نازایی یکی از چالشبرانگیزترین مسائل در زندگی زناشویی است که گاهی باعث فروپاشی روابط و درخواست طلاق میشود. در حالی که بسیاری از زوجها تلاش میکنند با استفاده از روشهای درمانی و پزشکی، ناباروری را پشت سر بگذارند، برخی دیگر طلاق را بهعنوان آخرین راهحل انتخاب میکنند. اما آیا نازایی زن بهتنهایی میتواند دلیلی قانونی برای طلاق باشد؟ مرد چگونه میتواند همسر نازای خود را طلاق دهد؟ وضعیت مهریه و حقوق مالی زن در این نوع جدایی چگونه است؟
در این مقاله، بهصورت جامع و دقیق به بررسی طلاق به دلیل نازایی زن پرداختهایم؛ از تحلیل مواد قانونی تا نقش پزشکی قانونی، شرایط اثبات، حقوق زن نازا و حتی امکان ازدواج مجدد مرد در چنین شرایطی. اگر با این موضوع درگیر هستید یا قصد دارید بهصورت آگاهانهتر در مورد آن تصمیم بگیرید، ادامه مطلب را از دست ندهید.
قانون در مورد طلاق به دلیل نازایی زن چه میگوید؟
در نظام حقوقی ایران، نازایی زن بهتنهایی نمیتواند مانع طلاق شود و از سوی دیگر، الزام قانونی برای اثبات آن هم وجود ندارد. قانونگذار در ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی به مرد این اختیار را داده است که در هر زمان، بدون ارائه دلیل خاصی، با رعایت تشریفات قانونی، همسر خود را طلاق دهد. این یعنی حتی اگر هیچ مدرکی دال بر ناباروری همسر نداشته باشد، مرد،نیاز به دلایل محکمه پسند برای طلاق ندارد.
📌 نکته مهم: نازایی زن در زمره موارد فسخ نکاح قرار نمیگیرد. به بیان دیگر، اگر مرد بخواهد بدون پرداخت مهریه یا با استناد به عیب، نکاح را فسخ کند، نمیتواند نازایی را به عنوان دلیل فسخ مطرح کند. او فقط میتواند از مسیر طلاق عادی اقدام نماید.
🔍 وضعیت کلی قانون در مورد نازایی زن و مرد
قانون ایران بهطور مستقیم درباره نازایی زن یا مرد ماده مستقلی ندارد؛ اما:
- مرد بهدلیل داشتن حق طلاق (ماده ۱۱۳۳) میتواند بدون نیاز به اثبات نازایی، همسر خود را طلاق دهد.
- زن اگر بخواهد به دلیل ناباروری مرد طلاق بگیرد، باید با ارائه گواهی پزشکی قانونی و مدارک لازم، عسر و حرج را اثبات کند تا بتواند از دادگاه حکم طلاق بگیرد.
📌 نتیجهگیری: در حالی که مرد برای طلاق نیاز به هیچ دلیلی ندارد، زن فقط در صورت تحمل سختیهای غیرقابل تحمل ناشی از ناباروری مرد میتواند از دادگاه درخواست طلاق کند.
🔍 طلاق از طرف زن به دلیل نازایی خود؛ آیا امکانپذیر است؟
در قانون ایران، نازایی زن بهتنهایی دلیلی برای گرفتن طلاق نیست. زن نمیتواند صرفاً به دلیل نازا بودن، از شوهرش جدا شود. اما اگر نازایی باعث فشارهای شدید روحی، آزار یا تحقیر در زندگی زناشویی شود، زن میتواند با استناد به عسر و حرج و ارائه مدارک کافی، از دادگاه تقاضای طلاق کند. در این صورت، قاضی با بررسی شرایط، ممکن است با طلاق موافقت کند.
تفاوت نازایی زن با موارد فسخ نکاح در قانون ایران
برخی افراد تصور میکنند که نازایی زن میتواند دلیل فسخ عقد نکاح باشد، اما این تصور از نظر قانونی اشتباه است. قانون مدنی ایران فهرست مشخصی از عیوب زن را که حق فسخ نکاح به مرد میدهد، در ماده ۱۱۲۳ ذکر کرده است. در این ماده، نازایی زن بهعنوان یکی از عیوب موجب فسخ نکاح ذکر نشده است.
