ازدواج موقت یا همان «صیغه»، یکی از انواع نکاح در فقه امامیه و قانون مدنی ایران است که برای مدت‌زمان مشخصی میان زن و مرد منعقد می‌شود. بر خلاف عقد دائم که برای جدایی نیاز به طلاق دارد، در ازدواج موقت راه‌های ساده‌تری برای پایان دادن به رابطه وجود دارد؛ از جمله انقضای مدت، بذل مدت از طرف مرد و در شرایطی خاص، فسخ صیغه.
اما گاه شرایطی پیش می‌آید که یکی از طرفین، به‌ویژه زن، مایل است پیش از موعد، این عقد را باطل کند. در چنین مواقعی پرسش‌هایی مطرح می‌شود از قبیل: آیا زن می‌تواند به‌صورت یک‌طرفه صیغه را فسخ کند؟ آیا آیه‌ای در قرآن برای باطل کردن صیغه آمده است؟ آیا پیامک برای فسخ کافی است؟ و آیا مرد باید مهریه را کامل بپردازد؟
در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی شرایط و روش‌های باطل کردن عقد موقت می‌پردازیم، از نظر شرعی، قانونی و رویه قضایی، تا اگر با چنین مسئله‌ای مواجه شدید، آگاهانه و مستند تصمیم بگیرید.
آیه باطل شدن صیغه موقت
در قرآن کریم آیه‌ای به‌صورت صریح برای باطل کردن صیغه موقت (ازدواج موقت) وجود ندارد. با این حال، از نظر فقهی و شرعی، ازدواج موقت از جمله عقود لازم نیست و پس از اتمام مدت آن، خودبه‌خود منحل می‌شود و نیازی به طلاق ندارد.
در صورتی که مرد بخواهد قبل از پایان مدت، عقد موقت را خاتمه دهد، می‌تواند با گفتن جمله‌ای ساده مانند:
«مدت باقیمانده را به تو بخشیدم»
یا به زبان عربی: «وهبتُ لکِ ما بقی من المدّة»
این عقد را فسخ کند. این عمل در فقه شیعه به‌عنوان «بذل مدت» شناخته می‌شود و با این جمله، رابطه زوجیت پایان می‌یابد. توجه داشته باشید که در مطلبی تحت عنوان متن و الفاظ صیغه طلاق تمامی متون و الفاظ در حالات متفاوت به همراه نمونه صدا برای نحوه صحیح تلفظ به زبان عربی قرار گرفته شده است.
از طرف دیگر، زن در حالت عادی چنین حقی ندارد، مگر اینکه هنگام عقد وکالت برای بذل مدت گرفته باشد یا شرایط فسخ قانونی فراهم باشد.
📌 بنابراین، آیه‌ای خاص برای ابطال صیغه موقت وجود ندارد و پایان این نوع نکاح طبق اصول فقهی و مواد قانونی (مانند ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی) صورت می‌گیرد.
باطل کردن صیغه موقت توسط زن
به‌طور معمول، زن نمی‌تواند به‌صورت مستقیم و یک‌طرفه صیغه موقت را باطل کند؛ چرا که در ازدواج موقت، طبق قانون و فقه، اختیار پایان دادن به عقد یا همان بذل مدت، صرفاً با مرد است. با این حال، در برخی شرایط خاص، زن می‌تواند از راه‌های قانونی برای پایان دادن به صیغه اقدام نماید:
🔹 انقضای مدت
اگر مدت تعیین‌شده در عقد موقت به پایان برسد، عقد خودبه‌خود باطل شده و زن و مرد از زوجیت خارج می‌شوند. این ساده‌ترین روش پایان ازدواج موقت است که بدون دخالت هیچ‌کدام از طرفین، به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
🔹 بذل مدت از سوی مرد
اگر مرد مدت باقیمانده را به زن ببخشد، عقد خاتمه می‌یابد. در برخی موارد، ممکن است مرد در هنگام عقد، وکالت در بذل مدت را به زن بدهد. در این صورت، زن نیز می‌تواند این اختیار را اعمال کرده و عقد را پیش از موعد باطل کند.
🔹 توافق متقابل
زن و مرد می‌توانند با توافق و رضایت دو طرفه، تصمیم به پایان عقد بگیرند. در این حالت، معمولاً مرد بذل مدت را انجام می‌دهد، اما با رضایت زن.
