در نظام حقوقی ایران، یکی از معدود راه‌های قانونی که زوجه می‌تواند حتی بدون رضایت شوهر، برای طلاق اقدام کند، استناد به عسر و حرج است. اما برخلاف تصور عمومی، صرف ادعای زوجه مبنی بر وجود مشقت یا سختی در زندگی مشترک، برای صدور حکم طلاق کافی نیست. بار اثبات عسر و حرج به‌طور کامل بر عهده زن است و او باید با استفاده از ابزارهای قانونی و مستندات محکم، دادگاه را قانع کند که ادامه زندگی برایش غیرقابل تحمل شده است.
مسیر اثبات عسر و حرج پیچیده و نیازمند شناخت دقیق قوانین، رویه‌های قضایی و توانایی جمع‌آوری ادله مؤثر است. از شهادت شهود و نظریه پزشکی قانونی گرفته تا گزارش کلانتری، حکم ترک انفاق یا مستندات مربوط به اعتیاد یا سوء رفتار زوج—همه می‌توانند در صورت تجمیع هوشمندانه، نقش کلیدی در اثبات این وضعیت بازی کنند.
در این مقاله تلاش می‌کنیم به‌صورت دقیق و با تکیه بر نمونه آراء دادگاه بدوی و تجدیدنظر، قوانین مربوطه و مستندات قابل ارائه در دادگاه، مهم‌ترین راه‌های اثبات عسر و حرج زوجه را بررسی کنیم؛ تا زنانی که واقعاً در شرایط مشقت‌بار قرار گرفته‌اند، بتوانند مسیر حقوقی خود را آگاهانه و مستدل طی کنند.
تعریف دقیق عسر و حرج و بار اثبات زوجه (مبنای قانونی ماده ۱۱۳۰)
پیش از ورود به جزئیات نحوه اثبات عسر و حرج، ضروری است که مفهوم این اصطلاح حقوقی به‌روشنی تبیین شود. چراکه درک دقیق از معنای عسر و حرج، چارچوب اثبات آن در دادگاه را مشخص می‌سازد.
📌 عسر و حرج یعنی چه؟
در لغت، عسر به‌معنای سختی و حرج به‌معنای فشار است. در اصطلاح حقوقی، عسر و حرج وضعیتی است که ادامه زندگی زناشویی را برای زوجه به‌قدری دشوار و مشقت بار می‌سازد که عرفاً تحمل آن امکان‌پذیر نباشد. این مفهوم برای اولین‌بار در فقه اسلامی مطرح شد و سپس در قالب ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ایران وارد نظام حقوقی کشور گردید.
⚖️ مبنای قانونی درخواست طلاق به دلیل عسر و حرج
ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی (اصلاح‌شده در سال ۱۳۷۰) مقرر می‌دارد:
«در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق نماید؛ چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار ممکن نباشد، زوجه به اذن حاکم طلاق داده می‌شود.»
این ماده در تبصره‌ای مهم نیز برخی از مصادیق عسر و حرج را ذکر می‌کند، اما تأکید دارد که این موارد جنبه تمثیلی دارند، نه حصری. به‌عبارت دیگر، اگر دادگاه در پرونده‌ای خاص، بر اساس قرائن و اوضاع‌واحوال، به این نتیجه برسد که زوجه در وضعیت عسر و حرج قرار دارد، حتی اگر مورد در لیست تبصره نیامده باشد، می‌تواند به نفع زوجه حکم طلاق صادر کند.
❌ بار اثبات بر عهده کیست؟
بر اساس قواعد عام دادرسی و اصول فقهی، بار اثبات عسر و حرج به‌طور کامل بر عهده زوجه است. یعنی این زن است که باید با ارائه دلایل، شواهد و مدارک مستدل، قاضی را متقاعد سازد که ادامه زندگی مشترک برایش مشقت بار شده است به همین دلیل است طلاق عسر و حرج می تواند از 6 ماه تا 2 سال طول بکشد.