📝 عیوبی که موجب حق فسخ نکاح برای مرد میشوند عبارتاند از:
- قرن (ناتوانی جنسی ناشی از تنگی مجرای رحم)
- جذام
- برص (بیماری پوستی شدید)
- افضاء (اتصال مجرای ادرار و رحم یا مقعد)
- زمینگیری
- نابینایی از هر دو چشم
- جنون
پس نازایی جزو این فهرست نیست و در نتیجه مرد نمیتواند عقد را فسخ کند، مگر اینکه یکی از موارد زیر اتفاق افتاده باشد:
⚖️ موارد خاصی که شاید بتوان از نازایی بهعنوان فسخ نکاح استفاده کرد:
-
شرط ضمن عقد یا تخلف از وصف: اگر مرد هنگام عقد ازدواج، شرط کرده باشد که زن باید توانایی باروری داشته باشد یا ازدواج بر اساس وصف خاصی (مثلاً توانایی بارداری) انجام شده باشد، در صورت مشخص شدن نازایی، امکان فسخ نکاح از این جهت وجود دارد.
-
تدلیس: اگر زن آگاهانه و عامدانه، نازایی خود را پنهان کرده باشد (مثلا ازدواج قبلی داشته و می دانسته نازا است) و این امر برای مرد حیاتی بوده باشد، ممکن است امکان اقامه دعوای تدلیس و فسخ مهیا باشد، البته اثبات آن دشوار است.
نتیجه مهم: در اکثر موارد، مرد باید از مسیر طلاق رسمی و عادی اقدام کند، نه فسخ نکاح. فسخ، شرایط سختگیرانهتری دارد و اثبات آن نیز پیچیدهتر است.
آیا مهریه به زن نازا تعلق میگیرد؟
پاسخ روشن و قطعی قانون به این سوال مثبت است. نازایی زن به هیچ عنوان باعث از بین رفتن حق مهریه نمیشود و این مسئله در رویه قضایی ایران نیز بارها تأیید شده است. قانون مدنی مهریه را بهعنوان مالی که در ازای ازدواج به زن تعلق میگیرد، تعریف کرده و هیچگونه وابستگی میان مهریه و توانایی زن برای فرزندآوری در نظر نگرفته است.
بنابراین اگر زن نازا باشد، مهریه بهطور کامل به او تعلق میگیرد. حتی اگر قبل از ازدواج زن از نازایی خود مطلع بوده و آن را به مرد نگفته باشد، این موضوع بهتنهایی باعث سلب مهریه نمیشود.
در قانون ایران، مرد متاهل در شرایطی خاص می تواند ازدواج مجدد کند؛ یکی از این شرایط، ناباروری یا نازایی زن است. یعنی اگر مرد ثابت کند که همسرش نازا است و امکان فرزندآوری ندارد، میتواند برای گرفتن اجازه ازدواج دوم از دادگاه اقدام کند. البته صرف ادعا کافی نیست؛ مرد باید مدارک پزشکی معتبر، مانند گواهی پزشکی قانونی یا آزمایشهای درمان ناباروری را ارائه دهد تا قاضی قانع شود که همسرش توانایی باردار شدن ندارد.
📌 در این موارد، دادگاه معمولاً بررسی میکند که:
- زن واقعاً نازا است و امکان بچهدار شدن ندارد
- مرد قصد سوءاستفاده از قانون را ندارد
- حقوق مالی زن اول (مثل مهریه، نفقه و …) تضمین شده باشد
اگر دادگاه با درخواست مرد موافقت کند، اجازهنامه رسمی ازدواج دوم صادر میشود. اما اگر مرد بدون این مجوز اقدام به ازدواج مجدد کند، مرتکب تخلف قانونی شده و ممکن است مجازات شود.
مراحل طلاق به دلیل نازایی زن (راهنمای کامل و عملی)
در حقوق ایران، مرد برای طلاق دادن زن نازا نیاز به اثبات نازایی یا ارائه دلیل محکمهپسند ندارد و روال طلاق به صورت عادی باید پیش رود. اما رعایت مراحل قانونی برای ثبت و اجرای طلاق الزامی است. در ادامه مراحل طلاق از طرف مرد را قدم به قدم بررسی میکنیم:
🟢 مرحله اول: ثبتنام در سامانه تصمیم طلاق
مرد باید ابتدا در سامانه تصمیم (zaman.behzisti.net) ثبتنام کند و گزینهی «طلاق به درخواست زوج» را انتخاب نماید.
- این سامانه توسط بهزیستی اداره میشود و هدف آن کاهش آمار طلاق است.
- پس از ثبتنام، زمان و مکان جلسه مشاوره برای زوجین (یا یکی از آنها) مشخص میشود.
