در دنیای پیچیده حقوق، قانون‌دان بودن تنها به معنای دانستن مواد قانونی نیست؛ بلکه به معنای شناخت صحیح از حقوق، تکالیف، و سازوکارهای قانونی است. متأسفانه در جامعه ما، بخش زیادی از این شناخت، نه از طریق منابع رسمی یا آموزش حقوقی، بلکه از طریق شنیده‌ها، فیلم‌ها، شبکه‌های اجتماعی و مشاوره‌های غیرکارشناسی شکل گرفته است. همین روند باعث شده است که بسیاری از افراد، با اتکا به «باورهای غلط حقوقی» تصمیم‌های مهمی در زندگی بگیرند و ناخواسته خود را درگیر مشکلات پیچیده حقوقی کنند.
شایعاتی مانند «زن اگر طلاق بخواهد مهریه نمی‌گیرد»، «اگر رابطه نامشروع اثبات شود مهریه از بین می‌رود»، یا «پدر و مادر می‌توانند فرزندشان را از ارث محروم کنند»، از جمله باورهای نادرستی هستند که نه‌تنها پایه قانونی ندارند، بلکه در تضاد کامل با قوانین موضوعه ایران هستند.
در این مقاله، تلاش کرده‌ایم مهم‌ترین و پرتکرارترین باورهای غلط حقوقی در حوزه طلاق، مهریه، ارث، حضانت، تصادف، دیه و سایر دعاوی حقوقی و کیفری را بررسی و تصحیح کنیم. هدف ما این است که مخاطب با شناخت صحیح قوانین، نه‌تنها از حقوق خود آگاه شود، بلکه از تصمیم‌گیری‌های پرهزینه و اشتباه نیز پرهیز کند.
باورهای غلط درباره مهریه
در میان پرونده‌های خانوادگی، مهریه یکی از پرتکرارترین موضوعات مورد اختلاف است و متأسفانه حجم زیادی از باورهای نادرست و شایعات نیز پیرامون آن شکل گرفته است. در ادامه، مهم‌ترین باورهای غلط مردم درباره مهریه را بررسی و اصلاح می‌کنیم:
❌مهریه فقط تا ۱۱۰ سکه قابل وصول است
یکی از شایع‌ترین سوءبرداشت‌ها این است که مردم تصور می‌کنند اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زن فقط می‌تواند همان ۱۱۰ سکه را دریافت کند. در حالی که طبق قانون، مهریه به هر میزان که در عقدنامه ذکر شده، قابل مطالبه است.
تنها تفاوت در این است که برای تا ۱۱۰ سکه، امکان صدور حکم جلب و زندان برای مرد وجود دارد، ولی بابت مازاد بر این مقدار، زن باید استطاعت مالی شوهر را ثابت کند تا بتواند مازاد را هم وصول نماید.
❌خیانت زن باعث سقوط مهریه می‌شود
برخی گمان می‌کنند اگر زن مرتکب خیانت یا حتی رابطه نامشروع شود، مهریه‌اش از بین می‌رود. اما قانون چنین نظری ندارد.
تا زمانی که عقد نکاح بین زوجین برقرار است، زن مالک تمام مهریه‌اش است و اثبات خیانت، زنا یا ناشزه بودن زن، تأثیری بر حق قانونی او در دریافت مهریه ندارد. مگر اینکه عقد با حکم دادگاه به علت تدلیس یا فسخ با شرایط خاصی باطل شود.
❌زنی که طلاق می‌گیرد، مهریه ندارد
یکی از سوالات پرتکرار این است اگر زن درخواست طلاق دهد مهریه تعلق می گیرد؟ این تصور نادرست از آن‌جا نشأت می‌گیرد که برخی فکر می‌کنند مهریه، فقط زمانی به زن تعلق می‌گیرد که مرد بخواهد او را طلاق دهد. در حالی که مهریه از لحظه وقوع عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و حتی اگر زن خودش متقاضی طلاق باشد، باز هم حق مطالبه مهریه را دارد.
در طلاق‌هایی نظیر خُلع، زن ممکن است در ازای طلاق، بخشی از مهریه را ببخشد، اما در غیر این صورت، هیچ محدودیتی در دریافت آن وجود ندارد.
❌مهریه اعضای بدن یا مهریه‌های عجیب
در برخی عرف‌ها یا مراسم سنتی، مهریه‌هایی مانند “یک دست و یک پا”، “چشمان داماد”، یا “۱۰۰ شاخه گل نرگس برای ظهور امام زمان (عج)” تعیین می‌شود.
