در نظام قضایی ایران، دعاوی خانوادگی به علت ماهیت خاص و حساسیت بالا، نیازمند رسیدگی تخصصی و مستقل هستند. به همین دلیل، دادگاه خانواده با هدف تمرکز بر این‌گونه پرونده‌ها تأسیس شده است. این دادگاه، صلاحیت بررسی انواع دعاوی مرتبط با روابط زناشویی، والدین و فرزندان، نسب، حضانت، تغییر جنسیت، اهدای جنین و موارد مشابه را دارد.
قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ مهم‌ترین سند قانونی در تعیین صلاحیت‌های دادگاه خانواده است. مطابق ماده ۴ این قانون، فهرست مشخصی از ۱۸ دسته دعوای خانوادگی در صلاحیت این دادگاه قرار دارد؛ صلاحیتی که نه قابل افزایش است و نه قابل تقلیل مگر با اصلاح قانون. در این مقاله، به‌صورت دقیق و موردی، بررسی می‌کنیم که دادگاه خانواده به چه دعاوی رسیدگی می‌کند و حوزه صلاحیت آن دقیقاً چیست.
دادگاه خانواده به چه دعاوی رسیدگی می‌کند؟
دادگاه خانواده بر اساس ماده ۴ قانون حمایت خانواده، به ۱۸ نوع دعوای خانوادگی رسیدگی می‌کند. این دعاوی شامل مواردی مانند نامزدی، ازدواج دائم یا موقت، شروط ضمن عقد، ازدواج مجدد، مهریه، نفقه، جهیزیه، تمکین، طلاق، حضانت فرزند، نسب، حجر و رشد، ولایت و قیمومت، نفقه اقارب، غایب مفقودالاثر، سرپرستی کودکان بی‌سرپرست، اهدای جنین و تغییر جنسیت است. این فهرست به‌صورت احصاشده و محدود بوده و خارج از آن، دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی ندارد.
دادگاه خانواده گرچه ماهیت تخصصی دارد، اما از نظر ساختاری شعبه‌ای از دادگاه عمومی محسوب می‌شود. در حوزه‌هایی که هنوز دادگاه خانواده تشکیل نشده است، دادگاه عمومی حقوقی با رعایت قوانین مربوطه به این دعاوی رسیدگی می‌کند.
🔍 اگر دعوا در صلاحیت دادگاه خانواده نباشد، چه می‌شود؟
در صورتی که دعوای مطرح‌شده خارج از موارد احصاشده در ماده ۴ قانون حمایت خانواده باشد، دادگاه خانواده با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده را به مرجع قضایی صالح مانند دادگاه عمومی، دادسرا یا شورای حل اختلاف ارسال می‌کند. این دادگاه فقط به دعاوی مشخص خانوادگی مانند طلاق، مهریه، حضانت و… رسیدگی می‌کند و صلاحیت آن قابل توسعه نیست.
در ادامه 18 مورد از موارد تخصصی که دادگاه خانواده به آن رسیدگی می کند را بررسی می نماییم.
1.نامزدی و خسارت ناشی از برهم‌زدن آن
برخلاف تصور عموم، برخی اختلافات مربوط به دوران نامزدی نیز در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارند. در قانون حمایت خانواده، دعوای ناشی از برهم خوردن نامزدی به رسمیت شناخته شده و در زمره‌ی دعاوی خانوادگی آمده است. بنابراین اگر یکی از طرفین، نامزدی را بدون دلیل موجه بر هم بزند، طرف دیگر می‌تواند برای مطالبه خسارت به دادگاه خانواده مراجعه کند.
🔍 چه مسائلی در این زمینه قابل طرح هستند؟
- مطالبه خسارت مادی بابت هزینه‌های ازدواج، هدایا، جشن و …
- مطالبه خسارت معنوی در صورتی که حیثیت اجتماعی یا روانی فرد آسیب دیده باشد
- بررسی مسئولیت هر طرف در برهم زدن نامزدی
- درخواست استرداد هدایای غیرقابل مصرف و قابل ارزیابی
⚖️ نکته
اگرچه نامزدی رابطه‌ای غیررسمی و فاقد آثار عقد نکاح است، اما برهم زدن آن در شرایط خاص می‌تواند موجب مسئولیت مدنی شود. دادگاه خانواده مرجع صالح برای رسیدگی به این اختلافات است، مشروط بر اینکه موضوع صرفاً مربوط به نامزدی و خسارات ناشی از آن باشد.