در ادامه مقاله به سراغ مهم‌ترین شیوه‌های قانونی و عملی برای اثبات عسر و حرج می‌رویم، از شهادت شهود گرفته تا نظریه کارشناسی پزشکی قانونی، گزارش‌های کلانتری، احکام کیفری، ادله دیجیتال و…
آیا می‌توان خارج از موارد قانونی هم عسر و حرج را اثبات کرد؟
یکی از نکات کلیدی در اثبات عسر و حرج این است که بدانیم دادگاه صرفاً محدود به مواردی نیست که در قانون آمده‌اند. به‌بیان دیگر، قانون‌گذار به‌جای ارائه یک فهرست بسته از مصادیق عسر و حرج، رویکردی انعطاف‌پذیر و اجتهادی اتخاذ کرده تا قاضی بتواند بر اساس شرایط خاص هر پرونده، رأی صادر کند.
⚖️ متن تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی چه می‌گوید؟
موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه می‌تواند از مصادیق عسر و حرج محسوب شود:
۱. ترک منزل و زندگی توسط زوج به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه
۲. اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
۳. محکومیت قطعی زوج به حبس ۵ سال یا بیشتر
۴. ضرب و شتم زن به صورت مستمر یا سوءرفتار
۵. ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا جسمی که ادامه زندگی را مختل کند
و…»
اما قانون در ادامه تصریح می‌کند:
«تشخیص اینکه وضعیت مذکور برای زوجه عسر و حرج ایجاد کرده با دادگاه است.»
یعنی قاضی می‌تواند حتی خارج از موارد فوق، به شرط اثبات، حکم به عسر و حرج بدهد. این ویژگی قانون، باعث شده تا راه برای احقاق حقوق زنانی که در شرایط خاص و خارج از مصادیق مرسوم هستند نیز باز باشد.
✅ چرا این موضوع در اثبات اهمیت دارد؟
زیرا اگر قاضی صرفاً به‌دنبال تطبیق شرایط با متن قانون بود، بسیاری از زنان در عمل امکان اثبات عسر و حرج را نداشتند. اما حالا، زن می‌تواند با ارائه هر نوع سند، شاهد یا قرینه‌ای که نشان‌دهنده مشقت غیرقابل تحمل است، درخواست طلاق خود را اثبات کند. این می‌تواند شامل:
- رفتارهای تحقیرآمیز مستمر
- ترک روحی زندگی (و نه فقط فیزیکی)
- مشکلات روانی یا اختلالات شخصیتی مزمن
- خیانت مکرر مرد به زن یا تهدیدهای روانی
باشد که ممکن است در قانون نیامده باشند اما به تشخیص قاضی، مشمول عسر و حرج قرار گیرند.
نقشه راه اثبات عسر و حرج در عمل
برای آنکه زوجه بتواند ادعای عسر و حرج خود را در دادگاه به اثبات برساند، باید طبق یک مسیر مشخص حقوقی پیش برود. این مسیر شامل چند مرحله کلیدی است که در ادامه توضیح داده می‌شود:
۱. مشاوره اجباری پیش از دادخواست
طبق قانون حمایت خانواده، پیش از طرح هر دعوای طلاق، زوجین باید به مرکز مشاوره خانواده مراجعه کنند. اگر مشاوران پس از چند جلسه، موفق به سازش نشدند، گواهی‌ای با عنوان گواهی عدم امکان سازش صادر می‌شود که اولین مدرک مهم برای شروع دعوای طلاق به شمار می‌رود.
📌 نکته: اگر زن بخواهد از همان ابتدا طلاق را به استناد عسر و حرج مطرح کند، باید دلایل و مستندات اولیه را هم در جلسات مشاوره ارائه دهد تا در گزارش مشاور قید شود.
۲. تنظیم دادخواست طلاق بر مبنای عسر و حرج
پس از دریافت گواهی مشاوره، زوجه باید از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست طلاق به استناد عسر و حرج ثبت کند. در این مرحله باید:
- به روشنی مصادیق مشقت و سختی زندگی را توضیح دهد
- مدارک و مستندات اولیه را ضمیمه کند (شهادت شهود، گزارش پزشکی قانونی، اظهارات کتبی، پرونده کیفری و…)
۳. جلسات دادگاه و ارائه ادله
در دادگاه، زوجه موظف است با ادله معتبر، شرایط سخت زندگی را ثابت کند. ممکن است قاضی دستور دهد:
- تحقیق محلی انجام شود
- طرفین به پزشکی قانونی یا روان‌شناس ارجاع داده شوند
- شاهدان در دادگاه حاضر شوند
- یا حتی از زوج مستندات دفاعی بخواهد
اگر دادگاه به این نتیجه برسد که شرایط ادعاشده واقعاً مصداق عسر و حرج است، زوج را ملزم به طلاق می‌کند. اگر زوج امتناع کند، دادگاه مستقیماً صیغه طلاق را جاری می‌کند.
