سرقت یکی از مهم‌ترین جرایم علیه اموال و مالکیت افراد محسوب می‌شود که در تمامی جوامع، برای آن مجازات‌های سنگینی پیش‌بینی شده است. در قانون مجازات اسلامی ایران، تعریف دقیق سرقت و انواع مختلف آن با جزئیات بیان شده تا از حقوق مالکان به درستی حمایت شود.
سرقت تنها به ربودن ساده اموال محدود نمی‌شود، بلکه شامل طیف گسترده‌ای از رفتارهای کیفری نظیر سرقت حدی، تعزیری، سرقت مشدد، مخل نظم و … می‌شود. شناخت دقیق ارکان و شرایط تحقق جرم سرقت، تفاوت‌های آن با دزدی در اصطلاح حقوقی، مجازات‌های پیش‌بینی‌شده و نقش رضایت شاکی در این فرایند، به افراد کمک می‌کند تا با حقوق خود در این زمینه بهتر آشنا شوند.
در این مقاله قصد داریم به صورت کامل و به زبان ساده به موضوعاتی از قبیل تعریف سرقت طبق قانون جدید، فرق سرقت و دزدی، مجازات انواع سرقت، تاثیر رضایت شاکی و میزان مجازات در سرقت‌های با ارزش کمتر از بیست میلیون تومان بپردازیم.
تعریف سرقت در قانون جدید
بر اساس ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، سرقت این‌گونه تعریف شده است:
«سرقت عبارت است از ربودن مال متعلق به غیر.»
در این تعریف، چند نکته کلیدی وجود دارد که برای تحقق جرم سرقت باید همه این شرایط برقرار باشد:
- ربودن: یعنی سارق باید مال را از تصرف مالک یا متصرف بدون رضایت او خارج کند.
- مال بودن شیء: چیزی که ربوده می‌شود باید مالیت داشته باشد و در عرف، ارزش مالی داشته باشد.
- تعلق مال به غیر: مال باید متعلق به دیگری باشد و سارق نسبت به آن حق مالکیتی نداشته باشد.
- قابل جابه‌جایی بودن مال: مال باید منقول باشد؛ یعنی امکان حمل و نقل آن وجود داشته باشد. اموال غیرمنقول (مثل زمین) موضوع جرم سرقت قرار نمی‌گیرند.
- تصرف واقعی: مال باید از تصرف متصرف یا مالک خارج شده و در تصرف سارق قرار گیرد.
این تعریف، نسبت به قانون قبلی، ساده‌تر و شفاف‌تر شده است و شرایط تحقق سرقت را بدون ذکر جزئیات اضافی بیان می‌کند. در عین حال، در مواد بعدی قانون، انواع مختلف سرقت و شرایط و مجازات‌های هر کدام به تفصیل بیان شده است.
تعریف انواع سرقت
در قانون مجازات اسلامی، سرقت‌ها بر اساس شرایط ارتکاب، میزان مجازات و ویژگی‌های جرم به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی باعث شده تا قانونگذار برای هر نوع سرقت، مجازات خاصی در نظر بگیرد. به طور کلی، سرقت‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
۱. تعریف سرقت حدی
سرقت حدی، سرقتی است که با تحقق شرایط خاص شرعی، مجازات حدی مانند قطع دست برای آن تعیین شده است. این نوع سرقت سنگین‌ترین مجازات را در پی دارد و شرایط ویژه‌ای دارد که در تعریف سرقت حدی به آنها اشاره کردیم.
شرایط مهم سرقت حدی عبارت‌اند از:
- ربایش مال به صورت مخفیانه
- وجود حرز برای مال
- ارزش مال حد نصاب قانونی (چهار و نیم نخود طلای مسکوک)
- تعلق مال به غیر
- عدم ارتکاب در شرایط قحطی یا اضطرار
- اثبات با شهادت یا اقرار معتبر
اگر هر یک از این شرایط موجود نباشد، سرقت از نوع حدی محسوب نمی‌شود.
۲. سرقت تعزیری
سرقت تعزیری شامل مواردی است که سرقت صورت گرفته ولی شرایط سختگیرانه سرقت حدی را ندارد. در این حالت، مجازات بر اساس تصمیم قاضی و قواعد عمومی تعیین می‌شود.
