جرم سقط جنین؛ مجازات سقط جنین بدون اطلاع شوهر یا توسط پدر

سقط جنین یکی از مسائل حساس و بحث‌برانگیز در نظام حقوقی ایران است که همواره با جنبه‌های فقهی، اخلاقی و قانونی گره خورده است. در قانون مجازات اسلامی، این موضوع به‌عنوان یک جرم شناخته شده و در صورتی که بدون مجوز قانونی انجام شود، برای مرتکب، اعم از مادر، پزشک یا هر شخص دیگری، مجازات‌های سنگینی در نظر گرفته شده است. در این میان، تفاوتی ندارد که بارداری مشروع بوده یا حاصل از روابط نامشروع؛ قانون از جنین در هر مرحله از رشد حمایت می‌کند.

در این مقاله به بررسی جامع موضوع جرم سقط جنین از منظر قانونی می‌پردازیم و مواردی چون سقط جنین بدون اطلاع شوهر، سقط جنین توسط پدر، راه‌های اثبات سقط، دیه جنین و مجازات‌های پیش‌بینی‌شده در قانون مجازات اسلامی را به تفکیک توضیح خواهیم داد.

جرم سقط جنین در قوانین ایران

سقط جنین در نظام حقوقی ایران، به‌عنوان یکی از جرایم علیه تمامیت جسمانی و حیات شناخته می‌شود و قانون برای آن مجازات در نظر گرفته است. قانونگذار با توجه به اهمیت حق حیات حتی برای جنین در رحم مادر، هرگونه اقدام غیرقانونی برای پایان دادن به بارداری را جرم تلقی می‌کند. در واقع، حتی اگر مادر یا پدر جنین، آگاهانه و به‌عمد باعث سقط آن شوند، قانون این رفتار را جرم دانسته و مجازات‌هایی برای آن در نظر گرفته است.

در قانون ایران، سقط جنین از حیث قانونی یا غیرقانونی بودن، عمدی یا غیرعمدی بودن، مسبب یا مباشر بودن و شخص مرتکب مورد بررسی قرار می‌گیرد. در تمام این موارد، اصل بر این است که جان جنین تحت حمایت قانون است و نمی‌توان بدون مجوز پزشکی قانونی یا ضرورت‌های درمانی آن را از میان برداشت.

📌 تعریف سقط جنین از منظر حقوقی و شرعی

در لغت، سقط جنین به معنای افتادن یا خارج شدن غیرطبیعی جنین از رحم پیش از تکامل و زنده ماندن اوست. از منظر فقه اسلامی و حقوق ایران، این عمل چه از سوی مادر و چه از سوی شخص ثالث انجام شود، در اغلب موارد حرام، ممنوع و دارای مجازات است. حتی اگر مادر تمایل به ادامه بارداری نداشته باشد، تا زمانی که دلایل پزشکی جدی و مجوز قانونی برای سقط وجود نداشته باشد، اقدام او جرم محسوب می‌شود.

📌 سقط جنین در قانون مجازات اسلامی

قانون مجازات اسلامی به‌طور مستقیم عنوان «جرم سقط جنین» را تعریف نکرده است، اما با توجه به مواد قانونی مختلف از جمله مواد 622، 623 و 624 این قانون، هرگونه فعل یا ترک فعل که منجر به از بین رفتن جنین شود، جرم است و برای آن مجازات‌هایی اعم از حبس، دیه و در برخی موارد ابطال پروانه پزشکی در نظر گرفته شده است.

قانون به‌صراحت بیان می‌کند که چه مادر، چه پدر و چه اشخاص دیگر، اگر آگاهانه یا غیرعمدی موجب سقط جنین شوند، مسئول هستند. البته اگر این اقدام بنا بر ضرورت‌های پزشکی و با مجوز قانونی باشد، جرم محسوب نمی‌شود.

