با اجرای قانون جدید صدور چک و الزامی‌شدن ثبت اطلاعات چک‌های صیادی در سامانه صیاد، تحول بزرگی در نظام بانکی و معاملات تجاری کشور ایجاد شده است. به‌موجب این قانون، صادرکننده چک موظف است مشخصات چک را در سامانه صیاد ثبت کند و دریافت‌کننده نیز باید آن را تأیید نماید. اما همچنان در عمل، موارد متعددی از چک‌های ثبت‌نشده در سامانه صیاد مشاهده می‌شود که مشکلاتی جدی برای دارندگان چک ایجاد می‌کنند.
یکی از پرسش‌های پرتکرار این است که اگر چک صیادی ثبت نشده باشد، آیا می‌توان آن را برگشت زد یا علیه صادرکننده شکایت کرد؟ همچنین، بسیاری از افراد نمی‌دانند که در صورت مواجهه با چک ثبت‌نشده، چه اقدام قانونی باید انجام دهند، چه مدارکی لازم است و آیا می‌توان از مسیر کیفری پیگیری کرد یا فقط شکایت حقوقی امکان‌پذیر است.
در این مقاله به‌صورت دقیق و کاربردی به بررسی همه این سؤالات خواهیم پرداخت. علاوه بر توضیح حقوقی برگشت زدن چک ثبت‌نشده، مراحل طرح شکایت، مدارک موردنیاز، نمونه دادخواست و تفاوت چک ثبت‌نشده با چک‌های معمول نیز بررسی می‌شود. اگر شما هم با چک صیادی ثبت‌نشده مواجه شده‌اید یا قصد دریافت آن را دارید، مطالعه این راهنما می‌تواند از مشکلات جدی و غیرقابل جبران جلوگیری کند.
آیا برگشت زدن چک صیادی ثبت نشده امکان پذیر است؟
یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در خصوص قانون جدید صدور چک این است که چک صیادی ثبت‌نشده در سامانه صیاد چه اعتباری دارد و آیا می‌توان آن را برگشت زد یا نه. پاسخ به این سؤال، نیازمند بررسی دقیق ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک است که در سال ۱۴۰۰ اصلاح شد.
🔹 قانون چه می‌گوید؟
مطابق ماده ۲۱ مکرر، چک‌هایی که در سامانه صیاد ثبت نشده‌اند، از شمول قانون صدور چک خارج هستند. به عبارت دیگر، این چک‌ها فاقد اعتبار تجاری محسوب می‌شوند و بانک‌ها نیز مکلف‌اند از پرداخت وجه این چک‌ها خودداری کنند.
🔹 آیا می‌توان چک ثبت‌نشده را برگشت زد؟
خیر. طبق دستورالعمل بانک مرکزی، چک‌هایی که اطلاعات آن‌ها (از جمله مبلغ، تاریخ و مشخصات طرفین) در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، حتی اگر در ظاهر دارای امضاء، تاریخ و شماره حساب باشند، توسط بانک برگشت زده نمی‌شوند و گواهی عدم پرداخت برای آن‌ها صادر نمی‌گردد.
🔹 پس آیا امکان مطالبه وجه چک ثبت‌نشده وجود دارد؟
بله. اگرچه چک صیادی ثبت‌نشده قابل برگشت نیست، اما همچنان می‌توان آن را به عنوان سند عادی مدنی در دادگاه حقوقی مطرح کرد. در این حالت، دارنده چک می‌تواند از طریق دادخواست مطالبه وجه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، علیه صادرکننده اقدام کند.
🔹 تفاوت با چک‌های ثبت‌شده در چیست؟
چک ثبت‌نشده:
-
قابلیت وصول از طریق اجرای ثبت را ندارد
-
نمی‌توان از ضامن یا ظهرنویس مطالبه کرد
-
فاقد ضمانت اجرای کیفری است
-
تنها از طریق دعوی حقوقی و با پرداخت هزینه دادرسی قابل پیگیری است
در مقابل، چک ثبت‌شده در سامانه صیاد، یک سند تجاری معتبر است که می‌توان از آن برای توقیف اموال، شکایت کیفری و اقدامات فوری بهره گرفت.