سرقت‌های تعزیری خود به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- سرقت ساده:
سرقتی که بدون خشونت یا تهدید و بدون ویژگی‌های تشدیدکننده انجام می‌شود؛ مثل سرقت یک کیف رهاشده. - سرقت مشدد:
سرقتی که همراه با عوامل خاصی مانند شکستن قفل، ورود شبانه، مسلح بودن سارق یا ارتکاب با همکاری چند نفر انجام می‌شود. این موارد باعث افزایش مجازات می‌شوند. - سرقت مخل نظم:
اگر سرقت باعث اخلال در نظم عمومی یا ایجاد خوف و وحشت در جامعه شود، حتی بدون شاکی خصوصی هم جرم محسوب شده و مجازات دارد. ماده ۲۷۶ قانون مجازات اسلامی به این نوع سرقت اشاره کرده است.
۳. راهزنی یا محاربه
اگر سرقت به صورت مسلحانه و در معابر عمومی یا راه‌ها اتفاق بیفتد و باعث سلب امنیت مردم شود، این عمل راهزنی محسوب شده و سارق محارب شناخته می‌شود. مجازات محاربه بسیار شدید است و شامل اعدام یا قطع عضو می‌شود.
فرق سرقت با دزدی چیست؟
در زبان محاوره‌ای، اغلب واژه‌های سرقت و دزدی به جای هم به کار می‌روند، اما از نظر حقوقی تفاوت‌هایی میان این دو وجود دارد.
- سرقت در قانون به معنای ربودن مال دیگری بدون رضایت اوست. این واژه یک اصطلاح حقوقی و قانونی است که در مواد مختلف قانون مجازات اسلامی تعریف شده و برای آن مجازات‌های مشخصی تعیین شده است. سرقت می‌تواند شامل انواع مختلفی مانند جیب‌بری، دزدی مسلحانه، راهزنی، اختلاس اموال دولتی و مانند این ها باشد.
- دزدی بیشتر یک اصطلاح عرفی و عمومی است که معمولاً به سرقت‌های عادی و روزمره (مثل سرقت از مغازه، سرقت از خانه یا سرقت تلفن همراه) گفته می‌شود. در عرف مردم، وقتی کسی بدون اجازه مال دیگری را ببرد، می‌گویند «دزدی کرده».
🔹 به عبارت دیگر:
- هر دزدی، سرقت است، اما هر سرقتی الزاماً دزدی عرفی نیست.
- مثلا اختلاس اموال عمومی، سرقت محسوب می‌شود ولی عرفاً به آن دزدی نمی‌گویند.
مجازات سرقت ساده
سرقت ساده یکی از انواع سرقت تعزیری است که در آن هیچ‌کدام از شرایط سرقت حدی یا سرقت مشدد وجود ندارد. این نوع سرقت معمولاً بدون خشونت، تهدید یا عوامل خاص تشدید کننده انجام می‌شود. طبق ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی:
«هرگاه سرقت بدون احراز شرایط مقرر در قانون برای سرقت حدی و مشدد واقع شده باشد، مرتکب به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می‌شود.»
🔹 در سرقت ساده:
- بدون استفاده از زور یا تهدید است.
- بدون ارتکاب خشونت علیه قربانی انجام می‌شود.
- فاقد شرایط خاص مثل سرقت مسلحانه، شکستن حرز، یا استفاده از لباس مأمور دولتی است.
🔹 نکته مهم:
- میزان مجازات (حبس یا شلاق) بستگی به نظر قاضی و شرایط پرونده مانند میزان ارزش مال مسروقه، سابقه کیفری سارق، نحوه ارتکاب جرم و همکاری یا عدم همکاری متهم با دادگاه دارد.
- در برخی موارد، در صورت وجود شرایط تخفیف‌دهنده مثل رضایت شاکی یا ندامت سارق، دادگاه می‌تواند حکم به کاهش مجازات بدهد یا حبس را به جزای نقدی تبدیل کند.
رضایت شاکی در جرم سرقت
رضایت شاکی در جرم سرقت بسته به نوع سرقت (حدی یا تعزیری) آثار متفاوتی دارد و در میزان مجازات یا ادامه روند رسیدگی تأثیرگذار است.
