سفته به‌عنوان یکی از اسناد تجاری رایج در معاملات، مشمول قواعد مشخصی در قانون تجارت است. درج تاریخ پرداخت در سفته، شرطی مهم برای بهره‌مندی از مزایای اسناد تجاری محسوب می‌شود. با این حال، در عمل بسیاری از سفته‌ها بدون تاریخ صادر می‌شوند و همین موضوع باعث طرح پرسش‌هایی در خصوص اعتبار، نحوه واخواست، اجرای قانونی و مطالبه چنین اسنادی می‌شود.
در این مقاله به بررسی دقیق حکم سفته بدون تاریخ، آثار حقوقی آن و نحوه اقدام قانونی برای وصول وجه آن خواهیم پرداخت.
مقدمه‌ای بر سفته و اهمیت درج تاریخ در آن
اهمیت استفاده از سفته به گونه ایی است که می توان گفت سفته یکی از پرکاربردترین اسناد تجاری در ایران است که برای تضمین پرداخت وجه، ضمانت حسن انجام کار یا معاملات تجاری صادر می‌شود. اما درج دقیق اطلاعات، به ویژه تاریخ پرداخت یا سررسید، نقش تعیین‌کننده‌ای در اعتبار حقوقی و قابلیت اجرایی سفته دارد.
📌 سفته چیست و چه شرایطی دارد؟
طبق تعریف ماده ۳۰۷ قانون تجارت، سفته (یا فته‌طلب) نوشته‌ای است که به‌موجب آن امضاکننده تعهد می‌کند مبلغ معینی را در تاریخ معین یا عندالمطالبه به دیگری پرداخت کند. سفته مانند چک و برات یک سند تجاری محسوب می‌شود و باید شرایط قانونی خاصی داشته باشد:
- درج تاریخ پرداخت
- تعیین نام گیرنده وجه
- تعیین مبلغ به عدد و حروف
- امضا یا مهر صادرکننده
- محل پرداخت (در صورت لزوم)
- نام صادرکننده و اقامتگاه وی
در صورت نبود هر یک از این موارد، اعتبار تجاری سفته به چالش کشیده می‌شود.
📝 جایگاه تاریخ در ساختار قانونی سفته
درج تاریخ سررسید در سفته، برخلاف ظاهر ساده‌اش، اهمیت بسیاری دارد. چرا که:
- مبنای واخواست محسوب می‌شود
- مهلت‌های قانونی اقامه دعوا را تعیین می‌کند
- تعیین‌کننده وضعیت سند تجاری یا عادی بودن آن است
در نتیجه اگر سفته فاقد تاریخ باشد، نمی‌توان آن را مشمول مزایای اسناد تجاری دانست مگر دارنده بعداً تاریخی برای آن درج کند.
اعتبار قانونی سفته بدون تاریخ
سفته‌ای که فاقد تاریخ پرداخت باشد، از دید قانون تجارت، یک سند تجاری محسوب نمی‌شود. با این حال، چنین سفته‌ای همچنان دارای اعتبار حقوقی است و می‌توان از طریق مراجع حقوقی نسبت به مطالبه وجه آن اقدام کرد، البته با محدودیت‌هایی در مزایای قانونی.
⚖️ آیا سفته بدون تاریخ بی‌اعتبار است؟
خیر. سفته‌ای که تاریخ پرداخت در آن درج نشده باشد، اعتبار خود را از دست نمی‌دهد؛ اما دیگر سند تجاری نیست. این بدان معناست که:
- نمی‌توان از مزایای تضامنی مسئولان سفته بهره‌مند شد (مانند ظهرنویسان و ضامنان)
- امکان استفاده از توقیف اموال بدون سپرده‌گذاری وجود ندارد
- دعوای کیفری و اجرای ثبت نسبت به آن قابل اعمال نیست
✅ اعتبار سفته بدون تاریخ، مانند یک سند عادی
زمانی که سفته ویژگی تجاری بودن خود را از دست می‌دهد، به‌عنوان یک سند عادی تلقی می‌شود. در نتیجه:
- می‌توان آن را مبنای مطالبه وجه در دادگاه حقوقی قرار داد
- لازم است ابتدا دارنده تاریخ دلخواهی را به‌عنوان تاریخ سررسید درج کند
- رسیدگی به اختلافات بر اساس قواعد عام اسناد عادی انجام خواهد شد
نحوه مطالبه سفته بدون تاریخ از منظر حقوقی
سفته بدون تاریخ را نمی‌توان به‌طور مستقیم در دادگاه یا اداره ثبت اجرا گذاشت؛ چرا که سررسید پرداختی برای آن تعیین نشده است. با این حال، دارنده می‌تواند با درج تاریخ موردنظر خود بر روی سفته، روند حقوقی مطالبه آن را آغاز کند.
