بازخرید خدمت کارمندان دولت یکی از مهم‌ترین روش‌های پایان رابطه استخدامی با کارمندان رسمی، پیمانی یا قراردادی است که در چارچوب قوانین استخدامی کشور، به‌ویژه قانون مدیریت خدمات کشوری، تعریف شده است. این فرآیند می‌تواند به درخواست شخص کارمند، تصمیم دستگاه اجرایی یا حتی به عنوان یکی از مجازات‌های اداری صورت گیرد. در شرایطی که ادامه همکاری ممکن یا مطلوب نباشد، بازخرید به عنوان یک راهکار قانونی و مالی برای خاتمه خدمت مطرح می‌شود.
درک درست مفاهیم، شرایط و ضوابط بازخرید خدمت، به کارمندان کمک می‌کند تا با آگاهی از حقوق و تعهدات خود تصمیم‌گیری کنند و از پیامدهای احتمالی در آینده جلوگیری شود. موضوعاتی مانند نحوه محاسبه مبلغ بازخرید، حداقل سابقه خدمت، آثار بازخرید بر حقوق بازنشستگی، مرخصی‌های استفاده نشده و تفاوت بازخرید با استعفا یا بازنشستگی، از جمله نکات کلیدی هستند که در این مقاله بررسی خواهند شد.
در نظر داشته باشید که ابزار محاسبه آنلاین مبلغ بازخرید خدمت کارکنان دولت در اواسط مطلب به صورت رایگان در اختیار شما قرار گرفته شده است.
اگر قصد دارید درباره بازخرید خدمت، مزایا و معایب آن، قوانین و بخشنامه‌های مربوطه و نحوه درخواست و محاسبه مبلغ بازخرید اطلاعات دقیق و کاربردی به‌دست آورید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
بازخرید خدمت کارکنان دولت چیست و چه شرایطی دارد؟
بازخرید خدمت یکی از روش‌های قانونی برای خاتمه رابطه استخدامی میان کارمند و دستگاه اجرایی است که معمولاً در سه حالت اتفاق می‌افتد: به درخواست کارمند، به تصمیم دولت و به‌عنوان مجازات اداری. این فرآیند می‌تواند برای کارکنان رسمی، پیمانی یا حتی قراردادی که مشمول قانون خدمات کشوری هستند اجرا شود و تابع شرایط و ضوابط خاصی است که در قوانین و آیین‌نامه‌ها به‌صراحت بیان شده است.
کارمندانی که شرایط بازنشستگی را ندارند ولی تمایلی به ادامه خدمت ندارند، می‌توانند از بازخرید به‌عنوان راه‌حل استفاده کنند. همچنین دولت در مواقعی که کارمند از نظر عملکرد شغلی ضعیف ارزیابی شده یا مازاد بر نیاز تشخیص داده شود، ممکن است رأساً اقدام به بازخرید کند. سومین حالت نیز زمانی است که کارمند به دلیل تخلفات اداری، از سوی هیأت رسیدگی به تخلفات، به بازخرید به‌عنوان مجازات انضباطی محکوم می‌شود.
📌شرایط کلی بازخرید خدمت عبارت‌اند از:
- داشتن حداقل سابقه خدمت (مثلاً کمتر از ۲۰ سال برای درخواست کارمند یا کمتر از ۲۵ سال برای بازخرید به عنوان مجازات)
- موافقت دستگاه اجرایی با درخواست بازخرید
- نداشتن شرایط بازنشستگی
- رعایت ضوابط اداری و ارائه مدارک کامل
در قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین تبصره‌های ماده ۷۴ قانون استخدام کشوری، ضوابط مربوط به بازخرید برای مشاغل تخصصی و غیرتخصصی، رسمی و پیمانی به‌صورت دقیق مشخص شده است.