2.نکاح دائم، نکاح موقت و اذن در نکاح
یکی از مهم‌ترین دعاوی در صلاحیت دادگاه خانواده، مسائل مربوط به عقد نکاح است؛ چه نکاح دائم و چه نکاح موقت. همچنین در مواردی که قانون، اجازه ازدواج را مشروط به رضایت ولی کرده، موضوع اذن در نکاح نیز در دادگاه خانواده رسیدگی می‌شود.
هرگونه اختلاف در خصوص صحت، شرایط، موارد مربوط به ثبت نکاح یا انحلال نکاح اعم از دائم یا موقت، در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد. این شامل دعاوی مانند تأیید نکاح، انکار رابطه زوجیت، یا حتی الزام به ثبت ازدواج می‌شود.
📌 اذن در نکاح
طبق قانون مدنی، ازدواج دختر باکره نیازمند اذن پدر یا جد پدری است. در مواردی که ولی قهری بدون دلیل موجه از دادن اجازه خودداری کند، یا دسترسی به ولی ممکن نباشد، دادگاه خانواده مرجع رسیدگی به تقاضای اذن در نکاح خواهد بود.
3.شروط ضمن عقد نکاح
یکی دیگر از موضوعاتی که به‌صورت صریح در ماده ۴ قانون حمایت خانواده ذکر شده، شروط ضمن عقد نکاح است. این شروط که در سند رسمی ازدواج یا به صورت جداگانه میان زوجین توافق می‌شود، در صورت بروز اختلاف، در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
هرچند شروط ضمن عقد از لحاظ حقوقی بخشی از قرارداد ازدواج اند، اما رسیدگی به اختلافات ناشی از آن‌ها صرفاً در صلاحیت دادگاه خانواده است؛ حتی اگر موضوع شرط جنبه مالی یا ملکی داشته باشد.
📌 چه مواردی در این صلاحیت قرار می‌گیرد؟
دعاوی مربوط به اجرای شروطی نظیر:
- حق طلاق برای زوجه (وکالت در طلاق)
- حق انتخاب محل سکونت
- حق تحصیل یا اشتغال
- حق خروج از کشور
- حق حضانت فرزند
- شرط انتقال دارایی یا نحوه تقسیم اموال
در صورت ادعای تخلف، امتناع، یا تفسیر متفاوت از شرط، طرف ذی‌نفع می‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و الزام طرف مقابل را درخواست کند.
4.ازدواج مجدد
بر اساس قانون، رسیدگی به دعاوی مربوط به ازدواج مجدد در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده قرار دارد. اگر مردی قصد داشته باشد هم زمان با داشتن همسر دائم، اقدام به ازدواج با فرد دیگری کند، باید شرایط قانونی این امر را رعایت کرده و درخواست اجازه ازدواج مجدد را از دادگاه خانواده مطرح کند.
هرچند قانون مدنی، در مواردی به مرد اجازه ازدواج مجدد داده است، اما تحقق این مجوز منوط به بررسی و تأیید دادگاه خانواده است و غیر از آن ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول جرم محسوب می شود. بدون رأی دادگاه، ثبت ازدواج دوم در دفاتر رسمی ممنوع بوده و تخلف محسوب می‌شود.
📌 صلاحیت دادگاه خانواده در این زمینه شامل موارد زیر است
- بررسی شرایط قانونی مندرج در ماده ۱۶ قانون حمایت خانواده برای صدور مجوز ازدواج مجدد
- رسیدگی به دعوا یا اعتراض زوجه نسبت به تقاضای همسرش برای ازدواج مجدد
- ارزیابی دلایلی مانند عدم تمکین، ناباروری، یا رضایت همسر اول
- صدور یا رد مجوز ازدواج دوم بر اساس مستندات و مصلحت خانواده
5. جهیزیه
رسیدگی به دعاوی مربوط به جهیزیه نیز در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده قرار دارد. هرگاه زوجه پس از بروز اختلاف یا طلاق، تقاضای استرداد جهیزیه را داشته باشد، باید دادخواست خود را به این مرجع قضایی ارائه کند.
📌 دامنه صلاحیت دادگاه خانواده در دعاوی جهیزیه
- رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه پس از جدایی یا ترک منزل
- بررسی لیست یا سیاهه جهیزیه به عنوان سند اموال زوجه
- بررسی امکان استفاده یا استهلاک وسایل توسط زوج
- صدور حکم برای الزام زوج به تحویل عین یا پرداخت قیمت جهیزیه
⚖️ نکته اجرایی
در برخی موارد، اگر ارزش مالی جهیزیه کمتر از نصاب تعیین‌شده در قانون شورای حل اختلاف باشد و موضوع دعوا مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشد (یعنی همراه با طلاق مطرح نشده باشد)، ممکن است استرداد جهیزیه در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار گیرد. با این حال، اصل دعوای جهیزیه در صورت شکایت مستقل و فراتر از نصاب، در صلاحیت دادگاه خانواده خواهد بود.