🔍 گام اول: درج تاریخ توسط دارنده
اگر تاریخ پرداخت در سفته درج نشده باشد، دارنده می‌تواند:
- هر زمانی که بخواهد تاریخ سررسید را روی سفته بنویسد. توجه داشته باشید که فقط در صورت عدم وجود تاریخ این کار قابل انجام است و تغییر تاریخ سفته می تواند جعل مادی محسوب شود و مجازات دارد.
- از همان تاریخ، روند مطالبه حقوقی را آغاز کند
- این درج تاریخ به‌منزله‌ی شروع زمان قانونی برای اقدام محسوب می‌شود
نکته: بهتر است پیش از درج تاریخ، اظهارنامه‌ای رسمی به صادرکننده ارسال شود تا استناد حقوقی قوی‌تری ایجاد گردد.
📌 ارسال اظهارنامه برای مطالبه رسمی
پیش از اقدام به طرح دعوا، دارنده سفته می‌تواند:
- از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یک اظهارنامه رسمی به صادرکننده ارسال کند
- در آن، مبلغ مورد مطالبه، شماره سفته و تاریخ مدنظر برای پرداخت را درج نماید
- این اقدام به نوعی ثبت رسمی مطالبه پیش از طرح دعواست و احتمال سوءاستفاده طرف مقابل را کاهش می‌دهد
📝 اقامه دعوا در مراجع حقوقی
پس از درج تاریخ و ارسال اظهارنامه (در صورت لزوم)، دارنده سفته می‌تواند:
- با تنظیم دادخواست مطالبه وجه، به شورای حل اختلاف (در صورتی که مبلغ سفته زیر ۲۰ میلیون تومان باشد) یا دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده مراجعه کند
- اصل سفته را به دادخواست پیوست نماید
- تقاضای صدور حکم بر محکومیت صادرکننده به پرداخت وجه مندرج در سفته را بنماید
❌ امکان طرح شکایت کیفری وجود ندارد
برخلاف چک که در برخی موارد قابل شکایت کیفری است، مطالبه وجه سفته بدون تاریخ صرفاً از مسیر حقوقی قابل پیگیری است و این از تفاوت های ضمانت اجرای چک و سفته می باشد، همچنین:
- امکان اجرای ثبت برای سفته بدون تاریخ وجود ندارد
- مگر آنکه دارنده تاریخ را درج کرده باشد و شرایط سفته تجاری احراز شود
واخواست سفته بدون تاریخ چگونه انجام می‌شود؟
واخواست، فرایندی رسمی برای اعتراض به عدم پرداخت سند تجاری است که در مورد سفته نیز اعمال می‌شود. اما در مورد سفته‌های بدون تاریخ، روند واخواست با محدودیت‌هایی همراه است و دارنده باید ابتدا تاریخ پرداخت را مشخص کند.
