل وی می‌تواند واجد وصف کیفری باشد.
📌 فروش جهیزیه؛ خیانت در امانت یا فروش مال غیر؟
خیانت در امانت زمانی محقق می‌شود که زن به‌صورت رسمی یا با اظهارنامه، مرد را به عنوان امین معرفی کرده باشد و سپس مرد از این حدود تخطی کند. یعنی اگر زن با ثبت اظهارنامه الکترونیکی قضایی، اقدام به تعیین مرد به عنوان امین اموال نموده باشد، خیانت در امانت رخ خواهد داد. حال این شرایط می تواند در زمانی انجام شود که زن در خانه حضور ندارد یا در مراحل طلاق است و یا موارد مشابه دیگر…
اگر چنین شرایطی وجود نداشته باشد، اقدام مرد معمولاً تحت عنوان فروش مال غیر پیگیری می‌شود؛ یعنی فروش مالی که مالک آن شخص دیگری (زن) است.
✅ چرا فروش مال غیر؟
چنانچه مرد اموال متعلق به زوجه را به شخص دیگری منتقل کند، اعم از فروش یا واگذاری، بدون اینکه مجوزی از زن داشته باشد، مرتکب جرم فروش مال غیر شده است. این جرم در قانون مجازات اسلامی مشابه با کلاهبرداری تلقی می‌شود و مجازات آن نیز به همان صورت اعمال خواهد شد.
📝 چه زمانی شکایت به نتیجه می‌رسد؟
- زن باید با مدارک معتبر مانند سیاهه جهیزیه یا فاکتور خرید، مالکیت خود را اثبات کند.
- باید مشخص باشد که فروش اموال بدون رضایت یا اطلاع زوجه انجام شده است.
در نظر داشته باشید که استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور نیز با کمک شهادت شهود، فیلم، عکس و یا فاکتور های خرید نیز امکان پذیر است.
مجازات فروش جهیزیه توسط مرد طبق قانون
فروش جهیزیه توسط مرد بدون رضایت زن، عملی است که از دید قانون مجازات اسلامی در اغلب موارد تحت عنوان فروش مال غیر شناخته می‌شود. از آنجا که مالکیت این اموال از ابتدا متعلق به زن است، فروش آن توسط شوهر فاقد مجوز قانونی بوده و از مصادیق جرایم کیفری محسوب می‌شود.
📌 چه زمانی جرم فروش جهیزیه محقق می‌شود؟
- زمانی که مرد بدون اذن زن، جهیزیه را به شخص ثالث بفروشد.
- زمانی که زن بتواند از طریق سیاهه، فاکتور یا سایر مدارک مالکیت خود را ثابت کند.
- زمانی که زن بتواند اثبات نماید فروش بدون رضایت او انجام شده است.
✅ مجازات فروش جهیزیه توسط مرد
بر اساس قانون، این جرم مشابه با کلاهبرداری تلقی می‌شود و مجازات آن به شرح زیر است:
- حبس از یک تا هفت سال (به تشخیص قاضی)
- پرداخت جزای نقدی معادل ارزش مالی که دریافت کرده است
- الزام به بازگرداندن عین مال یا در صورت نبود آن، پرداخت مثل یا قیمت آن به زن
- انفصال دائم از خدمات دولتی (در صورتی که شوهر کارمند دولت باشد)
📝 نقش خریدار در صورت آگاهی
در صورتی که خریدار آگاه باشد که مال متعلق به زن بوده و آن را خریداری کند، او نیز در این جرم شریک شناخته می‌شود و تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.فروش مال غیر موجب خدشه به حقوق مالک اصلی (زن) است و قانون برای حفظ این حقوق، چنین مجازاتی وضع کرده است تا دیگران نتوانند به‌راحتی اموال متعلق به غیر را به فروش رسانند.
محدوده تصرف شوهر در جهیزیه زوجه از نگاه حقوقی
با شروع زندگی مشترک، استفاده از وسایل منزل و جهیزیه برای هر دو طرف طبیعی است، اما این استفاده بدان معنا نیست که شوهر مالک این اموال می‌شود. از نظر حقوقی، تصرف شوهر در جهیزیه تحت عنوان «اباحه تصرف» شناخته می‌شود؛ یعنی زن به شوهر اجازه استفاده داده اما مالکیت همچنان متعلق به خود زن است.