راه حل قانونی برای چک صیادی ثبت‌نشده چیست؟
وقتی چک صیادی در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، دارنده آن دیگر نمی‌تواند از مزایای قانونی یک سند تجاری ثبت‌شده بهره‌مند شود. اما این موضوع به معنی بن‌بست کامل نیست. قانون‌گذار مسیر حقوقی مشخصی برای چنین مواردی در نظر گرفته است:
🔹 مراجعه به صادرکننده برای ثبت چک
اولین و ساده‌ترین راه‌حل، درخواست از صادرکننده برای ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد است. در صورتی که صادرکننده همکاری کند و چک را ثبت نماید، دارنده می‌تواند آن را تأیید کرده و سپس مطابق روال قانونی، از بانک برای وصول یا برگشت زدن آن اقدام کند.
🔹 طرح دادخواست حقوقی برای مطالبه وجه
اگر صادرکننده از ثبت چک امتناع کند یا اصلاً در دسترس نباشد، دارنده می‌تواند چک را به عنوان یک سند مدنی تلقی کرده و با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه وجه چک ثبت‌نشده را علیه صادرکننده در دادگاه حقوقی مطرح کند.
🔹 مراجع صالح برای رسیدگی
-
اگر مبلغ چک زیر ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده در شورای حل اختلاف رسیدگی می‌شود.
-
اگر مبلغ چک بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، رسیدگی در دادگاه عمومی حقوقی انجام می‌گیرد.
🔹 مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا
-
اصل چک ثبت‌نشده
-
مدارک هویتی خواهان (کارت ملی، شناسنامه)
-
ثبت‌نام در سامانه ثنا
-
رسید هزینه دادرسی (۲.۵ تا ۳.۵ درصد مبلغ چک)
🔹 صدور حکم و اجرای آن
در صورتی‌که دادگاه ادعای خواهان را وارد بداند، صادرکننده را محکوم به پرداخت وجه چک، خسارت تأخیر تأدیه و هزینه دادرسی خواهد کرد. پس از صدور حکم، مراحل اجرایی برای توقیف اموال صادرکننده و وصول وجه انجام می‌شود. برای محاسبه آنلاین تاخیر تادیه می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید.
نتایج و عواقب حقوقی عدم ثبت چک در سامانه صیاد
عدم ثبت چک در سامانه صیاد، تبعات متعددی برای دارنده و صادر کننده به‌همراه دارد. بر اساس ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، چک‌هایی که در سامانه ثبت نشده باشند، از مزایای قانونی چک‌های صیادی محروم می‌شوند و در عمل، اعتبار خود را به‌عنوان سند تجاری از دست می‌دهند. مهم‌ترین نتایج حقوقی آن به شرح زیر است:
🔹 از دست رفتن قابلیت برگشت قانونی
بانک‌ها مکلف‌اند فقط چک‌های ثبت‌شده را کارسازی کنند. اگر چک در سامانه ثبت نشده باشد، بانک نه تنها وجه چک را پرداخت نمی‌کند، بلکه گواهی عدم پرداخت نیز صادر نخواهد کرد.
🔹 محرومیت از مزایای چک به‌عنوان سند لازم‌الاجرا
چک ثبت‌نشده دیگر قابلیت اجرا از طریق اداره ثبت اسناد را ندارد. دارنده نمی‌تواند بدون حکم دادگاه، برای توقیف اموال صادرکننده اقدام کند.
🔹 امکان اقامه دعوا فقط علیه صادرکننده
در چک‌های ثبت‌نشده، امکان اقامه دعوا علیه ظهرنویسان و ضامنین وجود ندارد. چرا که مسئولیت تضامنی آن‌ها در قالب سند تجاری منتفی شده است.
🔹 حذف امکان تأمین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی
در مورد چک‌های تجاری، دارنده می‌توانست بدون سپردن وثیقه، از دادگاه تقاضای تأمین خواسته کند. اما در چک ثبت‌نشده، چون سند عادی محسوب می‌شود، باید خسارت احتمالی پرداخت شود.
🔹 عدم امکان شکایت کیفری بابت چک بلامحل
برای چک ثبت‌نشده، نمی‌توان به استناد قانون صدور چک، شکایت کیفری به دلیل صدور چک بلامحل مطرح کرد. این موضوع عملاً باعث طولانی‌تر شدن فرآیند رسیدگی و کاهش ضمانت اجرای آن می‌شود.
