در سال‌های اخیر، موضوع مهریه و ضمانت اجرای آن از مهم‌ترین چالش‌های حقوقی خانواده در ایران بوده است. بسیاری از مردان به دلایل مختلف مالی از پرداخت مهریه ناتوان می‌شوند و زنان نیز در پی استفاده از حقوق قانونی خود، راهکارهای قانونی برای دریافت این حق را دنبال می‌کنند. در این میان، تغییرات قانون مهریه در سال ۱۴۰۳ به‌ویژه در ارتباط با زندان برای مهریه، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
در این مقاله تلاش داریم با بررسی دقیق قانون جدید، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا ندادن مهریه زندان دارد؟ همچنین جزئیات قانون ۱۱۰ سکه و تأثیر ناتوانی مالی مردان در صدور حکم حبس را بررسی خواهیم کرد.
جرم ندادن مهریه از نگاه قانون جدید ۱۴۰۴
هرگاه صحبت از مهریه و ضمانت اجرای آن به میان می‌آید، یکی از اولین موضوعاتی که به ذهن افراد می‌رسد، امکان زندانی شدن مرد به علت نپرداختن مهریه است. در سال ۱۴۰۴ قانون جدیدی برای جلوگیری از زندانی شدن افراد به علت بدهی مالی از جمله مهریه تصویب شد که هدف آن کاهش آمار حبس‌های مالی بود. اما این قانون به چه معناست و تا چه حد جلوی زندانی شدن را می‌گیرد؟
⚖️قانون جدید مهریه و زندان؛ چه می‌گوید؟
طبق قانون جدید مهریه در سال ۱۴۰۴، اگر زوجه برای دریافت مهریه اقدام کند و مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد، می‌تواند از دادگاه درخواست حکم زندان کند. اما این زندان صرفاً شامل مهریه‌ای می‌شود که تا سقف ۱۱۰ سکه تعیین شده است و مازاد آن منوط به اثبات توان مالی مرد خواهد بود. صحبت هایی مبنی بر کاهش این مقدار به 14 سکه مطرح شد اما فعلا این قانون اجرایی نشده است.
⚖️ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده
بر اساس این ماده قانونی، در خصوص مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه، امکان اعمال حبس برای زوج در صورت عدم پرداخت وجود دارد. اما بیش از این مقدار، فقط در صورتی که زن بتواند دارایی یا توانایی مالی مرد را ثابت کند، مشمول پرداخت خواهد بود و زندان برای آن صادر نمی‌شود.
📌 عدم پرداخت مهریه، جرم یا تخلف مالی؟
یک نکته مهم این است که عدم پرداخت مهریه جرم محسوب نمی‌شود. بلکه ضمانت اجرای آن مدنی است و براساس ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر مرد اموالی برای پرداخت مهریه معرفی نکند و نتواند اعسار خود را ثابت کند، حبس خواهد شد. این موضوع در قانون جدید ۱۴۰۳ همچنان پابرجا باقی مانده است.
📌 چه زمانی زن می‌تواند درخواست زندان کند؟
- پس از صدور اجرائیه رسمی توسط ثبت یا دادگاه
- پس از گذشت مهلت قانونی برای پرداخت مهریه
- زمانی که مرد به اعسار خود استناد نکرده یا موفق به اثبات آن نشده است
آیا ناتوانی در پرداخت مهریه باعث زندان می‌شود؟
یکی از سوالات پرتکرار در پرونده‌های حقوقی خانواده این است که اگر مرد واقعاً توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد، باز هم به زندان می‌رود یا خیر؟ پاسخ این سوال به شرایط قانونی و نوع اقدام مرد برای اثبات وضعیت مالی خود بستگی دارد.
⚖️قانون چه می‌گوید؟
بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر مرد پس از صدور حکم پرداخت مهریه ثابت کند که توان مالی ندارد، دادگاه نمی‌تواند او را صرفاً به‌خاطر این ناتوانی، به زندان محکوم کند. برای این منظور مرد باید دادخواست اعسار بدهد و این ادعا را با ارائه مدارک کافی اثبات کند.
