در نظام حقوقی ایران، هرگونه آسیب عمدی به اموال دیگران تحت عنوان جرم تخریب قابل تعقیب کیفری است. اما در کنار مجازات کیفری، فرد زیان‌دیده می‌تواند با استناد به قوانین مدنی و آیین دادرسی، مطالبه خسارت ناشی از تخریب را نیز از دادگاه بخواهد. این خسارت ممکن است شامل هزینه‌های مستقیم ناشی از خرابی، کاهش ارزش ملک یا مال، و حتی خسارت‌های معنوی باشد.
مطالبه این نوع خسارت، نیازمند تنظیم دقیق دادخواست حقوقی است که باید با مدارک و ادله کافی همراه باشد و بر مبنای اصول قانونی تهیه شود. در این مقاله، ضمن معرفی مبانی قانونی و شرایط اقدام، یک نمونه کامل و قابل استفاده از دادخواست ضرر و زیان ناشی از تخریب ارائه می‌شود. هدف، راهنمایی دقیق افرادی است که در اثر تخریب، متحمل خسارت شده‌اند و می‌خواهند از طریق دادگاه، حقوق خود را احقاق کنند.
خسارت ناشی از تخریب چیست و چه زمانی قابل مطالبه است؟
وقتی مال یا دارایی شخصی مورد تخریب قرار میگیرد یکی از انواع جرایم علیه اموال صورت میگیرد و قانون این حق را به فرد زیان‌دیده داده است که نه‌تنها علیه عامل تخریب شکایت کیفری تنظیم کند، بلکه در دادگاه حقوقی نیز خسارت واردشده را مطالبه نماید. اما برای این مطالبه، شرایط و ارکان خاصی وجود دارد.
📌 تعریف خسارت در حقوق مدنی
در حقوق مدنی، خسارت به معنای هر نوع زیان مادی یا معنوی واردشده به اشخاص است. این خسارت ممکن است ناشی از قرارداد یا عمل غیرقانونی دیگری باشد؛ در موضوع تخریب، منشاء آن معمولاً عمل غیرقانونی (جرم) است.
✅ خسارت ناشی از تخریب شامل چه مواردی است؟
دریافت و انواع خسارت هایی که قابل مطالبه است بر اساس موارد زیر است:
- خسارت مادی: شامل هزینه‌های مستقیم برای تعمیر، جایگزینی مال، کاهش ارزش ملک یا کالا، یا از بین رفتن کامل مال.
- خسارت معنوی: در موارد خاص ممکن است به دلیل لطمه به حیثیت، آرامش روانی یا آسایش زندگی، مطالبه شود (مطابق ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی).
- هزینه‌های تبعی: مانند هزینه دادرسی، کارشناسی، حق‌الوکاله و گاهی خسارت تأخیر تأدیه (در صورت مطالبه مبلغ نقدی).
❌ نکته مهم:
مطالبه خسارت تنها زمانی ممکن است که ارتباط علی بین عمل تخریب و زیان وارده قابل اثبات باشد؛ یعنی خواهان باید نشان دهد که خسارت، مستقیماً ناشی از اقدام خوانده در تخریب مال بوده است.
مبنای کیفری تخریب و نکته مهم قابل گذشت بودن پس از اصلاح ماده ۱۰۴
برای اینکه دادخواست مطالبه خسارت ناشی از تخریب از پشتوانه حقوقی کافی برخوردار باشد، لازم است ابتدا مبنای کیفری این جرم را بشناسیم. تخریب یکی از جرایم شناخته‌شده در قانون مجازات اسلامی است که با اصلاحات اخیر، ویژگی‌های مهمی مانند قابل گذشت بودن به آن اضافه شده است.
📌 ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات)
«هر کس عمداً اشیای متعلق به دیگری را تخریب کند یا به هر نحو کلاً یا بعضاً تلف کند یا آن را از کار بیندازد، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
این ماده پایه اصلی دعوای کیفری تخریب محسوب می‌شود و شاکی با استناد به آن می‌تواند اقدام کیفری را آغاز کند.
✅ اصلاح ماده ۱۰۴ و قابل گذشت شدن جرم تخریب
در سال ۱۴۰۳، ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی اصلاح شد و جرایمی که جنبه خصوصی دارند، از جمله جرم تخریب موضوع ماده ۶۷۷، قابل گذشت اعلام شدند. این بدان معناست که:
- اگر شاکی خصوصی گذشت کند، پرونده مختومه می‌شود.
- در صورت عدم گذشت شاکی، رسیدگی ادامه پیدا می‌کند.
- این اصلاح، تنها تأثیر در تعقیب کیفری دارد، نه در مطالبه خسارت؛ یعنی حتی اگر از جرم گذشت شود، شاکی می‌تواند همچنان دادخواست خسارت بدهد.
❌ تفاوت با سایر مصادیق تخریب
باید توجه داشت که برخی از مصادیق تخریب، غیرقابل گذشت باقی مانده‌اند، مانند:
- تخریب اموال عمومی و دولتی (ماده ۶۸۷)
- تخریب اموال تاریخی یا فرهنگی ثبت‌شده
- تخریب در قالب اغتشاش یا اقدامات خرابکارانه علیه امنیت ملی
در این موارد، حتی با رضایت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری ادامه خواهد داشت و دادستان رأساً پیگیر جرم می‌شود.
