در بسیاری از پرونده‌های حقوقی یا کیفری، استشهادیه به‌عنوان ابزاری برای اثبات ادعا یا دفاع، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اگر فردی در این سند کتبی، حقیقت را بیان نکند یا عمداً اطلاعات نادرست ارائه دهد، آیا می‌توان از او شکایت کرد؟
شکایت از شهود استشهادیه موضوعی کمتر شناخته‌شده اما بسیار مهم است که می‌تواند ابعاد کیفری و مدنی داشته باشد. در این مقاله، به بررسی دقیق مواردی که امکان شکایت وجود دارد، مجازات‌های قانونی مرتبط، روش‌های شکایت و مسئولیت‌های حقوقی و کیفری افراد امضا کننده استشهادیه می‌پردازیم.
امکان شکایت از شهود استشهادیه دروغین
در بسیاری از پرونده‌های حقوقی و کیفری، طرفین برای تقویت موضع خود اقدام به ارائه استشهادیه می‌کنند. در این اسناد، افراد مختلفی به‌عنوان «شاهد» اظهاراتی را کتبی اعلام می‌نمایند. اما گاهی پیش می‌آید که یکی از این شهود، دروغ می‌نویسد یا در دادگاه نیز همان مطالب خلاف واقع را تکرار می‌کند. در چنین مواردی، این سؤال مهم مطرح می‌شود که آیا می‌توان از شهود استشهادیه دروغین شکایت کرد؟ و اگر بله، تحت چه عنوانی و چگونه باید این شکایت را پیگیری کرد؟
در این بخش، به‌صورت دقیق بررسی می‌کنیم که چه زمانی شهادت شهود استشهادیه جرم محسوب می‌شود، چه تفاوتی با امضاکنندگان معمولی استشهادیه دارد، و چه زمانی می‌توان از آن‌ها تحت عنوان شهادت کذب یا افترا یا جعل سند شکایت کرد.
📌 آیا استشهادیه دروغین، شهادت محسوب می‌شود؟
استشهادیه، سندی است که معمولاً بیرون از دادگاه تنظیم شده و افراد امضا کننده در آن، بر اساس اطلاعات شخصی خود، موضوعی را تأیید می‌کنند. از نظر قانونی، این اظهارات تا زمانی که در جلسه رسمی دادگاه تکرار نشوند، شهادت شرعی محسوب نمی‌شوند. بنابراین:
- اگر فرد فقط در استشهادیه مطلبی دروغ بنویسد و در دادگاه حاضر نشود، «شهادت کذب» محسوب نمی‌شود.
- اما اگر همان فرد در دادگاه حاضر شود و اظهارات خلاف واقع را نزد قاضی تکرار کند، به‌عنوان «شاهد رسمی» محسوب می‌شود و در صورت اثبات دروغ، می‌توان از او به جرم شهادت کذب شکایت کرد.
🔍 چه جرایمی ممکن است علیه شهود استشهادیه مطرح شود؟
بسته به اینکه شاهد در کجا و چگونه اظهارات خود را ارائه داده باشد، جرایم زیر ممکن است مطرح شود:
- شهادت کذب (در صورت ادای شهادت در دادگاه رسمی)
- افترا در صورتی که به دیگری اتهام ناروا زده باشد
- استفاده از سند مجعول (اگر استشهادیه ساختگی یا تحریف شده باشد)
- فریب دادگاه یا تقلب در دادرسی (در صورت اثبات فریب قاضی با شهادت دروغ)
شرط تعقیب شهودِ استشهادیه و مجازات
گاهی نام چند نفر به‌عنوان «شاهد» در استشهادیه درج می‌شود و بعداً همان افراد به‌عنوان شاهد به دادگاه احضار می‌شوند. اگر در جلسه‌ی رسمی نزد قاضی سخن خلاف واقع بگویند، «شهادت کذب» محقق است و قابلیت تعقیب کیفری دارد؛ اما صرفِ درجِ نام در استشهادیه بدون حضور در دادگاه، «شهادت کذب» محسوب نمی‌شود.
