در زندگی مشترک، احساس علاقه و رضایت از رابطه، نقش مهمی در تداوم زندگی دارد. اما گاهی این احساسات به مرور زمان کمرنگ میشود و جایش را به بیعلاقگی یا حتی تنفر میدهد. در چنین شرایطی، برخی زوجین به این فکر میافتند که آیا میتوان صرفاً به دلیل دوست نداشتن همسر، برای طلاق اقدام کرد؟ یا آیا تنفر از شوهر بهتنهایی میتواند دلیل موجهی برای جدایی باشد؟
در این مقاله بهصورت کامل و دقیق بررسی میکنیم که «طلاق به دلیل کراهت یا دوست نداشتن» چه جایگاهی در قانون ایران دارد، چه انواعی از طلاق برای این شرایط پیشبینی شده، و چه راهکارهایی برای زنان و مردان در این زمینه وجود دارد. با ما همراه باشید تا با انواع طلاق مانند خلع، مبارات، طلاق از طرف مرد یا زن، نحوه اثبات عسر و حرج و نقش وکالت در طلاق آشنا شوید.
طلاق به دلیل دوست نداشتن همسر و کراهت از نگاه قانون ایران
در حقوق ایران، صرف دوست نداشتن یا تنفر، تنها برای مردان میتواند دلیل کافی برای طلاق باشد؛ اما برای زنان، چنین احساسی باید با دلایل محکمه پسند مانند عسر و حرج، رضایت شوهر یا داشتن وکالت در طلاق همراه باشد. بنابراین بیعلاقگی بهتنهایی برای زن کفایت نمیکند و نیازمند طی مسیرهای قانونی مشخص است.
📌 طلاق برای مردان: بدون نیاز به دلیل موجه
طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد میتواند هر زمان که بخواهد با رعایت تشریفات قانونی و پرداخت کامل حقوق مالی زن، همسر خود را طلاق دهد. این یعنی اگر مردی صرفاً بهدلیل اینکه دیگر علاقهای به ادامه زندگی ندارد یا از همسر خود متنفر شده، تصمیم به طلاق بگیرد، مرد نیاز به دلیلی برای طلاق ندارد و قانون مانعی برای او ایجاد نمیکند.
البته مرد موظف است:
- مهریه را بهصورت کامل پرداخت کند یا تکلیف آن را روشن کند؛
- نفقه معوقه، اجرتالمثل و سایر حقوق مالی زن را نیز بپردازد؛
- و مراحل قانونی از جمله حضور در دادگاه خانواده و اخذ گواهی عدم امکان سازش را طی کند.
📌 طلاق برای زنان: تنها در شرایط خاص و با محدودیتهای بیشتر
برخلاف مرد، زن نمیتواند صرفاً با استناد به «عدم علاقه» یا «تنفر» از همسرش، دادخواست طلاق بدهد. اگر شوهر به طلاق راضی نباشد، زن برای جدایی باید یکی از راههای قانونی زیر را طی کند:
- طلاق به دلیل عسر و حرج (ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی): زن باید ثابت کند که زندگی با شوهرش با مشقت غیرقابل تحمل همراه است.
- طلاق خلع یا مبارات: اگر مرد به طلاق رضایت دهد، زن میتواند با بخشیدن بخشی یا تمام مهریهاش طلاق بگیرد.
- استناد به شروط ضمن عقد نکاح: اگر در سند ازدواج شروطی ذکر شده باشد که در آن زن وکالت در طلاق دارد.
- وکالت بلاعزل در طلاق: زن با داشتن این وکالت، میتواند حتی بدون رضایت شوهر از او جدا شود.
طلاق خلع به دلیل تنفر زن از شوهر
طلاق خلع یکی از انواع طلاق در قانون مدنی ایران است که بهطور خاص برای شرایطی در نظر گرفته شده که زن از شوهر خود بهشدت کراهت یا تنفر دارد. این نوع طلاق زمانی کاربرد دارد که زن، ادامه زندگی با همسرش را از نظر روحی و عاطفی غیرممکن بداند، اما در عین حال، نتواند دلایل محکمهپسند برای اثبات عسر و حرج یا تخلفات قانونی شوهر ارائه دهد.
📌 تعریف قانونی طلاق خلع
بر اساس ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی:
«طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر میدهد، طلاق بگیرد؛ اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد.»
