شرایط صدور اجراییه چک: مراحل، روش‌ها و نکات ضروری

در سال‌های اخیر، با تصویب اصلاحات جدید در قانون صدور چک، مسیر وصول مطالبات دارندگان چک بسیار ساده‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر شده است. دیگر برای گرفتن حق خود، لازم نیست ماه‌ها درگیر دادگاه و جلسات رسیدگی شوید. یکی از این ابزارهای قانونی که در خدمت مردم قرار گرفته، اجراییه چک است؛ ابزاری قدرتمند که به دارنده چک اجازه می‌دهد بدون دعوای حقوقی، تنها با ارائه گواهی عدم پرداخت، طلب خود را از صادرکننده چک وصول کند.

اما سوال اصلی اینجاست: در چه شرایطی می‌توان درخواست صدور اجراییه چک را داد؟ و بعد از صدور اجراییه، چه مراحلی باید طی شود؟ آیا این امکان فقط برای چک‌های صیادی وجود دارد؟ آیا باید حتماً از دادگاه اقدام کرد یا اداره ثبت هم چنین اختیاری دارد؟ در ادامه، به طور کامل و کاربردی به بررسی این سؤالات و جزئیات اجراییه چک خواهیم پرداخت.

اجراییه چک چیست و در چه مواردی صادر می‌شود؟

اجراییه چک یکی از ابزارهای مهم قانونی برای وصول سریع وجه چک‌های برگشتی است. بر اساس قوانین جدید، چک در حکم سند لازم‌الاجرا تلقی می‌شود؛ یعنی بدون نیاز به طی تشریفات طولانی دعوی حقوقی و صدور حکم، دارنده چک می‌تواند از مراجع ذی‌ربط درخواست صدور اجراییه کند. در واقع، اجراییه چک مانند یک دستور قطعی و فوری برای توقیف اموال بدهکار عمل می‌کند و باعث تسریع در روند وصول مطالبات می‌شود.

📌 چک؛ سندی در حکم سند لازم‌الاجرا

بر اساس ماده ۲ قانون صدور چک، چک‌هایی که شرایط قانونی را دارا باشند، در حکم اسناد لازم‌الاجرا هستند. این یعنی دارنده چک می‌تواند بدون اقامه دعوی، با ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت، از دادگاه یا اداره ثبت درخواست صدور اجراییه نماید.

⚖️ چک‌های صیادی مشمول اجراییه مستقیم

در اصلاحات سال ۱۳۹۷ قانون صدور چک، برای اولین بار مفهومی به نام اجراییه مستقیم مطرح شد. این امکان فقط برای چک‌های صیادی (چک‌هایی که در سامانه صیاد ثبت شده‌اند) فراهم است. در این حالت، دارنده چک می‌تواند بدون جلسه دادرسی و بدون نیاز به طرح دعوی، صرفاً با ارائه گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری، درخواست صدور اجراییه مستقیم از دادگاه بدهد.

✅ تفاوت اجراییه با دعوای مطالبه وجه چک

موضوع	اجراییه چک	دعوای مطالبه وجه
نیاز به جلسه دادگاه	❌ ندارد	✅ دارد
سرعت رسیدگی	⏱ بسیار بالا	⏳ طولانی‌تر
هزینه دادرسی اولیه	❌ ندارد	✅ دارد
امکان توقیف فوری اموال	✅ دارد	✅ دارد (با تأمین خواسته)
امکان درخواست جلب	✅ در دادگاه	✅ در صورت محکومیت

اجراییه چک ابزاری سریع، قدرتمند و قانونی است که البته برای استفاده از آن، شرایط خاصی باید رعایت شده باشد؛ که در ادامه، به آن‌ها خواهیم پرداخت.

شرایط صدور اجراییه چک (مبنای قانونی و الزامات کلی)

برای اینکه یک چک قابلیت صدور اجراییه داشته باشد، فقط برگشت خوردن آن کافی نیست. قانونگذار شرایطی را تعیین کرده که در صورت تحقق همه آن‌ها، دارنده چک می‌تواند بدون نیاز به طرح دعوی، تقاضای صدور اجراییه کند. این شرایط بر اساس قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷) و آیین‌نامه‌های اجرای ثبت تنظیم شده‌اند.

📌 ۱. صدور گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری

مهم‌ترین شرط برای صدور اجراییه این است که دارنده چک از بانک گواهی عدم پرداخت دریافت کرده باشد. این گواهی باید حتماً شامل کد رهگیری سامانه صیاد باشد؛ در غیر این صورت امکان استفاده از روش‌های مستقیم یا ثبتی وجود ندارد.

📌 ۲. ثبت چک در سامانه صیاد

چک باید در سامانه صیاد توسط صادرکننده ثبت شده باشد. در صورتی که چک ثبت نشده باشد، قانون به دارنده اجازه نمی‌دهد از فرآیند صدور اجراییه مستقیم استفاده کند.

