حکم جلب مهریه؛ شرایط صدور، مراحل، هزینه و قوانین جدید ۱۴۰۴

مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در ازدواج است که قانون به‌صراحت آن را تضمین کرده است. اما زمانی که مرد از پرداخت مهریه امتناع می‌کند یا توان پرداخت آن را ندارد، زن می‌تواند با توسل به ابزارهای قانونی، مهریه‌اش را وصول کند.

یکی از مؤثرترین ابزارها، صدور حکم جلب برای مهریه است که می‌تواند ضمانت اجرای جدی برای پرداخت مهریه باشد. در این مقاله به‌صورت گام‌به‌گام به بررسی شرایط، مراحل، هزینه‌ها و محدودیت‌های قانونی صدور حکم جلب مهریه می‌پردازیم و به سؤالات رایج درباره وثیقه، اعسار، مدت اعتبار حکم، قانون جدید و نقش وکیل پاسخ می‌دهیم.

حکم جلب مهریه چیست و در چه مواردی صادر می‌شود؟

زمانی که مرد علی‌رغم تعهد قانونی‌اش، از پرداخت مهریه خودداری کند و مراحل قانونی از سوی زن طی شود، دادگاه می‌تواند با رعایت شرایط خاص، حکم جلب مرد را صادر کند. این حکم، برخلاف تصورات رایج، یک دستور کیفری به معنای مجازات نیست، بلکه ابزاری برای اجبار مدنی به پرداخت بدهی مهریه محسوب می‌شود.

📌 تعریف حکم جلب مهریه در قانون

حکم جلب مهریه، دستوری از سوی دادگاه است که براساس آن مأموران اجرای احکام اجازه دارند مرد را بازداشت کرده و به اجرای حکم الزام کنند. این حکم تنها زمانی صادر می‌شود که مرد یا از پرداخت مهریه امتناع کرده یا در مهلت مقرر برای اعسار اقدامی نکرده باشد.

🔍 تفاوت حکم جلب حقوقی و کیفری

برخلاف جرایم کیفری که مجازات بر رفتار مجرمانه اعمال می‌شود، در پرونده‌های مهریه، هدف از صدور حکم جلب، وادار کردن بدهکار به ایفای دین است. بنابراین اگر مرد مهریه را بپردازد یا دادگاه اعسار او را بپذیرد، بازداشت منتفی می‌شود.

📝 مصادیق اصلی صدور حکم جلب

• مرد حکم قطعی الزام به پرداخت مهریه را دریافت کرده اما پرداخت نکرده باشد.
• زن در اداره ثبت یا دادگاه، مرحله اجراییه را طی کرده و ۳۰ روز از آن گذشته باشد.
• مرد اعسار نداده یا اعسار او رد شده باشد.
• مرد دارای مال بوده اما آن را پنهان یا منتقل کرده و از پرداخت مهریه فرار کرده باشد.

مراحل قانونی صدور حکم جلب برای مهریه

برای گرفتن حکم جلب بابت مهریه، زن نمی‌تواند بلافاصله پس از مطالبه مهریه این حکم را دریافت کند؛ بلکه باید مراحلی حقوقی را گام‌به‌گام طی نماید جرم ندادن مهریه اول باید در دادگاه مطرح شده و بر اساس رای دادگاه در مراحل بعدی اقدام به دریافت حکم جلب نمود. در این مسیر، مراجعه به اداره ثبت، دادگاه خانواده و اجرای احکام الزامی است.

✅مرحله اول: ثبت مطالبه مهریه در اداره ثبت

زن باید ابتدا به دفترخانه‌ای که عقد ازدواج در آن ثبت شده مراجعه کند و فرم مطالبه مهریه را تکمیل نماید. این درخواست به اداره ثبت ارسال می‌شود و اداره ثبت فرآیند توقیف اموال مرد را آغاز می‌کند. اگر امکان توقیف اموال برای مهریه نباشد، زن می‌تواند گواهی عدم امکان اجرا دریافت کند.

✅مرحله دوم: مراجعه به دادگاه خانواده

با در دست داشتن گواهی صادره از اداره ثبت، زن به دادگاه خانواده مراجعه و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت می‌کند. این دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه ارسال می‌شود. پس از تشکیل جلسه دادرسی، در صورت اثبات مطالبه مهریه، حکم الزام به پرداخت صادر می‌شود.