📌 واخواست چیست و چه زمانی باید انجام شود؟
واخواست در واقع همان اعتراض رسمی به عدم پرداخت وجه سفته در سررسید آن است. طبق قانون:
- دارنده سفته باید ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید نسبت به واخواست اقدام کند
- واخواست باید با استفاده از برگه‌های مخصوص واخواست‌نامه از طریق دادگاه یا دایره واخواست انجام شود
- واخواست به منزله ثبت قانونی اعتراض است و برای حفظ مسئولیت تضامنی ظهرنویسان ضروری است
📝 واخواست سفته‌های فاقد تاریخ
سفته بدون تاریخ سررسید، به‌خودی‌خود قابل واخواست نیست. برای واخواست چنین سفته‌ای، دارنده باید:
- ابتدا تاریخی را به‌عنوان تاریخ پرداخت روی سفته درج کند
- در ده روز نخست پس از تاریخ مذکور، اقدام به واخواست رسمی نماید
- واخواست را از طریق شعب دادگستری یا دفاتر خدمات قضایی ثبت کند
⚠️ اهمیت رعایت مهلت ۱۰ روزه واخواست
در صورتی که دارنده سفته بدون تاریخ:
- اقدام به درج تاریخ کند ولی در مدت ۱۰ روز از آن تاریخ واخواست انجام ندهد
- دیگر حق اقامه دعوا علیه ظهرنویسان و ضامن‌ها را از دست خواهد داد
- همچنین برای صدور قرار تأمین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی نیز دچار محدودیت می‌شود
بنابراین واخواست به‌موقع، شرط بهره‌مندی از مزایای اسناد تجاری است.
✅ پس از واخواست چه باید کرد؟
پس از انجام واخواست در مهلت قانونی:
-
دارنده سفته می‌تواند ظرف یک سال از تاریخ واخواست، نسبت به اقامه دعوا علیه تمامی مسئولان سند اقدام کند
-
در صورت تأخیر، فقط حق اقامه دعوا علیه صادرکننده اصلی سفته باقی خواهد ماند
-
برای اشخاص مقیم خارج از کشور، این مهلت تا دو سال تمدید می‌شود
تفاوت مطالبه سفته تجاری با سفته عادی
سفته در صورتی که مطابق شرایط قانون تجارت تنظیم شده باشد، یک سند تجاری محسوب می‌شود و دارنده آن از مزایای ویژه‌ای برخوردار است. اما زمانی که تاریخ پرداخت در آن درج نشده باشد، این مزایا از بین می‌رود و سفته به یک سند عادی تبدیل می‌شود.
در جدول زیر مقایسه حقوقی و آثار هر کدام را مشاهده می فرمایید:
| ویژگی‌ها / وضعیت حقوقی | ✅ سفته تجاری (دارای تاریخ پرداخت) | ❌ سفته عادی (فاقد تاریخ پرداخت) |
|---|---|---|
| ماهیت حقوقی سند | سند تجاری با مزایای قانونی | سند عادی (اقرار به دین) |
| امکان واخواست | بله؛ ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید | فقط پس از درج تاریخ توسط دارنده |
| طرح دعوا علیه ضامنان و ظهرنویسان | امکان‌پذیر (مسئولیت تضامنی) | فقط علیه صادرکننده ممکن است |
| اثبات بدهی در دادگاه | نیازی به اثبات نیست (به دلیل ویژگی تجریدی سند) | باید بدهی اثبات شود (شاهد، قرارداد، رسید و…) |
| توقیف اموال بدون سپرده‌گذاری | امکان‌پذیر است | فقط با سپردن خسارت احتمالی به صندوق دادگستری |
| مطالبه از طریق اجرای ثبت | قابل اجرا است | قابل اجرا نیست، مگر پس از تکمیل و درج تاریخ معتبر |
| مرجع صالح برای رسیدگی | شورای حل اختلاف / دادگاه حقوقی بر حسب مبلغ | فقط از طریق دادگاه حقوقی (مطالبه مدنی وجه) |
| نکات ضروری برای مطالبه | واخواست، طرح دعوا در مهلت قانونی | درج تاریخ، اظهارنامه، سپس دادخواست |
مسیر قانونی اجرای سفته بدون تاریخ در دادگاه یا اجرای ثبت
اجرای سفته زمانی ممکن است که دارنده بتواند به‌صورت قانونی آن را مطالبه و مراحل حقوقی را طی کند. در مورد سفته‌هایی که فاقد تاریخ هستند، اجرای آن‌ها فقط از طریق دادگاه حقوقی و پس از تکمیل سند ممکن است؛ اجرای ثبت در این موارد محدود یا ناممکن است.