۱. رضایت شاکی در سرقت حدی
در سرقت حدی، اگر تمامی شرایط چهارده‌گانه برای اجرای حد وجود داشته باشد، سرقت مشمول مجازات حد (مثل قطع دست) می‌شود.
اما طبق ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی:
- رضایت شاکی قبل از صدور حکم می‌تواند باعث سقوط حد شود و دیگر مجازات قطع اجرا نمی‌شود.
- اگر پس از صدور حکم رضایت حاصل شود، تأثیری بر اجرای حد ندارد و حکم اجرا خواهد شد.
✅ نتیجه:
در سرقت حدی، رضایت شاکی قبل از صدور حکم اهمیت دارد و می‌تواند باعث عدم اجرای مجازات شدید قطع دست گردد.
۲. رضایت شاکی در سرقت تعزیری
در سرقت‌های تعزیری که شدت کمتری دارند:
- رضایت شاکی می‌تواند منجر به تخفیف مجازات یا تعلیق اجرای مجازات شود.
- اگر ارزش مال مسروقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد (مطابق با قانون کاهش مجازات حبس تعزیری)، با رضایت شاکی امکان مختومه کردن پرونده وجود دارد.
- در سرقت‌های بزرگ‌تر (بالای ۲۰ میلیون تومان)، رضایت شاکی فقط می‌تواند باعث تخفیف شود، نه مختومه شدن کامل پرونده.
✅ نتیجه:
در سرقت‌های تعزیری، رضایت شاکی نقش مهمی در کاهش مجازات دارد، اما مختومه شدن پرونده به ارزش مال مسروقه و نظر قاضی بستگی دارد.
۳. موارد خاص:
- سرقت موتور سیکلت، سرقت خودرو و سرقت مقرون به آزار نیز از همین قواعد تبعیت می‌کنند؛ با این تفاوت که در سرقت‌های سنگین‌تر و همراه با تهدید یا خشونت، رضایت شاکی فقط در کاهش مجازات مؤثر است و پرونده بسته نمی‌شود.
- در مواردی مثل سرقت‌های سازمان‌یافته یا سرقت‌هایی که جنبه عمومی جرم قوی باشد (مثل ایجاد رعب و وحشت)، رضایت شاکی تأثیر کمتری دارد.
مجازات سرقت زیر بیست میلیون تومان
طبق قانون مجازات اسلامی و با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، سرقت‌هایی که ارزش مال مسروقه کمتر از بیست میلیون تومان باشد، مشمول مقررات خاصی شده‌اند. در این موارد اگر عمل سرقت به صورت ساده و بدون خشونت، تهدید یا آزار انجام شود و سارق نیز فاقد سابقه کیفری مؤثر باشد، مجازات سبک‌تری نسبت به سرقت‌های سنگین‌تر در نظر گرفته می‌شود.
بر اساس ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی، برای این نوع سرقت، مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال یا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری پیش‌بینی شده است. با این حال، قاضی می‌تواند با توجه به شرایطی همچون رضایت شاکی، ندامت متهم و میزان اندک ارزش مال مسروقه، از مجازات‌های جایگزین حبس استفاده کند یا حکم تعلیقی صادر نماید. بنابراین در بسیاری از پرونده‌هایی که ارزش مالی سرقت پایین است و شرایط قانونی رعایت شده، معمولاً مجازات‌هایی همچون پرداخت جزای نقدی یا انجام خدمات عمومی جایگزین زندان می‌شود.
نکته مهم دیگر این است که در سرقت‌های زیر بیست میلیون تومان، رضایت شاکی تأثیر زیادی در کاهش مجازات یا اعمال تخفیف برای متهم دارد، اگرچه به طور کامل مانع تعقیب کیفری نمی‌شود، اما در تصمیم نهایی قاضی نقش بسیار پررنگی ایفا می‌کند. در مجموع می‌توان گفت که سیستم قضایی در برخورد با این نوع سرقت‌ها رویکرد ملایم‌تری اتخاذ کرده و بیشتر به دنبال اصلاح رفتار متهم به جای مجازات سنگین است.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول پیرامون سرقت که توسط پرسشگران محترم از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ چند ماه پیش یک گوشی پیدا کردم و برای فهمیدن سالم بودن گوشی سیم کارتم را داخل آن گذاشتم. بعد از اینکه مطمئن شدم سالم است، بیش از یک ماه هر روز در همان محل که گوشی را پیدا کردم، به دنبال صاحبش گشتم اما او را پیدا نکردم. حالا پیامی برایم آمده که باید به دادیاری بروم چون صاحب گوشی شکایت سرقت کرده است.