🔹 از بین رفتن عنوان «چک» از منظر قانونی
طبق نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، چک ثبت‌نشده در سامانه صیاد از نظر قانونی دیگر چک نیست، بلکه فقط یک سند مدنی عادی است که می‌توان با آن صرفاً دادخواست مطالبه وجه طرح کرد.
🔹 تأثیر منفی بر اعتبار تجاری و شرکای اقتصادی
کسانی که چک‌های ثبت‌نشده صادر می‌کنند یا می‌پذیرند، با مشکلات متعددی در معاملات آتی و اعتمادسازی در روابط مالی مواجه می‌شوند.
جرم عدم ثبت چک صیادی (جدید) چیست؟
عدم ثبت چک صیادی در سامانه صیاد، جرم نیست. برخلاف برخی تصورات عمومی، ثبت نکردن چک در سامانه صیاد (چه توسط صادرکننده و چه توسط دریافت‌کننده) در هیچ‌یک از مواد قانون صدور چک یا قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری نشده است. بنابراین، هیچ فردی صرفاً به خاطر ثبت نکردن چک در سامانه، تحت تعقیب کیفری قرار نمی‌گیرد.
🔹 اصل قانونی بودن جرم و مجازات
بر اساس اصل ۳۶ قانون اساسی و ماده ۲ قانون مجازات اسلامی، هیچ‌کس را نمی‌توان مجازات کرد مگر اینکه عمل او در قانون جرم شناخته شده باشد. از آنجا که قانون‌گذار در مورد ثبت‌نکردن چک، صرفاً ضمانت اجرای حقوقی (و نه کیفری) پیش‌بینی کرده، این عمل جرم محسوب نمی‌شود.
🔹 ضمانت اجرای قانونی صرفاً حقوقی است
در صورتی که چک در سامانه ثبت نشده باشد، دارنده صرفاً می‌تواند دادخواست حقوقی برای مطالبه وجه چک به دادگاه ارائه دهد. این سند دیگر مشمول حمایت کیفری مانند چک بلامحل نیست و قابلیت پیگیری از طریق اجرای ثبت یا شکایت کیفری را ندارد.
🔹 با این حال، تبعات مالی و حقوقی سنگینی در پی دارد
اگرچه عدم ثبت چک جرم نیست، اما این بی‌اعتباری باعث می‌شود که دارنده چک فرآیند سخت‌تر، پرهزینه‌تر و زمان‌برتری برای وصول وجه طی کند و از بسیاری از مزایای قانونی چک (مانند تامین خواسته فوری یا مسئولیت تضامنی ظهرنویس‌ها) محروم شود.
🔹 توصیه مهم
حتی اگر قانون‌گذار فعلاً آن را جرم نمی‌داند، ثبت نکردن چک در سامانه صیاد می‌تواند نشانه‌ای از سوءنیت در معامله یا قصد فرار از پرداخت بدهی تلقی شود. از این‌رو، به‌طور جدی توصیه می‌شود هیچ چکی بدون استعلام وضعیت ثبت در سامانه صیاد، دریافت یا امضا نشود.
شکایت از چک صیادی ثبت نشده؛ مراحل و مدارک مورد نیاز
چک صیادی‌ای که در سامانه ثبت نشده باشد، از دید قانون، یک سند عادی مدنی محسوب می‌شود نه یک سند تجاری. بنابراین دارنده چنین چکی، امکان ثبت شکایت کیفری یا استفاده از مزایای چک برگشتی رسمی را ندارد، اما می‌تواند با طرح دعوای حقوقی، وجه چک را مطالبه کند.
✅ مراحل شکایت حقوقی برای چک ثبت‌نشده
-
ثبت‌نام در سامانه ثنا
پیش‌نیاز هرگونه شکایت، ثبت‌نام در سامانه ثنا برای دریافت ابلاغ الکترونیک است. -
تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک عادی
دادخواست باید شامل مشخصات طرفین، تاریخ چک، مبلغ، دلیل مطالبه، و پیوست مدارک باشد. -
ارجاع به مرجع صالح
-
اگر مبلغ چک تا ۲۰ میلیون تومان باشد → شورای حل اختلاف
-
اگر بیشتر از ۲۰ میلیون تومان باشد → دادگاه حقوقی
-
-
تعیین وقت دادرسی و رسیدگی به پرونده
قاضی با بررسی اصل چک و دلایل شما، در صورت احراز تعهد صادر کننده، رأی به پرداخت مبلغ چک صادر می‌کند. -
اجرای حکم قطعی
پس از قطعیت رأی، می‌توانید تقاضای صدور اجرائیه و توقیف اموال بدهکار را بدهید.