⚖️ شرایط اجرای سفته در دادگاه
برای اجرای سفته‌ای که فاقد تاریخ است، دارنده باید:
-
ابتدا تاریخی به‌عنوان سررسید روی سفته درج کند
-
در صورت تمایل، اظهارنامه‌ای رسمی برای اعلام مطالبه وجه ارسال نماید
-
سپس دادخواست مطالبه وجه را در دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف (بر اساس مبلغ سفته) مطرح کند
-
اصل سفته به عنوان دلیل کتبی مطالبه ضمیمه دادخواست شود
در صورت اثبات بدهی و صدور حکم، صادرکننده موظف به پرداخت وجه سفته خواهد بود؛ در غیر این صورت و در نبود اعسار، بازداشت قانونی نیز امکان‌پذیر است.
📝 اجرای سفته از طریق ثبت: امکان یا ممنوعیت؟
در مورد سفته بدون تاریخ:
-
تا زمانی که تاریخ پرداخت در سفته درج نشده باشد، قابل اجرا از طریق اداره ثبت نیست
-
اگر دارنده، تاریخ را درج کند و سایر ارکان سفته نیز کامل باشند، می‌تواند برای اجرای ثبت اقدام کند
-
سفته‌ای که بدون واخواست است، نیز قابلیت اجرای ثبت را ندارد
بنابراین اجرای ثبت فقط برای سفته‌های کامل و دارای تاریخ ممکن است.
📌 تفاوت در مرجع رسیدگی بر اساس مبلغ
| مبلغ مندرج در سفته | مرجع صالح رسیدگی |
|---|---|
| تا سقف ۲۰ میلیون تومان | شورای حل اختلاف |
| بالاتر از ۲۰ میلیون تومان | دادگاه عمومی حقوقی |
نکته: در هر دو مرجع، ارائه اصل سفته و تنظیم دقیق دادخواست الزامی است.
⚠️ بی‌اعتباری مطلق سفته چه زمانی رخ می‌دهد؟
در موارد خاصی ممکن است سفته کلاً فاقد ارزش قانونی شود:
| وضعیت | نتیجه حقوقی |
|---|---|
| اثبات سوءاستفاده از سفید امضاء توسط دارنده | مجازات کیفری برای دارنده و بی‌اعتباری سفته |
| درج تاریخ جعلی با نیت تقلب | امکان ابطال سفته توسط دادگاه |
| امضای سفته بدون رضایت یا علم صادرکننده | قابلیت ابطال به دلیل فقدان قصد یا اجبار |
| فقدان امضا یا مهر صادرکننده و یا جعل امضای سفته | سفته اصولاً باطل و فاقد اعتبار است |
نمونه رأی دادگاه درباره سفته بدون تاریخ
آرای قضایی صادر شده در دادگاه‌ها می‌توانند معیار عملی مهمی برای درک وضعیت حقوقی اسناد تجاری باشند. در موضوع سفته بدون تاریخ نیز یکی از آرا مهم دادگاه تجدیدنظر استان تهران، به‌روشنی حکم چنین اسنادی را مشخص کرده است.
📌 چکیده رأی: سفته بدون تاریخ، غیرقابل استماع به‌عنوان سند تجاری
در دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۵۰۰۰۹۱۱ مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۲۶ صادره از شعبه ۴۹ دادگاه تجدیدنظر استان تهران آمده است:
«درج زمان تأدیه و سررسید دین در سفته الزامی است. دعوای مطالبه وجه سفته در فرض عدم درج موعد، مسموع نیست.»
دادگاه در این پرونده، درخواست مطالبه وجه چهار فقره سفته را به علت نداشتن تاریخ پرداخت، غیرقابل استماع دانست و قرار رد دعوا را صادر کرد.
⚖️ تحلیل حقوقی رأی دادگاه
🔍 نکات مهم این رأی:
- تاریخ پرداخت شرط لازم برای اعتبار تجاری سفته است
- در نبود آن، دادگاه نمی‌تواند دعوا را بر اساس سند تجاری بررسی کند
- دارنده فقط می‌تواند با درج تاریخ و طرح دعوا به‌عنوان سند عادی، نسبت به وصول وجه اقدام کند
این رأی نشان می‌دهد که حتی اگر صادرکننده بدهی را انکار نکند، دادگاه نمی‌تواند بدون رعایت شرایط شکلی سند تجاری، رأی به نفع دارنده صادر کند.