انواع بازخرید خدمت کارکنان دولت
بازخرید خدمت کارکنان دولت در قوانین استخدامی کشور در سه نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود که هر کدام شرایط و پیامدهای متفاوتی دارد. درک تفاوت این سه نوع بازخرید برای کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی اهمیت ویژه‌ای دارد تا بتوانند تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای در خصوص آینده شغلی خود داشته باشند.
🔹 بازخرید به درخواست کارمند
در این نوع، خود کارمند با ارائه درخواست کتبی به دستگاه اجرایی، تقاضای پایان رابطه استخدامی و دریافت مزایای بازخرید را مطرح می‌کند. این نوع بازخرید معمولاً در مواردی کاربرد دارد که کارمند قصد ادامه فعالیت ندارد ولی شرایط بازنشستگی نیز برای او فراهم نیست. طبق تبصره ۱ ماده ۷۴ قانون استخدام کشوری:
- این امکان بیشتر برای مشاغل غیر تخصصی وجود دارد.
- کارمند باید کمتر از ۲۰ سال سابقه خدمت داشته باشد.
- نیاز به موافقت بالاترین مقام دستگاه اجرایی دارد.
در این حالت، کارمند بابت هر سال خدمت، ۴۵ روز حقوق و مزایای مستمر دریافت می‌کند. همچنین، مرخصی‌های استفاده‌نشده و کسورات بازنشستگی نیز محاسبه و پرداخت می‌شود.
🔹 بازخرید به صلاحدید دولت
در این حالت، تصمیم بازخرید کارمند از سوی دولت یا دستگاه اجرایی اتخاذ می‌شود، بدون اینکه درخواست مستقیمی از سوی کارمند وجود داشته باشد. دلایل اصلی این نوع بازخرید شامل موارد زیر است:
- کسب نتایج ضعیف در ارزیابی عملکرد سالانه در سه سال متوالی یا چهار سال متناوب طبق ماده ۴۸ قانون مدیریت خدمات کشوری
- بیکار ماندن کارمند به‌مدت یک سال در وضعیت آمادگی به خدمت طبق ماده ۱۲۲ قانون مدیریت خدمات کشوری
در این موارد، کارمند ممکن است مشمول بازخرید اجباری شود، حتی اگر تمایلی به آن نداشته باشد. میزان پرداختی معمولاً شامل ۴۵ روز حقوق به‌ازای هر سال سابقه خدمت یا یک‌ونیم ماه حقوق برای هر سال در حالت آمادگی به خدمت است.
🔹 بازخرید به‌عنوان مجازات انضباطی
این نوع بازخرید زمانی اعمال می‌شود که کارمند مرتکب تخلفات اداری شده و هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری، بازخرید را به‌عنوان مجازات انضباطی در نظر بگیرند. طبق بند “ح” ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری:
- در مورد کارمندان زن، کمتر از ۲۰ سال خدمت
- در مورد کارمندان مرد، کمتر از ۲۵ سال خدمت
- پرداخت بین ۳۰ تا ۴۵ روز حقوق برای هر سال خدمت
در این شرایط، بازخرید نه‌تنها پایان رابطه شغلی است، بلکه یک مجازات شغلی محسوب می‌شود. با این حال، کارمند همچنان از مزایایی مانند مرخصی‌های استفاده‌نشده و کسورات بازنشستگی بهره‌مند می‌شود.
شرایط قانونی بازخرید خدمت رسمی و پیمانی
بازخرید خدمت در مورد کارمندان رسمی و پیمانی دولت، بر پایه ضوابط مشخصی از قوانین استخدام کشوری و قانون مدیریت خدمات کشوری انجام می‌شود. این شرایط شامل سابقه خدمت، جایگاه شغلی، موافقت دستگاه اجرایی، و محدودیت‌های قانونی است که در ادامه تشریح می‌شود:
✅ شرط سابقه خدمت
- برای کارمندان رسمی، معمولاً بازخرید در صورتی مجاز است که سابقه خدمت آن‌ها کمتر از ۲۰ سال باشد. در صورتی که سابقه بالاتر باشد، مسیر بازنشستگی یا استعفا در نظر گرفته می‌شود.