در واقع، طلاق خلع راهی است که در آن زن با بخشش مالی (معمولاً مهریه یا معادل آن) از شوهر، رضایت او را برای طلاق جلب میکند. این طلاق بدون نیاز به اثبات تقصیر یا سوءرفتار شوهر صادر میشود؛ اما بهشرطی که مرد نیز به طلاق رضایت دهد.
✅ چه زمانی طلاق خلع قابل استفاده است؟
- وقتی زن از شوهرش متنفر است و علاقهای به ادامه زندگی ندارد.
- زمانی که دلایل قانونی کافی برای عسر و حرج ندارد و نمیتواند دادگاه را قانع کند.
- وقتی مرد با طلاق موافق است و با دریافت مالی (مثلاً مهریه) حاضر به جدایی میشود.
- در شرایطی که طلاق توافقی ممکن نیست، اما زن حاضر است امتیازی بدهد تا شوهر راضی به طلاق شود.
📌 نکات مهم در طلاق خلع به دلیل تنفر
کراهت زن از شوهر در اینجا «واقعی» است، اما چون یک حس درونی است، نیازی به اثبات آن در دادگاه نیست؛ صرف اظهار زن در جلسه دادرسی کافی است. اگر زن در طول مدت عده از مهریه ای که بذل کرده رجوع کند، طلاق به رجعی تبدیل میشود و مرد میتواند به زندگی برگردد. بخشش بیشتر از مهریه از نظر شرعی و قانونی اشکالی ندارد، اما معمولاً عرف و دادگاهها میپسندند که حدود مهریه رعایت شود.
طلاق مبارات؛ وقتی کراهت و تنفر دو طرفه است
در بسیاری از روابط زناشویی، گاهی نهتنها یکی از طرفین، بلکه هر دو نفر نسبت به ادامه زندگی مشترک دلسرد، بیعلاقه یا حتی متنفر میشوند. در چنین شرایطی، طلاق مبارات یکی از مناسبترین انواع طلاق در نظام حقوقی ایران است. طلاقی که بر پایه تنفر متقابل استوار است و بهنوعی نوعی از طلاق توافقی محسوب میشود، اما با شرایط خاصی که آن را از طلاق خلع متمایز میکند.
به زبان ساده، در طلاق مبارات، زن و مرد هر دو از یکدیگر تنفر دارند و تمایلی به ادامه زندگی مشترک ندارند. زن برای گرفتن رضایت مرد، مالی به او میبخشد، اما این مال نباید بیشتر از مقدار مهریهاش باشد.
⚖️ تفاوت طلاق مبارات با طلاق خلع
| مورد مقایسه | طلاق خلع | طلاق مبارات |
|---|---|---|
| کراهت و تنفر | فقط از طرف زن | از طرف هر دو (زن و مرد) |
| مقدار فدیه (مالی) | میتواند از مهریه بیشتر باشد | حداکثر به اندازه مهریه |
| دلیل اصلی | تنفر زن از شوهر | تنفر متقابل زوجین |
| نوع طلاق | بائن | بائن |
✅ در چه شرایطی طلاق مبارات استفاده میشود؟
- هر دو طرف نسبت به یکدیگر بیعلاقه یا متنفر شدهاند.
- هیچکدام تمایل به ادامه زندگی ندارند و در جلسات مشاوره یا داوری نیز امکان سازش رد شده است.
- زن حاضر است بخشی از مهریهاش را ببخشد، و مرد هم در مقابل حاضر به طلاق است.
🔍 ویژگیهای حقوقی مهم طلاق مبارات
طلاق از نوع بائن است؛ یعنی رجوع در دوران عده فقط در صورت بازگشت زن از بذل امکانپذیر است. اگر زن در دوران عده از بذل خود (مثلاً بخشش مهریه) رجوع کند، طلاق به رجعی تبدیل میشود. مثل طلاق خلع، اگر مرد رضایت ندهد، این نوع طلاق نیز انجام نمیشود و نیازمند توافق طرفین است.
📌 نکته مهم:
در طلاق مبارات نیز مانند خلع، صرف بیعلاقگی یا دلخوری دلیل محکمهپسند برای طلاق نیست؛ بلکه باید همراه با رضایت شوهر و توافق مالی باشد. در غیر این صورت، زن باید مسیر دیگری مانند اثبات عسر و حرج یا داشتن وکالت در طلاق را دنبال کند.
