ازدواج موقت یا صیغه، یکی از نهادهای حقوقی و فقهی در قانون ایران است که برای شرایط خاصی پیش‌بینی شده است. در حالی که عقد نکاح دائم ضوابط خاصی برای ثبت و رعایت حقوق همسر اول دارد، سوالی که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده، این است که آیا ازدواج موقت بدون اطلاع یا اجازه همسر اول صحیح است یا خیر؟
در این مقاله تلاش داریم به طور کامل و دقیق، وضعیت حقوقی و شرعی ازدواج موقت بدون اجازه همسر را بررسی کنیم، عواقب احتمالی این عمل برای مرد را توضیح دهیم، شرایط امکان درخواست طلاق توسط زن را بررسی کنیم و نحوه استناد به ادله اثباتی مثل پیام‌ها و تصاویر در دادگاه را شرح دهیم. در پایان نیز به این پرسش پاسخ خواهیم داد که آیا چنین ازدواجی جرم محسوب می‌شود یا خیر.
ازدواج موقت بدون اجازه همسر از دیدگاه شرعی و قانونی
ازدواج موقت یا نکاح منقطع در فقه شیعه و قانون مدنی ایران (ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی) به رسمیت شناخته شده است. این نوع ازدواج دارای ویژگی‌هایی مانند تعیین مدت و لزوم تعیین مهر است. برخلاف نکاح دائم که الزاماتی از جمله ثبت رسمی و رعایت برخی حقوق همسر اول را دارد، ازدواج موقت چنین محدودیت‌هایی را ندارد مگر در موارد خاص.
در قانون مدنی و همچنین قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، صراحتاً ازدواج موقت بدون اجازه همسر جرم‌انگاری نشده است. بنابراین، اگر مردی بدون اجازه همسر اول خود اقدام به عقد موقت کند، عمل او جرم محسوب نمی‌شود و برای او مجازات کیفری در نظر گرفته نشده است.
با این حال، باید توجه داشت که اگر مرد در شروط ضمن عقد نکاح متعهد شده باشد که بدون رضایت همسر اول، همسر دیگری اختیار نکند، این اقدام می‌تواند به زن حق طلاق بدهد. همچنین در صورت اثبات ازدواج مجدد، زن می‌تواند با استناد به عسر و حرج درخواست طلاق کند.
از منظر فقهی نیز، ازدواج موقت بدون اجازه همسر اول معتبر است و به صحت عقد لطمه‌ای وارد نمی‌کند؛ یعنی این ازدواج از لحاظ شرعی صحیح است حتی اگر مرد از همسر اول خود اجازه نگرفته باشد.
عواقب عقد موقت بدون اجازه برای مرد چیست؟
هرچند ازدواج موقت بدون اجازه همسر اول جرم کیفری محسوب نمی‌شود، اما این اقدام بدون پیامد حقوقی هم نیست. عواقب این نوع ازدواج برای مرد از دو جنبه مهم قابل بررسی است: حق طلاق زن و الزام مالی ناشی از شروط ضمن عقد.
- حق طلاق زن به استناد شروط ضمن عقد
اگر مرد هنگام ازدواج دائم، شروط ضمن عقد، خصوصاً بند ۱۲ قباله نکاحیه را امضا کرده باشد، و در این شرط تعهد داده باشد که بدون رضایت همسر اول ازدواج نکند، همسر می‌تواند در صورت اثبات ازدواج موقت، از این شرط استفاده کرده و از دادگاه درخواست طلاق کند.
در این حالت، زن به عنوان وکیل در طلاق می‌تواند با استناد به این شرط، تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش کند. این تقاضا ممکن است همراه با درخواست وصول مهریه نیز باشد.
- اثبات عسر و حرج
در فرضی که مرد شرط عدم ازدواج مجدد را امضا نکرده باشد، زن همچنان می‌تواند با اثبات عسر و حرج ناشی از ازدواج مجدد مرد، از دادگاه تقاضای طلاق نماید. عسر و حرج به معنای دشواری شدید و غیرقابل تحمل در زندگی زناشویی است و یکی از مهم‌ترین مواردی است که قانون حمایت خانواده به رسمیت شناخته است.
- بحث کیفری
با توجه به ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده، عدم ثبت ازدواج دائم جرم است و می‌تواند موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی شود. اما این ماده شامل ازدواج موقت نمی‌شود؛ چرا که ثبت نکاح موقت تنها در موارد خاص الزامی است (مانند بارداری زوجه یا توافق طرفین).
بنابراین ازدواج موقت بدون اجازه همسر جرم نیست و عدم ثبت ازدواج موقت (در غیر از موارد الزامی) نیز جرم محسوب نمی‌شود.
