شرایط صیغه موقت در دفترخانه | مدارک، مراحل و نکات قانونی

ازدواج موقت یا همان صیغه موقت، یکی از انواع نکاح در نظام حقوقی ایران است که بر اساس فقه شیعه مشروع دانسته شده و شرایط و ضوابط خاص خود را دارد. برخلاف تصور عموم، ثبت صیغه موقت در دفترخانه الزامی نیست، مگر در مواردی که قانون به‌صراحت آن را واجب دانسته باشد. با این حال، در سال‌های اخیر، ثبت رسمی این نوع ازدواج در دفاتر ازدواج و طلاق یا دفاتر اسناد رسمی مورد توجه بیشتری قرار گرفته؛ چرا که می‌تواند از بروز مشکلات حقوقی، اجتماعی و خانوادگی جلوگیری کند.

در این مقاله، قصد داریم شرایط قانونی، مدارک لازم، آثار حقوقی و مزایای ثبت صیغه موقت در دفترخانه را به‌طور کامل بررسی کنیم. همچنین، نکات مهمی درباره ازدواج موقت دختر باکره، نحوه خواندن صیغه و شرایطی که ثبت آن الزامی می‌شود نیز مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.

قوانین ثبت عقد موقت و موارد الزام به ثبت در دفترخانه

یکی از تفاوت‌های اصلی بین ازدواج دائم و موقت، موضوع ثبت عقد در دفاتر رسمی است. در حالی که ثبت ازدواج دائم برای مرد الزامی و عدم آن جرم تلقی می‌شود، ثبت صیغه موقت از نظر قانونی در اغلب موارد اختیاری است؛ مگر در شرایط خاصی که قانون‌گذار آن را اجباری و دارای ضمانت اجرا دانسته است.

⚖️ قانون حمایت خانواده و ثبت نکاح موقت

بر اساس ماده ۲۱ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، ثبت نکاح موقت تنها در سه حالت خاص الزامی است:

1. باردار شدن زن در دوران عقد موقت
   اگر زن در طول مدت عقد موقت باردار شود، برای دریافت شناسنامه فرزند، ثبت صیغه در دفترخانه ضروری خواهد بود. در غیر این صورت، امکان اثبات نسب فرزند یا صدور شناسنامه با چالش‌های حقوقی مواجه می‌شود.

2. توافق زوجین بر ثبت عقد موقت
   اگر در زمان عقد، طرفین توافق کنند که صیغه موقت در دفترخانه ثبت شود، این توافق مانند یک تعهد الزام‌آور تلقی شده و مرد نمی‌تواند از انجام آن خودداری کند.

3. شرط ضمن عقد بر ثبت صیغه در دفترخانه
   اگر در متن عقد شرط شود که ازدواج موقت باید ثبت شود، این شرط طبق ماده ۱۰ قانون مدنی برای زوج لازم‌الاجرا خواهد بود و عدم ثبت می‌تواند برای مرد تبعات قانونی داشته باشد.

⚖️ ضمانت اجرای عدم ثبت

• برای ازدواج دائم: اگر مرد از ثبت عقد دائم خودداری کند، ممکن است به حبس یا جزای نقدی محکوم شود.
• برای ازدواج موقت: فقط در سه مورد فوق، ثبت الزامی است و عدم آن ممکن است در دعاوی بعدی علیه مرد مورد استناد قرار گیرد، اما در حالت عادی، عدم ثبت نکاح موقت جرم محسوب نمی‌شود.

⚖️ محل ثبت عقد موقت

ثبت ازدواج موقت می‌تواند در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق یا در دفاتر اسناد رسمی انجام شود. با توجه به عرف، بسیاری از دفترخانه‌های ازدواج مجهز به فرم‌های خاص صیغه‌نامه موقت هستند و این نوع ازدواج را در قالب سند رسمی ثبت می‌کنند.