در حالی که طبق قانون، مهریه باید دارای مالیت و قابلیت تملک و نقل و انتقال باشد. اعضای بدن، امور غیرممکن یا نمادین، مهریه معتبر محسوب نمی‌شوند و در چنین مواردی، زن می‌تواند مهریه را از طریق تعیین مهرالمثل یا مهرالمتعه مطالبه کند.
❌مطالبه مهریه از خانواده شوهر
گاهی تصور می‌شود اگر مرد توانایی مالی ندارد، زن می‌تواند مهریه را از پدر، مادر یا خانواده شوهر مطالبه کند.
در صورتی که طبق قانون، فقط کسی که تعهد پرداخت مهریه را داده (یعنی شوهر) مسئول پرداخت آن است.
تنها در صورتی می‌توان مهریه را از دیگران گرفت که در عقدنامه یا سندی رسمی، پرداخت مهریه توسط شخص ثالث تضمین یا تعهد شده باشد، یا پس از فوت شوهر، از اموال به‌جای‌مانده از او برداشت شود.
باورهای غلط درباره طلاق
یکی از پرابهام‌ترین مسائل حقوقی در افکار عمومی، مسئله انواع طلاق و شرایط آن است. بسیاری از افراد به‌دلیل برداشت‌های نادرست یا شنیده‌های عامیانه، تصوراتی دارند که با قانون کاملاً در تضاد است. این باورهای غلط، گاه باعث تضییع حقوق افراد یا تصمیم‌گیری‌های اشتباه می‌شود.
❌زن نمی‌تواند بدون اجازه شوهر طلاق بگیرد
یکی از رایج‌ترین باورهای غلط، این است که زن تحت هیچ شرایطی بدون رضایت شوهر نمی‌تواند طلاق بگیرد.
در حالی که قانون این امکان را در مواردی مثل عُسر و حَرَج (سختی شدید زندگی)، اعتیاد مرد، ترک زندگی، محکومیت قطعی، سوء رفتار، عدم پرداخت نفقه، ناتوانی جنسی و… به زن می‌دهد. زن با اثبات این موارد در دادگاه، بدون نیاز به رضایت مرد، حکم طلاق دریافت می‌کند. راجع به این موضوع در مطلب اگر زن درخواست طلاق دهد و مرد نخواهد به صورت مفصل پرداخته شده است.
❌حق طلاق را می‌توان به زن منتقل کرد
اصطلاح «حق طلاق» در عرف، به‌معنای «وکالت در طلاق» است. یعنی مرد، در عقدنامه یا سندی جداگانه، به زن وکالت می‌دهد تا به‌جای او اقدام به طلاق کند.
اما باید توجه داشت که این حق انتقال‌پذیر نیست بلکه وکالتی قابل عزل است مگر اینکه به‌صورت بلاعزل و با حق توکیل باشد. در این صورت زن می‌تواند وکیل بگیرد و بدون نیاز به حضور شوهر، خود را مطلقه کند.
❌اگر زن طلاق بخواهد، مهریه‌اش را از دست می‌دهد
این باور، کاملاً نادرست است. حتی اگر زن متقاضی طلاق باشد، باز هم مهریه اش پابرجاست. مهریه دین است و طلاق تأثیری در مالکیت زن نسبت به آن ندارد.
در طلاق توافقی، ممکن است زن برای تسهیل روند، بخشی از مهریه را ببخشد، ولی این یک توافق اختیاری است، نه الزام قانونی.
❌طلاق زن باردار امکان‌پذیر نیست
بسیاری گمان می‌کنند در دوران بارداری، امکان طلاق وجود ندارد.
در حالی که قانون به‌صراحت چنین طلاقی را مجاز می‌داند و تنها شرط آن، مشخص کردن وضعیت حمل و ثبت آن در گواهی عدم امکان سازش یا رأی طلاق است. همچنین عده طلاق از زمان ثبت، آغاز می‌شود.
❌سه‌طلاقه کردن زن در یک نوبت، طلاق دائم محسوب می‌شود
در فرهنگ عامه این‌گونه رایج است که اگر مردی بگوید “تو را سه‌طلاقه کردم”، دیگر هیچ راه بازگشتی نیست.
اما بر اساس ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی، سه‌طلاقه شدن باید در سه زمان مختلف و با تحقق شرایط قانونی باشد. سه‌طلاقه کردن در یک مجلس، فقط یک طلاق محسوب می‌شود و برای حرمت ابدی، باید در سه نوبت و پس از سه عقد جداگانه اتفاق بیفتد.
