از بین رفتن حس چشایی، یکی از صدمات کمتر شناخته‌شده اما بسیار مهم در بدن انسان است که می‌تواند زندگی فرد را از جنبه‌های مختلف جسمی و روانی تحت تأثیر قرار دهد. قانون مجازات اسلامی، همانطور که برای اعضای اصلی بدن دیه مشخص کرده، برای منافع نیز مقررات ویژه‌ای در نظر گرفته است. یکی از این منافع، حس چشایی است که در صورت زوال یا نقصان، ممکن است مشمول ارش یا حتی دیه کامل شود.
میزان دیه چشایی در سال ۱۴۰۴ و شرایطی که منجر به پرداخت آن می‌شود، بسته به نوع آسیب و ارتباط آن با سایر اعضا، متفاوت است. در این مقاله، به‌صورت کامل و کاربردی به بررسی مبنای قانونی، مصادیق، ارش چشایی، و شرایط پرداخت آن خواهیم پرداخت.
مبنای قانونی دیه چشایی در قانون مجازات اسلامی
حس چشایی از جمله منافع بدن محسوب می‌شود که از دیدگاه قانون مجازات اسلامی دارای حمایت کیفری است. این حس نه‌تنها لذت غذا خوردن را فراهم می‌کند بلکه از منظر سلامت روانی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. ازاین‌رو قانون‌گذار برای آسیب به چشایی نیز دیه یا ارش در نظر گرفته است.
📌 دیه و ارش؛ دو شکل مختلف جبران خسارت
بر اساس ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، دیه یا ارش جبرانی برای خسارت‌های ناشی از جنایت بر اعضای بدن و منافع است. دیه‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- دیه مقدر: که مقدار آن مشخص و از قبل در قانون تعیین شده، مانند دیه دست یا چشم؛
- ارش: که مقدار آن در قانون مشخص نشده و توسط قاضی، با نظر پزشکی قانونی، تعیین می‌شود.
همانطور که مشاهده نمودین تفاوت ارش با دیه در تغیین مقدار است و برای حس چشایی، چون دیه مشخص و مقدری در قانون تعریف نشده، در اکثر موارد ارش تعلق می‌گیرد.
🔍 جایگاه حس چشایی در تقسیم‌بندی دیه‌ها
قانون مجازات اسلامی، دیه را نه‌فقط برای اعضا، بلکه برای منافع نیز در نظر گرفته است. منافع مانند شنوایی، بویایی، بینایی و چشایی، در صورت آسیب یا زوال، مشمول دیه هستند.
در ماده ۶۹۵ این قانون آمده است:
«از بین بردن حس چشایی و نقصان آن، موجب ارش است.»
این ماده نشان می‌دهد که چشایی به‌عنوان یک منفعت مستقل در قانون پذیرفته شده و در صورت زوال، جبران مالی دارد.
دیه از بین بردن حس چشایی در سال ۱۴۰۴
از بین رفتن حس چشایی، اگر به‌تنهایی رخ دهد، مشمول ارش است که میزان آن توسط قاضی و با نظر پزشکی قانونی تعیین می‌شود. با توجه به رویه قضایی، این ارش در برخی پرونده‌ها بین ۳۰٪ تا ۵۰٪ دیه کامل برآورد شده است؛ یعنی در سال ۱۴۰۴، رقمی بین ۴۸۰ تا ۸۰۰ میلیون تومان. اگر چشایی در اثر آسیب به اعضای دیگر از بین برود، دیه یا ارش آن عضو نیز به مبلغ افزوده می‌شود.
مبنای محاسبه بر اساس دیه کامل انسان
مطابق با اعلام قوه قضاییه، دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۴ مبلغ ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان تعیین شده است. این رقم مبنای محاسبه سایر دیه‌ها و ارش‌هاست و در تعیین میزان خسارت وارده بر حس چشایی نیز نقش اساسی دارد.
دیه از بین رفتن حس چشایی در اثر قطع زبان
زبان، اصلی‌ترین عضو درک مزه‌هاست و حس چشایی به‌صورت مستقیم بر آن متکی است. از همین رو، زمانی که زبان آسیب می‌بیند یا قطع می‌شود، حس چشایی نیز معمولاً به‌طور کامل یا نسبی از بین می‌رود. قانون‌گذار برای این وضعیت، احکام خاصی در نظر گرفته است.
📌حالت اول: قطع کامل زبان و از بین رفتن چشایی
مطابق ماده ۶۹۶ قانون مجازات اسلامی، در صورت قطع کامل زبان که منجر به از بین رفتن کامل حس چشایی شود، فقط دیه قطع زبان پرداخت می‌شود.