شرایط صیغه موقت در دفترخانه ازدواج و طلاق

برخلاف تصور رایج، برای ثبت رسمی عقد موقت در دفترخانه، صرف اعلام توافق طرفین کافی نیست. دفاتر ازدواج و طلاق برای ثبت صیغه، ملزم به رعایت مجموعه‌ای از شرایط قانونی و شرعی هستند که عدم رعایت آن‌ها می‌تواند باعث عدم ثبت یا حتی ابطال عقد شود. بنابراین آشنایی با این شرایط برای هر دو طرف ضروری است.

📌 ثبت صیغه در چه مواردی انجام می‌شود؟

دفاتر ازدواج تنها در موارد زیر حاضر به ثبت صیغه موقت خواهند شد:

1. وقتی که هر دو طرف، به صورت حضوری در دفترخانه حاضر شوند و رضایت کامل خود را اعلام کنند.
2. زمانی که شرایط قانونی برای ثبت صیغه موقت فراهم باشد (مثل داشتن مدارک لازم، نبودن مانع شرعی یا قانونی، تعیین مدت و مهریه).
3. اگر یکی از شرایط الزام‌آور ثبت عقد موقت وجود داشته باشد یعنی بارداری زن، توافق کتبی یا شفاهی طرفین برای ثبت و شرط ضمن عقد برای ثبت رسمی ازدواج

📌 شرایط اساسی پذیرش عقد موقت در دفترخانه

1. تعیین مدت دقیق عقد موقت:
   مدت زمان پایان عقد موقت باید مشخص و واضح باشد (مثلاً ۳ ماه، ۹۰ روز، ۱ سال). اگر مدت مشخص نباشد یا بین طرفین اختلاف وجود داشته باشد، دفترخانه از ثبت عقد امتناع می‌کند.

2. تعیین مهریه مشخص:
   مهریه باید دقیق، معین و دارای ارزش مالی باشد. مثلاً “۱۰ سکه تمام بهار آزادی” یا “۵ میلیون تومان وجه نقد”. درج عباراتی مثل «هرچه عرف باشد» یا «بنا بر توافق بعدی» مورد قبول دفترخانه نیست.

3. عدم وجود مانع شرعی برای عقد:

   • زن نباید در عده ازدواج قبلی باشد.

   • زن نباید همسر دیگری داشته باشد.

   • طرفین نباید با یکدیگر محرم باشند.

   • متاهل بودن مرد مانعی برای صیغه موقت نیست

4. اهلیت و بلوغ قانونی هر دو طرف:

   • هر دو طرف باید به سن قانونی ازدواج رسیده باشند.

   • افراد محجور (مثلاً مجنون یا سفیه) یا نابالغ، نمی‌توانند عقد موقت را شخصاً امضا کنند. در صورت نیاز، ولی یا قیم قانونی باید با حکم دادگاه اقدام کند.

5. اذن ولی برای دختر باکره: در صورت باکره بودن زوجه، ارائه اذن رسمی پدر یا جد پدری الزامی است 

📌 نکته کاربردی: در برخی موارد، دفاتر اسناد رسمی نیز عقد موقت را ثبت می‌کنند، اما به شرطی که طرفین سند عادی یا توافق‌نامه‌ای مبنی بر رضایت و شرایط عقد را ارائه دهند. با این حال، ثبت صیغه در دفاتر ازدواج و طلاق رایج‌تر، معتبرتر و مطمئن‌تر است.

مدارک لازم برای صیغه موقت در دفترخانه

ثبت رسمی عقد موقت در دفترخانه، مانند هر اقدام حقوقی دیگری، نیازمند ارائه مدارک شناسایی معتبر و مستندات قانونی است. بسته به وضعیت زوجه (دختر باکره یا زنی که سابقه ازدواج داشته)، نوع و میزان مدارک مورد نیاز تفاوت خواهد داشت. در این بخش، به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که برای ثبت صیغه موقت، چه مدارکی باید به دفترخانه ارائه شود.