6. مهریه
یکی از شایع‌ترین دعاوی مطرح‌شده در دادگاه خانواده، دعوای مربوط به مهریه است. بر اساس ماده ۴ قانون حمایت خانواده، هرگونه اختلاف درباره مطالبه، تقسیط، تعدیل یا استرداد مهریه در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده قرار دارد.
📌 دادگاه خانواده به چه دعاوی مهریه‌ای رسیدگی می‌کند؟
- مطالبه مهریه به صورت وجه نقد، سکه، ملک یا هر مال توافق‌شده
- رسیدگی به دعاوی مربوط به بذل مهریه یا بخشیدن آن
- تقسیط مهریه در صورت اثبات اعسار زوج
- تعدیل اقساط مهریه در صورت تغییر وضعیت مالی زوج
- بررسی مهریه غیرمنقول یا اموال خاص
اگر مطالبه مهریه در قالب یکی از آثار مالی طلاق باشد (یعنی همراه با دعوای طلاق طرح شده باشد)، حتماً باید در دادگاه خانواده رسیدگی شود، حتی اگر مبلغ آن پایین باشد.اما اگر دعوا مستقل از طلاق و مبلغ آن کمتر از نصاب شورای حل اختلاف باشد، ممکن است رسیدگی به آن به شورای حل اختلاف واگذار شود.
7.نفقه زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت
مطابق ماده ۴ قانون حمایت خانواده، رسیدگی به دعاوی مربوط به نفقه زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده قرار دارد. این دو حق مالی، از مهم‌ترین آثار عقد نکاح برای زوجه محسوب می‌شوند و در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی، به‌ویژه هم‌زمان با طلاق، مورد مطالبه قرار می‌گیرند.
📌 دادگاه خانواده به چه موضوعاتی در این زمینه رسیدگی می‌کند؟
- مطالبه نفقه گذشته و جاری زوجه
- بررسی ترک انفاق توسط زوج و امکان ارجاع موازی به دادسرای کیفری
- صدور دستور موقت برای پرداخت نفقه در صورت ضرورت
- رسیدگی به درخواست اجرت‌المثل بابت زحمات زوجه در دوران زندگی مشترک
- ارزیابی امکان پرداخت یا تقسیط اجرت‌المثل در هنگام طلاق
رسیدگی به این دعاوی، چه به‌صورت مستقل و چه به‌عنوان بخشی از پرونده طلاق، همواره در صلاحیت دادگاه خانواده است. همچنین اگر زوجه از تمکن مالی برخوردار نباشد، ممکن است از پرداخت هزینه دادرسی نیز معاف شود.
8.تمکین و نشوز
یکی دیگر از موضوعاتی که دادگاه خانواده به‌طور اختصاصی به آن رسیدگی می‌کند، دعوای تمکین و نشوز است. این دعوا معمولاً زمانی مطرح می‌شود که زوج مدعی عدم تمکین زوجه باشد یا زوجه، بدون دلیل موجه، خانه را ترک کرده و حاضر به بازگشت نباشد.
📌 صلاحیت دادگاه خانواده در این زمینه شامل چیست؟
- رسیدگی به دادخواست الزام به تمکین توسط زوج
- بررسی وضعیت نشوز زوجه و آثار آن بر حقوق مالی (مثل نفقه)
- بررسی دلایل عدم تمکین از جمله خوف ضرر یا رفتار ناپسند شوهر
- صدور حکم اثبات تمکین یا صدور حکم برای اثبات نشوز
- امکان طرح دعوای تمکین معکوس در مواردی که زوجه تقاضا دارد
حکم به نشوز زوجه می‌تواند منجر به سلب حق نفقه شود. از سوی دیگر، در صورت اثبات تمکین، زوج می‌تواند به تکالیف مالی زوجه استناد کند. دادگاه خانواده تنها مرجعی است که صلاحیت قانونی برای صدور رأی در این نوع دعاوی را دارد.