🔹 موارد خاص فسخ
در برخی شرایط خاص، زن می‌تواند درخواست فسخ عقد موقت را مطرح کند؛ مثلاً:
- اگر مرد دچار ناتوانی جنسی باشد.
- اگر مرد به بیماری‌های صعب‌العلاج یا روانی مبتلا شود.
- اگر شروط ضمن عقد توسط مرد رعایت نشود.
در این صورت، زن می‌تواند با ارائه دلایل موجه به دادگاه خانواده، درخواست فسخ دهد و با رأی دادگاه، صیغه موقت باطل خواهد شد.
📌 توجه: هرچند زن مستقیماً نمی‌تواند بذل مدت کند، اما از طریق وکالت، دادگاه یا عسر و حرج می‌تواند به فسخ عقد دست یابد.
شرایط عده بعد از باطل شدن صیغه موقت چیست؟
پس از باطل شدن صیغه موقت، چه با انقضای مدت باشد و چه با بذل مدت توسط مرد یا فسخ به دلایل قانونی و شرعی، زن موظف به رعایت نکاتی است که از نظر شرعی و قانونی اهمیت زیادی دارند:
✅ نگه‌داشتن عده
اصلی‌ترین نکته، لزوم نگه‌داشتن عده توسط زن است. مطابق با ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی:
«عده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در نکاح منقطع در غیر حامل، دو طُهر است. در صورتی که زن با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند، مدت عده ۴۵ روز است.»
یعنی:
- اگر زن قاعدگی دارد: باید دو بار قاعده شود (دو طُهر).
- اگر زن قاعده نمی‌شود (مثلاً یائسه است): باید ۴۵ روز صبر کند.
- اگر باردار باشد: طبق ماده ۱۱۵۳، باید تا زمان وضع حمل صبر کند.
✅ رعایت عده برای ازدواج مجدد
زن تا پایان مدت عده، حق ازدواج مجدد ندارد. ازدواج پیش از پایان عده، باطل است و حتی در صورت وقوع، آثار شرعی ندارد و ممکن است تبعات حقوقی داشته باشد.
✅ در صورت عدم رابطه جنسی
اگر زن و مرد رابطه زناشویی نداشته باشند، نگه‌داشتن عده لازم نیست. این موضوع بر اساس نظریات مشهور فقهی مورد تایید است.
📌 نکته: رعایت عده نه‌تنها یک الزام شرعی است، بلکه در دعاوی مربوط به ارث، اثبات زوجیت قبلی، یا ازدواج جدید نیز اهمیت دارد و بی‌توجهی به آن می‌تواند تبعات حقوقی در پی داشته باشد.
نحوه باطل کردن صیغه موقت توسط مرد
در عقد موقت، برخلاف عقد دائم که برای پایان دادن به رابطه زناشویی نیاز به اجرای طلاق دارد، مرد می‌تواند در هر زمان باقیمانده از مدت عقد موقت را ببخشد و بدون نیاز به تشریفات خاص، آن را باطل کند. این موضوع در ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی آمده است:
«طلاق، مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه با انقضاء مدت یا بذل آن از طرف شوهر، از زوجیت خارج می‌شود.»
✅ جمله‌ای که مرد باید بگوید
برای باطل شدن صیغه، کافی است مرد جمله زیر را بگوید:
- فارسی: «مدت باقیمانده را به تو بخشیدم.»
- عربی: «وهبتُ لکِ ما بقیَ من المُدّه.»
با گفتن این جمله، رابطه شرعی بین زن و مرد پایان می‌پذیرد و زن وارد مرحله عده می‌شود (در صورتی که رابطه جنسی واقع شده باشد).
✅ شرایط مالی هنگام بذل مدت
اگر بذل مدت قبل از رابطه جنسی باشد، مرد طبق ماده ۱۰۹۷ قانون مدنی موظف به پرداخت نصف مهریه است. اما اگر رابطه جنسی انجام شده باشد، مهریه کامل باید پرداخت شود.
✅ نیازی به حضور زن نیست
مرد می‌تواند این جمله را حتی بدون حضور زن و به‌صورت تلفنی یا غیرحضوری نیز بیان کند، اما بهتر است برای اثبات قانونی، این عمل در دفتر اسناد رسمی یا با ثبت در دادگاه انجام شود تا در صورت اختلاف، مستند قانونی داشته باشد.