جرم سقط جنین حاصل از رابطه نامشروع

در حقوق ایران، میان جنین مشروع و جنین نامشروع از منظر حفظ حیات و حرمت نفس هیچ تفاوتی وجود ندارد. قانون‌گذار، حق حیات را برای هر جنینی – چه حاصل از ازدواج قانونی و چه حاصل از روابط نامشروع یا حتی تجاوز – به رسمیت می‌شناسد و از آن حمایت می‌کند. بر همین اساس، سقط جنین نامشروع نیز جرم محسوب می‌شود و همان مجازات‌هایی که برای سایر انواع سقط جنین در نظر گرفته شده، در مورد این نوع از بارداری هم اعمال می‌گردد.

⚖️تفاوت میان سقط جنین مشروع و نامشروع

از نظر قانون مجازات اسلامی، جنین حتی اگر حاصل رابطه نامشروع یا تجاوز جنسی باشد، همچنان مشمول حمایت‌های قانونی است. ماده 884 قانون مدنی تنها در خصوص ارث نبردن فرزند نامشروع از والدین خود بحث می‌کند و هیچ اثری بر موضوع دیه یا جرم بودن سقط چنین جنینی ندارد.

در واقع، قانون برای حق حیات جنین مشروع یا نامشروع هیچ تفاوتی قائل نیست و حتی در موارد سقط جنین ناشی از روابط نامشروع، اگر سقط به‌طور عمدی، بدون دلیل پزشکی و مجوز قانونی انجام شود، مرتکب به همان مجازات دیه و حبس محکوم خواهد شد. این موضوع از فقه اسلامی که مبنای قانون مجازات ایران است نیز نشأت می‌گیرد.

📌 آیا دیه جنین نامشروع کمتر است؟

برخلاف تصور عموم، دیه جنین مشروع و نامشروع در قانون تفاوتی ندارد. دیه جنین طبق مراحل رشد، از نطفه تا پس از دمیدن روح، به‌طور دقیق در قانون مشخص شده و مبنای آن وضعیت رشد جنین است، نه مشروع یا نامشروع بودن حمل.

به‌طور خلاصه:

• نطفه مستقر در رحم: ۲ صدم دیه کامل
• علقه (خون بسته): ۴ صدم دیه کامل
• مضغه (توده گوشتی): ۶ صدم دیه کامل
• عظام (استخوان‌بندی بدون گوشت): ۸ صدم دیه کامل
• جنین کامل قبل از دمیدن روح: ۱۰ صدم دیه کامل
• جنین دارای روح: پسر = دیه کامل / دختر = نصف دیه / نامشخص = سه چهارم دیه

این دیه‌ها برای جنین نامشروع هم دقیقاً همین مبالغ است و هیچ تفاوتی ندارد که حاصل چه نوع رابطه‌ای بوده است.

مجازات جرم سقط جنین طبق مواد قانونی

قانون ایران برای سقط جنین، به‌ویژه زمانی که این عمل به‌صورت عمدی و بدون مجوز قانونی انجام می‌شود، مجازات‌های سنگینی در نظر گرفته است. این مجازات‌ها بر اساس نوع مرتکب، نحوه ارتکاب، عمد یا غیرعمد بودن و همچنین وسایلی که برای سقط استفاده شده‌اند متفاوت است. قانونگذار در مواد ۶۲۲، ۶۲۳ و ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت مجازات سقط جنین را تعیین کرده است.

⚖️ مواد ۶۲۲، ۶۲۳ و ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی

• ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی:
  اگر شخصی با ضرب یا اذیت و آزار زن باردار باعث سقط جنین شود، علاوه بر پرداخت دیه، به حبس از یک تا سه سال محکوم می‌شود.
• ماده ۶۲۳ قانون مجازات اسلامی:
  اگر کسی با دادن دارو یا وسایل دیگر موجب سقط جنین شود، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد و در صورتی که این اقدام آگاهانه و عامدانه باشد، حبس به شش ماه تا یک سال افزایش می‌یابد. در تمامی این موارد، پرداخت دیه الزامی است.
• ماده ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی:
  اگر پزشک، ماما، داروفروش یا افراد مشابه در انجام سقط جنین نقش داشته باشند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و علاوه بر آن، موظف به پرداخت دیه هستند. همچنین در خصوص پزشک یا ماما، ممکن است مجازات‌های تکمیلی از جمله ابطال پروانه فعالیت نیز در نظر گرفته شود.