✅مرحله سوم: صدور اجراییه توسط دادگاه

پس از قطعی شدن حکم (۲۰ روز پس از ابلاغ)، زن باید از همان دادگاه تقاضای اجراییه کند. این اجراییه به مرد ابلاغ می‌شود و او ۳۰ روز فرصت دارد مهریه را بپردازد، رضایت زن را جلب کند یا درخواست اعسار بدهد.

✅مرحله چهارم: صدور حکم جلب در صورت عدم اقدام

اگر مرد در مهلت ۳۰ روزه هیچ اقدامی انجام ندهد، زن می‌تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، تقاضای صدور حکم جلب کند. این حکم توسط قاضی صادر می‌شود و در صورت عدم پرداخت، مرد بازداشت می‌شود.

شرایط لازم برای گرفتن حکم جلب مهریه از دادگاه

برای صدور حکم جلب مهریه، صرف بدهکار بودن مرد کافی نیست؛ بلکه شرایط خاصی باید از نظر قانونی و رویه دادگاه‌ها فراهم باشد. در واقع، دادگاه تنها زمانی حکم جلب صادر می‌کند که شرایط زیر به‌طور کامل احراز شده باشد.

✅ صدور حکم قطعی الزام به پرداخت مهریه

مهم‌ترین شرط، صدور حکم قطعی از سوی دادگاه خانواده است که الزام مرد به پرداخت مهریه را تأیید کرده باشد. بدون این حکم، هیچ تقاضای اجراییه و در نهایت، هیچ حکمی برای جلب صادر نخواهد شد.

📝 انقضای مهلت ۳۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه

پس از صدور اجراییه، مرد ۳۰ روز فرصت دارد تا یکی از اقدامات زیر را انجام دهد:

• مهریه را پرداخت کند
• رضایت زوجه را جلب نماید
• دادخواست اعسار ارائه دهد

اگر هیچ‌کدام از این موارد انجام نشود، شرط قانونی جلب فراهم می‌شود.

⚖️ عدم پذیرش اعسار یا عدم اجرای تقسیط

حتی اگر مرد اعسار دهد، ولی اعسار او رد شود، امکان صدور حکم جلب وجود دارد. همچنین اگر اعسار پذیرفته شده ولی مرد از پرداخت پیش‌قسط یا اقساط خودداری کند، زن می‌تواند دوباره تقاضای جلب نماید.

در مواردی که مرد هیچ مالی معرفی نکرده یا عمداً اموال خود را منتقل کرده باشد، دادگاه با استناد به سوءنیت او، مجوز صدور حکم جلب را صادر خواهد کرد.

قانون جدید حکم جلب مهریه و تغییرات مهم آن

در سال‌های اخیر، تغییراتی مهم در قوانین مرتبط با مهریه و به‌ویژه صدور حکم جلب مهریه اعمال شده است. این اصلاحات با هدف کاهش جمعیت زندانیان مالی و ایجاد تعادل در روابط زوجین، به‌صورت رسمی از سوی قوه قضائیه اعلام و اجرا شده‌اند.

✅ ضمانت اجرای کیفری فقط برای ۱۱۰ سکه

طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، صرفاً تا میزان ۱۱۰ سکه بهار آزادی ضمانت اجرای کیفری (از جمله جلب و زندان) برای مهریه وجود دارد. به این معنا که اگر مرد ۱۱۰ سکه را پرداخت کند، بابت مابقی مهریه، دیگر نمی‌توان او را زندانی کرد؛ مگر آنکه ثابت شود دارایی دارد ولی عمداً از پرداخت خودداری می‌کند.

📝 امکان مطالبه مهریه بیش از ۱۱۰ سکه

قانون جدید به این معنا نیست که زن تنها می‌تواند تا ۱۱۰ سکه مطالبه کند. بلکه زن می‌تواند تمام مهریه ثبت‌شده را دریافت کند، اما فقط تا سقف ۱۱۰ سکه برای مرد، ضمانت اجرای جلب و زندان وجود دارد. برای مبلغ مازاد، مطالبه صرفاً به روش مدنی و با اثبات استطاعت مرد انجام می‌شود.

❌ تأکید بر استفاده از مسیر اداره ثبت قبل از دادگاه

در بخشنامه رئیس قوه قضائیه، تأکید شده که زن باید ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد برای وصول مهریه اقدام کند و بدون گواهی عدم امکان وصول از ثبت، دادگاه به دادخواست او رسیدگی نخواهد کرد.