توجه داشته باشید که عقد موقت با ازدواج دوم بدون اجازه همسر اول متفاوت است زیرا در ازدواج دوم، باید ثبت محضری شود و این موضوع به دلیل اینکه رضایت همسر در آن نبوده، غیر قانونی است اما در عقد موقت یا صیغه نیاز به ثبت نیست.
طلاق به دلیل ازدواج موقت شوهر
یکی از اصلی‌ترین پیامدهای ازدواج موقت بدون اطلاع و رضایت همسر اول، ایجاد حق طلاق برای زن است. در این خصوص باید به چند نکته حقوقی و فقهی توجه شود:
۱. طلاق به استناد بند ۱۲ قباله ازدواج
بند ۱۲ قباله ازدواج یکی از شروط ضمن عقد است که در بسیاری از سندهای ازدواج درج شده است. بر اساس این بند، اگر مرد بدون رضایت همسر اول ازدواج مجدد کند (چه دائم چه موقت)، زن می‌تواند به طور وکالتی از طرف شوهر طلاق بگیرد.
این امکان در صورتی وجود دارد که مرد، این شرط را هنگام عقد امضا کرده باشد. در غیر این صورت، زن باید از راه‌های دیگر مثل اثبات عسر و حرج اقدام کند.
۲. طلاق بر مبنای عسر و حرج
در فرضی که شرط ضمن عقد وجود نداشته باشد یا مرد آن را امضا نکرده باشد، باز هم زن می‌تواند با اثبات عسر و حرج، تقاضای طلاق کند.
نمونه‌هایی از عسر و حرج در این زمینه:
- بی‌عدالتی مرد بین همسران
- آسیب‌های روحی و روانی ناشی از ازدواج مجدد شوهر
- احساس تهدید حیثیتی و شخصیتی زن در زندگی مشترک
۳. اثبات ازدواج موقت
اثبات ازدواج موقت ممکن است دشوار باشد؛ زیرا این نوع ازدواج معمولاً در دفاتر ثبت ازدواج دائم ثبت نمی‌شود مگر در شرایط خاص (مثل بارداری). در این حالت زن می‌تواند با دلایل زیر اقدام کند:
- شهادت شهود
- پرینت پیامک‌ها و مکاتبات الکترونیکی (در صورت اثبات)
- اسناد و مدارک دیگر مثل عکس و فیلم
۴. دریافت مهریه همزمان با طلاق
در صورتی که زن موفق شود طلاق را از طریق بند ۱۲ شروط ضمن عقد یا اثبات عسر و حرج بگیرد، علاوه بر صدور حکم طلاق، حق دریافت مهریه خود را نیز خواهد داشت.
نحوه اثبات ازدواج موقت برای طرح دعوای طلاق توسط زن
برای این که زن بتواند در دادگاه به استناد ازدواج موقت بدون اجازه شوهرش درخواست طلاق بدهد، باید ابتدا این ازدواج را اثبات کند. اثبات ازدواج موقت معمولاً از طریق روش‌های زیر انجام می‌شود:
۱. ارائه سند رسمی ازدواج موقت
اگر ازدواج موقت ثبت شده باشد و سند رسمی داشته باشد، ساده‌ترین راه اثبات، ارائه این سند به دادگاه است. البته در اکثر موارد ازدواج موقت ثبت نمی‌شود و نیاز به دلایل دیگر خواهد بود.
۲. شهادت شهود
زن می‌تواند با آوردن شاهدانی که از رابطه زوج با زن دوم اطلاع داشته‌اند، وجود ازدواج موقت را در دادگاه ثابت کند. البته باید توجه داشت که شهادت باید قوی و معتبر باشد و صرف ادعا کافی نیست.
۳. پرینت پیامک‌ها، چت‌ها و مکاتبات الکترونیکی
زن می‌تواند چت‌های تلگرام، واتس‌اپ، پیامک یا سایر مکاتبات مرد با زن دوم را به عنوان دلیل ارائه کند.
طبق آیین‌نامه جمع‌آوری ادله الکترونیکی، این مدارک در صورتی که صحت آن‌ها احراز شود، می‌تواند مستند دادگاه قرار گیرد.
البته گرفتن پرینت مکاتبات نیاز به دستور مقام قضایی دارد و ممکن است دشوار باشد.
۴. ارائه عکس یا فیلم
ارائه عکس‌ها یا فیلم‌هایی که رابطه صمیمی مرد با زن دیگری را اثبات کند، می‌تواند به عنوان قرینه در کنار سایر دلایل به قاضی ارائه شود.
۵. اقرار مرد
اگر مرد به ازدواج موقت خود در جلسه دادگاه اقرار کند، نیازی به ارائه دلایل دیگر نیست و دادگاه می‌تواند به استناد اقرار، حکم مقتضی صادر کند.