⚖️ مجازات پزشک یا ماما در سقط جنین غیرقانونی

افرادی که از طریق حرفه پزشکی یا مامایی اقدام به سقط جنین می‌کنند و این کار را بدون مجوز قانونی انجام می‌دهند و جزو تخلفات پزشکی محسوب می شود، با سختگیری بیشتری مجازات می‌شوند. این افراد نه‌تنها ملزم به پرداخت دیه هستند، بلکه به حبس دو تا پنج سال نیز محکوم می‌گردند. افزون بر این، طبق آیین‌نامه‌های پزشکی، احتمال تعلیق یا ابطال پروانه فعالیت آن‌ها نیز وجود دارد.

⚖️ مجازات حبس برای سقط غیرعمدی

در مواردی که سقط جنین به علت بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی رخ دهد، مانند تصادف یا حوادث کاری، طبق ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی، مرتکب علاوه بر پرداخت دیه جنین، به حبس از دو ماه تا یک سال محکوم می‌شود.

جرم سقط جنین بدون اطلاع شوهر چه عواقبی دارد؟

یکی از سؤالات رایج در خصوص جرم سقط جنین این است که آیا زن می‌تواند بدون اطلاع یا رضایت شوهر اقدام به سقط جنین کند یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که قانون ایران با هدف حمایت از حق حیات جنین، چنین اقدامی را در هر شرایطی – مگر با مجوز قانونی و دلایل پزشکی معتبر – جرم تلقی می‌کند. بنابراین اگر زنی بدون اطلاع یا رضایت شوهر خود اقدام به سقط جنین کند، این عمل از نظر قانونی جرم است و مجازات در پی خواهد داشت.

📌 آیا برای سقط جنین اجازه شوهر لازم است؟

مطابق قانون حمایت از خانواده و قانون جوانی جمعیت، در حال حاضر برای سقط درمانی (یعنی سقطی که با مجوز پزشکی قانونی و در شرایط خاص مانند تهدید سلامت مادر یا ناهنجاری جدی جنین انجام می‌شود) رضایت پدر جنین الزامی است. بنابراین حتی در موارد مجاز قانونی، اگر شوهر رضایت ندهد، سقط قانونی انجام نمی‌شود.

در سقط‌های غیرقانونی، رضایت یا عدم رضایت شوهر تأثیری در جرم‌انگاری این عمل ندارد. یعنی اگر زن بدون اطلاع شوهر جنین خود را سقط کند، همچنان این کار جرم است و شوهر می‌تواند علیه زن یا هر فرد دیگری که در این جرم دخالت داشته، شکایت کند.

📌 مجازات سقط جنین بدون اطلاع یا رضایت شوهر

سقط جنین بدون اطلاع یا رضایت شوهر، اگر عمدی و بدون مجوز قانونی انجام شود، از نظر قانون تفاوتی با سایر انواع سقط ندارد. در این صورت:

• مادر مرتکب جرم شده و ملزم به پرداخت دیه است.
• اگر فرد یا افراد دیگری در این سقط نقش داشته باشند (پزشک، ماما، داروفروش و…)، آن‌ها هم طبق مواد ۶۲۳ و ۶۲۴ به مجازات حبس محکوم می‌شوند.
• شوهر می‌تواند از طریق تنظیم شکوائیه، خواهان رسیدگی کیفری و دریافت دیه شود.