⚖️ تأثیر قانون بر کاهش زندان مهریه

با اجرای این اصلاحات، آمار زندانیان مهریه به‌ویژه در موارد ناتوانی واقعی پرداخت، کاهش یافته است. اکنون بسیاری از احکام زندان با پذیرش اعسار و تقسیط مهریه لغو می‌شوند.

مهریه عندالمطالبه یا عندالاستطاعه؟ تأثیر نوع مهریه بر حکم جلب

نوع تعیین‌شده مهریه در عقدنامه می‌تواند نقش مهمی در امکان یا عدم امکان صدور حکم جلب برای مرد داشته باشد. در قانون، دو نوع اصلی مهریه شناسایی شده: عندالمطالبه و عند الاستطاعة.

📌 مهریه عندالمطالبه؛ قدرت قانونی بیشتر برای زن

در این حالت، به‌محض درخواست زن، مرد موظف به پرداخت کامل مهریه است و اگر پرداخت نکند، زن می‌تواند تمام مسیر قانونی از مطالبه تا صدور حکم جلب را طی کند. بار اثبات ناتوانی مالی بر دوش مرد است. دادگاه بدون نیاز به بررسی توان مالی مرد، اصل بدهکاری را می‌پذیرد.

⚖️ مهریه عندالاستطاعه؛ ضرورت اثبات توانایی مالی

برخلاف عندالمطالبه، در این نوع مهریه، زن باید ابتدا استطاعت مالی مرد را اثبات کند. اگر موفق به اثبات نشود، صدور حکم الزام به پرداخت و در نتیجه، حکم جلب ممکن نخواهد بود. دادگاه بررسی می‌کند آیا مرد توانایی پرداخت دارد یا خیر، و اگر ندارد، مهریه را تقسیط می‌کند.

🔍 تفاوت مهم در روند دادرسی

• در مهریه عندالمطالبه:
  زن فقط باید نشان دهد که مهریه مطالبه شده پرداخت نشده است.

• در مهریه عند الاستطاعة:
  زن باید علاوه بر مطالبه، توانایی مالی مرد را نیز ثابت کند.

درخواست اعسار بعد از صدور حکم جلب؛ راه نجات یا تأخیر؟

در بسیاری از پرونده‌های مهریه، مردان پس از صدور حکم قطعی، اقدام به ارائه درخواست اعسار می‌کنند. اعسار یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای جلوگیری از صدور یا اجرای حکم جلب است؛ اما برای مؤثر بودن، باید در مهلت قانونی و با مدارک معتبر صورت گیرد.

📌اعسار چیست و چه تأثیری دارد؟

اعسار به معنای ناتوانی مالی از پرداخت بدهی است. اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که امکان پرداخت یک‌جای مهریه را ندارد، دادگاه نه‌تنها حکم جلب را لغو می‌کند، بلکه مهریه را به‌صورت اقساطی تقسیط می‌نماید.

📌 مهلت قانونی برای ارائه درخواست اعسار

پس از صدور اجراییه، مرد ۳۰ روز فرصت قانونی دارد که دادخواست اعسار را به همان شعبه صادرکننده حکم ارائه کند. اگر در این مهلت اعسار مطرح نشود یا دادگاه آن را نپذیرد، زن می‌تواند تقاضای حکم جلب قطعی کند.

⚖️ در صورت پذیرش اعسار

• اجرای حکم جلب متوقف می‌شود.
• دادگاه میزان پیش‌قسط و اقساط مهریه را تعیین می‌کند.
• مرد موظف می‌شود طبق تقویم اقساط، بدهی مهریه را بپردازد.

اما پذیرش اعسار به معنای فرار دائمی از حکم جلب نیست. در صورتی که مرد از پرداخت پیش‌قسط یا چند قسط متوالی خودداری کند، زن مجدداً می‌تواند به دادگاه مراجعه و تقاضای صدور حکم جلب کند.

وثیقه برای مهریه؛ شرایط، ارزش و اثر آن بر آزادی مرد

در مواردی که مرد به‌دلیل عدم پرداخت مهریه بازداشت می‌شود یا خطر جلب او وجود دارد، یکی از راه‌های موقت برای جلوگیری از حبس یا رهایی موقت از زندان، ارائه وثیقه به دادگاه است. اما این وثیقه تنها در شرایط خاص پذیرفته می‌شود و آزادی کامل محسوب نمی‌گردد.

