تعطیلات کارگران، از جمله مهم‌ترین امتیازاتی است که قانون کار برای حفظ سلامت روانی و جسمی نیروی کار در نظر گرفته است. شناخت دقیق قوانین مربوط به تعطیلات هفتگی و رسمی، نه‌تنها برای کارگران جهت پیگیری حقوق‌شان ضروری است، بلکه کارفرمایان نیز با آگاهی از این مقررات، می‌توانند از بروز اختلافات و شکایات قانونی جلوگیری کنند.
در کشور ما، قانون کار به‌طور شفاف روزهای تعطیل را مشخص کرده و برای شرایط خاصی که نیاز به حضور کارگر در این روزها وجود دارد، مقررات ویژه‌ای از جمله پرداخت اضافه‌کاری یا رضایت کارگر را پیش‌بینی کرده است. این مقاله، با تکیه بر مواد قانونی و رویه‌های عملی، به بررسی ابعاد مختلف تعطیلات کارگران پرداخته و تلاش می‌کند تصویری دقیق از حقوق و تکالیف طرفین ارائه دهد. اگر کارگر هستید و می‌خواهید بدانید در روزهای تعطیل چه حقوقی دارید، یا اگر کارفرمایی هستید که می‌خواهید از مسئولیت‌های قانونی خود آگاه شوید، با ما همراه باشید.
تعطیلات هفتگی کارگران در قانون کار؛ اصل حمایتی قانون
در قانون کار ایران، تعطیلی هفتگی نه‌تنها یک امتیاز اختیاری برای کارگران نیست، بلکه یک حق قانونی و الزام‌آور برای کارفرمایان محسوب می‌شود. هدف از این تعطیلی، ایجاد تعادل میان زندگی کاری و شخصی کارگران و فراهم کردن فرصتی برای استراحت، تجدید قوا و رسیدگی به امور فردی و خانوادگی است.
مطابق ماده ۶۲ قانون کار، روز جمعه به عنوان روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد تعیین شده است. یعنی کارگر حتی در صورت عدم حضور در محل کار، مستحق دریافت حقوق آن روز می‌باشد. این قاعده شامل کلیه کارگران اعم از دائمی، موقت یا پاره‌وقت می‌شود و از منظر قانون، تفاوتی در نوع قرارداد وجود ندارد.
📌 استثنائات خدمات عمومی و توافقات جایگزین
در برخی مشاغل ضروری نظیر بیمارستان‌ها، نیروگاه‌ها، حمل و نقل شهری و سایر خدمات عمومی، ممکن است روز جمعه امکان تعطیلی نباشد. در این شرایط، تعطیلی می‌تواند به روز دیگری در هفته منتقل شود. ماده ۶۲ تصریح می‌کند که حتی در این موارد، داشتن یک روز تعطیل در هفته الزامی است و در صورت کار در روز جمعه، باید ۴۰٪ اضافه بر مزد عادی پرداخت شود.
✅ محاسبه مزد تعطیلات هفتگی
اگر تعداد روزهای کاری هفتگی کمتر از ۶ روز باشد، طبق تبصره ۲ ماده ۶۲، مزد روز تعطیل هفتگی معادل یک‌ششم مجموع مزد هفته محاسبه خواهد شد. این موضوع در مورد کارگران پاره‌وقت و مشاغل با ساعات کاری کمتر کاربرد دارد و مانع تضییع حقوق آنان می‌شود.
📝 دو روز تعطیل در هفته؛ چگونه محاسبه می‌شود؟
در برخی کارگاه‌ها، کارگران با انجام ۵ روز کار در هفته و تکمیل سقف ۴۴ ساعت کاری، از دو روز تعطیل در هفته بهره‌مند می‌شوند (معمولاً پنجشنبه و جمعه). در این حالت، تبصره ۳ ماده ۶۲ مشخص می‌کند که مزد هر دو روز تعطیل معادل مزد روزانه کامل کارگر خواهد بود.
در صورتی که کارفرما بخواهد روز جمعه را با روز دیگری جایگزین کند، لازم است توافق با کارگر به صورت رسمی صورت گیرد. بدون این توافق، الزام کارگر به کار در جمعه برخلاف قانون محسوب شده و قابل پیگیری از سوی مراجع قانونی است.