استفاده از شهادت شهود و مطلعان برای اثبات عسر و حرج
یکی از راه‌های اساسی برای اثبات ادعای عسر و حرج در دادگاه خانواده، استفاده از شهادت شهود یا مطلعان نزدیک به زندگی مشترک زوجین است. این ابزار حقوقی در بسیاری از پرونده‌ها، خصوصاً در نبود مدارک کتبی یا پزشکی، نقشی تعیین‌کننده دارد.
✅ چه کسانی می‌توانند به عنوان شاهد در دادگاه حاضر شوند؟
مطابق قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی، شاهد باید دارای شرایطی مانند:
- بلوغ، عقل، عدالت و طهارت مولد باشد
- از نزدیکان زندگی زناشویی زوجین باشد (مثلاً خواهر، مادر، همسایه، دوست نزدیک)
- نفع شخصی در دعوا نداشته باشد
📌 صرفاً آوردن شاهد بدون آگاهی کافی، کمک‌کننده نیست. شاهد باید با جزئیات دقیق و عینی از رنج زوجه، ترک منزل، ضرب و شتم، رفتارهای توهین‌آمیز یا سایر مصادیق ادعاشده در جریان باشد.
⚖️ تعداد شهود چقدر باید باشد؟
در بسیاری از شعب، دست کم دو شاهد عادل برای هر ادعا نیاز است. البته اگر شهادت با سایر قرائن مثل پیامک‌ها، گزارش پزشکی یا اقرار زوج ترکیب شود، ممکن است یک شاهد مؤثر هم کفایت کند.
❌ اشتباهات رایج در استفاده از شهود
- آوردن شاهدانی که فقط از روی شنیده‌ها حرف می‌زنند نه مشاهدات عینی
- شهادت اعضای خانواده‌ای که رابطه خصومت بار با زوج دارند
- شاهدانی که تناقض در صحبت‌هایشان وجود دارد
- عدم حضور فیزیکی شهود در جلسه دادگاه یا عدم آمادگی برای دفاع از گفته‌ها
قاضی‌ها به‌دقت رفتار، صداقت، حافظه و جزئی‌گویی شهود را بررسی می‌کنند؛ به همین دلیل، انتخاب شهود مناسب و آموزش قبل از جلسه بسیار مهم است.
تاثیر گزارش های پزشکی قانونی و روان‌پزشکی برای اثبات
در بسیاری از پرونده‌های طلاق به استناد عسر و حرج، پزشکی قانونی و روان‌پزشکی قانونی نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. اما برخلاف تصور عمومی، این گزارش‌ها به‌تنهایی برای اثبات عسر و حرج کافی نیستند؛ بلکه یکی از اجزای زنجیره اثبات محسوب می‌شوند.
✅ چه زمانی گزارش پزشکی به نفع زوجه است؟
پزشکی قانونی می‌تواند با بررسی‌های دقیق خود، وجود آثار جسمی خشونت، اختلالات روانی یا مشکلات جنسی در زوج را تأیید یا رد کند. به‌عنوان نمونه:
- وجود آثار ضرب‌وجرح در بدن زوجه
- تأیید وجود سوءرفتار مزمن یا اعتیاد زوج
- تأیید زودانزالی شدید یا ناتوانی در عمل زناشویی
- تشخیص بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا جسمی در زوج
اگر چنین مواردی در گزارش تأیید شود، برای دادگاه قرینه‌ای قوی بر شرایط مشقت‌بار زندگی زوجه خواهد بود.