- در بازخریدهای اجباری (مانند بازخرید به صلاحدید دولت یا مجازات انضباطی)، این محدودیت سابقه ممکن است تغییر کند.
✅ عدم احراز شرایط بازنشستگی
بازخرید خدمت تنها در شرایطی امکان‌پذیر است که کارمند هنوز به شرایط بازنشستگی نرسیده باشد. کارمندانی که واجد شرایط بازنشستگی هستند، نمی‌توانند از بازخرید استفاده کنند و باید طبق مقررات بازنشسته شوند.
✅ موافقت دستگاه اجرایی
حتی در بازخریدهای اختیاری، لازم است موافقت کتبی بالاترین مقام دستگاه اجرایی اخذ شود. بدون این موافقت، حتی اگر کارمند واجد شرایط باشد، امکان بازخرید وجود ندارد.
✅ وضعیت استخدامی کارمند
- کارمندان رسمی: تابع مقررات قانون استخدام کشوری و لایحه نحوه بازخرید کارکنان مازاد مصوب ۱۳۵۹ هستند.
- کارمندان پیمانی: بازخرید آن‌ها نیز با رعایت ضوابط مشابه امکان‌پذیر است، مشروط بر اینکه رابطه استخدامی با دولت داشته باشند و از مزایای استخدام کشوری بهره‌مند شوند.
- کارمندان قراردادی معمولاً تابع قانون کار هستند و بازخرید آن‌ها در قالب تسویه حساب طبق ماده ۲۴ قانون کار انجام می‌شود.
✅ محدودیت مشاغل تخصصی
در برخی دستگاه‌ها، مشاغل تخصصی با مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، تنها با تصویب شورای مربوطه (نمایندگان سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری استخدامی کشور) قابل بازخرید هستند.
✅ وضعیت جانبازان، ایثارگران و مشاغل خاص
بر اساس قوانین حمایتی:
- جانبازان و ایثارگران، در بازخرید یا بازنشستگی از تسهیلات خاصی برخوردارند.
- در مشاغل بهداشتی، فنی، مهندسی و معلمان، بازخرید تابع شرایط متفاوت و بعضاً محدودتر است و ممکن است با ممنوعیت مواجه شود.
✅ عدم وجود تخلف اداری در بازخرید اختیاری
در بازخرید به تقاضای کارمند، وجود سابقه تخلف یا پرونده انضباطی در حال رسیدگی می‌تواند مانع اجرای بازخرید شود.
نحوه و فرمول محاسبه مبلغ بازخرید خدمت
محاسبه مبلغ بازخرید خدمت کارمندان دولت، یکی از مهم‌ترین مراحل این فرایند است که نیاز به دقت و تطبیق با آخرین احکام کارگزینی و بخشنامه‌های اجرایی دارد. این محاسبه بر مبنای حقوق و مزایای مستمر، سنوات خدمت، مرخصی‌های استفاده‌نشده، و سایر موارد قانونی انجام می‌شود.
⚖️ مبنای قانونی محاسبه
طبق تبصره‌های ماده ۷۴ قانون استخدام کشوری و آیین‌نامه‌های اجرایی قانون مدیریت خدمات کشوری، به کارمندان بازخرید شده، مبلغی معادل:
-
۴۵ روز حقوق و مزایای مستمر به ازای هر سال خدمت پرداخت می‌شود.
-
کسری از سال، در صورتی که بیش از شش ماه باشد، یک سال کامل محاسبه می‌شود.