تعطیلات رسمی در قانون کار ایران؛ چه روزهایی شامل می‌شود؟
تعطیلات رسمی، مکمل تعطیلات هفتگی هستند و به‌منظور بزرگداشت مناسبت‌های ملی و مذهبی در تقویم رسمی کشور تعیین شده‌اند. قانون کار، استفاده از این ایام را برای کارگران به عنوان «حق قانونی» شناسایی کرده و کارفرمایان را موظف به رعایت آن دانسته است. طبق قانون و تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، تعطیلات رسمی کارگران شامل موارد زیر است:
- کلیه اعیاد و مناسبت‌های مذهبی مانند عید فطر، عید قربان، عاشورا و…
- رویدادهای ملی مهم مانند ۱۲ فروردین، ۲۲ بهمن، و روز ملی جمهوری اسلامی
- تعطیلات سال نو و نوروز (اول تا چهارم فروردین)
- روز جهانی کارگر (۱۱ اردیبهشت) به‌عنوان تعطیل رسمی جداگانه برای کارگران مطابق ماده ۶۳ قانون کار
این ایام مجموعاً حدود ۲۶ روز تعطیلی رسمی در سال را شامل می‌شوند و در تقویم رسمی کشور مشخص شده‌اند.
❌ منع اشتغال اجباری در ایام تعطیل رسمی
طبق قانون، کارفرما حق ندارد کارگر را بدون رضایت در روزهای تعطیل رسمی به کار بگمارد. اگر چنین کاری انجام شود، تخلف محسوب شده و کارگر می‌تواند از طریق مراجع اداره کار شکایت کند. همچنین، کارفرما نمی‌تواند تعطیلات رسمی را به عنوان مرخصی استحقاقی ثبت کند یا از آن کم کند.
✅ حقوق و مزایای تعطیلات رسمی
در ایام تعطیل رسمی، کارگر مستحق دریافت حقوق کامل آن روز است، حتی اگر در محل کار حضور نداشته باشد. همچنین اگر کارگری در این روزها مشغول به کار شود، باید علاوه بر مزد روزانه، ۴۰٪ اضافه دستمزد دریافت کند.
⚠️ تطبیق تعطیلات رسمی با جمعه یا مرخصی
اگر تعطیلات رسمی با جمعه یا روزهای مرخصی بدون حقوق تلاقی پیدا کند، آثار متفاوتی دارد:
- اگر با جمعه مصادف شود، مزد جداگانه‌ای بابت آن پرداخت نمی‌شود مگر آن‌که توافق خاصی میان کارگر و کارفرما وجود داشته باشد.
- اگر تعطیلی رسمی در بین مرخصی‌های بدون حقوق قرار گیرد، آن روز جزء مرخصی محسوب می‌شود و مزد آن پرداخت نخواهد شد.
📝 مشاغل خاص و استثنائات
در برخی مشاغل اضطراری مانند خدمات درمانی یا نیروهای امدادی، اشتغال در تعطیلات رسمی گاهی اجتناب‌ناپذیر است. در این موارد، قانون حضور در این روزها را منوط به رضایت کارگر و پرداخت کامل مزایای اضافه‌کار دانسته است.
قانون وزارت کار برای تعطیلات عید و مناسبت‌های خاص
تعطیلات عید نوروز و سایر مناسبت‌های خاص در فرهنگ کاری ایران، اهمیت بالایی دارند؛ اما بر خلاف تصور عموم، قانون کار در مورد این ایام رویکرد مشخصی دارد و همه روزهای تعطیلات رسمی نوروز را برای کارگران در بر نمی‌گیرد.
بر اساس رویه‌های موجود و تفسیر مقررات، فقط چهار روز اول فروردین (اول تا چهارم) به عنوان تعطیلات رسمی قطعی و الزامی برای کارگران در نظر گرفته شده است. این روزها در تقویم رسمی کشور نیز درج شده‌اند و کارفرمایان موظف‌اند در این ایام کارگران را تعطیل کنند یا در صورت اشتغال، دستمزد با نرخ ۴۰٪ بیشتر پرداخت نمایند.