⚖️ چه زمانی گزارش پزشکی کفایت نمی‌کند؟
با این‌حال، در مواردی دیده شده که:
- گزارش پزشکی وجود عنن یا ناتوانی شدید جنسی را رد می‌کند
- سوءرفتار را در حد اختلال بالینی ندانسته و آن را خفیف توصیف می‌کند
- بیماری را قابل درمان و تحت کنترل اعلام می‌نماید
در نهایت درست است که امکان اعتراض به نظریه پزشکی قانونی وجود دارد اما در این‌گونه موارد، حتی اگر زوجه احساس رنج داشته باشد، گزارش پزشکی به ضرر او تمام می‌شود و دادگاه ممکن است استناد به عسر و حرج را نپذیرد
📌 نکته مهم
گزارش پزشکی زمانی مؤثرتر است که با دیگر ادله مانند شهادت شهود، مکاتبات، اظهارنامه‌ها و سابقه مراجعه به کلانتری همراه باشد. قاضی در نهایت به مجموعه ادله توجه می‌کند، نه فقط یک سند خاص.
استفاده از گزارش پلیس برای اثبات خشونت خانگی و سوء‌معاشرت مستمر
خشونت خانگی، تهدید، تحقیر یا حتی بی‌تفاوتی کامل زوج نسبت به زوجه، فحاشی به همسر از مصادیق سوء معاشرت محسوب می‌شوند که می‌توانند زمینه‌ساز اثبات عسر و حرج باشند. اما مانند هر ادعای حقوقی دیگر، برای اثبات آن باید زنجیره‌ای از ادله مستند و قابل دفاع به دادگاه ارائه شود.
✅ کدام مصادیق سوءرفتار از سوی دادگاه پذیرفته می‌شود؟
- کتک زدن، پرت کردن اشیاء، یا تهدید فیزیکی
- توهین مکرر و بی‌احترامی لفظی (در حضور دیگران یا در خلوت)
- تهدید به خودکشی یا تهدید به قتل زوجه
- فشار روانی مداوم، محرومیت از معاشرت با خانواده یا محدودیت شدید در رفت‌وآمد
- تحقیر مستمر، فحاشی در پیام‌رسان‌ها، تمسخر در جمع خانوادگی
- سردی شدید عاطفی و بی‌مسئولیتی کامل در زندگی مشترک
🔍 چطور سوء معاشرت را مستند کنیم؟
برای اثبات این ادعا، بهتر است زوجه از روش‌های زیر استفاده کند و ترکیب چند مدرک در کنار هم بسیار اثرگذارتر از یک دلیل منفرد است:
1. گزارش کلانتری یا شکایت کیفری
اگر زوجه در زمان وقوع خشونت به کلانتری مراجعه کرده باشد یا شکایت کیفری ثبت کرده باشد، شماره پرونده یا گزارش کلانتری، یک سند رسمی و قابل استناد محسوب می‌شود.
2. اظهارنامه رسمی یا پیام‌های مکتوب
ارسال اظهارنامه رسمی برای اعلام رفتار خشونت‌بار زوج، یا ارائه پرینت پیامک‌ها/چت‌ها در واتساپ یا تلگرام که حاوی تهدید یا توهین باشد، از جمله اسناد مکمل است. توجه داشته باشید که انتشار اسکرین شات یا ارسال برای دیگران جرم است و باید این تصاویر تنها برای استفاده در دادگاه استفاده شود زیرا می تواند ضمینه ساز شکایت علیه شما شود.
3. شهادت شهود مطلع
همسایه‌ها، خواهر یا مادر زوجه، یا حتی فرزند بالغی که شاهد این رفتارها بوده، می‌توانند در دادگاه شهادت دهند.
4. گزارش پزشکی قانونی
در صورتی که خشونت فیزیکی منجر به آسیب بدنی شده باشد، مراجعه به پزشکی قانونی برای ثبت آثار ضرب و جرح الزامی است.
📌 نکته کاربردی: اگر سوءرفتار تکراری باشد، بهتر است زوجه مستندسازی مرحله‌به‌مرحله داشته باشد: یعنی برای هر مورد، گزارش یا مدرک جداگانه تهیه کند تا مجموع آن‌ها قاضی را قانع کند که رفتار مرد «مستمر» و نه «مقطعی» است.