وثیقه نوعی تضمین مالی یا ملکی است که مرد یا شخص ثالث به دادگاه ارائه می‌دهد تا در مقابل بازداشت یا جلب، آزادی موقت مرد تضمین شود. این وثیقه باید به تأیید دادگاه برسد و از نظر ارزش، متناسب با میزان مهریه مطالبه‌شده باشد. حال برای پاسخ به این سوال که آیا زندانی مهریه با سند آزاد می شود یا خیر باید گفت که بله، اما تحت شرایطی خاص که در ادامه بررسی شده است:

شرایط دادگاه برای پذیرش وثیقه

• سند باید رسمی و دارای ارزش کافی و برابر با مهریه باشد.
• فرد وثیقه‌گذار باید مالک رسمی سند باشد
• هیچ بازداشت یا بدهی حقوقی نباید بر ملک وجود داشته باشد
• مرد متعهد می‌شود در موعد مقرر در دادگاه حاضر شود یا مهریه را بپردازد

⚠️ وثیقه آزادی دائمی نیست

ارائه وثیقه باعث لغو دائم حکم جلب یا زندان نمی‌شود. فقط به‌عنوان آزادی موقت یا مرخصی تا تعیین تکلیف نهایی پرونده کاربرد دارد. اگر مرد دوباره پرداخت را ترک کند یا فرار کند، دادگاه می‌تواند وثیقه را ضبط کرده و مهریه را از محل فروش آن وصول کند.

🔍 نکته مهم درباره ارزش وثیقه

در پرونده‌های مهریه، معمولاً ارزش وثیقه باید معادل سقف قابل بازداشت یعنی ۱۱۰ سکه بهار آزادی باشد. برای مازاد مهریه، وثیقه لازم نیست؛ زیرا ضمانت اجرای کیفری ندارد.

حکم جلب مهریه چقدر اعتبار دارد و چگونه تمدید می‌شود؟

یکی از سؤالات رایج در خصوص روند مطالبه مهریه، مدت اعتبار حکم جلب و امکان تمدید آن است. برگه جلب، همانند سایر دستورات قضایی، دارای محدودیت زمانی است و اجرای آن به زمان صدور و نوع دستور بستگی دارد.

🕓 مدت اعتبار حکم جلب

هر حکم جلبی که از سوی واحد اجرای احکام صادر می‌شود، در بالای برگه آن تاریخ انقضا درج می‌شود. در اغلب موارد، این مدت ۳ ماه از زمان صدور است. اگر در این بازه مرد یافت نشود یا حکم اجرا نشود، زوجه باید برای تمدید آن اقدام کند. برای حکم جلب سیار می تواند این مدت کمتر باشد (معمولا 1 ماه) و در صورت عدم بازداشت متهم می تواند تمدید شود.

📌 تفاوت اجرای جلب در روز و شب

اگر در برگه جلب ساعت خاصی درج نشده باشد، اجرای آن فقط در طول روز مجاز است؛ یعنی از طلوع تا غروب آفتاب. اجرای حکم در شب نیازمند اجازه ویژه و ذکر ساعت مشخص در متن حکم است.

🔄 نحوه تمدید حکم جلب

زن یا وکیل او باید پیش از پایان مدت اعتبار، با مراجعه به واحد اجرای احکام همان شعبه صادرکننده حکم، تقاضای تمدید جلب نماید. در صورتی که شرایط هنوز باقی باشد (عدم پرداخت مهریه یا عدم اثبات اعسار)، قاضی اجرای احکام دستور تمدید صادر می‌کند.

⚠️ عدم تمدید = بی‌اعتباری حکم

اگر مدت حکم جلب بگذرد و تمدید صورت نگیرد، آن برگه فاقد اعتبار شده و قابل اجرا نخواهد بود. در این صورت، زوجه باید درخواست صدور جلب جدید ارائه دهد.

هزینه گرفتن حکم جلب مهریه در سال ۱۴۰۴ و نکات مالی آن

بسیاری از زنان پیش از اقدام قانونی برای دریافت مهریه، نگران هزینه‌های دادرسی و صدور حکم جلب هستند. در حالی که باید بدانند بخش عمده این فرآیند، هزینه‌بر نیست و مواردی مانند صدور اجراییه یا حکم جلب، اصولاً رایگان است.

💰 آیا گرفتن حکم جلب هزینه دارد؟

خیر. صدور حکم جلب مهریه به‌تنهایی هزینه‌ای ندارد. پس از آنکه حکم قطعی مبنی بر الزام شوهر به پرداخت مهریه صادر شد و اجراییه نیز ابلاغ گردید، زوجه می‌تواند بدون پرداخت هزینه جداگانه‌ای، از اجرای احکام دادگاه تقاضای صدور دستور جلب کند.