نمونه دادخواست کامل مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم تخریب
در این بخش، یک نمونه دادخواست رسمی و دقیق برای مطالبه خسارت ناشی از تخریب عمدی خودرو یا ملک ارائه می‌شود. این نمونه قابل تنظیم در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است و باید طبق وضعیت واقعی پرونده تکمیل و شخصی‌سازی شود.
ریاست محترم شعبه … دادگاه محترم عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب آقای/خانم … فرزند … به شماره ملی … ساکن … به طرفیت آقای/خانم … فرزند … به شماره ملی … ساکن … به شرح ذیل اقامه دعوا می‌نمایم:
در تاریخ …، خوانده محترم به‌طور عمدی و با قصد آسیب، اقدام به تخریب مال متعلق به اینجانب شامل … نمودند. این اقدام موجب ورود خسارت جدی به اینجانب گردید.
موضوع شکایت کیفری مربوطه در شعبه … دادسرای عمومی و انقلاب مطرح و منتهی به صدور کیفرخواست/رأی محکومیت قطعی به شماره … مورخ … گردیده است.مطابق نظر کارشناس رسمی دادگستری، خسارت وارده بالغ بر مبلغ … ریال برآورد شده است. نظر به اینکه فعل ارتکابی موجب از بین رفتن مال شخصی و ورود خسارت آشکار گردیده و مستندات کافی دال بر مالکیت، وقوع جرم و میزان خسارت وجود دارد، با استناد به:
- ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
- مواد ۱۴، ۱۵ و ۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری
- ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی
- رأی وحدت رویه شماره ۵۸۲ دیوان عالی کشور
و با عنایت به مدارک پیوست، تقاضای صدور حکم بر محکومیت خوانده به شرح خواسته ذیل را دارم.
خواسته:
- محکومیت خوانده به پرداخت خسارت مادی ناشی از تخریب به مبلغ … ریال
- خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ وقوع جرم تا اجرای حکم
- پرداخت کلیه هزینه‌های دادرسی، کارشناسی، وکیل و سایر هزینه‌های قانونی
- عنداللزوم، جبران خسارت معنوی وارده (در چارچوب قانون مسئولیت مدنی)
با تقدیم احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضا – تاریخ
📎 دلایل و منضمات دادخواست:
- رأی کیفری صادره از دادگاه کیفری (در صورت وجود)
- تصویر شکایت کیفری ثبت‌شده یا کیفرخواست صادره
- سند مالکیت یا سایر مدارک دال بر تعلق مال به خواهان
- کارشناسی رسمی میزان خسارت واردشده
- گزارش تأمین دلیل از شورای حل اختلاف یا صورت‌جلسه کلانتری
- عکس یا فیلم از محل تخریب (در صورت وجود)
- شهادت شهود مطلع (در صورت لزوم)
دلایل و منضمات مؤثر در دعوای مطالبه خسارت ناشی از جرم تخریب
برای اینکه دادگاه بتواند به دادخواست شما رسیدگی و رأی صادر کند، باید دلایلی ارائه دهید که مالکیت مال تخریب‌شده، وقوع تخریب، انتساب آن به خوانده و میزان خسارت را اثبات کنند. در این‌جا مهم‌ترین دلایل و منضمات را معرفی می‌کنیم.
📌 1. تأمین دلیل از شورای حل اختلاف
اگر تخریب در محل سکونت یا محل کار شما اتفاق افتاده، می‌توانید فوراً با مراجعه به شورای حل اختلاف، درخواست تأمین دلیل کنید. این تأمین دلیل ممکن است شامل:
- گزارش کارشناس رسمی
- حضور مأمور شورا و تنظیم صورت‌جلسه
- عکسبرداری یا فیلم‌برداری از محل تخریب
باشد. این گزارش می‌تواند در کنار دادخواست به دادگاه ارائه شود.
📌 2. نظریه کارشناس رسمی دادگستری
برای تعیین میزان خسارت مالی وارده، استناد به گزارش کارشناسی بسیار مهم است. این نظریه باید:
-
بر مبنای بازدید دقیق از محل
-
بررسی ارزش مال تخریب‌شده
-
و محاسبه هزینه تعمیر یا جایگزینی
تنظیم شده باشد.
📌 نکته: اگر هنوز کارشناسی انجام نشده، می‌توانید در دادخواست تقاضای ارجاع به کارشناس رسمی را مطرح کنید.
📌 3. اسناد مالکیت یا مدارک دال بر تصرف قانونی
دادگاه تنها در صورتی حکم به جبران خسارت می‌دهد که احراز کند مال متعلق به خواهان بوده است. بنابراین ارائه یکی از مدارک زیر ضروری است:
-
سند رسمی مالکیت
-
اجاره‌نامه رسمی یا عادی
-
قبض یا رسید خرید
-
استشهادیه محلی دال بر تصرف قانونی
📌 4. رأی کیفری یا کیفرخواست (در صورت وجود)
اگر قبلاً شکایت کیفری داده‌اید و رسیدگی انجام شده، حتماً:
-
رأی قطعی کیفری یا
-
کیفرخواست صادره از دادسرا
را به دادخواست خود ضمیمه کنید.
حتی اگر رأی قطعی نشده باشد، ارائه کپی برابر با اصل آن به تقویت دعوای حقوقی کمک می‌کند.
📌 5. شهادت شهود
در صورتی که شاهد عینی برای وقوع تخریب یا مالکیت مال وجود دارد، مشخصات و اظهارات شهود می‌تواند به اثبات موضوع کمک کند. حتماً در دادخواست، نام و نشانی دقیق شهود را اعلام کنید.