⚖️ عنوان اتهام دقیق چیست؟
وقتی «شاهدِ معرفی‌شده در استشهادیه» در روند رسمی دادرسی حاضر شود و عمداً خلاف حقیقت گواهی بدهد، مشمول ماده ۶۵۰ تعزیرات است: شهادت دروغ نزد مقامات رسمی. مجازات آن طبق به‌روزرسانی ۱۴۰۳ شامل سه ماه و یک روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی (۸۲٫۵ تا ۳۳۰ میلیون ریال) است.
🔍 چه زمانی واقعاً می‌توان شکایت کرد؟
برای تحقق «شهادت کذب» باید هم‌زمان چند شرط احراز شود:
- حضور شاهد در مرجع رسمی (دادگاه/مرجع قضایی) و ادای شهادت در چارچوب رسیدگی.
- علم به خلاف واقع بودن گفته‌ها (صرف اشتباه کافی نیست).
- قابلیت اثبات دروغ بودن شهادت با دلایل متقن (مدارک، فیلم، تناقضات روشن و …).
🛠️ هم‌زمان چه ابزارهای دفاعی دارید؟
-
جرح و تعدیل شهود (مدنی): اگر پرونده شما مدنی است و طرف مقابل به «شهودِ همان استشهادیه» استناد کرده، می‌توانید شهود را قبل از ادای گواهی به استناد جهات قانونی (عدم عدالت، نفع شخصی، خصومت و …) «جرح» کنید؛ اثبات جرحِ مکتوم که رأی بر آن استوار بوده از موجبات نقض رأی است.
-
اعاده دادرسی (کیفری/مدنی): اگر رأی نهایی بر شهادت متکی بوده و سپس کذب بودن شهادت در مرجع صالح ثابت شود، می‌تواند از موجبات اعاده دادرسی باشد.
🧾 مسیر عملی شکایت از «شاهدِ استشهادیه» به اتهام شهادت کذب
- گردآوری ادله‌ی کذب (مدارک، مستندات فنی، اظهارات متعارض و …).
- ثبت شکواییه از طریق سامانه ثنا/دفاتر خدمات الکترونیک قضایی علیه شاهد به اتهام «شهادت کذب موضوع ماده ۶۵۰». در متن شکواییه، جلسه، شعبه، تاریخ ادای شهادت و دلایل کذب بودن را دقیق قید کنید.
- درخواست استعلام و مواجهه با شهود، و عنداللزوم، ارجاع به کارشناس (مثلاً تطبیق زمان/مکان از روی دوربین، لوکیشن، مکاتبات).
- در صورت صدور رأی مبتنی بر شهادت، پس از اثبات نهایی کذب، مسیر اعتراض یا اعاده دادرسی را فعال کنید.
📌 مرز مهم برای جلوگیری از خلط بحث
تمرکز این بخش فقط بر شهودِ استشهادیه که در دادگاه شهادت می‌دهند است. صرفِ امضا یا ذکر نام در استشهادیه خارج از جلسه‌ی رسمی، «شهادت کذب» نیست و بحث دیگری دارد.
چه زمانی می‌توان از امضاکنندگان استشهادیه شکایت کرد؟
یکی از سؤالات مهمی که در دعاوی حقوقی یا کیفری مطرح می‌شود، این است که آیا می‌توان از افرادی که استشهادیه را امضا کرده‌اند شکایت کرد؟ پاسخ مثبت است، اما به این شرط که شرایط خاصی وجود داشته باشد. استشهادیه اگرچه جایگاه رسمی شهادت را ندارد، اما در صورتی که موجب فریب دادگاه یا تضییع حق دیگری شود، قابل پیگرد کیفری خواهد بود.
اگر امضا کننده استشهادیه عمداً اطلاعات دروغین ارائه دهد و این اطلاعات موجب گمراهی قاضی یا ضرر به دیگری شود، بسته به مورد، چند عنوان کیفری ممکن است مطرح شود:
1. شهادت کذب؛ فقط در دادگاه رسمی
همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، شهادت کذب زمانی مطرح می‌شود که فرد در حضور قاضی و در جریان دادرسی رسمی دروغ بگوید. اگر کسی در استشهادیه دروغ بنویسد و یا استشهادیه دروغ را امضا کند، نمی‌توان او را به‌طور مستقیم به جرم شهادت کذب تحت تعقیب قرار داد، اما اگر همان فرد بعدها در دادگاه همین اظهارات را تکرار کند، مشمول این جرم می‌شود.