دیه سقط‌شده بر اساس سن جنین محاسبه می‌شود و از دیه کامل انسان (در صورت دمیده شدن روح) تا درصدهای کمتری مانند ۲ یا ۴ صدم دیه (در مراحل ابتدایی رشد) متغیر است.

سقط جنین توسط پدر و مسئولیت کیفری آن

برخی افراد تصور می‌کنند که چون پدر، صاحب حق ولایت بر فرزند است، می‌تواند نسبت به سقط جنین تصمیم بگیرد یا در آن دخالت کند؛ اما این تصور کاملاً نادرست است. قانون مجازات اسلامی ایران به‌صراحت، هرگونه اقدام از سوی پدر برای سقط جنین را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است. حتی اگر این اقدام از روی عمد یا غیرعمد باشد، پدر از مسئولیت قانونی معاف نخواهد بود.

⚖️مجازات پدر در صورت سقط عمدی جنین

چنانچه پدر با عمد و آگاهی اقدام به سقط جنین کند، این عمل جرم است و قانون برای او مجازات تعیین کرده است. طبق مقررات قانونی:

• پدر موظف به پرداخت دیه کامل جنین است.
• در صورت عمدی بودن، به حبس نیز محکوم می‌شود.
• حبس پدر بسته به شرایط جرم، از ۶ ماه تا ۳ سال می‌تواند تعیین شود.

این موضوع در ماده ۶۲۲ قانون مجازات اسلامی تصریح شده که اگر فردی با ضرب یا اذیت و آزار موجب سقط جنین شود، علاوه بر دیه، حبس در انتظار او خواهد بود. این قانون درباره پدر نیز صادق است و استثنایی برای او در نظر گرفته نشده است.

⚖️سقط غیرعمدی توسط پدر و مسئولیت آن

اگر سقط جنین توسط پدر به‌صورت غیرعمدی و به دلیل بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی رخ دهد، مثلاً در اثر تصادف رانندگی یا حوادث دیگر، پدر همچنان مکلف به پرداخت دیه است.

• در این حالت مجازات حبس الزامی نیست، مگر اینکه علت حادثه بی‌مبالاتی شدید یا تخلف خطرناک باشد.
• ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی به این موضوع اشاره دارد و در موارد بی‌احتیاطی، امکان حبس از ۲ ماه تا ۱ سال پیش‌بینی شده است.

به‌طور کلی قانون هیچ استثنایی برای رابطه خونی یا پدر بودن قائل نیست و اگر جنینی از بین برود، حتی به‌دست پدر، قانون آن را جرم می‌داند و مجازات اعمال می‌کند.

راه‌های اثبات سقط جنین و مدارک لازم برای اثبات

در بسیاری از پرونده‌های حقوقی مرتبط با سقط جنین، مسئله اثبات این جرم اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا بدون وجود مدارک معتبر یا شواهد قوی، امکان صدور حکم محکومیت یا دریافت دیه وجود ندارد. اثبات سقط جنین به‌ویژه در موارد عمدی یا غیرقانونی، باید از طریق مدارک پزشکی، اظهارات شهود یا سایر دلایل معتبر قانونی صورت گیرد.

🔍 سونوگرافی و آزمایش خون برای اثبات سقط

از مهم‌ترین مدارکی که می‌تواند وقوع سقط جنین را به‌صورت قطعی تأیید کند، نتایج سونوگرافی و آزمایش‌های خون و ادرار است.

• سونوگرافی: بررسی وضعیت رحم و اطمینان از نبود جنین.

• آزمایش خون: بررسی هورمون hCG (هورمون بارداری)؛ کاهش شدید آن نشانه سقط است.

• آزمایش ادرار: تأیید کاهش هورمون hCG، البته با دقتی کمتر از آزمایش خون.

🔍 مدارک پزشکی قانونی، گواهی پزشک و شهادت شهود

در پرونده‌های کیفری مرتبط با سقط جنین، گزارش پزشکی قانونی و گواهی پزشک معالج از مهم‌ترین مستندات به شمار می‌روند.