📝 مدارک لازم برای طرح شکایت
-
اصل چک ثبت نشده که یکی از انواع سند عادی تلقی می شود.
-
کارت ملی و شناسنامه دارنده چک
-
پرینت گردش حساب (در صورت نیاز به اثبات عدم پرداخت)
-
رسید ثبت‌نام در سامانه ثنا
-
فرم دادخواست حقوقی تکمیل‌شده
📌 نکته مهم:
چون چک ثبت‌نشده، فاقد اعتبار تجاری است، نمی‌توان از پشت‌نویسان یا ضامنین آن شکایت کرد. فقط صادرکننده چک مسئول است و تأمین خواسته بدون پرداخت خسارت احتمالی نیز ممکن نیست.
تفاوت شکایت حقوقی و کیفری در مورد چک ثبت نشده
پس از اجرای قانون جدید صدور چک، چک‌هایی که در سامانه صیاد ثبت نشده‌اند، دیگر مشمول مقررات کیفری و مزایای چک‌های ثبت‌شده نیستند. از همین‌رو نوع شکایت و پیگیری قانونی درباره این چک‌ها دستخوش تفاوت‌های مهمی شده است.
✅ ۱. شکایت کیفری در مورد چک ثبت‌نشده
✔️ قابل طرح نیست
مطابق با ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، چکی که در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول ضمانت اجرای کیفری نیست. یعنی:
-
بانک به‌علت عدم ثبت، گواهی عدم پرداخت صادر نمی‌کند.
-
صدور چک بلامحل ثبت‌نشده جرم محسوب نمی‌شود.
-
امکان شکایت کیفری بابت چک برگشتی ثبت‌نشده وجود ندارد.
🔻 نتیجه: در این حالت، چک تنها یک سند مدنی تلقی می‌شود و نه یک سند تجاری دارای ضمانت اجرای کیفری.
✅ ۲. شکایت حقوقی در مورد چک ثبت‌نشده
✔️ قابل طرح است
هرچند این چک در سامانه صیاد ثبت نشده، اما چون امضا و تعهد پرداخت در آن وجود دارد، دارنده چک می‌تواند:
-
به عنوان یک سند عادی مدنی، دادخواست مطالبه وجه بدهد.
-
از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت خود را ثبت کند.
-
از دادگاه عمومی حقوقی (یا شورای حل اختلاف برای چک‌های کمتر از ۲۰ میلیون) حکم مطالبه دریافت کند.
🔻 نکته مهم:
شکایت حقوقی علیه صادرکننده ممکن است، ولی دارنده چک نمی‌تواند از مزایای اسناد تجاری مانند تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی، مسئولیت تضامنی ضامن یا ظهرنویس و یا اجرای ثبت استفاده کند.
🟠 جدول تفاوت شکایت حقوقی و کیفری درباره چک ثبت نشده:
| مورد مقایسه | شکایت کیفری | شکایت حقوقی |
|---|---|---|
| امکان طرح دعوی | ❌ ندارد | ✅ دارد |
| نیاز به ثبت در سامانه صیاد | ✅ الزامی است | ❌ الزامی نیست |
| امکان دریافت گواهی عدم پرداخت | ❌ ندارد | ❌ ندارد |
| ضمانت اجرای قانونی | کیفری (حبس، ممنوعیت بانکی و…) | حقوقی (الزام به پرداخت وجه) |
| امکان توقیف اموال فوری | ❌ بدون تامین خواسته ممکن نیست | ✅ با پرداخت خسارت احتمالی ممکن است |
| مسئولیت ظهرنویس و ضامن | ❌ ندارد | ❌ ندارد |
📌 نتیجه:
اگر چک صیادی ثبت نشده باشد، تنها راه مطالبه آن، طرح دعوای حقوقی علیه صادر کننده است. شکایت کیفری ممکن نیست چون قانون، اعتبار تجاری را برای چک‌های ثبت‌نشده در نظر نگرفته است.