✅ اجزای اصلی مبلغ بازخرید
- حقوق پایه و مزایای مستمر
حقوق ماهانه کارمند به‌همراه فوق‌العاده‌هایی مانند حق شغل، حق تخصص و سایر مزایای مستمر در محاسبه ملاک قرار می‌گیرد. - مرخصی‌های استفاده‌نشده
حقوق و مزایای مربوط به مرخصی‌های ذخیره‌شده و استفاده‌نشده بر اساس آخرین حکم پرداخت می‌شود. - پاداش پایان خدمت (در صورت وجود)
برخی دستگاه‌ها پاداش پایان خدمت یا تشویقی نیز برای کارکنان بازخرید شده در نظر می‌گیرند. - کسورات قانونی
از مبلغ کل بازخرید، کسورات قانونی مانند مالیات و سهم کارمند از حق بیمه بازنشستگی کسر می‌شود.
🔍 موارد خاص:
- در بازخرید به‌عنوان مجازات انضباطی، پرداخت بین ۳۰ تا ۴۵ روز حقوق به ازای هر سال خدمت بسته به تصمیم هیئت رسیدگی به تخلفات اداری متفاوت است.
- در مورد مشاغل خاص مثل خدمات درمانی، آموزش و نظامی، مقررات خاصی برای محاسبه وجود دارد.
📜 سقف پرداختی
در برخی سال‌ها، سقف مشخصی برای مجموع مبلغ بازخرید تعیین شده است که معمولاً از طریق بخشنامه‌های بودجه‌ای اعلام می‌شود. به‌عنوان مثال، در سال‌های گذشته سقف‌هایی مانند ۲ میلیون تومان در قوانین قدیمی یا چند ده میلیون تومان در قوانین جدید تعیین شده است.
✅فرمول محاسبه مبلغ بازخرید خدمت
مبلغ بازخرید = (45 ÷ 30) × حقوق و مزایای مستمر ماهانه × تعداد سال‌های خدمت
❗ توضیح:
- عدد ۴۵: معادل ۴۵ روز حقوق برای هر سال (طبق قانون).
- عدد ۳۰: چون حقوق به‌صورت ماهانه پرداخت می‌شود، ۴۵ روز به صورت 1.5 برابر حقوق ماهانه محاسبه می‌شود.
- حقوق و مزایای مستمر شامل: حقوق پایه + فوق‌العاده شغل + مزایای مستمر دیگر مثل سختی کار، ایثارگری و…
✅ مثال:
فرض کنید حقوق و مزایای مستمر ماهانه یک کارمند ۱۵ میلیون تومان است و ۲۰ سال سابقه خدمت دارد:
مبلغ بازخرید = 1.5 × 15,000,000 × 20
که برابر است با 450,000,000 تومان
نکات مهم:
- در بازخرید به‌عنوان مجازات انضباطی، ممکن است ۳۰ یا ۴۵ روز حقوق در نظر گرفته شود، بر اساس رأی هیأت رسیدگی.
- در بازخریدهای کمتر از ۱۵ سال سابقه (مثلاً ۵ تا ۱۰ سال)، معمولاً ۲ ماه حقوق برای هر سال، و برای کمتر از ۵ سال، ۳ ماه حقوق برای هر سال در نظر گرفته می‌شود (مطابق لایحه شورای انقلاب ۱۳۵۹).
- اگر کارمند کمتر از یک سال خدمت داشته ولی بیش از ۶ ماه باشد، یک سال کامل محاسبه می‌شود.
محاسبه آنلاین مبلغ بازخرید کارکنان دولت
در ادامه این مطلب می توانید بر اساس نحوه محاسبه و فرمول محاسباتی که در بالا به آن اشاره شده، از ابزار محاسبه آنلاین مبلغ بازخرید کارکنان دولت استفاده نمایید:
مدارک لازم و مراحل اداری بازخرید خدمت
برای اجرای فرآیند بازخرید خدمت کارمندان دولت، تهیه مدارک کامل و طی مراحل اداری طبق ضوابط قانونی ضروری است. نقص در ارائه مستندات یا رعایت‌نکردن روال اداری می‌تواند منجر به رد درخواست یا تأخیر در پرداخت مبالغ شود.