اثبات عسر و حرج بر اساس اعتیاد مضر و ترک درمان
اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی، یکی از صریح‌ترین مصادیق عسر و حرج در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی است؛ به‌ویژه زمانی که این اعتیاد اساس زندگی خانوادگی را مختل کرده و قابل ترک هم نباشد. اما همانند سایر ادعاها، اثبات اعتیاد مضر نیز نیاز به ارائه اسناد و شواهد متقن دارد. همچنین توجه داشته باشید که علاوه بر اثبات عسر و حرج، اعتیاد زیان آور می تواند باعث سلب حضانت فرزند به دلیل اعتیاد پدر هم شود.
⚖️ کدام نوع از اعتیاد موجب اثبات عسر و حرج می‌شود؟
- اعتیاد به مواد مخدر صنعتی یا سنگین مانند شیشه، کراک، تریاک، هروئین، گل
- وابستگی به مشروبات الکلی به‌نحوی که رفتار پرخاشگرانه یا ناپایداری روانی ایجاد کند
- امتناع از ترک اعتیاد علی‌رغم توصیه پزشک، خانواده یا ارجاع به کمپ
- اعتیادی که موجب ضرب‌وجرح، بی‌مسئولیتی، بیکاری یا تهدید سلامت خانواده شده باشد
صرف اعتیاد، اگر کنترل‌شده یا درمان‌شده باشد، الزاماً عسر و حرج تلقی نمی‌شود. اما اعتیادی که استمرار داشته و مخرب باشد، قابل اثبات و استناد است.
✅ چه مدارکی برای اثبات اعتیاد موثر است؟
1. گزارش آزمایش اعتیاد
آزمایشات پزشکی رسمی از مراکز معتبر (خصوصاً با دستور قضایی یا پزشکی قانونی) که مصرف مواد را تأیید کند، مدرکی محکم و غیرقابل انکار است.
2. مدارک مربوط به بستری در کمپ ترک اعتیاد
اگر زوج سابقه بستری شدن در کمپ یا کلینیک ترک اعتیاد داشته باشد، مدارک پذیرش، گواهی ترخیص، یا گزارش مددکار اجتماعی می‌تواند از قرائن مهم تلقی شود.
3. شهادت مطلعان نزدیک
اگر دوستان یا اعضای خانواده از اعتیاد مزمن و مداوم مرد اطلاع داشته و بتوانند جزئیات آن را شرح دهند، شهادت آن‌ها در اثبات عسر و حرج بسیار مؤثر است.
4. پرونده کیفری یا گزارش کلانتری
در بسیاری از موارد، افراد معتاد دچار درگیری‌های فیزیکی، شکایت همسایگان یا جرایم ناشی از مصرف مواد (مثل سرقت، تهدید یا نزاع) می‌شوند. ارائه شماره پرونده‌ها یا گواهی سوءپیشینه نیز به عنوان مؤید اعتیاد مخرب زوج تلقی می‌شود.
🔍 نکته مهم: برای قانع‌کردن قاضی، زن باید نشان دهد که اعتیاد مرد نه‌تنها واقعیت دارد، بلکه به‌گونه‌ای است که ادامه زندگی را غیرممکن کرده و امکان ترک هم تا کنون فراهم نشده یا مرد مقاومت کرده است.
اثبات عسر و حرج با استفاده از ترک انفاق و اسناد مالی
یکی از وظایف اساسی زوج در زندگی مشترک، پرداخت نفقه به زوجه است. اگر مرد بدون عذر موجه و با وجود توانایی مالی، از پرداخت نفقه خودداری کند، این موضوع نه تنها موجب صدور حکم الزام به انفاق خواهد شد، بلکه در صورت استمرار، می‌تواند به‌عنوان یکی از مصادیق عسر و حرج تلقی گردد.