راههای طلاق برای زن در صورت کراهت از شوهر
در نظام حقوقی ایران، برخلاف مرد که میتواند بدون دلیل مشخص همسرش را طلاق دهد، زن برای جدایی از شوهر باید دلایل محکمهپسند ارائه دهد یا از مسیرهای خاص قانونی عبور کند. یکی از رایجترین دلایل طلاق از طرف زن، کراهت یا تنفر از شوهر است. اما صرف ابراز احساسات کافی نیست. در این بخش به سه راهحل قانونی برای طلاق زن به دلیل کراهت میپردازیم: عسر و حرج، طلاق خلع، و داشتن وکالت در طلاق.
طرحی با عنوان بند اکراه در طلاق بهعنوان پیشنویس در برخی محافل حقوقی مطرح شده است که بر اساس آن، کراهت زن از شوهر میتوانست بهتنهایی مبنای درخواست طلاق قرار گیرد. با این حال، این بند تاکنون رسماً به تصویب نرسیده و در نتیجه، در قانون فعلی ایران، صرف کراهت یا اکراه زن از شوهر بهتنهایی مجوز طلاق محسوب نمیشود.
📌 1. طلاق به دلیل عسر و حرج (ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی)
در صورتی که زن بتواند ثابت کند که ادامه زندگی با شوهر برایش همراه با مشقت شدید و غیرقابل تحمل است، دادگاه میتواند حکم طلاق صادر کند. مواردی از عسر و حرج عبارتاند از:
- ضرب و شتم و آزار جسمی یا روحی
- اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- بیماریهای روانی یا صعبالعلاج مرد
- روابط نامشروع یا سوء رفتار مستمر
- عدم پرداخت نفقه یا ترک زندگی مشترک
- بدبینی، توهین، تحقیر و رفتارهای تحقیرآمیز
- خیانت مکرر یا تهدید به خشونت
نکته مهم: در بسیاری از پروندههای طلاق، کراهت زن با دلایلی مانند موارد بالا ترکیب میشود تا بتواند برای اثبات عسر و حرج استفاده شود.
📌 2. طلاق خلع؛ راهی برای جدایی در صورت کراهت یکطرفه
اگر زن از شوهر متنفر باشد اما نتواند عسر و حرج را اثبات کند، میتواند از راه طلاق خلع اقدام کند. در این نوع طلاق، زن در قبال گرفتن طلاق، بخشی از مهریه یا مال دیگری را به شوهر میبخشد. اما این روش مشروط به رضایت شوهر است.
📌 3. وکالت بلاعزل در طلاق؛ راهکار حقوقی قدرتمند برای زنان
اگر زن هنگام عقد نکاح یا بعدها، وکالت بلاعزل در طلاق از شوهر دریافت کرده باشد، میتواند بدون رضایت شوهر و حتی بدون نیاز به اثبات عسر و حرج، از او طلاق بگیرد. این وکالت معمولاً بهصورت رسمی در دفترخانه ثبت میشود و باید صراحتاً شامل حق توکیل به غیر، بخشش مهریه و مراجعه به دادگاه باشد.
مراحل طلاق به دلیل تنفر از شوهر؛ از ثبت دادخواست تا صدور حکم طلاق
وقتی زن به دلیل بیعلاقگی یا تنفر از شوهر تصمیم به جدایی میگیرد، اگر مرد راضی به طلاق نباشد، ناچار است مسیر قانونی خاصی را طی کند. این مسیر بسته به شرایط، میتواند شامل طلاق خلع، اثبات عسر و حرج یا استفاده از وکالت در طلاق باشد. در این بخش، مراحل کلی اقدام برای طلاق به دلیل کراهت را بهصورت گامبهگام مرور میکنیم.
۱. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست طلاق
اولین مرحله، مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تنظیم دادخواست طلاق است. در این دادخواست باید نوع طلاق (خلع یا به استناد عسر و حرج) مشخص شود.
در طلاق خلع، زن اعلام میکند بهدلیل کراهت، قصد دارد مالی را به شوهر ببخشد تا طلاق دهد. در عسر و حرج، دلایل سختی و مشقت باید پیوست شوند.
۲. ثبتنام در سامانه ثنا و سامانه تصمیم
برای اطلاعرسانیهای بعدی، هر دو طرف باید در سامانه ثنا ثبتنام کنند. همچنین در اغلب شهرها، ثبتنام در سامانه تصمیم (سازمان بهزیستی) و شرکت در جلسات غربالگری و مشاوره الزامی است.