تبدیل عقد موقت به دائم در فرض داشتن همسر اول
یکی از پرسش‌های مهم در زمینه ازدواج موقت بدون اجازه همسر اول این است که آیا مرد می‌تواند پس از عقد موقت، این ازدواج را به ازدواج دائم تبدیل کند؟ پاسخ این سوال بسته به شرایط، چند حالت مختلف دارد:
۱. امکان تبدیل عقد موقت به عقد دائم
از نظر فقهی و حقوقی، تبدیل مستقیم عقد موقت به عقد دائم ممکن نیست. عقد موقت پس از پایان مدت مقرر یا با بذل مدت توسط مرد یا زن (در صورت داشتن حق بذل)، پایان می‌یابد. پس از انقضای مدت، زوجین می‌توانند با اراده جدید، عقد دائم جدید منعقد کنند. بنابراین، باید ابتدا عقد موقت به پایان برسد و سپس عقد دائم جداگانه تنظیم شود.
۲. نیاز به اجازه دادگاه
اگر مرد همسر دائمی داشته باشد و بخواهد زن دوم (که قبلاً به عقد موقت او بوده) را به عقد دائم درآورد، باید مطابق قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ از دادگاه خانواده اجازه ازدواج مجدد بگیرد.
مطابق ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده، مرد تنها در صورت وجود دلایل موجه (مانند ناباروری زن، ترک زندگی توسط همسر اول، بیماری‌های سخت، یا رضایت همسر اول) می‌تواند با اخذ مجوز از دادگاه، ازدواج دائم مجدد کند.
۳. نقش شرط ضمن عقد
اگر در عقدنامه ازدواج اول شرط شده باشد که مرد بدون اجازه همسر اول حق ازدواج مجدد ندارد (چه دائم چه موقت)، زن می‌تواند به این شرط استناد کرده و مانع عقد دائم دوم شود یا از حق طلاق خود استفاده کند.
۴. ضمانت اجرا در صورت تخلف
اگر مرد بدون کسب اجازه از دادگاه اقدام به ازدواج دائم دوم کند، عمل او جرم محسوب شده و طبق ماده ۴۹ قانون حمایت خانواده، به جزای نقدی درجه ۵ یا حبس تعزیری درجه ۷ محکوم خواهد شد. همچنین زوجه اول می‌تواند دادخواست طلاق بدهد.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون عقد موقت شوهر بدون اطلاع زن را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ همسرم بدون اجازه من ازدواج موقت کرده و زندگی مشترک را ترک کرده است. آیا می‌توانم به خاطر ازدواج بدون اجازه شکایت کنم؟
✅ ازدواج موقت (عقد متعه) نیاز به اجازه همسر ندارد و شرعاً مرد مسلمان می‌تواند با تعداد نامتناهی از زنان، عقد موقت داشته باشد. در حال حاضر، برای ازدواج دائم، کسب اجازه همسر ممکن است ضروری باشد، اما عدم دریافت اجازه برای عقد دائم نیز عقد را باطل نمی‌کند.
❓ زندگی خوبی دارم، اما همسرم در روابط آن‌طور که می‌خواهم نیست. با زنی که قبلاً ازدواج کرده و طلاق گرفته آشنا شدم. آیا می‌توانم بدون اجازه همسر دائمم، صیغه موقت بخوانم؟
✅ توصیه می‌شود بدون اجازه همسر اول اقدام به ازدواج مجدد نکنید، چرا که ممکن است برای همسر اول حق طلاق ایجاد کند و مشکلات قانونی به وجود آید.
❓ شوهرم شش سال است با یک زن مطلقه در ارتباط است. آیا می‌تواند بدون اجازه من با آن زن عقد کند؟
✅ خیر، اگر همسر شما بدون اجازه شما با شخص دیگری ازدواج کند، شما طبق شروط عقدنامه می‌توانید تقاضای طلاق کنید و حقوق مالی خود را حفظ کنید.
❓ در زمان ازدواجم هیچ یک از شروط ضمن عقد را امضا نکرده‌ام. آیا ازدواج موقت برایم مشکل‌ساز می‌شود؟
✅ بدون اجازه همسر دائم نمی‌توانید ازدواج موقت انجام دهید، زیرا این ممکن است مشکلات قانونی و خانوادگی ایجاد کند.
❓ چطور متوجه بشوم همسرم با زنی ازدواج موقت یا صیغه کرده؟
سلام. چون صیغه موقت در جایی ثبت نمی شود امکان بررسی این موضوع از طریق بررسی ثبت آن امکان پذیر نیست و به نوعی دیگر باید متوجه این ✅ موضوع شوید.
برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون این موضوع می توانید با وکلای تخصصی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.