📝 سایر روزهای تعطیلات نوروز؛ تابع توافق
از پنجم فروردین به بعد، تعطیلی کارگاه‌ها بسته به نوع فعالیت، توافق کارگر و کارفرما، و موجودی مرخصی کارگران متغیر است. به عبارت دیگر، تعطیلی کارگاه‌ها در روزهایی مثل ۵ تا ۱۲ فروردین، جزء تعطیلات رسمی قانونی نیستند و اگر کارگری در این روزها سرکار نرود، باید از مرخصی استحقاقی خود استفاده کند یا مرخصی بدون حقوق دریافت نماید.
❌ تعطیلات تابستانی مشمول قانون کار نیست
قانون کار هیچ تعطیلی خاصی برای فصل تابستان در نظر نگرفته است. بنابراین تعطیلاتی مانند تعطیلی مدارس یا ادارات دولتی در تابستان، بر کارگران شاغل در بخش‌های خصوصی و صنعتی تأثیری ندارد و این گروه از کارگران موظف‌اند طبق روال عادی در محل کار حاضر شوند، مگر اینکه با استفاده از مرخصی استحقاقی یا توافق با کارفرما، غیبت خود را تنظیم کنند.
⚠️ تعطیلی پنجشنبهها و مصوبات جدید مجلس
با مطرح شدن لوایح جدید مانند تعطیلی پنجشنبهها یا تغییر ساعت کاری در بخش دولتی، برخی کارگران تصور کرده‌اند که این تعطیلی شامل حال آنان نیز می‌شود. با این حال، طبق آخرین مصوبات مجلس، این تغییرات تنها شامل دستگاه‌های دولتی بوده و بخش خصوصی و مشمولان قانون کار را در بر نمی‌گیرد، مگر اینکه کارگاه به‌صورت داخلی تصمیم به تعطیلی پنجشنبهها بگیرد.
📣 نکته مهم: ابلاغی بودن تعطیلات
هرگونه تغییر در تعطیلات رسمی یا سراسری (اعم از تصمیمات دولت، هیئت وزیران یا شورای عالی کار)، تنها پس از تصویب و ابلاغ رسمی قابل اجراست و قبل از آن، مبنای عمل، همان تقویم رسمی کشور و مفاد قانون کار است.
اجبار به کار در روزهای تعطیل؛ از ممنوعیت تا شرایط قانونی
یکی از مسائل چالش‌برانگیز در روابط کارگر و کارفرما، موضوع الزام به کار در روزهای تعطیل رسمی یا هفتگی است. قانون کار در این زمینه، موضع شفاف و حمایتی از کارگران دارد و تنها در شرایط خاص اجازه اشتغال در تعطیلات را صادر می‌کند.
مطابق مواد ۶۲ و ۶۳ قانون کار، کارگر در روزهای تعطیل رسمی و جمعه مجاز به استراحت است و هرگونه الزام برای اشتغال در این روزها صرفاً با رضایت خود کارگر و در چارچوب قانون مجاز است. کارفرمایی که برخلاف این اصل رفتار کند، مرتکب تخلف شده و مسئولیت قانونی دارد.
✅ شرایط قانونی کار در روز تعطیل
اگر کارگری با اشتغال در روز تعطیل موافقت کند، کارفرما موظف است ۴۰ درصد بیشتر از مزد معمول را بابت کار آن روز پرداخت کند. این قاعده حتی در مواردی که کارگر شیفتی یا نوبت‌کار نیست نیز صادق است. به عبارت دیگر، کارگر نمی‌تواند بدون دریافت این مزد اضافه، در روزهای تعطیل به کار گماشته شود.
📌 جایگزینی روز تعطیل؛ در قالب توافق
در مشاغل خاصی که امکان تعطیلی در روز جمعه یا سایر ایام تعطیل وجود ندارد، قانون اجازه داده است که یک روز دیگر در هفته به عنوان تعطیل جایگزین شود. اما این جایگزینی باید بر اساس توافق طرفین باشد، نه تصمیم یک‌جانبه کارفرما.