باورهای غلط درباره ارث
موضوع ارث یکی از پرچالش‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های حقوق مدنی است که در آن نیز باورهای اشتباه زیادی در میان مردم رواج دارد. این تصورات نادرست، نه‌تنها منجر به سوء برداشت در تقسیم ماترک می‌شود، بلکه گاهی باعث ایجاد اختلاف و دعاوی بی‌مورد میان وراث خواهد شد.
❌پدر یا مادر می‌توانند یکی از فرزندان را از ارث محروم کنند
این تصور کاملاً غلط است. هیچ‌کس نمی‌تواند وارث خود را از ارث محروم کند، حتی با وصیت‌نامه. طبق قانون، وصیت فقط نسبت به یک‌سوم اموال معتبر است، مگر اینکه سایر وراث اجازه دهند. بنابراین، پدر یا مادر نمی‌توانند با وصیت‌نامه‌ای همه ارث را به یک فرزند بدهند یا دیگری را محروم کنند.
❌فرزند حاصل از عقد موقت، ارث نمی‌برد
این باور نادرست ریشه در ناآگاهی از قوانین دارد.
طبق قانون مدنی، فرزند مشروع حاصل از عقد موقت نیز دقیقاً مانند فرزند عقد دائم، از والدین خود ارث می‌برد. شرط آن است که نسب فرزند به‌درستی و از طریق عقد و شناسنامه، قانونی و مشخص شده باشد. ارث بردن فرزند در ازدواج موقت مطابق قانون مدنی امکان پذیر است
این هم یکی از باورهای رایج اما نادرست است. در عقد موقت، زن از شوهر ارث نمی‌برد و برعکس، مگر اینکه در ضمن عقد شرط ارث شده باشد.
اما اگر زن و مرد صیغه نامه‌ای داشته و هیچ شرطی در خصوص ارث ذکر نکرده باشند، با فوت یکی از آن‌ها، دیگری سهمی از ارث نمی‌برد. در مطلبی تحت عنوان آيا زن صيغه ای ارث ميبرد راهکارهایی برای اینکه زن صیغه ای بتواند از شوهر ارث ببرد معرفی شده است.
❌مرد می‌تواند کل اموال خود را وصیت کند
وصیت بیش از یک‌سوم ترکه نافذ نیست، مگر با رضایت همه وراث. اگر کسی بخواهد تمام دارایی خود را برای فرد خاصی وصیت کند، فقط یک‌سوم آن بدون رضایت بقیه وراث قابل اجراست. مثلاً اگر مردی بخواهد کل اموالش را به یکی از فرزندانش وصیت کند، دو سوم باقی‌مانده نیازمند رضایت کتبی دیگر وراث است.
❌ارث زن و مرد از مادر متفاوت است
برخی تصور می‌کنند اگر وارث از طرف مادر باشد، سهم دختر و پسر برابر است.
این تصور اشتباه است. قانون تفاوتی میان ارث پدری و مادری قائل نیست. در هر دو حالت، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد، مگر در موارد خاص مانند ارثیه مادر از شوهر فوت‌شده یا سهم‌الارث همسر. شما می توانید از ابزار محاسبه آنلاین سهم الارث که به صورت رایگان توسط ایران لگال ایجاد شده استفاده نمایید.
باورهای نادرست درباره حضانت
در زمینه حضانت فرزند، باورهای نادرست بسیاری در میان مردم رایج است که موجب سوء‌برداشت از حقوق والدین و فرزندان می‌شود. این تصورات نادرست ممکن است در جریان طلاق یا بعد از آن، منجر به تضییع حق یکی از والدین یا حتی آسیب روحی کودک شود. در ادامه، به برخی از این باورها می‌پردازیم و توضیح حقوقی آن‌ها را بیان می‌کنیم:
❌حضانت همیشه با پدر است
این تصور کاملاً اشتباه است. طبق قانون مدنی، تا سن ۷ سالگی، حضانت هم برای دختر و هم برای پسر با مادر است، مگر آنکه مادر صلاحیت لازم را نداشته باشد.
بعد از این سن، حضانت به پدر واگذار می‌شود اما در هر مرحله، معیار نهایی “مصلحت کودک” است.
حتی پس از ۷ سالگی نیز اگر دادگاه تشخیص دهد که ماندن کودک با مادر بهتر است، ممکن است حضانت همچنان به مادر واگذار شود.
❌بعد از ازدواج مجدد مادر، حضانت سلب می‌شود
در گذشته بر اساس قانون مدنی، ازدواج مجدد مادر یکی از موارد سلب حضانت محسوب می‌شد. اما امروزه، ملاک نهایی برای واگذاری یا سلب حضانت، مصلحت فرزند است.