نظریه مشورتی درباره اعتبار سفته سفید امضاء و بدون تاریخ
در مواردی که سفته بدون تاریخ یا حتی به‌صورت سفید امضاء صادر می‌شود، این پرسش مطرح است که آیا چنین سندی اعتبار قانونی دارد و آیا دارنده حق دارد آن را تکمیل و برای مطالبه وجه اقدام کند؟ اداره حقوقی قوه قضائیه در این باره نظر روشنی ارائه کرده است.
📝 نظریه مشورتی شماره ۷/۹۵/۲۵۱۶ مورخ ۱۳۹۵/۱۰/۰۵
در پاسخ به استعلامی درباره سفته‌ای که به‌صورت سفید امضاء بابت ضمانت قرارداد به کارفرما داده شده، اداره حقوقی قوه قضائیه چنین اعلام کرده است:
«دادن سفته سفید امضاء ظهور در تفویض اختیار پر کردن آن به دارنده سند دارد. بنابراین وقتی شخصی سفته‌ای را بدون تاریخ به دیگری می‌دهد، عرفاً به معنای اعطای اختیار درج تاریخ یا قید “عندالمطالبه” به دارنده است.»
📌 نتیجه حقوقی مهم این نظریه
-
سفته سفید امضاء نیز دارای اعتبار قانونی است
-
دارنده حق دارد تاریخ پرداخت را درج کرده و سند را کامل کند
-
پس از تکمیل، سفته دارای شرایط شکلی لازم برای مطالبه وجه خواهد بود
-
تاریخ مندرج در قرارداد نمی‌تواند به‌تنهایی مبنای تعیین سررسید در سفته باشد، چون وصف تجریدی اسناد تجاری مانع از چنین تفسیرهایی است
این نظریه یکی از پایه‌های استدلالی برای طرح دعوا در مورد سفته‌های فاقد تاریخ یا سفید امضاء محسوب می‌شود و نزد محاکم اعتبار دارد.
مدارک، هزینه و مدت‌زمان لازم برای مطالبه سفته
برای اینکه دارنده بتواند وجه مندرج در سفته (به‌ویژه سفته‌های بدون تاریخ) را از طریق دادگاه یا مراجع دیگر مطالبه کند، باید مدارک مشخصی ارائه دهد و با هزینه‌ها و مهلت‌های قانونی آشنا باشد.
📎 مدارک لازم برای مطالبه سفته
برای طرح دعوای حقوقی جهت مطالبه وجه سفته، نیاز است:
-
اصل سفته (در صورت سفید بودن باید تکمیل شده باشد)
-
تصویر اظهارنامه ارسالی به صادرکننده (در صورت وجود)
-
رسید یا قرارداد پشتیبان (در مواردی که اعتبار سفته محل مناقشه است)
-
شناسنامه و کارت ملی دارنده سفته
💰 هزینه دادرسی و واخواست سفته
هزینه‌هایی که برای مطالبه سفته باید پرداخت شود شامل موارد زیر است:
| نوع هزینه | میزان |
|---|---|
| هزینه ثبت دادخواست در دادگاه | ۳٪ مبلغ سفته |
| هزینه واخواست سفته | ۲٪ مبلغ سفته |
| هزینه احتمالی تأمین خواسته (در صورت عدم واخواست) | مبلغی به‌عنوان خسارت احتمالی نزد دادگستری |
نکته: اگر سفته به موقع واخواست نشده باشد، تأمین خواسته فقط با سپرده‌گذاری امکان‌پذیر است. همچنین در نظر داشته باشید که شما می توانید با استفاده از ابزار محاسبه هزینه های دادرسی مطالبه سفته در دادگاه به صورت رایگان هزینه ها را در مراحل مختلف محاسبه نمایید.