نمونه دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … (نام و نام خانوادگی خواهان)، فرزند …، به شماره ملی …، ساکن …، به استحضار می‌رساند:
در تاریخ … یک فقره چک صیادی به شماره … به مبلغ … ریال به تاریخ … از خوانده محترم (آقا/خانم …، فرزند …، دارای شماره ملی …، ساکن …) دریافت نمودم. با مراجعه به بانک، مشخص شد که چک مذکور در سامانه صیاد ثبت نشده و بانک از پرداخت وجه آن و همچنین صدور گواهی عدم پرداخت خودداری نمود.
با عنایت به اینکه طبق قانون جدید صدور چک، چک ثبت‌نشده فاقد اعتبار تجاری بوده ولی به عنوان سند عادی مدنی واجد اعتبار است و صادرکننده همچنان مسئول تعهد مالی خود می‌باشد، لذا:
با استناد به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۳ و ۲۲۵ قانون مدنی و ماده ۱ قانون آیین دادرسی مدنی
درخواست رسیدگی و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ … ریال وجه چک به‌علاوه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید تا روز پرداخت و همچنین هزینه دادرسی و حق‌الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) را دارم.
ضمناً اصل چک، تصویر کارت ملی و مدارک مورد نیاز به پیوست تقدیم می‌گردد.
با احترام
امضاء
(نام و نام خانوادگی خواهان)
سوالات متداول
در ادامه مطلب سوالات متداول پیرامون برگشت زدن چک صیادی (جدید) ثبت نشده و موارد مربوط به آن که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ کسی چکی به من داده که ثبت صیادی نکرده بود و من با شکایت ثبت صیادی انجام دادم اما تاریخ روی چک و سامانه متفاوت است و بانک نه وصول می‌دهد نه برگشت می‌زند. چه کار کنم؟
✅ عدم تطابق تاریخ روی چک و تاریخ ثبت‌شده در سامانه صیاد باعث امتناع بانک از پرداخت یا برگشت چک می‌شود. در این صورت، بهترین راه، طرح دعوای مطالبه وجه چک به عنوان سند عادی در دادگاه حقوقی است. شما همچنان می‌توانید علیه صادرکننده، شکایت حقوقی مطرح کرده و مطالبه وجه کنید.
❓ چند فقره چک صیادی به دوستم دادم و حالا چک‌ها یکی‌یکی برگشت می‌خورند و حکم جلب هم گرفته شده است. دوستم قول داده بود پول را جور کند اما دو سال گذشته و اقدامی نکرده است. چکار کنم؟
✅ اگر شما صادرکننده چک‌ها هستید، مسئولیت حقوقی و کیفری آن‌ها متوجه شماست. ابتدا باید چک‌ها را تسویه کنید. پس از آن، می‌توانید دادخواست مطالبه وجه پرداختی را علیه دوستتان مطرح کنید و با ارائه اسناد و رسید پرداخت وجه، طلب خود را قانونی مطالبه نمایید.
❓ چک صیادی از کسی گرفتم که می‌گوید اگر چک را برگشت بزنم، می‌تواند ثابت کند که این چک‌ها را در قمار باخته است. آیا این امکان وجود دارد که چک‌ها از من گرفته شود؟
✅ اثبات باختن چک در قمار بسیار دشوار است و بار اثبات بر عهده صادرکننده چک است. شما می‌توانید با برگشت زدن چک و طی مراحل قانونی، حق خود را مطالبه کنید. ادعای قمار معمولاً در دادگاه قابل پذیرش نیست مگر با دلایل محکم.
❓ چکی صیادی به من داده شده که در سررسیدش حساب خالی بود و با همراه بانک جلوی چک را گرفتند. چک برگشت نمی‌خورد، حالا چکار کنم؟
✅ در این حالت باید به بانک مراجعه و دلیل عدم برگشت خوردن چک را جویا شوید. اگر صادرکننده جلوی چک را با دستور قضایی یا درخواست رسمی گرفته باشد، ممکن است نیاز به شکایت جداگانه داشته باشید. در غیر این صورت، می‌توانید از طریق مراجع قضایی برای مطالبه وجه چک اقدام کنید.