طبق ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده:
«در صورت ازدواج مجدد مادر، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت طفل، درباره حضانت تصمیم‌گیری خواهد کرد.»
بنابراین ازدواج مجدد به تنهایی باعث سلب حضانت نمی‌شود.
❌گرفتن حضانت فرزند تنها با بخشیدن مهریه امکان‌پذیر است
این باور غلط ناشی از رویه‌های رایج در طلاق‌های توافقی است.
واقعیت آن است که حضانت و مهریه دو موضوع مستقل از یکدیگرند.
زن می‌تواند بدون بخشیدن مهریه نیز حضانت فرزند را برعهده بگیرد، مشروط بر اینکه مصلحت کودک در میان باشد و دادگاه آن را تأیید کند. در طلاق توافقی، زن و مرد می‌توانند درباره مهریه و حضانت هر توافقی کنند، اما این توافق الزامی نیست.
❌حضانت بعد از فوت پدر با جد پدری است
طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی:
«با فوت یکی از والدین، حضانت طفل با والد دیگر خواهد بود.»
بنابراین اگر پدر فوت کند، حضانت به‌صورت خودکار به مادر واگذار می‌شود، نه به پدربزرگ.
البته اگر مادر صلاحیت حضانت نداشته باشد (مثلاً معتاد، بیمار روانی، یا فاقد توانایی نگهداری از کودک باشد)، ممکن است دادگاه حضانت را به جد پدری بسپارد.
باورهای غلط در مورد تصادف و دیه
در بسیاری از موارد، افرادی که در تصادفات رانندگی یا سوانح مشابه دخیل می‌شوند، دچار سوءبرداشت‌هایی در مورد مسئولیت قانونی، مجازات و دیه می‌شوند. این باورهای غلط می‌تواند منجر به رفتارهای نادرست، تصمیم‌های اشتباه و در نهایت پایمال شدن حقوق افراد شود. در این بخش، به رایج‌ترین تصورات اشتباه در زمینه تصادف و دیه می‌پردازیم:
❌نداشتن گواهینامه یعنی قتل عمد
واقعیت این است که نداشتن گواهینامه تنها یک تخلف قانونی است، اما دلیل بر وجود سوء نیت (نیت قبلی برای کشتن) نیست.
اگر فردی بدون گواهینامه مرتکب تصادف منجر به فوت شود، مرتکب قتل غیرعمد شناخته می‌شود، نه قتل عمد.
مجازات او معمولاً شامل پرداخت دیه و حبس تعزیری است. قتل عمد تنها زمانی محقق می‌شود که قصد کشتن یا علم به کشنده بودن عمل وجود داشته باشد.
❌فرار راننده از صحنه تصادف یعنی قتل عمد
فرار از صحنه تصادف نیز قتل عمد محسوب نمی‌شود.
قانون‌گذار این عمل را یک تخلف مستقل می‌داند که مجازات خاص خود را دارد، اما دلیلی برای عمدی تلقی شدن قتل نیست.
طبق قانون، فرار از صحنه تصادف می‌تواند باعث حبس و محرومیت از رانندگی شود، اما ماهیت جنایت را از غیر عمد به عمد تغییر نمی‌دهد، مگر اینکه دلایل قوی بر وجود قصد قبلی برای قتل وجود داشته باشد.
❌دیه در ماه‌های حرام دو برابر است
این باور نیز یکی از شایعات رایج است. در واقع، دیه در ماه‌های حرام تنها یک‌سوم افزایش می‌یابد، نه دو برابر.
ماه‌های حرام در تقویم قمری عبارتند از: محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه.
اگر جنایت منجر به فوت در یکی از این ماه‌ها و در مکان‌های مشخص (مانند حرم امن) رخ دهد، دیه افزایش می‌یابد اما صرفاً به میزان یک‌سوم و نه بیشتر. برای محاسبه آنلاین دیه می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال استفاده نمایید.
❌مقصر بودن عابر یعنی عدم تعلق دیه
حتی اگر عابر پیاده مقصر اصلی تصادف باشد، باز هم در اغلب موارد، شرکت بیمه موظف به پرداخت دیه یا خسارت به اوست.
مطابق قانون بیمه شخص ثالث، در صورت وقوع تصادف، بیمه‌گر موظف به جبران خسارت زیان‌دیده است، حتی اگر عابر پیاده برخلاف قوانین راهنمایی و رانندگی عمل کرده باشد.