📌 هزینه‌هایی که قبل از حکم جلب باید پرداخت شود

1. هزینه دادرسی مطالبه مهریه بر اساس میزان مبلغ به شرح زیر است، شما می توانید با استفاده از ابزار محاسبه آنلاین هزینه های دادرسی بر اساس سکه، به صورت رایگان اقدام به محاسبه هزینه ها نمایید.

• تا سقف ۲۰ میلیون تومان → ۲.۵ درصد ارزش خواسته
• بالاتر از ۲۰ میلیون تومان → ۳.۵ درصد ارزش خواسته

1. هزینه ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی
   که طبق تعرفه سال ۱۴۰۴، بسته به شهر و نوع پرونده، متفاوت ولی معمولاً بین 150 الی 200 هزار تومان است.

2. هزینه استعلام، ابلاغ، کپی و تمبر اجراییه
   در صورت نیاز، مبلغی جزئی باید پرداخت شود که در اکثر موارد از ۱۰۰ هزار تومان تجاوز نمی‌کند.

⚖️ معافیت‌های قانونی برای زوجه

در بسیاری از موارد، زنان می‌توانند هم‌زمان با دادخواست مطالبه مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را هم ثبت کنند. در صورت پذیرش اعسار، تا زمان دریافت مهریه نیازی به پرداخت این هزینه‌ها نخواهد بود و بعد از دریافت می تواند هزینه های مربوط به دادرسی را پرداخت نماید.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون حکم جلب مهریه را مشاهده می فرمایید که در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:

❓ مهریه‌ام ۲۰۰ سکه است و شوهرم محکوم به پرداخت شده، همچنین حکم جلب او را گرفته‌ام. آیا او از این حکم مطلع خواهد شد و چگونه می‌توانم اقدام کنم؟
✅ پس از صدور حکم جلب، معمولاً ابلاغیه‌ای رسمی به محکوم‌علیه ارسال می‌شود و او از وجود این حکم آگاه خواهد شد. اگر ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه گذشته و مرد هیچ دادخواست اعساری ارائه نکرده باشد، شما می‌توانید به واحد اجرای احکام مراجعه کرده و پیگیر اجرای حکم جلب شوید.

❓ مردی که اعسارش قبول شده، اقساط مهریه را پرداخت نمی‌کند. آیا دوباره می‌توان برای او حکم جلب گرفت؟
✅ بله، اگر دادگاه اعسار مرد را پذیرفته و برای او مهریه را قسط‌بندی کرده باشد اما او از پرداخت اقساط تعیین‌شده خودداری کند، زن می‌تواند دوباره درخواست صدور حکم جلب را ارائه دهد. در این حالت، مرد به دلیل نقض تعهد پرداخت اقساط قابل جلب و حتی بازداشت خواهد بود.

❓ من حکم جلب مهریه گرفته‌ام اما نمی‌دانم شوهرم کجاست. چطور می‌توانم او را جلب کنم؟
✅ در صورتی که محل اقامت یا سکونت فعلی مرد مشخص نباشد، می‌توانید از دادگاه درخواست نیابت اجرای حکم جلب به حوزه قضایی محل احتمالی حضور او را بدهید. همچنین با استخدام وکیل یا پیگیری از طریق کلانتری، امکان اجرای حکم جلب در هر نقطه‌ای از کشور وجود دارد. آدرس دقیق یا سرنخ محل کار یا سکونت مرد، در تسریع اجرای حکم بسیار مؤثر است.

❓ شوهرم ۱۱۰ سکه از مهریه را پرداخت کرده اما برای مابقی چیزی نپرداخته است. آیا می‌توانم برای بقیه مهریه حکم جلب بگیرم؟
✅ بر اساس قانون، فقط تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی ضمانت اجرای کیفری (از جمله حکم جلب) وجود دارد. اگر شوهرتان ۱۱۰ سکه را پرداخت کرده باشد، برای باقی‌مانده مهریه تنها از طریق اجرای مدنی (مثلاً توقیف اموال) می‌توانید اقدام کنید، اما امکان زندان یا حکم جلب برای آن بخش وجود ندارد مگر این‌که اثبات شود او دارایی دارد اما به عمد پرداخت نمی‌کند.