⚖️ مبنای قانونی: ترک انفاق = مشقت زوجه
طبق ماده ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی، تأمین معاش، مسکن، پوشاک، درمان و سایر نیازهای متعارف زن بر عهده شوهر است. در صورت ترک انفاق مستمر علاوه بر مجازات مرد، زن ممکن است:
- دچار فشار مالی و رنج روحی شود
- نیازمند کمک خانواده یا نهادهای حمایتی گردد
- سلامت جسمی یا کرامت انسانی‌اش آسیب ببیند
و همه این موارد می‌تواند به‌عنوان مشقت غیرقابل تحمل عرفی (عسر و حرج) تلقی شود.
✅ چگونه ترک نفقه را اثبات کنیم؟
برای اینکه ترک اتنفاق را به عنوان دلیلی بر عسر و حرج اثبات نمایید نیاز به موارد زیر دارید:
1. حکم الزام به پرداخت نفقه
اگر زن قبلاً علیه شوهر شکایت حقوقی مطرح کرده و دادگاه به الزام وی به پرداخت نفقه محکوم کرده باشد، این حکم یک سند محکم برای اثبات کوتاهی مستمر زوج در انجام وظایف است. حتی اگر مرد به جرم ندادن نفقه محکوم شده باشد، این مورد می تواند در دادگاه بر علیه وی استفاده شود.
2. اظهارنامه رسمی عدم پرداخت نفقه
ارسال اظهارنامه حقوقی با متن واضح مبنی بر ترک نفقه توسط زوج، می‌تواند مقدمه‌ای برای طرح دعوا و سندی برای اثبات نارضایتی باشد. ضمیمه‌کردن این اظهارنامه در پرونده عسر و حرج توصیه می‌شود.
3. استعلام گردش مالی و حساب بانکی زوج
در برخی موارد، زن می‌تواند با درخواست از دادگاه، استعلام مالی زوج را از بانک‌ها یا کارفرما دریافت کند. اگر مشخص شود زوج درآمد دارد اما نفقه نمی‌پردازد، این موضوع اثبات ترک انفاق را تقویت می‌کند.
4. گواهی از نهادهای حمایتی (مثل کمیته امداد یا بهزیستی)
اگر زوجه به دلیل عدم تأمین مالی، از نهادهای حمایتی کمک گرفته باشد، نامه یا تأییدیه این سازمان‌ها نیز می‌تواند قرینه‌ای بر محرومیت مالی ناشی از ترک انفاق باشد.
📌 نکته: برخلاف تصور عمومی، ترک نفقه تنها در صورتی موجب عسر و حرج می‌شود که مستمر، بدون عذر موجه و همراه با فشار عرفاً غیرقابل تحمل برای زوجه باشد. ترک مقطعی یا همراه با ناتوانی مالی مرد (مثلاً بیماری یا بیکاری غیرارادی) معمولاً به تنهایی کفایت نمی‌کند.
ترک منزل و غیبت طولانی؛ دلیلی دیگر برای اثبات عسر و حرج
یکی از مواردی که به صراحت در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ذکر شده، ترک زندگی خانوادگی توسط زوج به‌مدت حداقل شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در یک سال بدون عذر موجه است. این مورد در بسیاری از دعاوی عسر و حرج مطرح می‌شود و در صورت اثبات، می‌تواند به تنهایی مبنای صدور حکم طلاق باشد.
قانون مدنی ایران، ترک زندگی بدون عذر موجه را مصداق بارز عدم ایفای وظایف زناشویی و نشانه‌ای از بی‌توجهی جدی زوج به خانواده می‌داند. اگر این غیبت باعث رنج روحی، سردی عاطفی و احساس بلاتکلیفی شدید برای زن شود، مشمول عسر و حرج خواهد بود.
✅ چگونه ترک زندگی را اثبات کنیم؟
برای اینکه ترک منزل و زندگی را به عنوان دلیلی برای اثبات عسر و حرج استفاده نمایید، موارد زیر باید انجام شود»
1. تحقیق محلی توسط دادگاه
دادگاه می‌تواند از طریق نیروی انتظامی یا شوراهای حل اختلاف محل سکونت تحقیق کند که آیا زوج مدت طولانی از خانه دور بوده یا نه. گزارش این نهادها، به‌ویژه اگر تأیید شود که مرد در محل سکونت خانواده زندگی نمی‌کرده، سندی محکم محسوب می‌شود. همچنین اگر تعویض قفل منزل توسط مرد انجام شده باشد، می تواند دلیلی برای اخراج زن از خانه و ایجاد شرایط عسر و حرج برای زن باشد.