9.طلاق، رجوع، فسخ نکاح، انفساخ، بذل مدت و انقضای آن
رسیدگی به کلیه دعاوی مربوط به خاتمه ازدواج در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده است. این موارد شامل طلاق توافقی، طلاق به درخواست زوج یا زوجه، فسخ نکاح به علت عیوب، انفساخ خودکار عقد در موارد خاص، بذل مدت در نکاح موقت و پایان مدت آن می‌شود.
📌 مصادیق مهم در صلاحیت دادگاه خانواده:
- طلاق توافقی یا به درخواست یکی از زوجین
- بذل مدت در عقد موقت از سوی مرد و تأیید پایان رابطه
- فسخ نکاح به دلیل عیوب جنسی، تدلیس یا شرایط خاص دیگر
- انفساخ نکاح در مواردی مثل فوت، رضایت ضمن عقد یا از بین رفتن موضوع عقد
- ثبت رجوع در طلاق رجعی و رسیدگی به اختلافات مربوط به آن
- بررسی شرایط عدم امکان سازش و صدور گواهی
- رسیدگی به آثار مالی طلاق طبق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده (مانند مهریه، نفقه، اجرت‌المثل)
تمام مراحل صدور گواهی عدم امکان سازش، بررسی دلایل درخواست طلاق، تعیین تکلیف فرزندان، و رسیدگی به آثار مالی طلاق باید فقط در دادگاه خانواده انجام شود. سایر مراجع صلاحیتی در این زمینه ندارند.
10.حضانت و ملاقات طفل
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که پس از طلاق یا جدایی والدین مطرح می‌شود، مسئله حضانت فرزند و حق ملاقات طرف دیگر است. قانون حمایت خانواده به‌طور مشخص رسیدگی به این دعاوی را در صلاحیت دادگاه خانواده قرار داده است.
📌 صلاحیت دادگاه خانواده شامل چه مواردی است؟
- تعیین حضانت طفل پس از طلاق یا در صورت اختلاف والدین
- رسیدگی به درخواست سلب حضانت به دلایل قانونی مانند سوءرفتار یا اعتیاد
- تعیین روزها و ساعات ملاقات برای پدر یا مادری که حضانت را بر عهده ندارد
- تغییر حضانت در صورت تغییر شرایط کودک یا والدین
- صدور دستور موقت برای ملاقات فوری در شرایط خاص
در کلیه دعاوی مرتبط با حضانت و ملاقات، دادگاه خانواده موظف است مصلحت طفل را به‌عنوان معیار اصلی در نظر بگیرد؛ حتی اگر توافق والدین برخلاف آن باشد. دادگاه می‌تواند از مشاوران، مددکاران اجتماعی یا مراکز مشاوره خانواده نیز در این خصوص نظرخواهی کند.
11. نسب
یکی دیگر از موضوعات مهم در صلاحیت دادگاه خانواده، اثبات یا نفی نسب است. نسب به معنای رابطه خونی و طبیعی میان فرزند و والدین است و در بسیاری از موارد، مبنای احکام حقوقی مانند ارث، ولایت، نفقه و تابعیت قرار می‌گیرد.
📌 مواردی که دادگاه خانواده در آن صلاحیت دارد:
- اثبات نسب از سوی مادر یا پدر برای فرزندی که تولد او ثبت نشده یا مورد انکار قرار گرفته
- نفی نسب از سوی پدر در صورتی که ادعای عدم تعلق فرزند به او را مطرح کند
- بررسی دعاوی مربوط به تولد خارج از ازدواج رسمی و آثار آن
- رسیدگی به اختلاف در مورد پدر یا مادر قانونی یا بیولوژیکی
- صدور حکم در خصوص ثبت یا حذف نام والدین از شناسنامه فرزند
اثبات یا نفی نسب ممکن است از طریق ادله پزشکی (مانند آزمایش DNA)، امارات قانونی یا شهادت شهود صورت گیرد. با این حال، صرف‌نظر از روش اثبات، مرجع صالح برای رسیدگی به این دعاوی فقط دادگاه خانواده است و سایر مراجع نمی‌توانند در این خصوص ورود کنند.
12.رشد، حجر و رفع آن
بررسی وضعیت رشد یا حجر افراد و همچنین صدور حکم مربوط به رفع حجر، از جمله موضوعاتی است که به موجب قانون، در صلاحیت اختصاصی دادگاه خانواده قرار دارد. این موضوعات اغلب در مواردی مانند معاملات مالی محجوران، نکاح افراد نابالغ یا صدور اجازه تصرف در اموال توسط صغیر یا سفیه مطرح می‌شوند.