✅ در دادیاری باید توضیح دهید که قصد سرقت نداشته و برای بازگرداندن گوشی تلاش کرده‌اید. شواهد یا شهادت افرادی که این تلاش شما را تایید می‌کنند، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. مشاوره با وکیل هم توصیه می‌شود.
❓ جرم چند نفر در پرونده سرقت چگونه تفکیک می‌شود؟ نفر اول به جرم سرقت، نفر دوم به جرم مشارکت در سرقت و نفر سوم به جرم تحصیل مال مسروقه متهم شده‌اند. کدام یک از این افراد جرمشان سنگین‌تر است؟
✅ مباشر یا فردی که مستقیماً مرتکب سرقت شده، جرم سنگین‌تری دارد. مشارکت‌کننده در سرقت مجازاتی کمتر از مباشر دارد و کسی که مال مسروقه را تحصیل کرده، معمولاً مجازات خفیف‌تری نسبت به دو نفر دیگر خواهد داشت.
❓ حکم معاونت در سرقت و قبول مال مسروقه چیست و آیا راهی برای جلوگیری از زندانی شدن وجود دارد؟
✅ مجازات معاونت در سرقت و قبول مال مسروقه بستگی به شرایط پرونده دارد. اثبات نبود سوء نیت، توبه قبل از اثبات جرم و بازگرداندن مال مسروقه می‌تواند در کاهش یا معافیت از مجازات مؤثر باشد.
❓ چگونه می‌توانم مال دزدیده شده را بازگردانم؟
✅ برای بازگرداندن مال، باید شکایت سرقت ثبت کنید و مشخصات دقیق مال و حادثه را به پلیس یا دادسرا ارائه دهید. پیگیری منظم و همکاری با مقامات به روند بازیابی کمک می‌کند.
❓ لطفاً درباره اتهامات تبانی برای بردن مال غیر، تحصیل مال از طریق نامشروع و دیگر اتهامات مثل تهدید، توهین و کلاهبرداری توضیح دهید.
✅ این اتهامات هر کدام ماهیت مجرمانه‌ای دارند: تبانی برای ربودن مال، تحصیل مال از طریق نامشروع، تهدید، توهین و کلاهبرداری هر یک مجازات‌های خاص خود را دارند. بررسی دقیق پرونده توسط وکیل بسیار اهمیت دارد تا دفاع مناسب ارائه شود.
❓ باتری، ECU، ضبط، باند، آمپلی ماشین من دزدیده شده. بلافاصله به 110 زنگ زدم و آمدند، صورتجلسه کردند و گفتند بروید کلانتری، داخل کامپیوتر ثبت کردند و گفتند تمام.
اگر فکر می‌کنید اثر انگشت روی ماشین هست، بروید به قسمت آگاهی اطلاع دهید برای نمونه برداری. فردا رفتم و هر جا گشتن شماره پرونده یا پرونده‌ای پیدا نشد. الان حدود یک سال گذشته و خبری نشده. چه کار می‌شود کرد؟
✅ سلام، حضورا پیگیری نمایید. ممکن است پرونده گم شده باشد. باید با مراجعه مکرر به کلانتری پرونده را پیدا کنید یا در صورت نیاز دوباره پرونده تشکیل دهید. همچنین می‌توانید از طریق همان کلانتری و دادسرای مربوطه موضوع را پیگیری کنید. اگر سرقت از خودروی شما در سیستم ثبت شده باشد، باید منتظر اعلام از سوی ارگان مربوطه باشید، ولی بهتر است خودتان پیگیری‌های لازم را انجام دهید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با مشاوران حقوقی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.