از آن‌جایی که دیه زبان، یک دیه کامل است، در سال ۱۴۰۴ معادل ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان خواهد بود. در این فرض، دیگر نیازی به محاسبه جداگانه ارش چشایی نیست.
📌 حالت دوم: قطع بخشی از زبان و زوال چشایی در همان بخش
اگر بخشی از زبان قطع شود و از بین رفتن چشایی به همان بخش محدود باشد، مقایسه‌ای میان ارش چشایی و دیه آن قسمت زبان انجام می‌شود. هر کدام که مبلغ بالاتری داشته باشد، ملاک پرداخت قرار می‌گیرد. مثلاً اگر ارش چشایی بیش از دیه بخش قطع‌شده باشد، جانی باید ارش را بپردازد؛ و بالعکس.
📌 حالت سوم: قطع بخشی از زبان اما آسیب چشایی مربوط به بخش دیگر باشد
در این حالت، قانون مقرر می‌دارد که:
- دیه آن بخش از زبان به‌صورت مستقل محاسبه می‌شود؛
- ارش چشایی نیز جداگانه تعیین می‌گردد.
📝 نکته مهم: اگر مجموع این دو مبلغ از دیه کامل فراتر رود، حداکثر همان دیه کامل (۱.۶ میلیارد تومان) پرداخت می‌شود. در نظر داشته باشید که برای محاسبه آنلاین دیه دیگر اعضای مرتبط با چشایی می توانید از محاسبه گر ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید.
کاهش و نقصان حس چشایی و نحوه محاسبه ارش آن
گاهی اوقات آسیب وارده به فرد، منجر به از بین رفتن کامل حس چشایی نمی‌شود، بلکه این حس به‌صورت نسبی کاهش می‌یابد. در این حالت نیز قانون‌گذار برای مجنی علیه، حق دریافت ارش در نظر گرفته و نحوه تعیین آن بسته به شرایط متفاوت است.
🔍 ارش نقصان حس چشایی بدون آسیب به اعضای دیگر
اگر تنها حس چشایی کاهش یافته باشد و هیچ‌گونه آسیبی به زبان یا سایر اعضا وارد نشده باشد، صرفاً ارش نقصان حس چشایی تعیین می‌شود. این ارش با نظر پزشکی قانونی مشخص و سپس توسط دادگاه تصویب می‌شود.
📝 مثال عددی: اگر کاهش حس چشایی شدید باشد، ممکن است قاضی درصدی بین ۱۵ تا ۳۰ درصد دیه کامل را به‌عنوان ارش تعیین کند؛ یعنی بین ۲۴۰ تا ۴۸۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴.
⚖️ کاهش چشایی در اثر آسیب به اعضای دیگر
گاهی نقصان حس چشایی نتیجه مستقیم آسیب به سایر اعضای بدن مانند زبان، مغز یا اعصاب است. در این موارد، ماده ۶۹۶ قانون مجازات مقرر می‌دارد:
«اگر با جنایت بر غیر زبان، چشایی از بین برود یا نقصان پیدا کند، دیه یا ارش آن جنایت، بر ارش چشایی افزوده می‌گردد.»
در نتیجه ابتدا ارش یا دیه عضو آسیب‌دیده تعیین می‌شود؛ سپس ارش کاهش چشایی به آن اضافه می‌گردد.
📌 نکته مهم: اگر مجموع این مبالغ از دیه کامل انسان بیشتر شود، تنها تا سقف دیه کامل (یعنی ۱.۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴) پرداخت خواهد شد.
اثبات از بین رفتن حس چشایی در دادگاه
تشخیص و اثبات از بین رفتن یا نقصان حس چشایی در دعاوی کیفری و دیه، اهمیت حیاتی دارد. چرا که بدون اثبات دقیق آن، صدور حکم دیه یا ارش از سوی قاضی ممکن نیست. در این مسیر، قانون‌گذار ابزارهای خاصی برای اثبات در نظر گرفته است.
📌 ادله اثبات دیه چشایی در قانون
مطابق قانون مجازات اسلامی، برای اثبات آسیب به اعضا یا منافع بدن (از جمله حس چشایی)، تمام ادله اثبات دعوا قابل استناد هستند:
- اقرار
- شهادت شهود
- اسناد و مدارک پزشکی
- گزارش پزشکی قانونی
- علم قاضی
- قسّامه (در صورت لوث)
🔍 قسامه؛ راهکار نهایی در نبود دلایل کافی
اگر شاکی هیچ شاهد یا مدرک مستقیمی نداشته باشد ولی قاضی به «لوث» برسد (یعنی ظن قوی به وقوع جنایت داشته باشد)، مجنی‌علیه می‌تواند با قسامه ادعای خود را اثبات کند.