📌 چه مواردی در این صلاحیت قرار می‌گیرند؟
- صدور حکم رشد برای افراد زیر ۱۸ سال در امور مالی و حقوقی
- رسیدگی به درخواست حجر افراد به علت جنون، سفه یا عدم رشد
- رسیدگی به درخواست رفع حجر پس از بهبود وضعیت شخص
- ارجاع به پزشکی قانونی برای بررسی اهلیت یا عدم اهلیت فرد
- صدور حکم قضایی برای اعمال آثار مالی و شخصی مربوط به حجر یا رشد
اثبات رشد یا حجر، آثار مهمی بر توانایی افراد برای انجام اعمال حقوقی از جمله ازدواج، معامله، قبول وصیت یا تصرف در اموال دارد. مرجع انحصاری رسیدگی به این مسائل، دادگاه خانواده است و صدور هرگونه حکم در این زمینه بدون صلاحیت این دادگاه، فاقد وجاهت قانونی خواهد بود.
13.ولایت قهری، قیمومت، ناظر، امین و وصایت
در مواردی که افراد فاقد اهلیت لازم برای اداره امور شخصی یا مالی خود هستند، قانون نهادهایی مانند ولی قهری، قیم، وصی، ناظر و امین را پیش‌بینی کرده است. رسیدگی به دعاوی، اختلافات و تقاضاهای مربوط به این نهادها، به‌طور اختصاصی در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد.
📌 صلاحیت دادگاه خانواده در این موضوعات شامل است:
- تأیید یا رد ولایت قهری پدر یا جد پدری بر صغیر یا محجور
- نصب قیم برای کودک یتیم، محجور یا غایب مفقودالاثر
- رسیدگی به عزل قیم یا شکایت از عملکرد او
- تعیین ناظر یا امین بر اموال محجور در صورت نیاز
- بررسی و تنفیذ وصایت در امور مربوط به فرزندان نابالغ یا محجور
- رسیدگی به تقاضای اجازه انجام اعمال مالی از طرف ولی یا قیم
هرگونه تصمیم‌گیری درباره صلاحیت، اختیارات یا عملکرد این افراد باید با حکم رسمی دادگاه خانواده باشد. همچنین در صورت وقوع اختلاف بین ولی، قیم یا سایر افراد مرتبط با محجور، دادگاه خانواده مرجع تشخیص و صدور حکم نهایی است.
14.نفقه اقارب
یکی دیگر از دعاوی مندرج در ماده ۴ قانون حمایت خانواده، نفقه اقارب است. بر اساس قانون مدنی، برخی خویشاوندان در صورت دارا بودن تمکن مالی، مکلف به پرداخت نفقه به اقارب نیازمند خود هستند. هرگاه در این زمینه اختلافی ایجاد شود، مرجع صالح برای رسیدگی، دادگاه خانواده خواهد بود.
📌 مواردی که در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارند:
- طرح دعوای مطالبه نفقه از والدین، فرزندان یا سایر اقارب واجب‌النفقه
- رسیدگی به اختلافات درباره تعدیل نفقه یا توانایی پرداخت
- بررسی استحقاق شخص مدعی در دریافت نفقه بر اساس احتیاج و عدم تمکن مالی
- بررسی تمکن مالی فردی که باید نفقه بپردازد
- صدور حکم الزام به پرداخت نفقه اقارب یا رد دعوا در صورت فقدان شرایط
برخلاف نفقه زوجه که تکلیف مطلق زوج است، نفقه اقارب مشروط به وجود نسبت قانونی، نیاز مالی گیرنده و توان مالی پرداخت‌کننده است. با این حال، رسیدگی به این دعاوی فقط در صلاحیت دادگاه خانواده است و در هیچ مرجع دیگری قابل طرح نیست.
15. امور مربوط به غایب مفقودالاثر
در مواردی که فردی برای مدت طولانی ناپدید شود و هیچ اطلاعی از او در دست نباشد، وضعیت او به‌عنوان غایب مفقودالاثر مطرح می‌شود. قانون‌گذار برای حفظ حقوق افراد وابسته به او، سازوکارهایی را پیش‌بینی کرده و رسیدگی به موارد مربوط به غایب مفقودالاثر را به دادگاه خانواده واگذار کرده است.