📌 اعسار چیست و چه کارکردی دارد؟
اعسار به معنای ناتوانی مالی در پرداخت دیون است. اگر مرد با ارائه مدارک مالی، فیش حقوقی، لیست اموال یا شهادت دو نفر شاهد ثابت کند که نمی‌تواند مهریه را یکجا پرداخت کند، دادگاه معمولاً حکم به تقسیط مهریه خواهد داد و از صدور حکم زندان جلوگیری می‌کند.
📌 آیا همیشه اعسار پذیرفته می‌شود؟
❌ خیر. اگر مرد شواهدی از دارایی، درآمد یا اموال خود پنهان کند و این موارد توسط زن به دادگاه اثبات شود، ادعای اعسار پذیرفته نمی‌شود و امکان صدور حکم حبس برای او وجود خواهد داشت.
در مواردی که مرد هیچ دارایی و هیچ درآمدی ندارد، دادگاه می‌تواند حکم به تقسیط بلندمدت یا پرداخت به محض استطاعت صادر کند. در این حالت مرد فعلاً از زندان معاف می‌شود اما همچنان بدهکار خواهد ماند.
قانون ۱۱۰ سکه مهریه و آثار آن در صدور حکم زندان
زمانی که از زندان بابت عدم پرداخت مهریه صحبت می‌کنیم، بسیاری تصور می‌کنند مهریه‌های سنگین یا تعداد بالای سکه همیشه منجر به حبس می‌شود. اما قانون سال‌های اخیر، به‌ویژه قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱ و رویه قضایی سال ۱۴۰۳ در این زمینه صراحت دارد. در سال 1404 صحبت هایی مبنی بر کاهش این تعداد به 14 سکه وجود داشت که فعلا اجرایی نشده است.
طبق ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، مهریه‌ای که تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی تعیین شده باشد، مشمول مقررات ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی است. یعنی اگر مرد نتواند این میزان را پرداخت کند و دادگاه اعسار او را قبول نکند، می‌تواند به حبس محکوم شود.
📌 برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، حکم زندان ندارد
اگر مهریه زنی بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد، زن فقط برای ۱۱۰ سکه نخست می‌تواند درخواست حکم جلب و زندان بدهد. برای مابقی، یعنی از سکه ۱۱۱ به بعد، زن باید ثابت کند که شوهرش ملائت (توان مالی) دارد. در غیر این‌صورت، دیگر ضمانت اجرایی کیفری مثل حبس برای این بخش مهریه اعمال نمی‌شود.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در اجرا و ضمانت حقوقی
وقتی صحبت از مهریه می‌شود، یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید در قرارداد ازدواج به آن توجه کرد، نوع مهریه است؛ یعنی آیا مهریه عندالمطالبه است یا عندالاستطاعه؟ این دو نوع مهریه در عمل تفاوت‌های زیادی دارند و در روند مطالبه و حتی زندان گرفتن برای مهریه تأثیرگذار هستند.
📌 مهریه عندالمطالبه یعنی چه؟
مهریه عندالمطالبه یعنی به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود و هر زمان که اراده کند می‌تواند آن را مطالبه کند؛ چه شوهر توان مالی داشته باشد و چه نداشته باشد. در این نوع مهریه، زن می‌تواند مستقیماً به دادگاه یا اداره ثبت مراجعه کند و درخواست اجرائیه یا حتی زندان را مطرح کند.
✅ ضمانت اجرای این مهریه کاملاً محکم است و مرد باید یا مهریه را پرداخت کند یا اعسار خود را اثبات نماید.
📌 مهریه عندالاستطاعه یعنی چه؟
برخلاف عندالمطالبه، در مهریه عندالاستطاعه زن تنها زمانی می‌تواند برای دریافت مهریه اقدام کند که ثابت شود مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد. یعنی بار اثبات استطاعت مالی مرد به دوش زن است و در صورتی که زن نتواند این استطاعت را اثبات کند، حتی اگر مهریه را مطالبه کند، دادگاه آن را رد می‌کند.
✅ این نوع مهریه عملاً ضمانت اجرای قوی مانند عندالمطالبه ندارد و معمولاً راهی برای کاهش ریسک مالی مهریه برای مردان است.