2. استشهادیه محلی و شهادت همسایگان
زوجه می‌تواند استشهادیه‌ای از همسایگان یا آشنایان نزدیک تهیه کند که در آن ترک زندگی توسط زوج تأیید شده باشد. البته در صورتی که شاهدان در دادگاه حاضر شوند و جزئیات دقیق را بیان کنند، ارزش شهادت آن‌ها چند برابر خواهد شد.
3. مکاتبات یا پیام‌هایی که ترک زندگی را اثبات می‌کند
اگر زوجه در طول این مدت پیامک، نامه، یا هر نوع پیام کتبی به زوج ارسال کرده که در آن به نبود او اشاره کرده یا تقاضای بازگشت داده، این پیام‌ها نیز قابل استناد هستند.
4. لاگ تماس‌های تلفنی و چت‌های شبکه‌های اجتماعی
پرینت تماس‌های بی‌پاسخ، گفت‌وگوهایی که زوجه از وضعیت رهاشدگی گلایه کرده، یا چت‌هایی که در آن زوج ترک زندگی را پذیرفته، می‌توانند به‌عنوان ادله دیجیتال مؤید ترک زندگی استفاده شوند.
🔍 نکته کاربردی: در این نوع پرونده‌ها، ترکیب یک یا چند سند رسمی (مثل تحقیق محلی یا گزارش کلانتری) با شهادت شهود و مستندات دیجیتال، احتمال موفقیت زوجه را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
محکومیت قطعی به حبس یا ابتلا به بیماری صعب‌العلاج؛ ساده ترین روش اثبات
یکی دیگر از موارد صریح در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، محکومیت زوج به حبس بیش از ۵ سال یا ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا جسمی است. در صورتی که این موارد در دادگاه اثبات شود که البته ساده ترین روش برای اثبات عسر و حرج است، ادامه زندگی برای زوجه، از منظر قانون، مصداق عسر و حرج محسوب می‌شود.
⚖️ حبس طولانی‌مدت: چه شرایطی پذیرفته می‌شود؟
- محکومیت قطعی کیفری (نه بازداشت موقت یا قرار)
- مدت محکومیت حداقل ۵ سال تمام یا بیشتر
- در حال تحمل حبس بودن یا شروع دوران حبس در آینده نزدیک
✅ چگونه حبس را اثبات کنیم؟
- استعلام از سامانه ثنا یا قوه قضاییه برای دریافت حکم قطعی
- ارائه رونوشت حکم محکومیت کیفری از دادگاه کیفری
- گواهی زندان یا معرفی‌نامه اجرای احکام برای اثبات وضعیت فعلی
📌 نکته: صرف داشتن پرونده کیفری کافی نیست؛ حتماً باید حکم قطعی شده باشد و مدت آن ۵ سال یا بیشتر باشد.
⚠️ بیماری‌های صعب‌العلاج: کدام بیماری‌ها مشمول عسر و حرج هستند؟
- بیماری‌های روانی مزمن و غیرقابل درمان (مثل اسکیزوفرنی پیشرفته، پارانویا، دوقطبی شدید)
- بیماری‌های واگیردار و خطرناک که سلامت زوجه را تهدید کند (مثل HIV یا هپاتیت پیشرفته)
- سرطان‌های شدید یا بیماری‌هایی که منجر به ناتوانی در انجام وظایف زوجیت می‌شود
✅ مدارک مورد نیاز برای اثبات بیماری:
- نظریه پزشکی قانونی که وجود بیماری و اثرات آن بر زندگی زناشویی را تأیید کند
- پرونده پزشکی و گواهی پزشک معالج یا روان‌پزشک رسمی
- نتایج آزمایش‌ها، تصویر رادیولوژی، نامه بیمارستان دولتی یا دانشگاهی معتبر
📌 نکته: قاضی تنها زمانی این بیماری‌ها را دلیل موجه برای طلاق می‌داند که اثبات شود این بیماری ادامه زندگی را عملاً مختل کرده است و درمان مؤثری ندارد.