فسخ صیغه موقت قبل از موعد توسط زن
در نظام حقوقی ایران، زن تنها در موارد خاصی حق فسخ صیغه موقت قبل از موعد را دارد. برخلاف مرد که می‌تواند هر زمان با بذل مدت عقد را پایان دهد، زن نیازمند اثبات یکی از دلایل قانونی فسخ در دادگاه است. این دلایل از مواد ۱۱۲۱ تا ۱۱۲۸ قانون مدنی استخراج شده‌اند.
✅ دلایل قانونی فسخ صیغه توسط زن:
-
جنون مرد:
اگر مرد دچار اختلالات روانی (اعم از دائم یا ادواری) باشد و زن پس از عقد متوجه شود، می‌تواند عقد را فسخ کند. -
عنن (ناتوانی جنسی):
اگر مرد از انجام عمل زناشویی ناتوان باشد و این امر اثبات شود، زن می‌تواند عقد را فسخ کند. -
قرن، برص، جذام:
این بیماری‌های جسمی نیز از موارد فسخ هستند، در صورتی که موجب مشقت و آسیب جدی به زن شود. -
عسر و حرج زن:
اگر ادامه زندگی مشترک برای زن مشقت‌بار و غیرقابل تحمل شود (مثلاً اعتیاد شدید مرد، خشونت، فقر شدید)، زن می‌تواند از دادگاه درخواست فسخ یا الزام به بذل مدت کند. -
عدم اجرای شروط ضمن عقد:
چنانچه مرد شروطی را که در عقد ذکر شده رعایت نکند (مثلاً عدم پرداخت نفقه یا عدم وفاداری)، زن می‌تواند به استناد این موضوع، تقاضای فسخ نماید.
✅ فرآیند فسخ توسط زن:
- ارائه دادخواست فسخ یا الزام به بذل مدت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی؛
- ارائه مدارک و مستندات پزشکی، شهود، پیامک یا مستندات مالی برای اثبات عسر و حرج یا بیماری؛
- حضور در دادگاه خانواده برای دفاع از درخواست؛
- در صورت تأیید دادگاه، حکم فسخ صادر و زن از عقد آزاد می‌شود.
نمونه دادخواست فسخ صیغه موقت قبل از موعد توسط زوجه (زن)
در ادامه نمونه متن دادخواست فسخ صیغه موقت قبل از موعد توسط زن را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام و احتراماینجانب خانم ………………………………، فرزند …………………….، به شماره ملی ……………………….، ساکن …………………………………………………………………………، به استحضار می‌رسانم:
در تاریخ ………………………..، با آقای …………………………….، فرزند ……………………….، به شماره ملی ……………………….، ساکن …………………………………………………………………………، طی عقدنامه شماره ………………… در دفتر رسمی ازدواج شماره …………. شهرستان ………….، عقد نکاح موقت (صیغه) به مدت ……………….. و با مهریه مشخص به مبلغ ………………………. منعقد گردید.
متأسفانه پس از گذشت مدت کوتاهی از آغاز زندگی مشترک، اینجانب متوجه مواردی شدم که ادامه این رابطه را برایم غیرممکن ساخته است؛ از جمله:
ناتوانی جنسی شدید و دائمی خوانده که موجب محرومیت از حقوق زناشویی گردیده است.
بروز بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری خطرناک از جمله پرخاشگری مداوم، تهدید و توهین.
شرایطی که به‌صورت مستمر منجر به عسر و حرج اینجانب شده و ادامه زندگی مشترک را غیرقابل تحمل نموده است.
لذا به استناد مواد ۱۱۲۱، ۱۱۲۲، ۱۱۲۳ و ۱۱۳۰ قانون مدنی و با توجه به عسر و حرج و ناتوانی جنسی خوانده، از آن مقام محترم تقاضای صدور حکم به فسخ عقد نکاح موقت منعقده را دارم.
ضمناً اینجانب فاقد وکالت در بذل مدت از سوی زوج می‌باشم و تنها راهکار قانونی برای رهایی از این عقد، صدور حکم قضایی به فسخ صیغه از سوی دادگاه محترم است.
با تشکر و احترام
نام و نام‌خانوادگی زوجه: …………………………….