• گواهی پزشکی قانونی معمولاً وضعیت رحم، آثار باقی‌مانده بارداری یا زخم‌های ناشی از سقط را گزارش می‌کند.

• گواهی پزشک معالج، مدارک بستری، سابقه درمان‌های مرتبط با سقط یا خروج جنین را به‌وضوح مشخص می‌کند.

• پرونده پزشکی بارداری: تمام مدارک پزشکی مربوط به بارداری، شامل نتایج آزمایش‌ها، سونوگرافی‌ها و نسخه‌ها می‌تواند اثبات وقوع سقط را تسهیل کند.

• شهادت شهود: افرادی که در جریان بارداری یا اقدام به سقط بوده‌اند، می‌توانند در دادگاه شهادت دهند.

🔍 اهمیت پیامک و سایر مستندات در اثبات سقط

گاهی پیامک‌ها، مکالمات، چت‌های شبکه‌های اجتماعی یا هرگونه مستند الکترونیکی که نشان‌دهنده قصد سقط یا وقوع آن باشد، می‌تواند به‌عنوان دلیل مورد استفاده قرار گیرد. این مدارک اگر به‌درستی از طریق کارشناسی جمع‌آوری و به دادگاه ارائه شود، در روند اثبات جرم مؤثر خواهد بود.

دیه جنین در مراحل مختلف رشد بر اساس قانون

یکی از مهم‌ترین احکام قانونی مرتبط با جرم سقط جنین، بحث دیه جنین است. قانون مجازات اسلامی به‌صورت دقیق و مرحله‌به‌مرحله میزان دیه جنین در هر مرحله از رشد داخل رحم را مشخص کرده است. این موضوع به‌ویژه در تعیین تکلیف مالی پس از وقوع سقط اهمیت بالایی دارد. شما می توانید با استفاده از ابزار محاسبه آنلاین دیه جنین در سال 1404، در شرایط مختلف اقدام به محاسبه دیه نمایید.

❌ دیه نطفه، علقه، مضغه و عظام

قانونگذار در ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، میزان دیه جنین را به تفکیک مراحل رشد تعیین کرده است:

1. نطفه: یعنی زمانی که اسپرم در رحم مستقر شده است. دیه آن ۲ صدم دیه کامل انسان است.

2. علقه: یعنی زمانی که جنین به حالت خون بسته درآمده باشد. دیه آن ۴ صدم دیه کامل انسان است.

3. مضغه: زمانی که جنین به شکل توده‌ای از گوشت درآمده باشد. دیه آن ۶ صدم دیه کامل انسان است.

4. عظام: مرحله‌ای که جنین استخوان‌بندی دارد اما هنوز گوشتی روی آن نروئیده است. دیه این حالت ۸ صدم دیه کامل انسان است.

❌ دیه جنین قبل از دمیدن روح

اگر جنین در مرحله‌ای باشد که استخوان‌بندی و گوشتش کامل شده باشد اما هنوز روح در آن دمیده نشده باشد، دیه آن ۱۰ صدم دیه کامل انسان (یک‌دهم دیه کامل) است.

❌ دیه جنین پس از دمیدن روح (پسر، دختر، نامشخص)

زمانی که روح در جنین دمیده شده باشد، دیه جنین طبق جنسیت تعیین می‌شود:

• جنین پسر: دیه کامل انسان

• جنین دختر: نصف دیه کامل انسان

• جنین با جنسیت نامشخص: سه‌چهارم دیه کامل انسان

نکته مهم این است که امروزه با توجه به قانون یکسان‌سازی دیه زن و مرد، دیه جنین دختر و پسر نیز باید برابر لحاظ شود و تفاوت آن از صندوق تأمین خسارت‌های بدنی جبران می‌شود.