تنها در مواردی بسیار خاص ممکن است دیه به طور کامل پرداخت نشود، ولی اصل بر این است که حتی در تقصیر جزئی عابر، بیمه دیه را می‌پردازد و در صورت لزوم می‌تواند بخشی از آن را از زیان‌دیده مسترد کند.
سایر باورهای حقوقی اشتباه در جامعه
در کنار مواردی که پیش‌تر بررسی شد، باورهای اشتباه متعددی در سایر حوزه‌های حقوقی نیز بین مردم رواج یافته‌اند. این باورها، اگرچه ممکن است از رسانه‌ها، مشاوره‌های غیر حقوقی یا تجربه‌های فردی نشات گرفته باشند، اما پایه‌ی قانونی ندارند و می‌توانند باعث تصمیم‌گیری‌های نادرست در مسائل مهم شوند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
❌سوءپیشینه با هر بازداشت ایجاد می‌شود
واقعیت این است که صرف بازداشت شدن، منجر به سوء پیشینه کیفری نمی‌شود.
سوءپیشینه زمانی ایجاد می‌شود که فرد به‌طور قطعی به ارتکاب جرم عمدی محکوم شده باشد.
مثلاً اگر کسی به عنوان متهم بازداشت شود و بعداً تبرئه گردد یا پرونده مختومه شود، هیچ سوءسابقه‌ای در گواهی عدم سوءپیشینه او درج نمی‌شود.
❌شهادت فامیل در دادگاه پذیرفته نیست
بر خلاف این باور عمومی، رابطه فامیلی مانع از قبول شهادت نیست.
ملاک اصلی برای پذیرش شهادت، داشتن شرایط قانونی از جمله عقل، بلوغ، عدالت و بی‌نفع بودن در دعوا است.
در صورتی که شاهد، ذی‌نفع نباشد و صلاحیت قانونی داشته باشد، حتی اگر پدر، برادر یا خویشاوند باشد، شهادت او پذیرفته می‌شود.
❌عقد آریایی همان عقد رسمی است
عقد آریایی یک مراسم تشریفاتی است و هیچ‌گونه ارزش حقوقی یا قانونی ندارد.
برای اینکه ازدواج از نظر قانون معتبر باشد، باید صیغه عربی عقد نکاح با شرایط مشخص و ثبت رسمی آن انجام شود. عقد آریایی به‌تنهایی نه زن و شوهر را محرم می‌کند و نه حقوق قانونی ایجاد می‌کند.
❌وکالت بلاعزل یعنی انتقال قطعی مالکیت
وکالت بلاعزل، حتی اگر در دفترخانه رسمی باشد، به معنای انتقال قطعی مالکیت نیست.
وکالت‌نامه صرفاً اجازه انجام کار است و تا زمانی که سند رسمی انتقال ملک (یا مال) به نام خریدار تنظیم نشود، مالکیت منتقل نمی‌شود.
اگر فروشنده فوت کند، وکالت باطل می‌شود و خریدار دیگر اختیاری نخواهد داشت.
❌زن باید جهیزیه تهیه کند
طبق قانون، تهیه اثاث منزل (جهیزیه) بر عهده‌ی شوهر است.
اما در عرف ایران، خانواده عروس معمولاً تهیه جهیزیه را تقبل می‌کنند.
اگر توافقی در این مورد نباشد، نمی‌توان زن یا خانواده‌اش را ملزم به آوردن جهیزیه دانست.
❌دادخواست و شکایت یکسان‌اند
این دو اصطلاح در حقوق کاربردها و آثار متفاوتی دارند.
-
دادخواست مربوط به دعاوی حقوقی است؛ مثل مطالبه مهریه، الزام به تمکین یا تنظیم سند.
-
شکایت مخصوص دعاوی کیفری است؛ مثل سرقت، خیانت در امانت یا ضرب و جرح.
رسیدگی به دادخواست در دادگاه حقوقی و رسیدگی به شکایت در دادسرا و دادگاه کیفری انجام می‌شود.
❌جرم را می‌توان با توافق در قرارداد ایجاد کرد
یکی از خطرناک‌ترین باورهای نادرست این است که با نوشتن عبارت‌هایی مثل «در صورت عدم پرداخت، خیانت در امانت محسوب می‌شود» می‌توان یک عمل را تبدیل به جرم کرد.
جرم فقط وقتی ایجاد می‌شود که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.
یعنی توافق طرفین نمی‌تواند چیزی را جرم‌انگاری یا از حالت جرم خارج کند؛ این کار فقط از اختیارات قانون‌گذار است.