امضاء
تاریخ: ……………………………
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون باطل کردن عقد موقت در حالات متفاوت که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓بنده دو ماه پیش با خانمی به صورت غیررسمی عقد موقت کردیم و حالا قبل از پایان این دوره قصد باطل کردن آن را دارم. این عقد بین دو خانواده خوانده شده. برای باطل کردن این عقد چه اقداماتی باید انجام دهم؟
✅ اگر عقد موقت بین شما و آن خانم به‌صورت شرعی و عرفی اما بدون ثبت رسمی بوده است، برای باطل کردن آن کافی است که به عنوان مرد، مدت باقیمانده از صیغه را به او ببخشید. این عمل «بذل مدت» نام دارد و نیاز به رضایت طرف مقابل ندارد. اگر صیغه رسمی باشد، بهتر است برای ثبت فسخ به دفتر ازدواج یا مشاور حقوقی مراجعه شود.
❓من در عقد موقت با آقایی هستم که بیش از سه ماه است مرا بدون دلیل ترک کرده است. اکنون می‌خواهم بدانم برای ابطال صیغه‌نامه چه اقدامی باید انجام دهم؟ آیا می‌توانم خودم این کار را بکنم یا باید از طرف ایشان انجام شود؟
✅ زن در عقد موقت فقط در سه حالت می‌تواند صیغه را فسخ کند: داشتن وکالت در بذل مدت، اثبات عسر و حرج در دادگاه یا وجود یکی از عیوب فسخ مانند ناتوانی جنسی یا بیماری جدی. در غیر این صورت، فسخ باید از جانب مرد انجام شود. برای پیگیری قانونی می‌توانید دادخواست الزام به بذل مدت یا فسخ را به دادگاه خانواده ارائه دهید.
❓حدود ۱۵ سال پیش با خانمی صیغه موقت ۲۰ ساله عقد کردیم و اکنون یک فرزند دختر ۱۴ ساله داریم. حدود ۱۰ سال است که بین ما ارتباطی نیست و اکنون این خانم مشکلاتی برای من ایجاد کرده است. تصمیم گرفتم صیغه موقت را باطل کنم، اما خانم حاضر به این کار نیست. چه راه قانونی برای ابطال صیغه موقت به‌صورت یک‌طرفه وجود دارد؟
✅ در عقد موقت، مرد می‌تواند بدون نیاز به رضایت زن، با گفتن جمله «مدت باقیمانده را بخشیدم»، عقد را به پایان برساند. این اختیار طبق ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی به مرد داده شده است. بهتر است برای اثبات قانونی بودن بذل مدت و مستندسازی، از یک مشاور حقوقی یا دفتر ازدواج رسمی مشاوره بگیرید.
❓ حدود یک ماه پیش با شخصی صیغه موقت شش‌ماهه خواندیم اما حالا متوجه شدم که ایشان قبلاً ازدواج دائم داشته و این موضوع را از من پنهان کرده است. آیا می‌توانم صیغه را فسخ کنم؟
✅ بله، پنهان کردن اطلاعات اساسی و مؤثر در تصمیم‌گیری می‌تواند از مصادیق تدلیس باشد و در صورت اثبات، به زن حق فسخ می‌دهد. در این مورد می‌توانید با استناد به فریب در عقد، دادخواست فسخ عقد موقت را به دادگاه خانواده ارائه کنید. پیشنهاد می‌شود مدارک و شواهد خود را آماده کرده و از مشاوره حقوقی بهره ببرید.
❓ من در یک صیغه موقت یک‌ساله هستم، اما طرف مقابل مدتی است بدون اطلاع من را ترک کرده و هیچ تماسی نمی‌گیرد. آیا می‌توانم بدون حضور او، عقد را باطل کنم؟
✅ اگر مرد حاضر به بذل مدت نباشد، شما به عنوان زن نمی‌توانید به‌صورت یک‌طرفه عقد را باطل کنید، مگر اینکه یکی از شرایط قانونی مانند عسر و حرج یا موارد فسخ (مثل اعتیاد یا بیماری روانی) را اثبات کنید. در این صورت، می‌توانید از طریق دادگاه اقدام کرده و دادخواست فسخ یا الزام به بذل مدت ارائه دهید. ارائه مستندات، کلید موفقیت شماست.