سوالات متداول

در این قیمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم سقط جنین و مجازات آن را که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ سلام، همسرم دو ماهه باردار بود و بعد از بحثی به خانه پدرش رفت. بعد از ده روز که برای بازگرداندنش رفتیم، متوجه شدم بدون اطلاع من بچه سقط شده است. حکم این عمل چیست؟
✅ سقط جنین بدون اطلاع همسر، اگرچه در بسیاری از موارد ممکن است تحت شرایط خاصی انجام شود، اما در صورتی که این اقدام برخلاف میل و بدون اطلاع همسر باشد، می‌تواند موضوع شکایت و پیگیری قضایی قرار گیرد. در این مورد، سقط جنین می‌تواند مشمول دیه و مجازات حبس باشد. برای جنین دو ماهه، دیه شش صدم دیه کامل در نظر گرفته می‌شود. اگر اثبات شود سقط جنین عمدی و بدون رضایت شوهر بوده، مسئولیت کیفری بر عهده فرد خاطی خواهد بود.

❓ همسرم جنین دو ماهه‌اش را با استفاده از قرص سقط کرده است. جرم سقط جنین در این مورد چیست؟
✅ سقط جنین در حالی که روح در آن دمیده نشده، همچنان در قانون به عنوان جرم شناخته می‌شود و می‌تواند مجازات‌هایی از جمله دیه و حتی حبس را در پی داشته باشد. در این مورد خاص، دیه شش صدم دیه کامل محاسبه می‌شود. مسئولیت کیفری شخصی که اقدام به سقط جنین کرده است، بر اساس اثبات عمد و نیت او تعیین خواهد شد.

❓ سلام، من از رابطه نامشروع باردارم و می‌خواهم سقط کنم. راهکار قانونی برای من چیست؟ ۲۳ هفته باردارم و طرف مقابل هم فرار کرده و او را نمی‌شناسم.
✅ سقط جنین در قانون ایران به عنوان جرم شناخته می‌شود و تحت شرایط خاصی می‌تواند مجاز باشد. در مواردی که بارداری ناشی از رابطه نامشروع باشد، اخذ مجوز سقط بسیار پیچیده خواهد بود. در این صورت، شما باید به مراجع قانونی مراجعه کنید و در صورت امکان، درخواست سقط جنین را با ارائه دلایل پزشکی و اجتماعی مستند کنید. در هر صورت، لازم است که با یک وکیل متخصص در این زمینه مشورت کنید تا بهترین راهکار قانونی برای شما تعیین شود.

❓ اگر فردی از رابطه نامشروع باردار شود و پس از یک یا دو هفته متوجه این موضوع شود، آیا می‌تواند سقط جنین انجام دهد؟ آیا این کار مشکل قانونی ندارد؟
✅ سقط جنین به هر دلیلی در قانون ایران جرم محسوب می‌شود، مگر اینکه با مجوز رسمی از مراجع قانونی انجام شود. در صورتی که بارداری ناشی از رابطه نامشروع باشد، اخذ مجوز سقط بسیار دشوار خواهد بود و مجازات کیفری برای انجام آن بدون مجوز وجود دارد. بنابراین، بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل مشورت کنید تا نسبت به شرایط ویژه شما اقدامات قانونی مناسب را انجام دهد.

❓ یک ماهه باردار هستم و می‌خواهم بچه‌ام را سقط کنم. نمی‌دانم که آیا این کار گناه است یا نه. دو فرزند دیگر دارم و نمی‌توانم از پس سومی برآیم. آیا این عمل گناه است؟
✅ سقط جنین در قانون ایران علاوه بر اینکه جرم محسوب می‌شود، در بسیاری از باورهای دینی نیز به عنوان گناه شناخته شده است. بنابراین، اقدام به سقط جنین بدون مجوز قانونی می‌تواند تبعات قانونی و دینی به همراه داشته باشد. اگر از لحاظ مالی و روانی در شرایط سختی قرار دارید، بهتر است با یک مشاور خانواده یا مددکار اجتماعی مشورت کنید تا بتوانید راه‌حل مناسبی برای وضعیت خود پیدا کنید.