۳. شرکت در جلسات مشاوره اجباری طلاق
زوجین به مرکز مشاوره خانواده معرفی میشوند تا امکان بازگشت و مصالحه بررسی شود. اگر مشاوره به نتیجه نرسد، گواهی عدم امکان سازش یا تأیید لزوم رسیدگی قضایی صادر میشود.
۴. تشکیل پرونده در دادگاه خانواده و ارائه مدارک
پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع داده میشود. مدارک لازم عبارتاند از:
- شناسنامه و کارت ملی
- عقدنامه یا کپی آن
- متن دادخواست
- رسید پرداخت یا اعلام بذل مهریه (در طلاق خلع یا مبارات)
- مستندات عسر و حرج (اگر بر این اساس طرح شده باشد)
۵. بررسی دادگاه و ابلاغ به طرفین از طریق سامانه ثنا
دادگاه با بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، نظر خود را در قالب صدور گواهی عدم امکان سازش یا حکم طلاق اعلام میکند.
📌 نکته مهم: در طلاق خلع یا مبارات، اگر مرد به طلاق رضایت ندهد، علیرغم بذل مهریه، دادگاه نمیتواند زن را مطلقه کند. در عسر و حرج، اگر دادگاه دلایل زن را قانعکننده بداند، حکم طلاق بدون رضایت مرد صادر میشود.
۶. صدور حکم طلاق یا گواهی عدم امکان سازش
در صورت پذیرش دادخواست اگر طلاق توافقی باشد گواهی عدم امکان سازش صادر میشود و اگر طلاق به دلیل عسر و حرج یا خلع باشد → حکم طلاق صادر و ابلاغ میشود.
۷. مراجعه به دفترخانه برای اجرای صیغه طلاق و ثبت رسمی
در پایان، با حکم صادرشده، زن و شوهر به دفترخانه طلاق مراجعه میکنند تا صیغه طلاق جاری و سند طلاق رسمی صادر شود. در طلاق بائن (خلع و مبارات)، امکان رجوع برای مرد وجود ندارد، مگر زن در دوران عده از بذل خود رجوع کند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون طلاق به دلیل دوست نداشتن همسر، تنفر یا کراهت مطرح شده است:
❓ من از شوهرم متنفرم و حاضر به ادامه زندگی نیستم، اما او راضی به طلاق نیست. آیا میتوانم بدون رضایتش جدا شوم؟
✅ اگر شوهر شما حاضر به طلاق نباشد، صرف ابراز تنفر یا بیعلاقگی برای گرفتن حکم طلاق کافی نیست. در این شرایط، شما باید یا دلایل قانونی مانند عسر و حرج (مثلاً سوءرفتار، اعتیاد، ترک انفاق و…) را اثبات کنید، یا از طریق طلاق خلع با بذل مهریه، رضایت او را جلب نمایید. اگر هم وکالت بلاعزل در طلاق دارید، میتوانید بدون رضایت او، از دادگاه درخواست طلاق کنید.
❓ من زن هستم، از همسرم خوشم نمیاد ولی دلیلی هم برای عسر و حرج ندارم. فقط میخوام ازش جدا شم. راهی هست؟
✅ بله، شما میتوانید از طریق طلاق خلع اقدام کنید. در این نوع طلاق، شما میپذیرید که مهریه یا مالی را به همسرتان ببخشید تا او در قبال دریافت آن رضایت به طلاق بدهد. اما باید توجه داشته باشید که طلاق خلع بدون رضایت شوهر قابل اجرا نیست. اگر او قبول نکند، لازم است مسیر حقوقی دیگری مانند اثبات عسر و حرج یا داشتن وکالت طلاق را دنبال کنید.
❓ شوهرم میخواد منو طلاق بده چون میگه منو دیگه دوست نداره. آیا قانون بهش اجازه میده؟
✅ طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد میتواند حتی بدون دلیل خاص، همسرش را طلاق دهد؛ اما به شرط آنکه تمام حقوق مالی شما (از جمله مهریه، نفقه، اجرتالمثل و…) را بپردازد و مراحل قانونی مثل مراجعه به دادگاه و دریافت گواهی عدم امکان سازش را طی کند. بنابراین بله، اگر شوهر شما دیگر تمایلی به ادامه زندگی نداشته باشد، میتواند از شما جدا شود، ولی بدون رعایت حقوق شما امکان انجام طلاق وجود ندارد.