2. جعل یا استفاده از سند مجعول (ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی)
اگر استشهادیه جعلی باشد (مثلاً امضاها ساختگی باشند، متن دستکاری شده باشد یا به افراد نسبت داده شده که آن را امضا نکرده‌اند)، این یک سند عادی مجعول محسوب می‌شود که مطابق ماده ۵۳۶ اصلاح شده در سال ۱۴۰۳ شامل:
- حبس از ۶ ماه تا ۲ سال
- جزای نقدی جایگزین (مطابق جدول جدید مجازات‌ها)
همچنین استفاده از چنین سندی در دادگاه، خود جرم مستقل «استفاده از سند مجعول» محسوب می‌شود. که با جعل آن متفاوت است.
3. افترا از طریق استشهادیه (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)
اگر فردی در استشهادیه به دیگری ارتکاب جرم مشخصی را نسبت دهد، بدون آن‌که مدرک یا اثباتی وجود داشته باشد، و بعداً آن ادعا ثابت نشود، می‌توان او را به جرم افترا تحت تعقیب قرار داد.
مجازات افترا:
-
از یک ماه تا یک سال حبس
-
یا تا ۷۴ ضربه شلاق
مثلاً اگر در استشهادیه‌ای ادعا شود که فلان فرد «چند بار سابقه سرقت داشته» ولی بعداً مشخص شود که کذب بوده، امضاکننده مستنداً قابل شکایت است.
4. 🎯 فریب مقام قضایی با سند خلاف واقع (در رویه دادگاه‌ها)
داگر استشهادیه‌ای به نحوی تنظیم شده باشد که عملاً قاضی را گمراه کند و باعث صدور حکم ناعادلانه یا تضییع حق شود، این اقدام می‌تواند مصداق فریب دادگاه و سوء استفاده از سند محسوب شود. حال این کار می تواند توسط فرد یا وکیل صورت بگیرد که در صورت فریب مقام قضایی توسط وکیل مجازات جداگانه ای شامل حال وی خواهد شد و به طور کلی در این حالت، مسئولیت کیفری و مدنی امضا کنندگان قابل پیگیری است.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شکایت از شهود استشهادیه را مشاهده می فرمایید:
❓ در استشهادیه‌ای محلی برای دعوای ملکی، شاهد گفته من زمین همسایه را غصب کردم؛ بعداً مشخص شد زمین برای همان همسایه بوده. می‌توانم از شاهد شکایت کنم؟
✅ اگر آن شخص صرفاً در استشهادیه خارج از دادگاه چنین حرفی زده باشد، امکان تعقیب تحت عنوان افترا وجود دارد، نه شهادت کذب. اما اگر همین حرف را در دادگاه رسمی نیز تکرار کرده باشد، علاوه بر افترا، می‌توان شکایت شهادت کذب نیز مطرح کرد.
❓ کسی در استشهادیه نوشته من مزاحم همسایه‌ها هستم؛ ولی اصلاً این‌طور نیست. می‌توانم از او شکایت کنم؟
✅ بله. اگر آن شخص به دروغ اتهامی به شما نسبت داده و ادعای او موجب خسارت یا بی‌اعتباری اجتماعی شده باشد، شما می‌توانید به جرم افترا از او شکایت کیفری کنید. اگر ثابت شود که دروغ گفته و ادعایش بی‌اساس بوده، با مجازات حبس یا شلاق مواجه می‌شود.
❓ در استشهادیه چند نفر شهادت دادند به سکونت من در یک آدرس، ولی بعداً یکی‌شان در دادگاه گفت من آنجا نبودم؛ آیا قابل پیگیری است؟
✅ دو حالت دارد یک اگر شاهد در دادگاه نیز درباره سکونت شما خلاف واقع شهادت بدهد و کذب بودنش اثبات شود، می‌توانید علیه او به اتهام شهادت کذب شکایت کنید. حالت دوم این است که اگر دروغ فقط در استشهادیه بوده و فرد در دادگاه آن را اصلاح/انکار کرده باشد، موضوع شهادت کذب نیست.