📌 اباحه تصرف یعنی چه؟
اباحه تصرف به این معناست که شوهر صرفاً حق استفاده از جهیزیه را تا زمانی که زندگی مشترک ادامه دارد خواهد داشت. این حق، محدود به استفاده است و شامل فروش، بخشش، جابجایی یا تصاحب دائمی اموال نمی‌شود.
✅ شوهر چه حقوقی در قبال جهیزیه دارد؟
- حق استفاده مشترک از وسایل در طول زندگی را دارد
- هیچ‌گونه حق مالکیتی بر این اموال ندارد.
- پس از جدایی یا مطالبه زن، باید جهیزیه را مسترد کند.
📝 مواردی که شوهر مسئولیتی ندارد:
-
اگر در طول استفاده عادی از جهیزیه وسایلی مستهلک شوند یا آسیب ببینند، مرد مسئولیتی بابت این استهلاک ندارد.
-
تنها در صورت فروش، تصاحب، مفقود کردن یا تخریب جهیزیه توسط مرد، باید پاسخ‌گو باشد.
در نتیجه طبق عرف و قانون، محدوده تصرف شوهر در جهیزیه کاملاً مشخص است؛ حق استفاده دارد اما مالک نیست و نمی‌تواند با این اموال همچون اموال خود رفتار کند.
شکایت از شوهر برای فروش یا بردن جهیزیه چگونه انجام می‌شود؟
در مواردی که مرد بدون اطلاع یا اجازه زوجه، اقدام به فروش یا بردن جهیزیه می‌کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قانونی علیه او طرح شکایت نماید. برای این منظور، باید ابتدا توجه داشت که چنین اقدامی تحت عنوان «فروش مال غیر» یا در برخی موارد خاص «خیانت در امانت» قابلیت پیگیری دارد.
📌 مراحل قانونی شکایت از شوهر
-
ثبت شکواییه در دفاتر خدمات قضایی یا سامانه ثنا:
زن ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده و احراز هویت شود. سپس با مراجعه حضوری یا آنلاین، شکواییه‌ای با موضوع فروش مال غیر یا خیانت در امانت ثبت کند. -
ارائه مدارک اثبات مالکیت:
برای اثبات مالکیت بر وسایل، ارائه سیاهه جهیزیه، فاکتور خرید یا شهادت شهود ضروری است. این مدارک در روند رسیدگی بسیار اهمیت دارد. -
رسیدگی در دادسرا و دادگاه:
پس از ثبت شکواییه، پرونده ابتدا در دادسرا بررسی می‌شود. در صورتی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود داشته باشد، دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند و پرونده برای صدور حکم به دادگاه کیفری دو ارسال می‌شود.
✅ نکته حقوقی مهم
در بیشتر موارد، شکایت تحت عنوان فروش مال غیر نتیجه بخش تر است تا خیانت در امانت؛ چراکه فروش مال غیر به معنای فروش مالی است که متعلق به دیگری است و این موضوع با فروش جهیزیه زن تطابق دارد.
📝 نتایج احتمالی شکایت:
- محکومیت مرد به استرداد اموال یا پرداخت بهای آن
- اعمال مجازات کیفری برای فروش مال غیر شامل حبس و جزای نقدی
نحوه رسیدگی و مراحل دادرسی در شکایت فروش جهیزیه توسط مرد
هنگامی که زوجه تصمیم به شکایت بابت فروش غیرقانونی جهیزیه می‌گیرد، باید با آگاهی از روند دادرسی، اقدامات خود را به‌درستی و طبق ضوابط قانونی انجام دهد. شکایت از شوهر بابت فروش مال غیر (جهیزیه) تابع تشریفات کیفری بوده و رسیدگی به آن مراحلی مشخص دارد.
- ثبت شکایت:
زوجه ابتدا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سامانه ثنا، شکواییه خود را با عنوان «فروش مال غیر» یا در برخی موارد «خیانت در امانت» ثبت می‌کند. - ارائه مدارک و مستندات:
ارائه سیاهه جهیزیه، فاکتور خرید، شهادت شهود یا هر مدرک دیگری که اثبات کند اموال متعلق به زن بوده و بدون اجازه او فروخته شده، الزامی است. - تشکیل پرونده در دادسرا:
پس از ثبت شکایت، دادسرا تحقیقات مقدماتی را آغاز می‌کند. در صورت کافی بودن دلایل، قرار جلب به دادرسی صادر می‌شود؛ در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد. - ارجاع به دادگاه کیفری:
در صورت صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال می‌شود تا قاضی به آن رسیدگی کرده و پس از بررسی مدارک، اظهارات طرفین و شهود، حکم صادر کند.