طبق ماده ۴۵۶ قانون مجازات اسلامی:
- در جنایاتی با دیه کامل باید ۶ قسم یاد شود.
- اگر دیه ۵/۶ باشد، ۵ قسم؛
- دیه ۲/۳ → ۴ قسم؛
- دیه ۱/۲ → ۳ قسم؛
- دیه ۱/۳ → ۲ قسم؛
- دیه ۱/۶ یا کمتر → ۱ قسم.
📌 نکته مهم: اگر تنها اختلاف درباره بازگشت یا موقتی بودن چشایی باشد، فقط یک سوگند مجنی‌علیه کفایت می‌کند.
بازگشت حس چشایی و آثار آن بر دیه
در برخی موارد، حس چشایی به‌صورت موقتی از بین می‌رود و احتمال بازگشت آن وجود دارد. قانون مجازات اسلامی این وضعیت را پیش‌بینی کرده و مقرراتی درباره بازگشت منفعت زائل‌شده مانند حس چشایی وضع کرده است. این مسأله می‌تواند بر میزان دیه یا ارش تأثیر مستقیم داشته باشد.
فرض اول: تعیین مهلت بازگشت توسط پزشکی قانونی
اگر پزشکی قانونی اعلام کند که چشایی در مدت مشخصی قابل بازگشت است و مجنی‌علیه در همان مدت فوت کند، دیه همچنان پابرجاست و باید پرداخت شود؛ حتی اگر حس چشایی بازنگشته باشد.
فرض دوم: مرگ ناشی از همان جنایت
اگر جنایت اولیه (مثلاً قطع زبان) باعث مرگ مجنی‌علیه شود، فقط دیه نفس پرداخت می‌شود و دیگر نیازی به پرداخت دیه چشایی یا زبان نیست.
مثال: اگر قطع زبان منجر به مرگ شود، فقط دیه کامل نفس (۱.۶ میلیارد تومان) ملاک خواهد بود.
فرض سوم: از بین رفتن زبان بعد از ارش موقت
اگر پزشکی قانونی نظر بدهد که حس چشایی موقتاً از بین رفته و برمی‌گردد، ولی در مدت مشخص، زبان به‌طور کامل از بین برود، فقط ارش زوال موقت پرداخت می‌شود. در اینجا، جانی مسئول پرداخت دیه کامل نخواهد بود
فرض چهارم: ورود آسیب دوم از سوی فرد دیگر
اگر یک شخص موجب آسیب جزئی به زبان و زوال موقت چشایی شود، اما فرد دیگری بعداً باعث از بین رفتن کامل زبان گردد:
- نفر اول فقط ارش نقصان چشایی را می‌پردازد.
- نفر دوم مسئول پرداخت دیه کامل زبان خواهد بود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون دیه از بین رفتن حس چشایی مطرح شده است:
❓اگر در اثر ضربه به سرم حس چشایی‌ام به‌طور کامل از بین برود، می‌توانم دیه بگیرم؟
✅ بله. اگر ثابت شود که از بین رفتن حس چشایی در نتیجه ضربه به سر بوده، شما می‌توانید ارش چشایی را مطالبه کنید. ابتدا باید دیه یا ارش مربوط به ضربه سر (مثلاً آسیب مغزی) محاسبه شود، سپس ارش چشایی به آن افزوده می‌گردد. مجموع این دو، میزان نهایی پرداخت است، البته تا سقف دیه کامل.
❓پزشکی قانونی گفته احتمال دارد حس چشایی من بعد از ۶ ماه برگردد؛ آیا دیه کامل به من تعلق می‌گیرد؟
✅ در این شرایط، اگر بازگشت حس چشایی قطعی باشد، فقط ارش موقت به شما تعلق می‌گیرد. اما اگر در پایان مهلت تعیین‌شده حس چشایی برنگردد، می‌توانید ارش دائمی را با نظر جدید پزشکی قانونی مطالبه نمایید. در صورت فوت مجنی‌علیه قبل از بازگشت، دیه ثابت می‌ماند.
❓در تصادف رانندگی زبانم آسیب دیده و حس چشایی‌ام هم از بین رفته؛ چه کسی باید دیه را بدهد؟
✅ در تصادف، چون جنایت معمولاً غیرعمد است، راننده مقصر باید دیه زبان (در صورت اثبات قطع یا آسیب) و ارش چشایی را پرداخت کند. این پرداخت بسته به نوع تصادف و نظر کارشناسان، ممکن است از طریق بیمه شخص ثالث انجام شود. اگر مجموع دیه‌ها از دیه کامل بیشتر شود، فقط دیه کامل پرداخت خواهد شد.