🟢 مرحله دوم: شرکت در جلسات مشاوره اجباری
حضور در جلسات مشاوره خانواده الزامی است. اگر زوجین به نتیجه نرسند، مرکز مشاوره گواهی عدم انصراف از طلاق صادر میکند.
نکته: اگر زن همکاری نکند، مرد میتواند تنها با حضور خودش این مرحله را طی کند.
🟢 مرحله سوم: ثبت دادخواست طلاق در دفتر خدمات الکترونیک قضایی
با در دست داشتن گواهی مشاوره، مرد به دفتر خدمات قضایی مراجعه میکند و دادخواست طلاق ثبت میشود.
در این مرحله:
- مدارک شناسایی
- عقدنامه
- گواهی مشاوره
و در صورت وجود، گواهی پزشکی قانونی (مثلاً برای اثبات نازایی، اگر بخواهد ارائه دهد) باید ضمیمه شود.
🟢 مرحله چهارم: ارجاع به دادگاه خانواده و رسیدگی
پرونده به دادگاه خانواده ارجاع میشود. قاضی:
- وضعیت حقوق مالی زن را بررسی میکند (مهریه، نفقه، اجرتالمثل و…)
- اگر مرد تکلیف این حقوق را مشخص کرده باشد، معمولاً گواهی عدم امکان سازش صادر میشود.
در این مرحله نیازی به اثبات نازایی زن نیست؛ اما ممکن است مرد آن را در دادخواست ذکر کند.
🟢 مرحله پنجم: تعیین وضعیت حقوق مالی زن
برای صدور گواهی عدم امکان سازش، مرد باید:
- مهریه زن را پرداخت یا تعیین تکلیف کرده باشد
- نفقه ایام عده را بپردازد یا تعهد دهد
- در صورت مطالبه زن، اجرتالمثل یا نحله پرداخت شود
- شرط تنصیف اموال (در صورت وجود) رعایت شود
🟢 مرحله ششم: مراجعه به دفترخانه طلاق
پس از صدور گواهی عدم امکان سازش:
- مرد و زن باید در مهلت ۳ ماهه به دفترخانه مراجعه کنند
- آزمایش عدم بارداری زن برای طلاق الزامی است (در طلاق رجعی)
- پس از ارائه مدارک، صیغه طلاق جاری و ثبت رسمی میشود
به صورت کلی می توان گفت که طلاق از طرف مرد 3 الی 5 ماه طول می کشد که اگر مرد بتواند آن را تبدیل به طلاق توافقی کند، این زمان به 2 ماه کاهش خواهد یافت.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون طلاق به دلیل نازایی زن مطرح شده است:
❓ شوهرم به من میگوید چون نمیتوانم بچهدار شوم، از مهریه خبری نیست. واقعاً مهریهام از بین میرود؟
✅ خیر، چنین حرفی از نظر قانونی کاملاً اشتباه است. حتی اگر زن به دلایل پزشکی نازا باشد یا قبل از ازدواج هم از نازایی خود خبر داشته ولی نگفته باشد، باز هم مهریهاش بهطور کامل محفوظ است. مهریه در قانون ایران، حق زن است و ارتباطی با توانایی فرزندآوری ندارد. اگر همسر شما از پرداخت آن خودداری کند، میتوانید از طریق دادگاه برای دریافت مهریه اقدام کنید.
❓ من پنج ساله ازدواج کردم، بچهدار نمیشویم و پزشکان گفتند احتمالاً مشکل از من است. آیا شوهرم میتونه با این دلیل منو طلاق بده؟
✅ بله، طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد میتواند هر زمان که بخواهد، همسرش را طلاق بدهد، حتی بدون ارائه دلیل. یعنی اگر همسر شما بخواهد بهدلیل نازایی طلاق بگیرد، نیاز به اثبات آن هم ندارد. اما باید تمامی حقوق مالی شما از جمله مهریه، نفقه و اجرتالمثل را پرداخت کند. اگر این حقوق را ندهد، نمیتواند مراحل طلاق را بهدرستی پیش ببرد.
❓ من بعد از عقد متوجه شدم نازا هستم. اگر شوهرم بخواد طلاقم بده، میتونه مهریه رو نده؟
✅ خیر، حتی اگر بعد از عقد مشخص شود که زن نازا بوده، مهریه بهطور کامل به او تعلق میگیرد. مهریه ارتباطی با توانایی بارداری ندارد و قانون آن را به صرف وقوع عقد برای زن در نظر گرفته است. مگر اینکه زن قبل از طلاق آن را ببخشد یا شرایط خاصی مثل عدم نزدیکی وجود داشته باشد که ممکن است میزان مهریه را کاهش دهد.