🕓 مدت‌زمان لازم برای وصول سفته
بسته به وضعیت سفته، مدت‌زمان وصول متفاوت است:
- در صورت واخواست به‌موقع: تا یک سال پس از واخواست برای طرح دعوا فرصت وجود دارد
- اگر واخواست نشده باشد: محدودیت زمانی خاصی وجود ندارد، اما اعتبار سفته به‌عنوان سند تجاری از بین می‌رود
- در صورت اقامت بدهکار در خارج از کشور: مهلت دو ساله برای اقامه دعوا وجود دارد
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مطالبه سفته بدون تاریخ را مشاهده می فرمایید که در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ به فردی پول قرض دادم که اکنون نمی‌خواهد آن را بازگرداند و یک سفته بدون تاریخ از او دارم. برای شکایت با این سفته چه راهکاری وجود دارد؟
✅ اگر بدهکار به تعهدات مالی خود عمل نمی‌کند و شما یک سفته در اختیار دارید، می‌توانید از طریق مراحل قانونی اقدام کنید. ابتدا باید تاریخی برای پرداخت روی سفته درج کرده، سپس واخواست نمایید و در ادامه از طریق مراجع قضایی شکایت خود را پیگیری کنید. در صورت عدم واخواست، سفته به عنوان سند عادی تلقی می‌شود و باید دلایل و مستندات خود را به دادگاه ارائه دهید.
❓ یک سفته بدون تاریخ به مبلغ ۲۹ میلیون تومان دارم و هنوز به هیچ مرجعی برای شکایت مراجعه نکرده‌ام. چگونه باید تاریخ را بر روی سفته درج کنم تا حقم را دریافت کنم؟
✅ ابتدا تاریخ موردنظر خود را به‌عنوان تاریخ پرداخت روی سفته درج کنید. پس از آن می‌توانید نسبت به واخواست رسمی سفته اقدام کرده و سپس از طریق دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف (بر حسب مبلغ) برای وصول وجه اقدام نمایید. درج تاریخ، شرط لازم برای استفاده از مزایای سند تجاری است.
❓ یک سفته بدون تاریخ داشتم و آن را اجرا گذاشتم و حق دولت را نیز پرداخت کردم. آیا اگر تاریخ روی سفته را تغییر دهم، مشکلی پیش می‌آید یا خیر؟
✅ در صورتی که سفته را قبلاً واخواست کرده‌اید، نیازی به تغییر تاریخ نیست. تغییر تاریخ پس از واخواست باید با احتیاط و فقط در موارد خاص انجام شود. اگر سفته در مهلت قانونی واخواست نشده باشد، به عنوان سند عادی محسوب می‌شود و پیگیری فقط از طریق دادگاه ممکن است.
❓ آیا می‌توانم از سفته‌ای که تاریخ ندارد برای شکایت استفاده کنم؟ آیا سفته بدون تاریخ سند تجاری محسوب می‌شود؟
✅ برای آنکه سفته قابلیت پیگیری قانونی به‌عنوان سند تجاری داشته باشد، درج تاریخ پرداخت ضروری است. بدون تاریخ، سفته فقط یک سند عادی است. بنابراین برای شکایت یا مطالبه وجه، ابتدا باید تاریخ مناسب را روی سفته درج نمایید.
❓ یک سفته بدون تاریخ به مبلغ ۱۳ میلیون تومان تحویل داده‌ام و اکنون از من شکایت شده است. دادگاه برگزار می‌شود، باید چه کاری انجام دهم؟
✅ در چنین حالتی، دارنده سفته محق به دریافت وجه است مگر خلاف آن را ثابت کنید. اگر سفته واخواست نشده باشد، ارزش آن به‌عنوان سند عادی خواهد بود. باید در دادگاه اثبات کنید که بدهی نداشته‌اید یا اینکه سفته صرفاً به صورت امانی به طرف مقابل داده شده است. ارائه مستندات، کلید موفقیت شماست.
❓ آیا می‌توانم روی سفته‌ای که متن و امضا دارد ولی تاریخ ندارد، تاریخ بزنم و وجه آن را مطالبه کنم؟ آیا زدن تاریخ جرم جعل محسوب می‌شود؟
✅ خیر؛ درج تاریخ روی سفته‌ای که سفید امضاء است و به شما تحویل داده شده، جعل محسوب نمی‌شود. در عرف حقوقی این عمل به‌منزله وکالت ضمنی از سوی صادرکننده تلقی می‌شود. با درج تاریخ پرداخت، می‌توانید سفته را واخواست کرده و از طریق قانونی پیگیری نمایید.