📝 کار در صنایع ضروری؛ استثنائات محدود
در بخش‌هایی مانند درمان، خدمات اضطراری، حمل‌ونقل یا امنیت عمومی، ممکن است کار در روزهای تعطیل بخشی از وظایف شغلی محسوب شود. در این موارد نیز، پرداخت دستمزد مازاد و رعایت ساعات کار الزامی است. حتی در این مشاغل، قانون حق تعطیلی در یک روز مشخص را تضمین کرده است.
❗️مجازات کارفرما در صورت تخلف
مطابق ماده ۱۷۲ قانون کار، وادار کردن کارگر به کار اجباری بدون رضایت و برخلاف قانون، جرم تلقی می‌شود. مجازات این جرم شامل موارد زیر است:
- پرداخت اجرت‌المثل (دستمزد کامل)
- حبس از ۹۱ روز تا یک سال
- یا جزای نقدی معادل ۲۰۰ برابر دستمزد روزانه کارگر
در مواردی که اجبار گروهی انجام شود یا توسط یک مؤسسه صورت گیرد، تمام افراد دخیل در اجبار به کار، به مجازات مذکور محکوم خواهند شد.
📣 اثبات کار در روز تعطیل؛ مدارک لازم
برای اثبات اینکه کارگر برخلاف قانون در روز تعطیل به کار گماشته شده، می‌توان از پرینت دستگاه حضور و غیاب، کارت ساعت‌زنی، فیش‌های حقوقی، یا شهادت سایر کارگران استفاده کرد. در این صورت، امکان پیگیری حقوق قانونی از طریق مراجع حل اختلاف فراهم است.
آیا تعطیلات رسمی با حقوق است؟ جزئیات مزد و مزایا
یکی از سؤالات متداول در روابط کاری، این است که آیا کارگر در ایام تعطیل رسمی و هفتگی که در محل کار حضور ندارد، مستحق دریافت مزد هست یا خیر؟ پاسخ قانون در این خصوص صریح و روشن است: بله، تعطیلات رسمی و هفتگی کارگران مشمول قانون کار، با مزد همراه است.
مطابق ماده ۶۲ قانون کار، روز جمعه به‌عنوان تعطیل هفتگی کارگران شناخته شده و با مزد همراه است. بنابراین کارگرانی که در طول هفته به میزان قانونی کار کرده‌اند، بدون نیاز به حضور در محل کار در روز جمعه نیز مزد خود را دریافت می‌کنند.
📌 مزد روز تعطیل چگونه محاسبه می‌شود؟
قانون سه وضعیت متفاوت را برای پرداخت مزد در روزهای تعطیل مشخص کرده است:
-
کار عادی (۶ روز در هفته): مزد روز جمعه برابر مزد روزانه عادی است.
-
کار کمتر از ۶ روز در هفته: مزد روز تعطیل یک‌ششم مجموع مزد ایام کاری هفته محاسبه می‌شود.
-
کار در قالب ۵ روز در هفته با ۴۴ ساعت کاری: مزد هر دو روز تعطیل (مثلاً پنجشنبه و جمعه) معادل مزد روزانه خواهد بود.
❌ اشتغال در روز تعطیل بدون پرداخت مازاد؛ ممنوع
اگر کارگر در روز جمعه یا یکی از تعطیلات رسمی به کار گرفته شود، کارفرما باید علاوه بر مزد عادی، ۴۰٪ اضافه مزد نیز پرداخت کند. این مبلغ تحت عنوان «فوق‌العاده اضافه‌کاری در روز تعطیل» شناخته می‌شود و بخشی از حقوق قانونی کارگر است.
⚠️ کارگر پاره‌وقت یا ساعتی؛ چه حقوقی دارد؟
برای کارگرانی که کمتر از شش روز در هفته کار می‌کنند یا به‌صورت ساعتی مشغول هستند، قانون مزد روز تعطیل را متناسب با میانگین ساعات کاری هفتگی تعیین می‌کند. به‌طور معمول، مزد روز تعطیل برای این افراد، بر اساس نسبت کارکرد به کل ساعات موظفی هفته محاسبه می‌شود.