📁 مدارک مورد نیاز:
- درخواست کتبی بازخرید خدمت از سوی کارمند
- آخرین حکم کارگزینی یا قرارداد استخدامی
- گواهی سابقه خدمت از واحد منابع انسانی
- گواهی مرخصی‌های استفاده‌نشده از اداره مربوطه
- تصویر کارت ملی و شناسنامه
- گواهی پایان خدمت یا معافیت (در صورت استفاده از سابقه سربازی)
- فرم تعهدنامه دریافت مزایای بازخرید
- شماره حساب بانکی معتبر جهت واریز مبالغ
🟢 مراحل اداری بازخرید:
- ثبت درخواست کتبی کارمند به واحد کارگزینی دستگاه مربوطه
- بررسی شرایط احراز بازخرید (سابقه خدمت، وضعیت استخدامی، شرایط بازنشستگی)
- محاسبه مبلغ بازخرید توسط واحد اداری بر اساس حقوق و سنوات
- ارسال پرونده به امور مالی و منابع انسانی برای تأیید نهایی
- صدور حکم بازخرید توسط بالاترین مقام دستگاه اجرایی یا هیأت بررسی
- پرداخت وجوه بازخرید (به‌صورت یک‌جا یا اقساطی) با کسورات قانونی
- ثبت قطع رابطه استخدامی در سامانه‌های سازمان اداری و استخدامی یا صندوق بازنشستگی
توجه: در صورتی که بازخرید به‌صورت مجازات انضباطی یا تصمیم دستگاه باشد، نیازی به درخواست کتبی کارمند نیست و روال از مرحله سوم ادامه می‌یابد.
مزایا و معایب بازخرید خدمت
بازخرید خدمت یکی از روش‌های پایان رابطه استخدامی با دولت است که آثار حقوقی، مالی و شغلی مهمی برای کارمند به همراه دارد. این اقدام، چه به درخواست خود شخص باشد یا به صلاحدید دولت یا به عنوان مجازات، باید با بررسی دقیق مزایا و معایب آن صورت گیرد.
✅ مزایای بازخرید خدمت:
- دریافت یکجای مبلغ قابل توجه در ازای سنوات خدمت (تا ۴۵ روز حقوق برای هر سال خدمت)
- آزادی عمل در اشتغال آزاد یا سرمایه‌گذاری شخصی پس از قطع رابطه استخدامی
- کاهش فشارهای کاری و استرس‌های شغلی به‌ویژه در سنین بالاتر یا مشاغل سخت
- امکان شروع فعالیت در بخش خصوصی یا دریافت مجوزهای شغلی مستقل (وکالت، مشاوره، آموزش و…)
- پرداخت مزایای مرخصی‌های استفاده‌نشده، پاداش، و کسور بازنشستگی پرداخت‌شده
❌ معایب بازخرید خدمت:
- قطع کامل رابطه استخدامی با دولت و غیرقابل بازگشت بودن آن (مگر در موارد خاص مانند ایثارگری)
- عدم برخورداری از حقوق بازنشستگی و مستمری ماهانه در آینده (در صورت نداشتن حداقل سابقه لازم)
- از دست دادن بیمه تکمیلی، خدمات درمانی سازمانی و مزایای شغلی بلندمدت
- احتمال بروز مشکلات مالی در آینده در صورت نبود برنامه‌ریزی مالی مناسب پس از دریافت وجه بازخرید
- محدودیت استخدام مجدد در برخی دستگاه‌ها یا مشاغل رسمی دولتی
📌 نکته مهم: تصمیم برای بازخرید باید با مشورت کارشناسان حقوقی و مالی صورت گیرد، به‌ویژه برای کارمندانی که به سن یا سابقه بازنشستگی نزدیک نیستند و ممکن است در آینده از خدمات بازنشستگی محروم شوند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون باز خرید خدمت کارمندان دولت را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ من کارمند خانم در وزارت بهداشت با ۱۷ سال سابقه هستم. آیا امکان بازخرید برای من وجود دارد؟
✅ برای کارکنان وزارت بهداشت و سایر سازمان‌های دولتی، امکان بازخرید بر اساس قانون وجود دارد. با توجه به اینکه شما کمتر از ۲۰ سال سابقه دارید، در صورتی که نوع شغل شما غیرتخصصی باشد و بالاترین مقام دستگاه اجرایی موافقت کند، می‌توانید تقاضای بازخرید دهید. پیشنهاد می‌شود درخواست کتبی خود را به واحد منابع انسانی ارائه و پیگیری نمایید.