📌 مدارک عمومی مورد نیاز برای ثبت صیغه موقت

این مدارک برای هر دو طرف (زن و مرد) الزامی هستند، صرف‌نظر از شرایط فردی:

• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجین: ارائه هر دو مدرک برای احراز هویت و درج دقیق اطلاعات در سند ازدواج ضروری است.
• دو قطعه عکس ۴×۳ از هر یک از طرفین: معمولاً دفترخانه‌ها برای تشکیل پرونده رسمی، عکس طرفین را ضمیمه سند می‌کنند.
• تعیین مدت و مهریه مشخص شده در فرم رسمی دفترخانه: مدت زمان عقد و مبلغ دقیق مهریه باید به‌صورت مکتوب در فرم قرارداد ذکر شود.

⚖️ مدارک اختصاصی برای دختر باکره

اگر زوجه دختر باکره باشد (یعنی سابقه ازدواج یا رابطه زناشویی نداشته باشد)، شرایط خاص‌تری اعمال می‌شود:

1. اصل شناسنامه و کارت ملی پدر یا جد پدری زوجه: برای احراز هویت ولی قهری و اثبات مشروعیت رضایت وی.
2. حضور پدر یا جد پدری در دفترخانه: اجازه شفاهی و امضای پدر در محل دفترخانه یکی از شرایط ضروری است. در صورت غیبت، ارائه وکالت‌نامه رسمی یا رضایت‌نامه محضری الزامی است.
3. در صورت فوت ولی قهری (پدر یا جد پدری): ارائه گواهی فوت رسمی و ثبت‌شده برای حذف الزام اذن ولی.

📌 نکته مهم:
دفاتر ازدواج بدون حضور یا رضایت رسمی ولی، اقدام به ثبت عقد دختر باکره نمی‌کنند، مگر اینکه حکم دادگاه مبنی بر سقوط اذن ولی وجود داشته باشد.

⚖️ مدارک مورد نیاز برای زن غیر باکره (مطلقه یا بیوه)

اگر زوجه پیش‌تر ازدواج کرده باشد، ارائه مدارک زیر الزامی است:

• طلاق‌نامه رسمی: برای زنانی که از همسر سابق خود طلاق گرفته‌اند، ارائه اصل طلاق‌نامه رسمی مورد نیاز است.
• گواهی فوت همسر سابق: برای زنان بیوه، گواهی فوت صادرشده از ثبت احوال یا سازمان مربوطه ضروری است.
• رعایت عده شرعی (در صورت نیاز): قبل از ثبت عقد جدید، زوجه باید عده ازدواج قبلی را گذرانده باشد (بر اساس مدت‌های مقرر شرعی).

آثار صیغه موقت در دفترخانه از نظر مهریه، نفقه، ارث و شناسنامه فرزند

ثبت رسمی عقد موقت در دفترخانه، تنها یک اقدام تشریفاتی نیست؛ بلکه دارای آثار حقوقی و مالی مهمی برای طرفین است. این آثار می‌تواند حقوق زوجه را تضمین کند، روند پیگیری‌های قضایی را ساده‌تر نماید و حتی از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری کند. در ادامه، مهم‌ترین آثار ثبت صیغه موقت را بررسی می‌کنیم:

⚖️ ۱. مهریه در عقد موقت

طبق ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی، در عقد موقت، تعیین مهریه شرط صحت عقد است. اگر عقد بدون تعیین مهریه جاری شود، باطل محسوب می‌شود. در صورت ثبت رسمی عقد در دفترخانه:

• مهریه در سند صیغه‌نامه درج می‌شود.
• زن می‌تواند از طریق مراجع رسمی (اجرائیه ثبت یا دادگاه خانواده) نسبت به دریافت مهریه خود اقدام کند.
• در صورت انکار مرد، سند رسمی ثبت‌شده به‌عنوان دلیل معتبر نزد مراجع قضایی پذیرفته می‌شود.

⚖️ ۲. نفقه در نکاح موقت

مطابق ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی، در عقد موقت زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه در عقد شرط شود که نفقه پرداخت گردد و یا عقد بر اساس توافق قبلی بر پرداخت نفقه بنا شده باشد.

ثبت صیغه در دفترخانه و درج شرط پرداخت نفقه، به زن این امکان را می‌دهد که در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه، دادخواست قانونی ارائه دهد.