📌 تفاوت مهم در روند اجرایی
| نوع مهریه | ضمانت اجرا | بار اثبات | امکان زندان |
|---|---|---|---|
| عندالمطالبه | فوری و قاطع | با مرد (اعسار) | دارد تا سقف ۱۱۰ سکه |
| عندالاستطاعه | مشروط | با زن (ملائت شوهر) | ندارد مگر اثبات توانایی مالی |
روند صدور حکم حبس برای عدم پرداخت مهریه چگونه است؟
زمانی که مرد از پرداخت مهریه خودداری می‌کند و زن اقدام قانونی برای وصول آن انجام می‌دهد، این فرآیند به‌صورت مشخصی در قانون پیش‌بینی شده است. از اولین اقدام رسمی زن تا صدور حکم زندان برای مهریه، چند مرحله قانونی وجود دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
📌 مراحل قانونی درخواست حبس برای مهریه
-
درخواست اجرائیه از اداره ثبت یا دادگاه
ابتدا زن می‌تواند از طریق دفتر ثبت اسناد رسمی یا دادگاه خانواده، تقاضای صدور اجرائیه برای وصول مهریه کند. -
فرصت ۱۰ روزه برای پرداخت بدهی
پس از صدور اجرائیه، مرد ۱۰ روز فرصت دارد که بدهی مهریه را بپردازد یا اموالی برای توقیف معرفی کند. -
تقاضای توقیف اموال یا حساب‌های بانکی
اگر مرد اقدامی انجام ندهد، زن می‌تواند توقیف اموال یا حساب‌های بانکی همسر خود را درخواست کند. -
دادخواست اعسار از طرف مرد
در این مرحله، مرد می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) از پرداخت نقدی مهریه، درخواست تقسیط آن را مطرح کند. -
رسیدگی دادگاه به ادعای اعسار
دادگاه با بررسی اسناد، مدارک مالی، اظهارات شهود و بررسی توان مالی مرد تصمیم‌گیری می‌کند. اگر اعسار را بپذیرد، حکم به تقسیط می‌دهد. -
در صورت رد اعسار یا عدم پرداخت اقساط
اگر اعسار پذیرفته نشود یا مرد اقساط مهریه را نپردازد، زن می‌تواند درخواست صدور حکم جلب و حبس برای او بدهد.
📌 حکم زندان مهریه به چه صورت اجرا می‌شود؟
اگر حکم زندان صادر شود، اجرای احکام، مرد را به زندان معرفی می‌کند و تا زمانی که بدهی خود را تسویه نکرده یا اعسار جدید نگیرد، در حبس خواهد ماند. البته در عمل معمولاً با درخواست اعسار یا پرداخت اقساط، مرد از زندان خارج می‌شود.
چه مدت زندان برای مهریه در انتظار بدهکار است؟
اینکه نپرداختن مهریه چند سال زندان دارد، سوال رایج میان افرادی است که با این موضوع درگیر هستند. واقعیت این است که قانون به‌طور صریح مدت‌زمان مشخصی برای زندان بابت مهریه تعیین نکرده است و همه‌چیز بستگی به اقدامات مرد و تصمیم قاضی دارد.
📌 مدت‌زمان حبس در قانون چگونه است؟
حبس بابت نپرداختن مهریه، حبس محدود به پرداخت دین است، نه مجازات کیفری با مدت‌زمان معین. به این معنا که اگر مرد بتواند هر لحظه بدهی را پرداخت کند یا با دادخواست اعسار، ثابت کند توان مالی ندارد، از زندان آزاد می‌شود.
📌 چه زمانی حبس طولانی می‌شود؟
❌ اگر مرد نه پرداخت کند، نه اعسار بدهد و هیچ مالی برای توقیف نداشته باشد، زندان او می‌تواند ادامه پیدا کند. اما معمولاً پس از مدتی، دادگاه از طریق پیگیری‌های قانونی، مرد را به ارائه دادخواست اعسار یا توافق برای تقسیط وادار می‌کند.