❓ به عنوان مستخدم پیمانی در یک سازمان دولتی، پس از استعفا، حکم بازخرید دریافت کرده‌ام. آیا این حکم مشابه بازخرید کارکنان رسمی است و آیا می‌توانم دوباره به یک دستگاه دولتی دیگر برگردم؟
✅ بازخرید مستخدمان پیمانی به معنی پایان همکاری با دستگاه مربوطه است. شرایط بازگشت به خدمت با کارکنان رسمی متفاوت است، اما در صورت موافقت سازمان مقصد و تطابق با ضوابط استخدام، ممکن است بتوانید در دستگاه دیگری استخدام شوید. حتماً شرایط آن سازمان را بررسی کنید.
❓ من با ۱۳ سال سابقه آموزگاری در آموزش‌وپرورش به دلیل مشکلات خانوادگی خواهان بازنشستگی یا بازخرید هستم. آیا این امکان وجود دارد و چه اقداماتی باید انجام دهم؟
✅ اگر هنوز شرایط بازنشستگی را ندارید، می‌توانید درخواست بازخرید خدمت را طبق مقررات قانون استخدام کشوری ارائه دهید. در این حالت، ابتدا باید تقاضای کتبی خود را به اداره آموزش و پرورش منطقه ارائه کنید. پس از بررسی و در صورت موافقت، مبلغی معادل ۴۵ روز حقوق برای هر سال خدمت به همراه مرخصی‌های استفاده‌نشده به شما پرداخت می‌شود.
❓ آیا پس از بازخرید از خدمت می‌توان در مشاغل دولتی دیگر کار کرد؟ کارمند قرارداد کار معین هستم.
✅ بله، بازخرید به‌تنهایی مانع از استخدام مجدد در سایر دستگاه‌های دولتی نیست. با این حال، باید توجه داشته باشید که استخدام در هر دستگاه تابع شرایط خاص همان سازمان و قوانین مربوطه است. در صورت احراز شرایط، امکان اشتغال مجدد وجود دارد.
❓ با ۲۶ سال سابقه در دانشگاه آزاد درخواست بازخرید کرده‌ام. آیا می‌توانم به خدمت بازگردم؟
✅ به‌طور کلی بازخرید به‌معنای قطع قطعی رابطه استخدامی است و برگشت به خدمت پس از آن تنها در موارد خاص و با موافقت دستگاه مربوطه ممکن است. پیشنهاد می‌شود با واحد منابع انسانی دانشگاه یا اداره کار مشورت کنید تا وضعیت دقیق‌تری برای شما مشخص شود.
❓ کارکنان دولت تا چه سالی می‌توانند بازخرید شوند؟
✅ بازه سنی مشخصی برای بازخرید تعیین نشده، اما بازخرید معمولاً پیش از رسیدن به شرایط بازنشستگی انجام می‌شود. همچنین باید ضوابط قانونی، سابقه خدمت، نوع شغل و موافقت دستگاه اجرایی نیز رعایت شود. برای اطلاعات دقیق‌تر با واحد اداری سازمان خود مشورت کنید.