✅ نکات مهم در جریان رسیدگی
- داشتن سیاهه اموال یا فاکتور خرید، شانس موفقیت زوجه را بسیار افزایش می‌دهد.
- اگر ثابت شود که مرد بدون اذن زوجه اقدام به فروش کرده، مجازات قانونی اعمال می‌شود.
- در بسیاری موارد، رأی دادگاه به نفع زوجه صادر و مرد به حبس، جزای نقدی و استرداد اموال محکوم می‌شود.
📝 توصیه حقوقی:
قبل از طرح شکایت بهتر است از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به شوهر، مطالبه استرداد جهیزیه صورت گیرد تا مستندات قانونی پرونده تکمیل شود. همچنین همانطور که در بالا اشاره نمودیم اگر جهیزیه در خانه یا نزد شوهر باقی مانده باید در اظهارنامه، شوهر به عنوان امین اموال معرفی شود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون فروش یا بردن جهیزیه توسط زوج را مشاهده می فرمایید:
❓ در پرونده فروش مال مربوط به سه قلم جنس جهیزیه یعنی یخچال، لباسشویی و تلویزیون با مبلغ زیر صد میلیون، اگر شاکی رضایت ندهد، حکم چیست؟
✅ در صورت اثبات جرم، فرد به مجازات مربوط به کلاهبرداری محکوم خواهد شد و معمولاً ملزم به جبران خسارت معادل ارزش مال موضوع جرم می‌گردد.
❓ من و همسرم مشکل داریم و او خانه را ترک کرده است. آیا می‌توانم جهیزیه‌ای که مادرم برایم خریده است بفروشم؟ فاکتور ندارم و می‌ترسم همسرم بعداً شکایت کند و بگوید وسایل خانه او را فروخته‌ام. جهیزیه را مادرم خریداری کرده و شاهد هم دارم. آیا مشکلی برای من پیش می‌آید؟
✅ اگر شاهدی بر مالکیت خود بر جهیزیه دارید، می‌توانید آن‌ها را بفروشید. اما بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل مشورت کنید تا از مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
هم بوده است. آیا این ادعا در دادگاه پذیرفته می‌شود؟
✅ خیر. صرف اینکه وسایل در منزل مشترک بوده، دلیل بر مالکیت مرد نیست. اگر زن سیاهه جهیزیه یا فاکتور خرید ارائه کند و مالکیت خود را اثبات نماید، ادعای مرد در دادگاه رد خواهد شد و او به فروش مال غیر محکوم می‌شود.
❓ اگر مرد بگوید وسایل جهیزیه فرسوده شده و آن‌ها را برای خرید وسایل جدید فروخته، باز هم مرتکب جرم شده است؟
✅ بله. حتی اگر وسایل قدیمی یا فرسوده باشند، مرد بدون اجازه زن حق فروش ندارد. این عمل همچنان از نظر قانونی فروش مال غیر است و زن می‌تواند علیه او شکایت کند و خسارت خود را مطالبه نماید.
❓ آیا زنی که از شوهرش جدا شده و جهیزیه‌اش را پس نگرفته، می‌تواند بعد از طلاق هم برای استرداد اقدام کند؟
✅ بله. طلاق مانع استرداد جهیزیه نمی‌شود. تا زمانی که زن مالکیت خود را ثابت کند، هر زمان می‌تواند برای استرداد جهیزیه اقدام نماید، حتی اگر چند سال از طلاق گذشته باشد.
❓ اگر مرد وسایل را فروخته باشد و نتوان آن‌ها را پیدا کرد، تکلیف زن چیست؟
✅ در این صورت مرد به بازگرداندن قیمت یا مثل همان اموال محکوم می‌شود. دادگاه او را موظف می‌کند یا عین اموال را برگرداند یا مبلغ معادل آن را به زن بپردازد. این موضوع در حکم نهایی قید خواهد شد.