📌 چه عواملی در مدت زندان مؤثر است؟
-
پذیرش یا رد دادخواست اعسار توسط دادگاه
-
توان مالی مرد و کشف اموال پنهان‌شده توسط زوجه
-
همکاری یا عدم همکاری مرد در اجرای حکم
-
میل زن به ادامه روند یا رضایت دادن به صلح و سازش
📌 آیا زندان دائمی است؟
✅ خیر، قانون‌گذار در این زمینه به صراحت گفته که زندانی شدن بابت دین، تا زمانی ادامه دارد که یا بدهکار پرداخت کند یا اعسار او اثبات شود. بنابراین این حبس اصولاً دائمی نیست، اما می‌تواند تا ماه‌ها و حتی سال‌ها ادامه یابد اگر مرد اقدامی برای پایان وضعیت نکند.
راهکارهای قانونی جلوگیری از زندان به دلیل عدم پرداخت مهریه
مردانی که به هر دلیل در پرداخت مهریه دچار مشکل مالی هستند، باید آگاه باشند که قانون، راهکارهایی برای پیشگیری از زندانی شدن پیش‌بینی کرده است. این اقدامات قانونی می‌تواند کمک کند تا از صدور حکم حبس جلوگیری شود یا اگر حکمی صادر شد، سریع‌تر آزادی حاصل شود.
اولین و مهم‌ترین اقدام، تقدیم دادخواست اعسار است. اگر مرد به دادگاه ثابت کند که توان پرداخت نقدی مهریه را ندارد، دادگاه معمولاً حکم به تقسیط مهریه می‌دهد. در این حالت، تا زمانی که اقساط پرداخت می‌شود، زندان در کار نخواهد بود. توجه داشته باشید که بسیاری از مردان به دنبال بهترین راه برای فرار از پرداخت مهریه هستند اما در نهایت باید دانست که روش های مقابله با آن نیز در قانون تعریف شده است.
📌 ارائه مستندات مالی شفاف
برای موفقیت در دادخواست اعسار، مرد باید:
-
لیست اموال و دارایی‌ها را به دادگاه ارائه دهد.
-
درآمدها و بدهی‌های خود را شفاف اعلام کند.
-
شهادت دو نفر از نزدیکان یا آشنایان را برای اثبات ناتوانی مالی بیاورد.
📌 توافق با همسر برای کاهش، بخشش مهریه با تبدیل مهریه
گاهی بهترین راه، مذاکره و توافق با همسر است. زن می‌تواند به میل خود تمام یا اقدام به بخشیدن بخشی از مهریه نماید یا با دریافت اموال دیگر، از پیگیری حبس منصرف شود. در صورت توافق طرفین، مهریه می‌تواند به مالی دیگر (خانه، خودرو، وجه نقد و …) تبدیل شود تا مرد راحت‌تر توان پرداخت داشته باشد و از زندان جلوگیری شود.
استفاده از وکیل متخصص خانواده می‌تواند بسیار مؤثر باشد. وکیل با تنظیم دقیق دادخواست، جمع‌آوری مدارک لازم و پیگیری صحیح روند قضایی، احتمال موفقیت در جلوگیری از حبس را بسیار افزایش می‌دهد.
عدم پرداخت اقساط مهریه در طلاق توافقی
وقتی مهریه در طلاق توافقی به‌صورت قسط‌بندی تعیین می‌شود، مرد موظف است طبق توافق یا رأی دادگاه، در موعد مقرر اقساط را بپردازد. در غیر این‌صورت عواقب قانونی جدی برای او به همراه خواهد داشت. عدم پرداخت سه قسط متوالی می‌تواند مهریه را از حالت تقسیط خارج کرده و آن را به مهریه حال تبدیل کند، یعنی زن می‌تواند کل باقی‌مانده را به‌صورت یکجا مطالبه کند.
✅۱. گرفتن حکم جلب مرد در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه
اگر مرد اقساط را پرداخت نکند، زن می‌تواند حکم جلب او را از دادگاه دریافت کند و مرد به‌عنوان بدهکار مالی تا زمان پرداخت بدهی یا اثبات اعسار، در معرض بازداشت قرار می‌گیرد.
✅۲. توقیف اموال مرد در صورت پرداخت نکردن اقساط مهریه
زن می‌تواند برای وصول مهریه، درخواست توقیف اموال برای مهریه ثبت شده به نام شوهر خود را ارائه کند. دادگاه پس از توقیف، اموال را از طریق مزایده به فروش می‌رساند.