🧮 مثال کاربردی
فرض کنیم کارگری فقط دو روز در هفته (شنبه و یکشنبه) کار می‌کند و برای این دو روز جمعاً ۶۰۰ هزار تومان مزد دریافت می‌کند. مطابق قانون، مزد روز جمعه برای این کارگر برابر است با یک‌ششم ۶۰۰ هزار تومان = ۱۰۰ هزار تومان.
نکته ای مهم برای تمایز تعطیلی و مرخصی:
- تعطیلات رسمی و جمعه‌ها، جزء مرخصی محسوب نمی‌شوند.
- اگر کارگر در این ایام غیبت کند، نیازی به کسر مرخصی نیست و مزد آن باید پرداخت شود.
تعطیلی کارگاه و حقوق کارگران؛ از مرخصی تا شکایت
تعطیلی کارگاه‌ها ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تعمیرات، مشکلات مالی، تعطیلات فصلی یا تصمیمات مدیریتی رخ دهد. در این شرایط، قانون کار برای حفظ امنیت شغلی کارگران، قواعدی مشخص و الزام‌آور تعیین کرده است که تخطی از آن‌ها می‌تواند تبعات حقوقی برای کارفرما به‌دنبال داشته باشد. بد نیست مطلب مربوط تعریف کارگاه در قانون کار را نیز مطالعه نمایید تا با ماهیت کارگاه آشنا شوید.
در صورتی که تعطیلی کارگاه ناشی از تصمیم کارفرما باشد (و نه قصور یا تقصیر کارگر)، کارگر مستحق دریافت حقوق کامل و مزایای دوره تعطیلی است. این اصل تحت عنوان «تعلیق قرارداد به نفع کارگر» در حقوق کار شناخته می‌شود و کارفرما نمی‌تواند از پرداخت مزد شانه خالی کند.
⚖️ استفاده اجباری از مرخصی بدون حقوق؛ ممنوع است
در برخی کارگاه‌ها، کارفرما کارگران را مجبور می‌کند که در زمان تعطیلی موقت از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. این اقدام غیرقانونی است، مگر اینکه کارگر فاقد مرخصی ذخیره بوده و با این موضوع موافقت کرده باشد. در غیر این صورت، کارگر حق دارد با مراجعه به هیأت‌های حل اختلاف، مطالبه حقوق ایام تعطیلی را مطرح کند.
📌 تعطیلی به بهانه پایان سال یا تابستان
در پایان سال یا ایام تابستان، برخی کارگاه‌ها به بهانه کاهش فعالیت یا عدم نیاز به نیروی کار، اقدام به تعطیلی می‌کنند. باید توجه داشت که:
-
قانون کار تنها چهار روز اول نوروز را تعطیل می‌داند.
-
تعطیلی مازاد بر این ایام، باید یا با استفاده از مرخصی استحقاقی باشد یا با پرداخت حقوق کامل.
-
در صورت نبود مرخصی ذخیره و عدم رضایت کارگر به مرخصی بدون حقوق، تعطیلی باید با حقوق کامل محاسبه شود.
❗️شکایت از کارفرما؛ چه زمانی و چگونه؟
در صورت عدم پرداخت حقوق دوره تعطیلی، اجبار به مرخصی بدون حقوق، یا تعطیلی خودسرانه کارگاه بدون اطلاع کارگران، کارگر می‌تواند:
- به اداره کار محل مراجعه کند.
- فرم دادخواست تنظیم کند و دلایل خود را ذکر نماید.
- مدارکی مانند فیش حقوقی، قرارداد، نامه تعطیلی کارگاه و غیره ارائه دهد.
- در جلسات سازش و سپس هیأت تشخیص شرکت نماید.
- در صورت عدم توافق، پرونده به هیات حل اختلاف منتقل می‌شود و رای الزام‌آور صادر خواهد شد.