📌 ۳. عدم وجود شرط یا تضمین در متن چک

اگر در متن چک عباراتی مانند «این چک بابت تضمین قرارداد…» یا «مشروط به تحویل کالا…» درج شده باشد، امکان صدور اجراییه مستقیم از دادگاه وجود ندارد. در این موارد، دارنده باید از مسیر دعوای حقوقی عادی اقدام کند. همچنین اگر متنی در چک به این مضمون وجود نداشته باشد ولیکن چک تضمینی باشد، در صورت اثبات تضمینی بودن چک دارنده می تواند به خیانت در امانت متهم شود.

📌 ۴. عدم صدور گواهی به علت دستور عدم پرداخت

اگر گواهی برگشت به استناد دستور عدم پرداخت صادرکننده (مثلاً به دلیل مفقودی یا سرقت چک) صادر شده باشد، امکان صدور اجراییه وجود ندارد. طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، تنها در صورت نبود چنین دستوری، صدور اجراییه امکان‌پذیر است.

📌 ۵. دارنده واقعی و قانونی چک باشید

درخواست صدور اجراییه فقط از سوی دارنده قانونی چک پذیرفته می‌شود، یعنی:

• فردی که چک به نام او صادر شده است؛
• یا کسی که چک به نفع او ظهرنویسی شده است؛
• یا در چک‌های حامل، فردی که هنگام برگشت چک در اختیارش بوده؛
• یا قائم‌مقام قانونی (مثل وراث).

❌ نکته مهم: اگر چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت به شخص دیگری منتقل شده باشد، آن شخص نمی‌تواند درخواست اجراییه بدهد و باید دادخواست مطالبه وجه چک بدهد.

شرایط صدور اجراییه چک صیادی از طریق دادگاه (اجراییه مستقیم ماده ۲۳)

برای استفاده از اجراییه مستقیم باید شرایط خاصی در چک و گواهی عدم پرداخت رعایت شده باشد، چک نباید مشروط باشد، چک نباید بابت ضمانت باشد و گواهی عدم پرداخت باید به دلیل عدم موجودی باشد اگر گواهی عدم پرداخت چک به دلیل «دستور عدم پرداخت» صادر شده باشد (مانند سرقت یا مفقودی)، امکان صدور اجراییه مستقیم برای چک وجود ندارد.

📌فرآیند صدور اجراییه از طریق دادگاه

مراجعه به دادگاه صالح برای صدور اجراییه که همان دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد. به انتخاب دارنده چک، دادگاه محل صدور چک، محل استقرار بانک محال‌ علیه، یا محل اقامت صادرکننده، همگی می‌توانند دادگاه صالح برای صدور اجراییه چک باشند. برای استفاده از اجراییه مستقیم باید شرایط خاصی در چک و گواهی عدم پرداخت رعایت شده باشد:

1. تکمیل درخواست اجراییه

   • دارنده چک باید به دفتر خدمات قضایی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه چک را تکمیل کند. در این درخواست باید اطلاعات مربوط به چک و گواهی عدم پرداخت درج شود.

2. بررسی مدارک توسط دادگاه

   • دادگاه پس از دریافت درخواست و مدارک، اگر شرایط لازم رعایت شده باشد، بدون تشکیل جلسه دادرسی و بررسی ماهوی پرونده، دستور اجراییه را صادر می‌کند.

3. ابلاغ اجراییه

   • پس از صدور اجراییه، این دستور به صادرکننده چک ابلاغ می‌شود. صادرکننده چک پس از ابلاغ اجراییه باید ظرف ۱۰ روز مبلغ چک را به حساب اعلامی واریز کند.

4. عدم پرداخت و اقدامات اجرایی

   • در صورت عدم پرداخت مبلغ چک در مدت زمان مقرر، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می‌شود. در این مرحله، توقیف اموال و ارزیابی آن‌ها برای فروش و وصول مطالبات انجام می‌شود و در صورت عدم کفایت، حکم جلب پس از صدور اجراییه چک صادر خواهد شد.

شرایط صدور اجراییه چک از طریق اجرای ثبت و دفاتر اسناد رسمی

همانطور که پیش‌تر گفتیم، صدور اجراییه چک می‌تواند از دو مسیر مختلف انجام شود: از طریق دادگاه یا اداره اجرای ثبت اسناد رسمی. مسیر دوم، یعنی صدور اجراییه از طریق اجرای ثبت، به ویژه در مواردی که چک‌های برگشتی به‌طور مستقیم از بانک برگشت می‌خورند، یک راه سریع و موثر برای وصول مطالبات است. برای اقدام از طریق اجرای ثبت، دارنده چک باید شرایط زیر را رعایت کند:

1. چک باید در سامانه صیاد ثبت شده باشد.
2. گواهی عدم پرداخت باید معتبر باشد و حاوی کد رهگیری سامانه صیاد باشد.
3. چک نباید مشروط یا برای تضمین صادر شده باشد. در غیر اینصورت صادر کننده چک می تواند اجراییه را باطل کند.
4. امضای چک باید با نمونه امضای ثبت شده در بانک مطابقت داشته باشد.