✅۳. توقیف حساب‌های بانکی
در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه، زن می‌تواند درخواست توقیف حساب‌های بانکی مرد را بدهد و وجوه موجود در آن به نفع زن توقیف خواهد شد.
✅۴. توقیف حقوق مرد
اگر مرد کارمند باشد و حقوق ثابت داشته باشد، دادگاه می‌تواند یک چهارم یا یک سوم حقوق او را ماهانه توقیف کند تا از محل آن اقساط پرداخت نشده مهریه وصول شود.
✅۵. تبدیل مهریه از حالت تقسیط به حال
با عدم پرداخت سه قسط، مهریه دیگر اقساطی محسوب نمی‌شود و زن می‌تواند بقیه مهریه را به‌صورت یکجا مطالبه کند. در این حالت، مجدداً امکان درخواست حبس برای مرد وجود خواهد داشت.
✅۶. ممنوع‌الخروج شدن مرد در صورت عدم پرداخت مهریه
یکی از ابزارهای قانونی برای فشار به بدهکار مهریه، ممنوع‌الخروج کردن اوست. زن می‌تواند این درخواست را به دادگاه ارائه دهد و مرد تا زمان تعیین تکلیف بدهی، حق خروج از کشور را نخواهد داشت.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم ندادن مهریه را مشاهده می فرمایید:
❓ اگر زنی در روابط زناشویی تمکین نکند و چند ماه از آخرین رابطه گذشته باشد، آیا مرد می‌تواند از پرداخت مهریه خودداری کند؟
✅ بر اساس قوانین موجود، عدم تمکین زن نمی‌تواند دلیلی برای عدم پرداخت مهریه باشد و مرد موظف به پرداخت مهریه است مگر اینکه دادگاه حکم به نفع او صادر کند.
❓ شوهرم مهریه را پرداخت نکرد اما خودم به محضر رفتم و گفتم که مهریه‌ام پرداخت شده است. آیا می‌توانم اعتراض کنم که مهریه پرداخت نشده است؟
✅ اگر در محضر اعلام کرده‌اید که مهریه‌تان پرداخت شده است، ممکن است ادعای جدید شما با چالش مواجه شود. بهتر است با یک وکیل مشورت کنید تا راهکارهای قانونی برای اثبات ادعای خود را بررسی کنید.
❓ من دادخواست مهریه و طلاق داده‌ام اما همسرم حاضر نمی‌شود و مهریه را پرداخت نمی‌کند. باید چه اقداماتی انجام دهم؟
✅ باید حکم دادگاه را پیگیری کرده و در صورت لزوم درخواست اجرای حکم را از طریق مراجع قضایی مطرح کنید. مشاوره با یک وکیل متخصص در این زمینه می‌تواند به شما در پیشبرد پرونده کمک کند.
❓ اگر مردی که تازه ازدواج کرده و زیر سن هجده سالگی باشد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد و بیکار باشد، چه کسی باید مهریه همسرش را پرداخت کند؟
✅ طبق قانون، مرد موظف به پرداخت مهریه است، حتی اگر زیر ۱۸ سال باشد و بیکار. در صورت عدم توانایی مالی، مرد می‌تواند درخواست اعسار دهد تا پرداخت مهریه به صورت قسطی انجام شود.
❓ در صورتی که ۱۰ قسط از مهریه پرداخت نشده باشد و طلاق به صورت توافقی انجام شده باشد، آیا می‌توانم درخواست ضمانت یا تأمین برای عدم پرداخت مهریه کنم؟ آیا می‌توانم از فرار از دین شکایت کنم و آیا می‌توانم سنوات و پاداش بازنشستگی همسرم را پیش از موعد توقیف کنم؟
✅ شما می‌توانید به شعبه اجرای احکام مراجعه کرده و درخواست جلب همسر خود را به دلیل عدم پرداخت مهریه مطرح کنید. همچنین می‌توانید در صورت اثبات، اقدام به شکایت برای فرار از دین کنید و با توجه به اینکه همسرتان در شرف بازنشستگی است، می‌توانید درخواست توقیف سنوات و پاداش بازنشستگی وی را نیز مطرح کنید.