📌 صلاحیت دادگاه خانواده در این زمینه شامل موارد زیر است:
- صدور حکم نصب امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر
- بررسی و صدور حکم در خصوص مهریه، نفقه، حضانت یا انحلال نکاح در صورت غیبت زوج یا زوجه
- نظارت بر عملکرد امین منصوب‌شده و عزل یا تمدید اختیار او
- رسیدگی به درخواست صدور حکم موت فرضی پس از گذشت مدت قانونی
ماده ۴ قانون حمایت خانواده رسیدگی به این موارد را در زمره دعاوی خانوادگی قرار داده است. تنها دادگاه خانواده صلاحیت دارد درباره وضعیت حقوقی غایب، سرنوشت ازدواج یا فرزندان او تصمیم‌گیری کند.
16.سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
در نظام حقوقی ایران، یکی از مهم‌ترین اقدامات حمایتی برای کودکان بدون خانواده، فراهم‌سازی امکان واگذاری آن‌ها به خانواده‌های واجد شرایط است. رسیدگی به درخواست‌های مربوط به سرپرستی کودکان، بررسی شرایط متقاضی و صدور حکم سرپرستی، همگی از وظایف قانونی دادگاه خانواده به شمار می‌رود.
📌 مواردی که دادگاه خانواده به آن رسیدگی می‌کند:
- بررسی درخواست سرپرستی دائم یا موقت کودکان بی‌سرپرست
- صدور حکم سرپرستی برای کودکان بی سرپرست یا بد سرپرست
- احراز صلاحیت اخلاقی، مالی و خانوادگی متقاضیان سرپرستی
- صدور حکم اعطای یا سلب سرپرستی بر اساس گزارش نهادهای حمایتی
- نظارت بر نحوه نگهداری از کودک پس از صدور حکم
- بررسی مواردی که در آن ادامه سرپرستی به مصلحت کودک نیست
طبق ماده ۴ قانون حمایت خانواده و همچنین قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کلیه پرونده‌های مرتبط با سرپرستی، صرفاً در صلاحیت دادگاه خانواده است و حتی سازمان بهزیستی نیز صرفاً نقش مشورتی و نظارتی دارد، نه قضایی.
17.اهدای جنین
یکی از موضوعات نوظهور در حقوق خانواده که در دهه‌های اخیر وارد نظام قانونی ایران شده، اهدای جنین به زوجین نابارور است. رسیدگی به مسائل مربوط به اهدای جنین طبق ماده ۴ قانون حمایت خانواده، در صلاحیت انحصاری دادگاه خانواده قرار دارد.
📌 موضوعاتی که در صلاحیت دادگاه خانواده است:
- بررسی و صدور مجوز قانونی اهدای جنین به زوجین متقاضی
- بررسی شرایط زوجین (ازدواج قانونی، ناباروری، سلامت روانی و جسمی)
- احراز شرایط لازم طبق قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور مصوب ۱۳۸۲
- حفظ محرمانگی اطلاعات مربوط به هویت اهداکنندگان و گیرندگان
- ارجاع به پزشکی قانونی یا مراکز تخصصی ناباروری جهت ارزیابی تخصصی
صدور مجوز اهدای جنین، بدون حکم دادگاه خانواده فاقد اعتبار قانونی است. این مجوز تنها پس از بررسی دقیق درخواست، مدارک پزشکی، شرایط شرعی و قانونی زوجین و با احراز مصلحت عمومی و خانوادگی صادر می‌شود.
18.تغییر جنسیت
در نظام حقوقی ایران، تغییر جنسیت به‌عنوان یک موضوع حقوقی، پزشکی و فقهی، به رسمیت شناخته شده و رسیدگی به آن منحصراً در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد. این موضوع در ماده ۴ قانون حمایت خانواده، به‌صراحت در شمار دعاوی قابل طرح در این دادگاه آمده است.
📌 موضوعاتی که دادگاه خانواده در آن‌ها صلاحیت دارد:
- بررسی درخواست تغییر جنسیت و دلایل پزشکی و روان‌شناختی مربوط به آن
- ارجاع متقاضی به پزشک قانونی و مراکز روان‌شناسی معتمد
- صدور مجوز قانونی برای انجام عمل تغییر جنسیت
- رسیدگی به درخواست اصلاح مدارک هویتی پس از عمل
- بررسی آثار حقوقی مانند مهریه، ارث، نفقه، حضانت و وضعیت ازدواج
صرف داشتن نظر پزشک متخصص برای تغییر جنسیت کافی نیست؛ بلکه صدور مجوز رسمی دادگاه خانواده برای طی مراحل قانونی و اصلاح اسناد هویتی الزامی است. دادگاه باید با دقت، شرایط شرعی، فقهی، روانی و اجتماعی فرد را ارزیابی کرده و بر اساس آن رأی صادر کند.