📌فرآیند صدور اجراییه از طریق اجرای ثبت

پس از احراز شرایط، دارنده چک می‌تواند درخواست اجراییه را از طریق دفتر اسناد رسمی و اجرای ثبت آغاز کند. مراحل اجرایی به شرح زیر است:

1. مراجعه به دفتر اسناد رسمی

   • دارنده چک باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه چک را ثبت کند. در این مرحله، دفتر اسناد رسمی چک را ممهور به مهر «پذیرش اجرا شد» می‌کند و به دارنده برمی‌گرداند.

2. ارسال پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی

   • پس از ثبت درخواست، پرونده اجراییه به اداره اجرای اسناد رسمی ارسال می‌شود. در این اداره، فرآیند شناسایی و توقیف اموال محکوم‌علیه آغاز می‌شود.

3. ابلاغ اجراییه به صادرکننده

   • پس از ارسال پرونده به اداره اجرای ثبت، اجراییه به صادرکننده چک ابلاغ می‌شود. صادرکننده موظف است در مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ، وجه چک را به حساب اعلامی واریز کند. در غیر این صورت، عملیات توقیف اموال آغاز می‌شود.

4. توقیف اموال و فروش آن‌ها

   • پس از اتمام مهلت ۱۰ روزه، اگر مبلغ چک پرداخت نشود، اقدامات اجرایی برای توقیف اموال و ارزیابی آن‌ها جهت فروش و وصول مبلغ انجام می‌شود.

چه کسی می‌تواند تقاضای صدور اجراییه چک را بدهد؟

بر اساس قانون صدور چک، تنها کسانی که به عنوان دارنده قانونی چک شناخته می‌شوند، مجاز به درخواست صدور اجراییه برای وصول وجه چک هستند. این مفهوم در ماده ۲ قانون صدور چک به‌طور دقیق بیان شده است و شامل افرادی می‌شود که پس از برگشت چک از بانک، به‌طور رسمی و قانونی امکان پیگیری آن را دارند.

📌 شرایط دارنده قانونی چک

دارنده قانونی چک به فردی اطلاق می‌شود که یکی از شرایط زیر را دارا باشد:

1. چک به نام او صادر شده باشد

   • اگر چک در وجه شخص خاصی صادر شده باشد، آن فرد دارنده قانونی چک محسوب می‌شود.

2. چک به نفع او ظهرنویسی شده باشد

   • چک‌های ظهرنویسی‌شده به نفع شخص دیگری، آن فرد را به دارنده قانونی چک تبدیل می‌کند.

3. چک در وجه حامل باشد

   • در صورتی که چک در وجه حامل صادر شده باشد، هر فردی که چک را در دست داشته باشد، می‌تواند آن را وصول کند.

4. قائم‌مقام قانونی دارنده چک باشد

   • شخصی که به‌طور قانونی از دارنده چک برای درخواست اجراییه اقدام کند، مانند وارث یا نماینده قانونی.

❌ افرادی که نمی‌توانند تقاضای اجراییه بدهند

اگر چک پس از برگشت به فرد دیگری منتقل شود، این فرد دارنده قانونی چک محسوب نمی‌شود و نمی‌تواند از طریق صدور اجراییه اقدام کند. در این صورت، تنها راه قانونی، طرح دعوی مطالبه وجه چک است.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شرایط صدور اجراییه چک مطرح شده است:

❓اگر چک برگشتی باشد، اما گواهی عدم پرداخت نداشته باشم، آیا می‌توانم اجراییه بگیرم؟

✅ در صورتی که چک برگشتی باشد، اما گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت نکرده باشید، نمی‌توانید از طریق صدور اجراییه اقدام کنید. گواهی عدم پرداخت اولین قدم در این فرایند است که باید از بانک دریافت کنید تا بتوانید درخواست اجراییه بدهید. بدون این گواهی و کد رهگیری، امکان درخواست اجراییه از دادگاه یا اجرای ثبت وجود ندارد.

❓چطور می‌توانم درخواست اجراییه چک را از دادگاه پیگیری کنم؟

✅ برای درخواست اجراییه از دادگاه، شما باید دادخواست صدور اجراییه را به دفتر خدمات قضایی ارائه دهید. در این دادخواست باید اطلاعات مربوط به چک، گواهی عدم پرداخت (که دارای کد رهگیری سامانه صیاد است) و سایر مستندات مانند تصویر چک و مدارک شناسایی درج شود. پس از آن، دادگاه بررسی کرده و در صورت رعایت شرایط قانونی، دستور اجراییه را صادر می‌کند.

❓آیا می‌توانم از طریق اجرای ثبت اجراییه برای چک بگیرم؟

✅ بله، در صورتی که چک به‌طور صحیح در سامانه صیاد ثبت شده باشد و گواهی عدم پرداخت معتبر با کد رهگیری داشته باشید، می‌توانید از طریق اجرای ثبت درخواست صدور اجراییه کنید. این فرایند معمولاً سریع‌تر از دادگاه است، اما باید توجه داشته باشید که چک نباید مشروط یا بابت تضمین باشد و امضای آن باید با نمونه امضای موجود در بانک مطابقت داشته باشد.