📝 در مورد عدم ذخیره مرخصی و اتمام تعطیلات چه می‌شود؟
مطابق ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی استحقاقی خود را ذخیره کند. بنابراین اگر مرخصی ذخیره‌شده تمام شده باشد، و تعطیلی ادامه پیدا کند، کارفرما باید بابت روزهای اضافی حقوق کامل پرداخت کند یا کارگر را مجاز به بازگشت به کار نماید.
سوالات متداول
در این بخش از مطلب سوالات متداول پیرامون تعطیلات کارگران طبق قانون کار را مشاهده می فرمایید:
❓ ساعت کاری کارگران در ادارات دولتی که پنجشنبه و جمعه تعطیل هستند، چند ساعت در هفته است؟ آیا ۴۴ ساعت یا ۴۰ ساعت؟
✅ ساعت کاری کارگران طبق قانون کار، ۴۴ ساعت در هفته است. تعطیلی پنجشنبهها در برخی ادارات دولتی تغییری در مجموع ساعات قانونی کار هفتگی کارگران ایجاد نمی‌کند، مگر اینکه با رضایت طرفین و به‌صورت رسمی تغییر یافته باشد.
❓ با توجه به اینکه کارگران نوبت‌کاری ممکن است در تعطیلات رسمی مشغول به کار باشند، آیا برای کار در روزهای تعطیل رسمی، اضافه‌کاری به آن‌ها تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، کارگران نوبت‌کار نیز اگر در روزهای تعطیل رسمی مشغول به کار باشند، مشمول دریافت اضافه‌کاری مطابق قانون (۴۰٪ مازاد بر مزد معمول) خواهند بود، مگر اینکه مزایای نوبت‌کاری جایگزین آن شده باشد.
❓ آیا در کارگاه‌هایی که کمتر از ۱۰ نفر کارگر دارند، مرخصی به‌جای ۲.۵ روز در ماه، یک روز در ماه است؟
✅ طبق قانون، مرخصی استحقاقی حتی در کارگاه‌های کوچک نیز ۲.۵ روز در ماه (معادل ۲۶ روز در سال) است، مگر در مواردی که توافق کتبی و قانونی متفاوت وجود داشته باشد. برای موارد خاص، توصیه می‌شود با اداره کار محل تماس بگیرید.
❓ در شرکتی که هفته دوم عید تعطیل بوده، باید ۶ روز مرخصی لحاظ شود یا ۷ روز؟
✅ اگر کارگاه در هفته دوم عید (روزهای ۵ تا ۱۱ فروردین) تعطیل بوده باشد و این تعطیلات جزو تعطیلات رسمی تقویم نباشند، باید ۷ روز به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه شود، مگر اینکه توافق خاصی با کارگران وجود داشته باشد.
❓ کارگران مجموعه‌ای به‌صورت ۲۴ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت فعال‌اند. ۱- اضافه‌کار آن‌ها در خرداد ماه ۱۴۰۰ چقدر است؟ ۲- در صورت استفاده از مرخصی در یک روز ۲۴ ساعته، چند ساعت از مرخصی استحقاقی آن‌ها کسر می‌شود؟
✅ این موضوع نیازمند بررسی دقیق‌تر قرارداد، شیفت‌بندی، و آیین‌نامه داخلی کارگاه است. پیشنهاد می‌شود با واحد روابط کار اداره کار یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید، زیرا محاسبه اضافه‌کار در سیستم‌های شیفتی شرایط خاصی دارد.
❓ کارگاه‌هایی که کمتر از ده نفر کارگر دارند، در طول سال چند روز مرخصی استحقاقی دارند؟ و اگر شغلشان سخت و زیان‌آور باشد، چطور؟ من با ۲۱ سال سابقه سخت و زیان‌آور بازنشسته شدم و هیچ مرخصی داده نشد.
✅ در این کارگاه‌ها نیز مرخصی استحقاقی مطابق قانون کار ۲.۵ روز در ماه (معادل ۲۶ روز در سال) است. اگر شغل جزو مشاغل سخت و زیان‌آور باشد، مرخصی سالانه به ۵ هفته افزایش می‌یابد. عدم اعطای مرخصی پیش از بازنشستگی خلاف قانون است و قابل پیگیری از طریق هیأت حل اختلاف اداره کار می‌باشد.