⚖️ ۳. صدور شناسنامه برای فرزندان

یکی از مهم‌ترین مواردی که ثبت صیغه موقت را اجباری می‌کند، باردار شدن زوجه است. اگر زن در ازدواج موقت باردار شود برای صدور شناسنامه فرزند، باید رابطه زوجیت به‌صورت رسمی ثبت شده باشد و ارائه سند ازدواج صادره از دفترخانه، فرآیند صدور شناسنامه را بسیار ساده و بی‌دردسر می‌کند. بدون ثبت رسمی، اثبات نسب کودک می‌تواند با چالش‌های جدی حقوقی و اجتماعی همراه باشد.

⚖️ ۴. ارث در ازدواج موقت

مطابق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زوجین تنها زمانی از یکدیگر ارث می‌برند که ازدواج دائم بین آن‌ها برقرار باشد و مانعی برای ارث بردن وجود نداشته باشد. در نکاح موقت زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند. مگر اینکه یکی از طرفین، از طریق وصیت رسمی تا یک‌سوم اموال خود را به طرف مقابل واگذار کرده باشد. اگر این وصیت به همراه عقد در دفترخانه به ثبت برسد، اجرای آن از طریق قانون بسیار ساده‌تر خواهد بود.

📌 نکته مهم: ثبت صیغه در دفترخانه باعث می‌شود:

• حقوق مالی زن در عقد موقت قابل پیگیری باشد.
• وضعیت فرزندان از نظر هویتی و حقوقی روشن باشد.
• سند رسمی ازدواج، ابزاری محکم برای دفاع حقوقی در آینده باشد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شرایط صیغه موقت در دفترخانه مطرح شده است:

❓ من با خانمی عقد موقت کردم، اما صیغه‌نامه نگرفتیم. حالا ایشون مهریه می‌خواد. بدون سند رسمی، باید پرداخت کنم؟
✅ اگرچه صیغه موقت حتی بدون ثبت در دفترخانه هم از نظر شرعی می‌تونه صحیح باشه، اما برای اثبات آن در مراجع قضایی، داشتن مدرک معتبر یا شاهد لازم است. اگر زن بتونه وقوع عقد و تعیین مهریه رو با شهادت شهود، پیام‌ها، یا هر سند معتبر دیگه اثبات کنه، شما از نظر شرعی و قانونی موظف به پرداخت مهریه خواهید بود.

❓ من قبلاً متأهل بودم و الان طلاق گرفتم. آیا برای صیغه موقت باید رضایت پدرم رو ببرم دفترخانه؟
✅ خیر. اگر قبلاً ازدواج رسمی داشتید (چه دائم، چه موقت)، دیگه باکره محسوب نمی‌شید و بنابراین نیازی به اجازه پدر یا جد پدری برای ازدواج مجدد ندارید. فقط باید طلاق‌نامه یا گواهی فوت همسر سابق رو همراه داشته باشید و عده شرعی رو رعایت کرده باشید. دفترخانه‌ها در این شرایط با ارائه مدارک طلاق، صیغه موقت رو بدون نیاز به اذن پدر ثبت می‌کنن.

❓ اگر در عقد موقت بچه‌دار بشیم ولی صیغه رو ثبت نکرده باشیم، چطور برای بچه شناسنامه بگیریم؟
✅ در چنین شرایطی، ثبت صیغه موقت الزامی می‌شه. برای صدور شناسنامه فرزند، اثبات رابطه زوجیت بین پدر و مادر ضروریه. اگر عقد رسمی نشده باشه، ممکنه نیاز به طرح دعوای اثبات زوجیت و طی روند حقوقی در دادگاه پیدا کنید. اما اگه صیغه‌نامه رسمی از دفترخانه داشته باشید، روند صدور شناسنامه بسیار ساده و سریع انجام می‌شه. به همین دلیل، توصیه اکید می‌شه که در صورت احتمال بارداری، صیغه موقت حتماً به صورت رسمی ثبت بشه.